ROLA MIKROBIOTY JELIT W WYSTĘPOWANIU AUTYZMU
THE ROLE OF GUT MICROBIOTA IN THE OCCURRENCE OF AUTISM
1 Studenckie Koło Naukowe przy Katedrze i Zakładzie Mikrobiologii Lekarskiej Uniwersytetu Medycznego w Lublinie 2 Katedra i Zakład Mikrobiologii Lekarskiej
Uniwersytetu Medycznego w Lublinie
} MARTA PAWLICKA
Katedra i Zakład Mikrobiologii Lekarskiej, Uniwersytet Medyczny w Lublinie, ul. Chodźki 1, 20-093 Lublin, Tel.: 814486405, Fax: 814486400, e-mail: martamisztal991@gmail.com
Wpłynęło: 04.04.2018 Zaakceptowano: 16.04.2018 DOI: dx.doi.org/10.15374/FZ2018012
STRESZCZENIE: Wpływ mikrobioty na prawidłowe funkcjonowanie organizmu człowieka jest bardzo ważny i szczególnie w ostatnim czasie wnikliwie analizowany. W ostatnich latach opu-blikowano badania, w których powiązano zmiany jakościowe i ilościowe w składzie mikrobio-ty jelitowej z występowaniem chorób ze spektrum aumikrobio-tyzmu. Mikrobiota przewodu pokarmo-wego została włączona do dwukierunkowej osi jelita-mózg, która może wpływać na układ ner-wowy poprzez mechanizmy neuronalne, endokrynne oraz immunologiczne. Większość badań przeprowadzonych do tej pory wskazuje na związek pomiędzy zaburzeniami w składzie mikro-bioty a występowaniem autyzmu. Należy podkreślić, że nie są one jednoznaczne, a ogranicze-niem dotychczasowych badań są niejednorodne wyniki, różnorodność stosowanych metod, małe grupy badanych i ich heterogeniczność. Dopóki przeszkody te nadal będą obecne, trud-ne będzie przyjęcie jednoznacztrud-nego stanowiska na temat udziału mikrobioty jelitowej w roz-woju autyzmu. Jeśli w przyszłości badania potwierdziłyby jej wpływ na występowanie auty-zmu, możliwe byłoby zastosowanie probiotyków w jego leczeniu.
SŁOWA KLUCZOWE: autyzm, mikrobiota, mikrobiota jelit, probiotyki
ABSTRACT: The impact of microbiota on the proper functioning of the human body is very im-portant and has been thoroughly analyzed in recent years. Microorganisms constitute 90% of all cells present in the human body. Gut microbiota, which is harboured in the intestines, signi-ficantly influences human health. Over recent years, scientists have observed, that the chan-ges in the composition of gut microbiota could be related to the occurrence of autism spec-trum disorders. Gut microbiota incorporated into the bidirectional gut-brain axis (GBA) can af-fect the nervous system through neural, endocrine and immunological mechanisms. Most re-cent studies indicate that there is an association between gut microbiota composition and au-tism spectrum disorders. It should be emphasized that the data is inconsistent, and the limita-tions of current research are: differing results, variety of methods used, small number of study groups and their heterogeneity. The scientific community may find it difficult to adopt a cle-ar position on the correlation between gut microbiota in the development of autism as long as these limitations remain present. If the subsequent studies confirm microbiota influence on the occurrence of autism, it will be possible to introduce faecal microbiota transplantation or probiotic therapy in autism treatment.
