Archeologia Polski Środkowowschodniej, t. IV, 1999
Zb i g n ie w W i c h r o w s k i
Ba d a n i a r a t o w n i c z e n a c m e n t a r z y s k u k u l t u r y p r z e w o r s k i e j w K r a ś n i k u- Pi a s k a c h, s t a n. 2 . w o j. l u b e l s k i e
W dniach 26 V III - 16 X 98 r. kontynuow ano bada nia archeologiczne na cm entarzysku kultury przeworskiej w K raśniku na stan. 2. W obecnym , drugim sezonie w y kopaliskow ym skoncentrow ano prace w obrębie działki 425 p o szerzając teren ro zp o zn an y w roku ubiegłym w kierunku północno-zachodnim (ryc. 1). W obrębie tej działki uchw ycono granice cm entarzyska w obu kierun kach. W ykopy od stro n y p o łu dniow o-zachodniej nie przyniosły now ych obiektów. N atom iast w kierunku pół- nocno-w schodnim obiekty grobow e w ystępow ały je sz cze na odcinku 12 m. Założono też w ykop o w ym iarach 2,5 x 14 m. (uw arunkow any szerokością pola) w obrę bie działki 426 na południow y-w schód od poprzedniej, oraz w ykop sondażow y o w ym . 2,5 x 1,5 m w kierunku południow o-zachodnim . M iały one ustalić zasięg terenu cm entarzyska w obrębie tej działki nie zniszczony przez piaskow nię. W obu w ykopach odkryto 5 grobów ciało palnych. Obserwacje stratygraficzne w wykopach pozw o liły ustalić, że w obrębie działki 426 teren zajęty przez obiekty związane z cm entarzyskiem wynosi około 2 arów. Część obiektów grobow ych na kraw ędzi piaskow ni zo stała praw dopodobnie zepchnięta w trakcie niw elacji te renu po zam knięciu piaskow ni i znajduje się na złożu w tórnym na głębokości 1,5-2 m.
Ł ącznie przebadano w tym sezonie pow ierzchnię 4,11 ara. W yeksplorow ano 24 groby ciałopalne (w szyst kie jam ow e) oraz 3 obiekty nie grobow e, praw dopodob nie ślady niedużych ognisk, być może zw iązanych z funk cjonow aniem cm entarzyska. Przy pom ocy lokalizatora m etali odkryto też k ilk a p o jed y n czy ch p rzedm iotów z brązu i żelaza w całkow icie ju ż zniszczonej części cm entarzyska. W iększość grobów w ystępow ała bardzo płytko od pow ierzchni. Stropy znajdow ały się na głębo kości od 25 do 35 cm. Z arys ja m grobow ych był najczę ściej kolisty lub ow alny o w ym iarach m aksym alnych 70- 100 cm, m iąższość w ypełniska od 15 do 60 cm. W ięk szość grobów w yposażona była w pojedyncze przedm io ty, głów nie ozdoby (zapinki, bransoleta) i przęśliki. K il ka grobów (m. in. 4 0 ,4 2 , 53) posiadało dość bogate w y posażenie kobiece: fragm enty okuć zam ka od skrzyni, klucze, sprężyny zam ka, przęśliki, zatyczki do przędzy, szydła, noże. W grobie 53 znajdow ały się ponadto 2 że lazne fibule trąbkow ate, w tym jed n a m ocno przepalona w bardzo dobrym stanie, ze śladam i ow ijania srebrnym drucikiem na kabłąkach, w postaci stopionych kuleczek. Analogiczny egzem plarz, gorzej zachow any pochodzi z grobu 44. N aw iązują one do północnych odm ian A
92-93 (późne zapinki trąbkow e z cylindrem na sprężynie). Identyczne egzem plarze w y stąp iły w G ościeradow ie, woj. tarnobrzeskie, w grobach 15 i 19 oraz znalezione luźno (A. N iew ęgłow ski 1982, ryc. 12, 1, m, 14j, 15e) oraz bardzo zbliżone w B rzeźcach, st. 2 (B. Balke 1976, s. 178, ryc. 40 a, c) w O poce (z grobu 79: E. Szarek- W aszkowska 1971, t. X LII, 3-5) oraz w Opatow ie, grób 821. C hronologia ich zam yka się na ogół w ram ach faz B2b-B2 /C l OW R (A. N iew ęgłow ski 1982, s. 86; A. K o kow ski 1985, s. 110). W praw ie w szystkich obiektach odkryto fragm enty naczyń, często m ocno zdeform ow a ne przepalone w ogniu.
Tylko jeden grób (54) najbardziej w ysunięty w kie runku płn. posiadał w yposażenie o charakterze m ęskim (żelazne okucie pochw y m iecza). Z aw ierał on też gli n ianą czarkę o niew yodrębnionym dnie oraz fragm enty co najmniej 4 naczyń, w w iększości przepalonych, w tym w azę z uchem i 2 puchary na pustych nóżkach.