KEY WORDS: autism, gut microbiota, microbiota, probiotic
WSTĘP
0LNURELRWD WR ]ELyU NRPHQVDOQ\FK L VDSUR¿W\F]Q\FK PLNURRUJDQL]PyZ ]DVLHGODMąF\FK OXG]NL RUJDQL]P 2G NLONXQDVWX ODW PLNURELRWD F]áRZLHND Z]EXG]D RJURPQH
]DLQWHUHVRZDQLHZĞUyGQDXNRZFyZ>@3RMDZLDVLĊFRUD] ZLĊFHM GRQLHVLHĔ QD WHPDW MHM XG]LDáX D Z V]F]HJyOQRĞFL PLNURELRW\MHOLWZSDWRJHQH]LHZ\EUDQ\FKVFKRU]HĔWDNLFK MDN RW\áRĞü QLHVZRLVWH ]DSDOHQLH MHOLW ]HVSyá MHOLWD GUDĪ-OLZHJRFXNU]\FD DQDZHWFKRUyE QRZRWZRURZ\FK >±@
1DXNRZF\]ZUDFDMąUyZQLHĪXZDJĊQDSRWHQFMDOQ\ZSá\Z PLNURELRPX SU]HZRGX SRNDUPRZHJR QD XNáDG QHUZRZ\ $NWXDOQLH SRV]XNXMH VLĊ ]ZLą]NX PLĊG]\ Z\VWĊSRZDQLHP GHSUHVMLVFKL]RIUHQLLF]\DXW\]PXD]DEXU]HQLDPLZVNáD-G]LHMDNRĞFLRZ\PLLORĞFLRZ\PPLNURELRW\MHOLW =DEXU]HQLDVSHNWUXPDXW\]PX DQJDXWLVPVSHFWUXPGL- VRUGHU±$6' Vą]DEXU]HQLDPLQHXURUR]ZRMRZ\PL]NWy-U\PLOHNDU]HVSRW\NDMąVLĊFRUD]F]ĊĞFLHM6áRZRÄDXW\]P´ SRFKRG]LRGJUHFNLHJRVáRZDDXWRV±VDP3RF]ąWNRZR]R-VWDáRRQRXĪ\WHSU]H]%OHXOHUDZFHOXVFKDUDNWHU\]RZDQLD MHGQHJR ] REMDZyZ VFKL]RIUHQLL ]DPNQLĊFLH VLĊ ZH ZáD-VQ\P ĞZLHFLH L XWUDWD NRQWDNWX ] RWRF]HQLHP 3U]\SDGNL Z\VWąSLHQLDDXW\]PXXG]LHFLRSLVDáVWRVXQNRZRQLHGDZQR Z URNX.DQQHU>@ :3ROVFHQLHSU]HSURZDG]RQRGRNáDGQ\FKEDGDĔHSLGH-PLRORJLF]Q\FK MHGQDN IXQGDFMD 6\QDSVLV SRGDMH ĪH OLF]-EDRVyEFLHUSLąF\FKQDDXW\]PZNUDMXZ\QRVLFRQDMPQLHM DOHPRĪHE\üRQDZLĊNV]D>@8G]LHFL]$6']D- REVHUZRZDQRF]ĊVWHZ\VWĊSRZDQLHREMDZyZ]HVWURQ\XNáD- GXSRNDUPRZHJR X± WDNLFKMDN EyOEU]XFKDZ]GĊ-FLDUHÀXNVĪRáąGNRZRMHOLWRZ\ELHJXQNDRUD]]DSDUFLDFR PRĪHZVND]\ZDüQD]PLDQ\ZVNáDG]LHPLNURELRW\MHOLWRZHM XW\FKRVyE>@&KRüZLHOHEDGDĔZVND]XMHQD]ZLą]HNPLĊ-G]\ NRPSR]\FMą ÀRU\ EDNWHU\MQHM D Z\VWĊSRZDQLHP$6' WHPDWWHQSR]RVWDMHQDGDONRQWURZHUV\MQ\
DRUGI GENOM
/XG]NL RUJDQL]P FKDUDNWHU\]XMH VLĊ REHFQRĞFLą RNR-áRJHQyZNRGXMąF\FKELDáNDFRMHVWSRUyZQ\ZDOQH GR JHQRPX PXV]NL RZRFRZHM 'URVRSKLOD PHODQRJDVWHU > @ 'R WHM SRU\ V]DFRZDQR ĪH EDNWHULH VWDQRZLą RNR-áR ZV]\VWNLFKNRPyUHNZ\VWĊSXMąF\FKZRUJDQL]PLH F]áRZLHNDRVWDWQLHEDGDQLDZVND]XMąMHGQDNĪHMHVWWRVWR- VXQHNEOLĪV]\ >@1LHG]LZLZLĊFIDNWĪHJG\E\UR]-SDWU\ZDü JHQRP F]áRZLHND ZVSyOQLH ] JHQRPHP ]DVLH-GODMąF\FKJRPLNURRUJDQL]PyZFKDUDNWHU\]RZDáE\VLĊRQ ]QDF]QLHZLĊNV]ą WM QDZHW ± UD]\ ZLĊNV]ą LORĞFLą JHQyZ 'ODWHJR WHĪ PLNURELRWD QD]\ZDQD MHVW GUXJLP JH- QRPHQ>@&HFKąJHQRPXEDNWHU\MQHJRMHVWMHJRUyĪQRURG-QRĞüSRGF]DVJG\JHQRP\OXG]NLHZ PRJąE\üWDNLH VDPHJHQRP\ÀRU\EDNWHU\MQHMSRV]F]HJyOQ\FKRVyEWDN MDNLFKOLQLHSDSLODUQHUyĪQLąVLĊZ>@
'RQLHGDZQDWUXGQRĞFLąZGRNáDGQ\PRNUHĞOHQLXLVFKD-UDNWHU\]RZDQLX PLNUREyZ ]DVLHGODMąF\FK SU]HZyG SRNDU- PRZ\F]áRZLHNDE\áEUDNPRĪOLZRĞFLZZLĊNV]RĞFLSU]\-SDGNyZLFKKRGRZOLin vitro']LĊNLZ\NRU]\VWDQLXDQDOL- ]\VHNZHQFMLQXNOHRW\GRZHM6U51$RUD]EDGDQLRPPH-WDJHQRPLF]Q\P PRĪOLZH E\áR SU]HSURZDG]HQLH WUZDMą-FHJR ODW SURMHNWX R QD]ZLH +XPDQ 0LFURELRPH 3URMHFW +03 SRGF]DVNWyUHJRSU]HEDGDQRÀRUĊEDNWHU\MQąX ]GURZ\FK RVyE &HOHP WHJR SURMHNWX E\áR ]GH¿QLRZDQLH
OXG]NLHJR PLNURELRPX Z UyĪQ\FK REV]DUDFK RUJDQL]PX RUD]MHM]ZLą]NX]H]GURZLHP>@
3U]HZyGSRNDUPRZ\F]áRZLHNDMHVWFDáNRZLFLH]DVLHGOR- Q\SU]H]PLNURRUJDQL]P\6]DFXMHVLĊĪHMHVWRQVNRORQL]R-ZDQ\SU]H]RNRáR± NRPyUHNEDNWHU\MQ\FKRáąF]-QHM PDVLH RNRáR ± NJ NWyUH UHSUH]HQWXMą ZLĊFHM QLĪ JDWXQNyZ D QDMZLĊNV]ą OLF]HEQRĞFLą L ]UyĪQLFRZD-QLHPFKDUDNWHU\]XMHVLĊMHOLWRJUXEH>@0LNURELRWDMHOLW ZGXĪHMPLHU]HVNáDGDVLĊ]EDNWHULLQDOHĪąF\FKGRF]WHUHFK JáyZQ\FKW\SyZ )LUPLFXWHV %DFWHURLGHWHV 3URWHREDFWHULD L$FWLQREDFWHULD >@-HGQDNĪH VNáDGWHQMHVWUyĪQ\Z]DOHĪQRĞFLRGRGFLQNDSU]HZRGXSR-NDUPRZHJRL]DOHĪ\RGF]\QQLNyZWDNLFKMDN VWDQ]GURZLD JHQRW\S F]\ XNáDG LPPXQRORJLF]Q\ JRVSRGDU]D &R ZLĊ-FHMZDĪQąUROĊRGJU\ZDMąUyZQLHĪF]\QQLNLĞURGRZLVNRZH PLĊG]\LQQ\PL GLHWDVWRVRZDQLHDQW\ELRW\NyZRUD]]DFKR- ZDQLDSUR]GURZRWQH>@)ORUDEDNWHU\MQDG]LHFNDNV]WDáWX- MHVLĊZF]DVLHSLHUZV]\FKPLHVLĊF\Ī\FLDDF]\QQLND-PLNWyUHQDQLąZSá\ZDMąVą W\SSRURGXVSRVyENDUPLHQLD RUD]ZLHNFLąĪRZ\PDWNL3UDZLGáRZ\VNáDGPLNURELRW\MH- OLWRZHMSRVLDGDMąQDMF]ĊĞFLHMG]LHFLXURG]RQHGURJDPLQDWX-U\RF]DVLHRUD]NDUPLRQHPOHNLHPPDWNL>@
OŚ MIKROBIOTAJELITAMÓZG
0LNURRUJDQL]P\]DVLHGODMąFHSU]HZyGSRNDUPRZ\RG- JU\ZDMąEDUG]RZDĪQąUROĊZSUDZLGáRZ\PIXQNFMRQRZD-QLX RUJDQL]PX OXG]NLHJR MDNR FDáRĞFL SRQLHZDĪ XF]HVW- QLF]ąZUHJXODFMLPHWDEROL]PXOLSLGyZELDáHNZĊJORZR-GDQyZZLWDPLQ%L.RUD]ZDEVRUEFMLĪHOD]DLZDSQLD :Sá\ZDMą RQH WDNĪH QD PHWDEROL]P OHNyZ L NVHQRELRW\-NyZELRUąXG]LDáZIHUPHQWDFMLEáRQQLNDRUD]RJUDQLF]DMą Z]URVWEDNWHULLV\QWHW\]XMąF\FKNDUF\QRJHQ\>@1D- OHĪ\ZW\PPLHMVFXZVSRPQLHüREDULHU]HMHOLWRZHMNWy- UąWZRU]ąPLNURRUJDQL]P\MHOLWRZHZDUVWZDĞOX]XQDEáR- QHNMHOLWRZ\RUD]NRPyUNLXNáDGyZ NUZLRQRĞQHJRLPPX-QRORJLF]QHJR FKáRQQHJR L QHUZRZHJR ']LĊNL ZVSyáG]LD-áDQLX ZV]\VWNLFK VNáDGRZ\FK EDULHU\ SU]HZRGX SRNDUPR-ZHJRRJUDQLF]RQHMHVWZQLNDQLHPLNURRUJDQL]PyZWRNV\Q LV]NRGOLZ\FKDQW\JHQyZDW\PVDP\PZDUXQNRZDQ\MHVW VWDQ]GURZLD=PQLHMV]RQDSU]HSXV]F]DOQRĞüMHOLW DQJOH- DN\JXWV\QGURPH PRĪHZLą]DüVLĊ]]DEXU]HQLDPLZRE-UĊELHXNáDGXQHUZRZHJRRUD]LPPXQRORJLF]QHJR>@-DN ]DREVHUZRZDQR Z RVWDWQLFK ODWDFK LVWRWQH ]PLDQ\ ± ]D- UyZQRMDNRĞFLRZHMDNLLORĞFLRZH±ZVNáDG]LHPLNURELR-W\ MHOLW PRJą E\ü SRZLą]DQH ] SDWRORJLF]Q\PL DXWRLPPX- QRORJLF]Q\PLSURFHVDPL]DFKRG]ąF\PLZXNáDG]LHQHUZR- Z\P:SLĞPLHQQLFWZLHRG]LDá\ZDQLHWRRNUHĞODQHE\áR]D- ]Z\F]DMMDNRRĞMHOLWDPy]JDRGNąGSRMDZLá\VLĊSU]HVáDQ-NLĪHÀRUDEDNWHU\MQDPRĪHZSá\ZDüQDRĞURGNRZ\XNáDG QHUZRZ\ 281 ]DSURSRQRZDQR ZáąF]HQLH PLNURELRPX GRWHMRVL=GDMHVLĊE\üRQDGZXNLHUXQNRZDFRR]QDF]DĪH ]DUyZQR SURFHV\ ]DFKRG]ąFH Z XNáDG]LH QHUZRZ\P MDN L ]PLDQ\ Z PLNURELRFLH MHOLW PRJą QD VLHELH Z]DMHP-QLHRGG]LDá\ZDü>@=DUHJXODFMĊRVLPy]JMHOLWD PLNURELRWD RGSRZLHG]LDOQH Vą QHXURQDOQH HQGRNU\QQH RUD]LPPXQRORJLF]QHPHFKDQL]P\