W iększość grobów je st zniszczona w partiach stro pow ych przez orkę. Część inw entarza grobow ego znaj duje się poza obiektam i w w arstw ie kulturow ej i orani- nie. Z grobu kobiecego 43 (ryc. 2) pochodzi naszyjnik o ow ijanych drutem końcach (ryc. 3: 1) M a on najbliż sze analogie w Opoce, w oj. lubelskie, grób 94 (A. K o kow ski 1985, ryc. 51 b). N aw iązuje on do pętlicow ych naszyjników znanych z obszaru kultury wielbarskiej. Ze w zględu na to, że został w ykonany z żelaza należy go uznać za naśladow nictw o w yrobów w ielbarskich. C hro nolo g ię tego egzem plarza należałoby w ięc ustalić na koniec rozw oju kultury przew orskiej na Lubelszczyźnie (faza B 2 /C l- C la okresu rzym skiego). Poza naszyjni kiem w g ro b ie w y stą p ił te ż p rz ę ś lik d w u sto ż k o w y (ryc. 3: 2).
Chronologia w iększości zespołów zam yka się w ra m ach faz B 2 b -C la OW R. P odobnie ja k w poprzednim sezonie nie odkryto elem entów w cześniejszych lub póź niejszych.
N ie udało się rozpoznać w roku 1998 północnego skraju cm entarzyska znajdującego się w obrębie sąsied niej działki 424. Poniew aż w obrębie w ybierzyska w y stępują na pow ierzchni drobne spalone kości, spraw dze nie w ykopam i kontrolnym i w ym aga też kraw ędź rozle głego w y b ierzy sk a w o b ręb ie sąsied n ich działek od w schodu i południow ego-w schodu. Pozw oliłoby to de finityw nie zam knąć w roku przyszłym prace badaw cze na stanowisku. Łączny teren przew idziany do badań m oż na określić na 5 arów.
120 Zb ig n ie w Wic h r o w s k i
Ryc. 1. Kraśnik-Piaski, stan. 2. Plan przebadanej w 1998 r. części cmentarzyska.
Li t e r a t u r a
B a 1 k e B.
1976 Cmentarzysko z okresu rzymskiego w Brzeź- cach, powiat Białobrzegi (stanowisko 2) WA, t. 41, 22, s. 155-209.
G o d ł o w s k i K.
1971 Materiały do poznania kultury przeworskiej na Górnym Śląsku, MSiWŚ, t. 4, s. 7-234. K o k o w s k i A.
1985 Die Feuerstahlwerkzeuge der Przeworsk Kul tur [w:] Mémoires archéologiques, Lublin, s. 109-127.
1991 Lubelszczyzna w młodszym okresieprzedrzym-skim i okresie wpływów rzymskich, Lublin. L i a n a T.
1970 Chronologia względna kultury przeworskiej we wczesnym okresie rzymskim, WA, t. 35, s. 429-491.
N i e w ę g ł o w s k i A.
1982 Cmentarzysko kultury przeworskiej z okresu rzymskiego w Gościeradowie, gm. Loco, woj. tarnobrzeskie, Spr. Arch., t. 33, s. 61-97.
O l ę d z k i M.
1994 Wyniki badań na cmentarzysku kultury przewor skiej w Wólce Domaniowskiej, stan. 6 A, woj. radomskie, [w:] Kul. przew., t. 1, s. 193-212. S t a s i a k M.
1994 Ceramika z cmentarzyska kultury przeworskiej w Opoce, Kul. przew. t. 2.
S z a r e k - W a s z k o w s k a E.
1971 Cmentarzysko kultury przeworskiej w miejsco wości Opoka, pow. Puławy, St. Mat. Lub. t. 5, s. 79-186.
W i c h r o w s k i Z.
1997 Cmentarzysko kultury przeworskiej w Kraśni-ku-Piaskach, stan. 2, APŚ, t. 2, s. 113-116. 1997 Badania archeologiczne na cmentarzysku kul
tury przeworskiej w Kraśniku-Piaskach, st. 2, woj. lubelskie, APŚ, t. 3, s. 104-109.
Ba d a n ia
Ryc. 2. Kraśnik-Piaski, stan. 2. Plan /a/ i przekrój Ihl stropu grobu 43; 1 - humus, 2 - ziemia szara, 3 - żółty piasek, 4 czarna, 5 - ceramika, 6 - spalone kości, 7 - węgle drzewne, 8 - przęślik, 9 - naszyjnik żelazny.
RATOWNICZE NA CMENTARZYSKU KULTURY PRZEWORSKIEJ W KRAŚNIKU-PlASKACH 121
1 2 2 Zb ig n ie w Wic h r o w s k j
Ryc. 3. Kraśnik-Piaski, stan. 2. Wyposażenie grobu 43: żelazny naszyjnik /1/, gliniany przęślik 121.
Zb i g n i e w W ic h r o w s k i
Re s c u e Ex c a v a t io n sa ta Pr z e w o r s k Cu l t u r e Ce m e t e r y in Kr a ś n ik- Pi a s k i, Sit e 2 , in 1 9 9 8 In 1998, rescue excavations were continued at a Przeworsk
culture cemetery. The range of the cemetery perimeters at the north - west and the south - west sides was determined. The area of 4,11 ares yielded 24 cremation pit graves. The tops of the graves were located 25-35 cm beneath the ground surface, and a great number of them have been destroyed by ploughing. Most of the graves contained just one item, mainly ornaments such as fibulae, bracelets, spindle whorls, and potsherds. Gra
ve 54 clearly contained male equipment in the form of an iron sheathing of a sword. A few graves (40, 42, 53) contained ty pical rich female equipment such as bolts and mountings for wooden casket locks, keys, spindle hooks, awls, knives and spin dle whorls. Grave 53 had two iron trumpet-headed fibulae, type A. 92-93 with traces of silver wire wound around the bows.
The chronology of most of the assemblages closes within phases B2b - C la of the Roman period.