MECHANIZMY NEURONALNE
-HOLWDXQHUZLRQHVąSU]H]MHOLWRZ\XNáDGQHUZRZ\ DQJ HQWHULFQHUYRXVV\VWHP±(16 NWyU\QLH]DOHĪQLHNRQWUROXMH SRGVWDZRZHIXQNFMHMHOLWWDNLHMDNPRWRU\NDF]\WHĪSU]H- Sá\ZNUZL:IXQNFMRQRZDQLXELHU]HUyZQLHĪXG]LDáDXWR- QRPLF]Q\XNáDGQHUZRZ\ZUD]]RGJDáĊ]LHQLDPLZVSyáF]XO- Q\PLLSU]\ZVSyáF]XOQ\PL1DOHĪ\UyZQLHĪSRGNUHĞOLü]QD- F]HQLHQHUZXEáĊGQHJRNWyU\ELHU]HXG]LDáZGZXNLHUXQNR-ZHMNRPXQLNDFMLPLĊG]\MHOLWDPLPLNURELRWąRUD]Py]JLHP >@&KHPRUHFHSWRU\REHFQHQD]DNRĔF]HQLDFKDIHUHQW-Q\FKZáyNLHQQHUZX;VąZUDĪOLZHQDUyĪQHVXEVWDQFMHQS JOXNDJRQRSRGREQ\ SHSW\G */3 LQWHUOHXNLQĊ EHWD VHURWRQLQ\ +7 VRPDWRVWDW\Q\KRUPRQZ]URVWXFKROF\- VWRNLQLQĊSHSW\G<<>@$NW\ZRZDQHZáyNQDQHU-ZXEáĊGQHJRSU]HND]XMąERGĨFHGRMąGUDSDVPDVDPRWQHJR DQDVWĊSQLHVąSU]HND]\ZDQHGRSRGZ]JyU]D>@,VWQLHMą GRZRG\UyZQLHĪQDWRĪHV\JQDá\]QHUZXEáĊGQHJRWUDQV-PLWRZDQH Vą WDNĪH GR LQQ\FK UHJLRQyZ Py]JX WDNLFK MDN FLDáRPLJGDáRZDWHLZ\VS\NUąĪNDNUDĔFRZHJR>@MECHANIZMY ENDOKRYNNE
)ORUD EDNWHU\MQD PRĪH UyZQLHĪ ZSá\ZDü QD 281 SR-SU]H] GURJĊ SRGZ]JyU]HSU]\VDGNDQDGQHUF]D DQJ K\SR-WKDODPLFSLWXLWDU\DGUHQDOD[LV±+3$D[LV ELRUąFąXG]LDá ZRGSRZLHG]LQDVWUHV1DGDNW\ZQRĞüRUD]GHUHJXODFMDWHM GURJLPRJąZLą]DüVLĊ]Z\VWĊSRZDQLHP]DEXU]HĔWDNLFK MDNGHSUHVMDF]\OĊN>@3RGZ]JyU]HSURGXNXMHLZ\G]LHOD NRUW\NROLEHU\QĊRUD]ZD]RSUHV\QĊNWyUHVW\PXOXMąSU]HGQLą F]ĊĞüSU]\VDGNLGRSURGXNFMLLZ\G]LHODQLDKRUPRQXDGUH-QRNRUW\NRWURSRZHJR $&7+ GRNUąĪHQLDRJyOQHJR$&7+ ]NROHLVW\PXOXMHQDGQHUF]DGRV\QWH]\JOLNRNRUW\NRLGyZ DZĞUyGQLFKKRUPRQXVWUHVX±F]\OLNRUW\]ROXNWyU\PRĪH PRGXORZDüZ\G]LHODQLHF\WRNLQSU]H]NRPyUNLLPPXQROR- JLF]QHLZWHQVSRVyEZSá\ZDUyZQLHĪQDVNáDGPLNURELR-W\ MHOLW 'R ]ZLą]NyZ HQGRNU\QQ\FK UHJXOXMąF\FK RĞ MHOL- WDPy]J]DOLF]DVLĊWDNĪHSURGXNRZDQHSU]H]EDNWHULHQHX-URKRUPRQ\WDNLHMDN VHURWRQLQDNZDVȖDPLQREXW\U\ORZ\ DQJJDPPDDPLQREXW\ULFDFLG±*$%$ PHODWRQLQDND-WHFKRODPLQ\ NUyWNRáDĔFXFKRZH NZDV\ WáXV]F]RZH DQJ VKRUWFKDLQIDWW\DFLGV±6&)$V F]\KLVWDPLQD>@ 6&)$VąSURGXNWDPLIHUPHQWDFMLEDNWHU\MQHMNWyUHSR-WHQFMDOQLH PRJą EUDü XG]LDá Z PHFKDQL]PDFK Z\ZRáXMą-F\FK ]DFKRZDQLD DXW\VW\F]QH SRSU]H] DNW\ZDFMĊ L PR-GXODFMĊ RGSRZLHG]L XNáDGX LPPXQRORJLF]QHJR > @ :DQJLZVSSU]HSURZDG]LOLEDGDQLHZNWyU\PSRUyZQDOL VWĊĪHQLH6&)$ZSUyENDFKNDáXG]LHFL]GURZ\FKLFKRU\FK QDDXW\]P6WĊĪHQLHW\FKNZDVyZE\áRZ\ĪV]HXG]LHFLFKR-U\FKFRPRĪHZVND]\ZDüQDIDNWĪH6&)$RGJU\ZDMąUROĊ ZZ\VWĊSRZDQLXDXW\]PX>@'RSRGREQ\FKZQLRVNyZ GRV]OL:LWWHUVLZVSREVHUZXMąFNRUHODFMĊSRPLĊG]\Z\-VWĊSRZDQLHP NZDVLF\ SURSLRQRZHM D ]DFKRZDQLDPL DXW\-VW\F]Q\PL X EDGDQ\FK RVyE >@ 6&)$ PRJą RGG]LDá\-ZDüQDRUJDQL]PSRSU]H] ZSá\ZQDSU]HSXV]F]DOQRĞüMHOLW VWUHVRNV\GDF\MQ\IXQNFMĊPLWRFKRQGULyZF]\WHĪPHWDER-OL]PNDUQLW\Q\>@
MECHANIZMY IMMUNOLOGICZNE
-XĪGDZQRWHPXREVHUZXMąFSU]HELHJERUHOLR]\F]\NLá\ XF]HQL]DXZDĪ\OL]ZLą]HNPLĊG]\REHFQRĞFLąLQIHNFMLDG\V- IXQNFMąXNáDGXQHUZRZHJR:NROHMQ\FKEDGDQLDFKQDPRGH- ODFK]ZLHU]ĊF\FKQDXNRZF\SRWZLHUG]LOLLĪSDWRJHQ\RGSR- ZLHG]LDOQH]DLQIHNFMĊZSá\ZDMąQDPy]JDSU]H]WRQD]DFKR-ZDQLHDNW\ZXMąFV]ODNLV\JQDOL]DFMLLPPXQRORJLF]QHM>@ 8NáDGLPPXQRORJLF]Q\MHOLW DQJJXWDVVRFLDWHGOLPSKR-LGWLVVXH±*$/7 RGJU\ZDZDĪQąUROĊZG]LDáDQLXFDáHJR XNáDGX RGSRUQRĞFLRZHJR SRQLHZDĪ Z MHJR VNáDG ZFKRG]L SRQDG ZV]\VWNLFK NRPyUHN OLPIDW\F]Q\FK -HOLWR MHVW DQDWRPLF]QąEDULHUąXQLHPRĪOLZLDMąFąZQLNDQLHSDWRJHQyZ GRZQĊWU]DRUJDQL]PX%LDáNDPLNWyUHVą]ZLą]DQH]ZUR-G]RQ\P XNáDGHP RGSRUQRĞFLRZ\P MHOLW Vą UHFHSWRU\ 7/5 DQJWROOOLNHUHFHSWRUV RUD]GRPHQ\12' DQJQXFOHRWL-GH ROLJRPHULVDWLRQ GRPDLQ REHFQH QD SRZLHU]FKQL NRPy- UHNQDEáRQNRZ\FK5HFHSWRU\WHPRJąáąF]\üVLĊQS]SHS- W\GRJOLNDQHPOXELQQ\PLVWUXNWXUDPLEDNWHULLSU]H]FRGR-FKRG]L GR DNW\ZDFML UHDNFML LPPXQRORJLF]QHM L Z\WZRU]H-QLDPHGLDWRUyZUHDNFML]DSDOQHM>@:DĪQąF]ĊĞFLą XNáDGXLPPXQRORJLF]QHJRVąWDNĪHMHOLWRZHNRPyUNLJOHMR-ZH DQJPXFRVDOHQWHULFJOLDOFHOOV±(*&V REHFQHZEáRQLH ĞOX]RZHMMHOLW>@6ąRQH]GROQHGRSUH]HQWDFMLDQW\JHQyZ OLPIRF\WRP7RUD]ELRUąXG]LDáZZ\WZDU]DQLX QHXWRU¿Q\ 6QLWUR]RJOXWDWLRQX F]\QQLND QHXURWUR¿F]QHJR SRFKRG]H- QLDJOHMRZHJR7*)ȕLSURVWDJODQG\Q]ZLą]DQ\FK]KRPH- RVWD]ąXNáDGXQHUZRZHJR>@*$/7SURGXNXMHLZ\G]LH-ODSU]HFLZFLDáDV,J$ Z\G]LHOQLF]DSRVWDüSU]HFLZFLDáNODV\ ,J$ NWyUHZ\áDSXMąDQW\JHQ\LQLHSR]ZDODMąQDLFKSU]HM- ĞFLHSU]H]EáRQĊĞOX]RZą:VNáDG*$/7ZFKRG]ąPLQNR-PyUNL SUH]HQWXMąFH DQW\JHQ DQJ DQWLJHQ SUHVHQWLQJ FHOOV ±$3& RUD]OLPIRF\W\%L7>@ 0LNURELRWDMHOLWMHVWJáyZQ\PĨUyGáHPDQW\JHQyZGODJR- VSRGDU]DSU]H]FRELHU]HXG]LDáZPRGXORZDQLXGRMU]HZD- QLDXNáDGXLPPXQRORJLF]QHJRLSR]ZDODQDXWU]\PDQLHNR- PyUHNRGSRUQRĞFLRZ\FKZVWDQLHJRWRZRĞFL>@3URELR- W\F]QHEDNWHULHDNW\ZXMąOLPIRF\W\7GRV\QWH]\SU]HFLZ-]DSDOQHM ,/ G]LĊNL F]HPX ]DSRELHJDMą Z\VWĊSRZDQLX SU]HZOHNáHJR VWDQX ]DSDOQHJR NWyU\ PRĪH VSU]\MDü ]PLD-QRP QDVWURMX RUD] ]DFKRZDĔ 8ZDOQLDQH SRGF]DV SURFHVX]DSDOQHJR F\WRNLQ\ 71)Į DQJ WXPRU QHFURVLV IDFWRU Į L0&3 DQJPRQRF\WHFKHPRDWWUDFWDQWSURWHLQ ]ZLĊNV]D-MąSU]HSXV]F]DOQRĞüEDULHU\NUHZPy]JFRMHVWSRZLą]DQH ]Z\VWĊSRZDQLHPOĊNXGHSUHVMLRUD]]DEXU]HQLDPLSDPLĊ- FL>@/LF]QHEDGDQLDZVND]XMąQDSU]HFLZ]DSDOQHG]LDáD-QLHZ\VWĊSRZDQLDEDNWHULLSURELRW\F]Q\FKBacteroides fragi-lis i LactobacillusVSSZMHOLWDFKQDWRPLDVWClostridiumVSS PRJąSU]\F]\QLDüVLĊGRUR]ZRMXUHDNFML]DSDOQ\FK>@
MIKROBIOTA JELIT A ZACHOWANIA
AUTYSTYCZNE
=QDF]QLHF]ĊĞFLHMZ\VWĊSXMąFHXG]LHFL]]DEXU]HQLDPL VSHNWUXP DXW\VW\F]QHJR ]DEXU]HQLD ]H VWURQ\ XNáDGX SR- NDUPRZHJR]ZUyFLá\XZDJĊQDXNRZFyZQDUROĊPLNURELR- W\MHOLWRZHMZUR]ZRMX]DEXU]HĔDXW\VW\F]Q\FK=DVXJHUR-ZDQR LĪ G]LHFL ]$6' Z SU]HV]áRĞFL F]ĊĞFLHM SRGGDZDQH E\á\DQW\ELRW\NRWHUDSLLSU]H]FRLFKPLNURELRWDE\áDXERĪ-V]D Z ÄGREUH´ EDNWHULH QDWRPLDVW OLF]ED SDWRJHQLF]Q\FK PLNURRUJDQL]PyZE\áDZ\ĪV]D>@
3U]HSURZDG]RQRNLONDEDGDĔQDPRGHODFK]ZLHU]ĊF\FK GRW\F]ąF\FKNRUHODFMLSRPLĊG]\]PLDQDPLZ PLNURELRFLH MHOLWDZ\VWĊSRZDQLHP]PLDQEHKDZLRUDOQ\FKREVHUZRZD-Q\FKZ]DFKRZDQLXDXW\VW\F]Q\P*áyZQ\PLF]\QQLNDPL RGSRZLHG]LDOQ\PL ]D UyĪQLFH Z PLNURELRFLH E\á\ URG]DMH
Clostridium i Bacteroides =ZUyFRQR WDNĪH XZDJĊ QD UROĊ
HNVSR]\FMLSáRGXLQXWHURQDNZDVZDOSURLQRZ\±OHNSRGD-ZDQ\ZSDGDF]FH=ZLHU]ĊWDSRGGDQHHNVSR]\FMLQDWHQOHN ZRNUHVLHSUHQDWDOQ\PZ\ND]\ZDá\]DEXU]HQLDZLQWHUDN- FMDFKVSRáHF]Q\FKRUD]SRMDZLDá\VLĊXQLFKF]ĊĞFLHM]PLD-Q\]DSDOQHMHOLW2GQRWRZDQRĪHNZDVZDOSURLQRZ\PRĪH ZSá\ZDü QD ]ZLĊNV]HQLH SR]LRPX NUyWNRáDĔFXFKRZ\FK NZDVyZWáXV]F]RZ\FK>@)ROH\LZVSSRGGDOLG]LDáDQLX NZDVX SURSLRQRZHJR L OLSRSROLVDFKDU\GX FLĊĪDUQH VDPLFH V]F]XUyZ&RFLHNDZHLFKGRURVáHSRWRPVWZRZ\ND]\ZD- áRXSRĞOHG]RQH]DFKRZDQLDVSRáHF]QHOĊNRZHRUD]KLSHU-ORNRPRF\MQH> @'RSRGREQ\FKZQLRVNyZGRV]OL6KXO] LZVSREVHUZXMąF]DFKRZDQLHV]F]XUyZNWyU\PZVWU]\NL-ZDQRGRNRPyUPy]JXNZDVSURSLRQRZ\>@
3RV]XNXMąF UyĪQLF Z VNáDG]LH PLNURELRW\ MHOLW X G]LHFL ]$6'ZSRUyZQDQLX]G]LHüPL]GURZ\PLSU]HSURZDG]R-QRNLONDQDĞFLHPDá\FKSLORWDĪRZ\FKEDGDĔQDWHPDWVNáDGX ÀRU\EDNWHU\MQHMMHOLW&KRFLDĪZZLĊNV]RĞFL]QLFKZ\ND]D- QRĪHVNáDGPLNURELRW\Z$6'MHVWFKDUDNWHU\VW\F]Q\EDGD- QLDWHSU]\QLRVá\VSU]HF]QHZ\QLNLFRGRFKDUDNWHUXL]UyĪ-QLFRZDQLDVNáDGXPLNURELRW\MHOLWZSRUyZQDQLXGRJUXS\ NRQWUROQHM>@:EDGDQLDFKSU]HSURZDG]RQ\FKSU]H]*RQ- GDOLDLZVS3DUUDFKRLZVSL0DUWLURVLDQLZVSVWZLHUG]R-QR F]ĊVWV]H Z\VWĊSRZDQLH EDNWHULL ] URG]DMX Clostridium ZSUyENDFKNDáXZSRUyZQDQLXGRJUXS\NRQWUROQHM>±@
/XQD L ZVS Z\ND]DOL NRUHODFMĊ SRPLĊG]\ Z\VWĊSRZD-QLHP PLNURRUJDQL]PyZ U]ĊGX &ORVWULGLDOHV ]ZLą]DQ\FK
]$6'WU\SWRIDQHPVHURWRQLQąLSR]LRPHPF\WRNLQSUR]D-SDOQ\FK D EyOHP EU]XFKD >@ 1DWRPLDVW )LQHJROG L ZVS ZVZRLPEDGDQLXRGNU\OLFDáNLHPRGZURWQą]DOHĪQRĞü±QLĪ-V]\SR]LRPEDNWHULL]URG]DMXClostridiumXG]LHFL]$6' >@ /XQD L ZVS VWZLHUG]LOL WDNĪH F]ĊVWV]H Z\VWĊSRZDQLH 6XWWHUHOODVSSZJUXSLHNRQWUROQHMFRMHVWVSU]HF]QH]Z\QL- NDPLX]\VNDQ\PLSU]H]:LOOLDPVDLZVS SutterellaVSSZ\- VWĊSRZDáDF]ĊĞFLHMZJUXSLH]$6' > @&]ĊĞüED- GDF]\Z\ND]DáDQLĪV]\SR]LRPZSUyENDFKNDáXSURELRW\F]-Q\FKEDNWHULL]URG]DMXBifidobacteriumXG]LHFL]DXW\]PHP ZSRUyZQDQLXGRJUXS\NRQWUROQHMMHGQDNĪHZQLHNWyU\FK EDGDQLDFKUyĪQLFHWHQLHZ\VWĊSRZDá\>±@ .DQJ L ZVS VWZLHUG]LOL PQLHMV]ą UyĪQRURGQRĞü VNáDGX PLNURELRW\ MHOLWRZHM X EDGDQ\FK X NWyU\FK Z\VWĊSRZDá\ REMDZ\]HVWURQ\XNáDGXSRNDUPRZHJR>@&RFLHNDZH 6WUDWLLZVS]DREVHUZRZDOLQLHW\ONRQLĪV]\SR]LRPBifido- bacteriumVSSXG]LHFL]$6'OHF]WDNĪHSRQDGGZXNURW- QLHZ\ĪV]\SR]LRPJU]\EyZ]URG]DMXCandidaZSRUyZ- QDQLXGR]GURZ\FKG]LHFL>@3DUUDFKRLZVSVWZLHU-G]LOLSRĞUHGQLXG]LDáSR]LRPXClostridium hystolyticum na SRGVWDZLHEDGDĔ SUyEHN NDáXZ JUXSLH]GURZHJR URG]HĔ- VWZDG]LHFL]JUXS\$6'ZSRUyZQDQLXGRJUXS\]DXW\- ]PHPLJUXS\NRQWUROQHM>@:DQJLZVS]DREVHUZRZD-OLZ\ĪV]\SR]LRPGUREQRXVWURMyZ]JDWXQNXAkkermansia muciniphilaZJUXSLHURG]HĔVWZDZSRUyZQDQLXGREDGDQHM JUXS\$6'LQLĪV]\SR]LRPWHJRJDWXQNXZSRUyZQDQLXGR JUXS\NRQWUROQHM>@:7DEHOLSU]HGVWDZLRQRSRUyZQD-QLHSRZ\ĪV]\FKEDGDĔ
ROLA PROBIOTYKÓW W MODULACJI
MIKROBIOTY W AUTYZMIE
3RPLPRĪHZ\QLNLEDGDĔGRW\F]ąF\FKVNáDGXPLNURELR-W\MHOLWRZHMXG]LHFL]DXW\]PHPVąQLHVSyMQHZLHOH]QLFK ZVND]XMHQDUyĪQLFHZMHMVNáDG]LHZSRUyZQDQLXGRPLNUR- ELRW\G]LHFL]GURZ\FK1DNRUHODFMĊXG]LDáXEDNWHULLREHF-Q\FK Z SU]HZRG]LH SRNDUPRZ\P L Z\VWĊSRZDQLD $'6 ZVND]XMą UyZQLHĪ REMDZ\ ]H VWURQ\ XNáDGX SRNDUPRZHJR X G]LHFL DXW\VW\F]Q\FK RUD] ]PQLHMV]HQLH LFK QDVLOHQLD SR SRGDQLX GRXVWQ\FK DQW\ELRW\NyZ QS ZDQNRP\F\Q\ PH-WURQLGD]ROX 0HOORQ L ZVS Z\ND]DOL PQLHMV]ą SURGXNFMĊ NZDVX SURSLRQRZHJR ZLą]DQHJR ] Z\VWĊSRZDQLHP $6' ZMHOLWDFKSR]DVWRVRZDQLXGRXVWQHMDQW\ELRW\NRWHUDSLLPLQ PHWURQLGD]ROHP>@0\V]\SRGGDQHOHF]HQLXp.o. komen-VDOQąEDNWHULąBacteroides fragilisL]RORZDQą]SU]HZRGXSR-NDUPRZHJR RG OXG]L Z\ND]\ZDá\ ]PQLHMV]RQą SU]HSXV]-F]DOQRĞü MHOLW L SRSUDZĊ ]DFKRZDĔ NRPXQLNDF\MQ\FK VWH-UHRW\SRZ\FKOĊNRZ\FKRUD]VHQVRPRWRU\F]Q\FK>@3U]HV]F]HS NDáX DQJ IHFDO PLFURELRWD WUDQSODQWDWLRQ ±)03 ]QDQ\MXĪZ,9ZLHNXQHZFKLĔVNLHMPHG\F\QLH LZ\NRU]\VW\ZDQ\GROHF]HQLD]DNDĪHĔClostridium difficile PRĪHRND]DüVLĊSRWHQFMDOQąWHUDSLąZOHF]HQLX$6'>@
.DQJLZVSSU]HSURZDG]LOLSU]HV]F]HSPLNURELRW\MHOLWRZHM DQJPLFURELRWDWUDQVIHUWKHUDS\±077 EĊGąF\PRG\¿ND-FMą)03XG]LHFLXNWyU\FK]GLDJQR]RZDQR]DEXU]HQLD VSHNWUXPDXW\]PX*UXSD$6'E\áDSRGGDQDGZXW\JRGQLR- ZHMDQW\ELRW\NRWHUDSLLDQDVWĊSQLHSU]HV]F]HSLHQLXPLNUR-ELRW\MHOLWRZHM']LHFLREVHUZRZDQRMHV]F]HSU]H]W\JRGQL RG]DNRĔF]HQLDOHF]HQLDLQDVWĊSQLHSRUyZQDQR]JUXSąNRQ- WUROQą:\QLNLSU]HSURZDG]RQHMWHUDSLLE\á\SR]\W\ZQH RE- MDZ\ĪRáąGNRZRMHOLWRZH±WDNLHMDN]DSDUFLDELHJXQNLQLH- VWUDZQRĞüEyOEU]XFKD±]PQLHMV]\á\VLĊRRNRáR3R- SUDZLHXOHJá\UyZQLHĪEHKDZLRUDOQHV\PSWRP\$6'LXWU]\-P\ZDá\VLĊSU]H]FDá\RNUHVREVHUZDFMLFRZ\GDMHVLĊE\ü RELHFXMąFHZWHUDSLL]DEXU]HĔVSHNWUXPDXW\]PX'RGDWNR-ZRVSUDZG]RQRNRPSR]\FMĊPLNURELRW\MHOLWRZHMZNWyUHM VWZLHUG]RQR ]ZLĊNV]HQLH OLF]HEQRĞFL Bifidobacterium,
Pro-votella i Desulfovibrio> @:NLONXEDGDQLDFKZVND]\ZDQR
QDPRĪOLZRĞüZ\NRU]\VWDQLDSURELRW\NRWHUDSLLRUD]SUHELR-W\NRWHUDSLLZFKRUREDFKVSHNWUXPDXW\]PX3DUHFFKRLZVS SRGGDOL JUXSĊ G]LHFL ]$6' OHF]HQLX SURELRW\NLHP ]DZLH-UDMąF\PLactobacillus SODQWDUXP:&6)ZSá\ZDMąFZWHQ VSRVyEQDZ]URVWOLF]E\SDáHF]HNNZDVXPOHNRZHJRLHQWH-URNRNyZZSUyENDFKNDáX:]ZLą]NX]SURZDG]RQąWHUDSLą URG]LFHRGQRWRZDOLPQLHM]DFKRZDĔDXW\VW\F]Q\FKXEDGD-Q\FKG]LHFLZSRUyZQDQLXGRJUXS\SODFHER>@-HGQDNĪH Źródło (autor, rok, pozycja pi-śmiennictwa) Dzieci z ASD (ASD) Grupa kontrolna (CON) Rodzeń-stwo bez ASD (SIB) Metoda/materiał kli-niczny Wyniki Parracho i wsp. 2005 rok [34] 58 10 12 Fluorescencyjna
hybry-dyzacja in situ (FISH)/ próbki kału
ASD vs. CON: Clostridium histolyticum CON vs. ASD: –
SIB: pośredni poziom C. histolyticum w porównaniu do ASD i CON Finegold i wsp.
2010 rok [37]
33 8 7 bTEFAP/próbki kału ASD vs. CON: Bacteroides, Proteobacteria, Desulfovibrio spp. i Bacteroides vulgatus
CON vs. ASD: Actinobacteria i Firmicutes phylum, Bifidobacterium longum, Dialister invisus, Clostridum leptum
Gondalia i wsp. 2010 rok [33]
28 25 0 Hodowla/próbki kału ASD vs. CON: –
CON vs. ASD: –
Inne: u niektórych dzieci z ASD występowały częściej Citrobacter spp., Ente-robacter spp., Staphylococcus spp., Strepococcus spp., Bifidobacterium, Clo-stridium spp., w czterech przypadkach ASD mikrobiota jelit była uboższa, w trzech przypadkach ASD ilość Escherichia coli była mniejsza
Adams i wsp. 2011 rok [42]
58 39 0 Hodowla ASD vs. CON: Lactobacillus spp., Bacillus spp.
CON vs. ASD: Bifidobacterium spp., Klebsiella oxytoca, Enterobacter cloacae Wang i wsp. 2010, 2011 rok [40, 41] 23 9 22 Quantitative real-time PCR (qPCR)/próbki kału ASD vs CON: –
CON vs. ASD: Akkermansia muciniphila i Bifidobacterium spp. Inne: u ASD mniejszy poziom Akkermansia muciniphila niż u SIB Williams i wsp. 2011 i 2012 rok [38, 39] 23 9 0 Pirosekwencjonowanie i quantitative real-time PCR, Sutterella specific PCR, conventional PCR/ próbki kału
ASD vs. CON: Firmicutes, Sutterella spp. CON vs. ASD: Bacteroidetes
Inne: niektóre ASD – występowanie Alcaligenaceae
Kang i wsp. 2013 rok [43]
20 20 0 bTEFAP (ang. bacterial
tag-encoded FLX ampli-con pyrosequencing)/ próbki kału
ASD vs. CON: –
CON vs. ASD: Prevotella spp., Coprococcus spp., Veillonellaceae Inne: autyzm oraz objawy ze strony układu pokarmowego korelowały z mniej zróżnicowaną florą bakteryjną jelit
Martirosian i wsp. 2011 rok [35]
41 10 0 Hodowla ASD vs. CON: Clostridium perfringens
CON vs. ASD: –
Inne: Clostridium spp. występował z tą samą częstością w grupie ASD i CON Luna i wsp.
2017 rok [36]
14 15+6 0 Analiza sekwencji
nu-kleotydów 16S rRNA/ biopsja
Oznaczanie cytokin z próbek krwi
ASD vs. CON : Clostridiales
CON vs. ASD: Dorea spp., Blautia spp. i Sutterella spp.
Inne: ASD korelowało z wysokim poziomem cytokin prozapalnych we krwi
Strati i wsp. 2017 rok [44]
40 40 0 Analiza sekwencji
nuke-otydów 16S rRNA/prób-ki kału
ASD vs. CON: Firmicutes, Bacteroidetes, Collinsella, Corynebacterium, Dorea, Lactobacillus spp.
CON vs. ASD: Bacteroidetes spp., Alistipes spp., Bilophila spp., Dialister spp., Parabacteroides
Inne: ASD z zaparciami – Eschericha spp., Schigella spp., Clostridium, wyż-szy poziom Candida
QDOHĪ\ SDPLĊWDü ĪH SRZ\ĪV]H EDGDQLD PDMą ZLHOH RJUDQL-F]HĔ1DOHĪąGRQLFK ]E\WPDáDOLF]EDSU]HEDGDQ\FKRVyE UyĪQH PHWRG\ EUDN GRNáDGQ\FK LQIRUPDFML QD WHPDW GLHW\ F]\WHĪVWRVRZDQ\FKUyZQRF]HĞQLHOHNyZ
PODSUMOWANIE
:RVWDWQLFKODWDFKSRMDZLáRVLĊZLHOHEDGDĔSU]HSURZD- G]RQ\FKQD]ZLHU]ĊWDFKLOXG]LDFKGRW\F]ąF\FKUROLPLNUR- ELRW\EDNWHU\MQHMMHOLWZUR]ZRMXDXW\]PX%DGDQLDWHVNX- SLDMąVLĊQDUyĪQ\FKDVSHNWDFK]ZLą]DQ\FK]W\P]DJDGQLH- QLHPWDNLFKMDN PHFKDQL]P\RGSRZLHG]LDOQH]DWĊNRUH-ODFMĊ VNáDG PLNURELRW\ MHOLWRZHM F]\ WHĪ SRWHQFMDOQH WHUD-SLH : ZLHOX ] QLFK ZVND]\ZDQR QD LVWQLHQLH ]DOHĪQRĞFL 3RPLPRWRVWRVRZDQLHZFKRUREDFKVSHNWUXPDXW\]PXQS SURELRW\NRWHUDSLLQLHMHVWR¿FMDOQLHSU]\MĊWH3RZRGHPVą RJUDQLF]HQLD GRW\FKF]DV SU]HSURZDG]RQ\FK EDGDĔ WDNLH MDN QS QLHMHGQR]QDF]QH Z\QLNL UyĪQRURGQRĞü VWRVRZD- Q\FKPHWRGPDáHJUXS\EDGDQ\FKMHGQRVWHNDOHWHĪLFKKH-WHURJHQLF]QRĞü'RSyNL SU]HV]NRG\ WHQLH]RVWDQą]OLNZL- GRZDQHWUXGQHEĊG]LHSU]\MĊFLHMHGQR]QDF]QHJRVWDQRZL- VNDQDWHPDWZSá\ZXPLNURELRW\MHOLWRZHMZUR]ZRMXDXW\- ]PX$XWRU]\F]ĊVWRSRGNUHĞODMąĪH±DE\PyF]DF]ąüVWR-VRZDü ZVSRPQLDQH PHWRG\ OHF]HQLD$6' ± SRWU]HEQH Vą EDGDQLDQDZLĊNV]HMJUXSLHLSUHF\]\MQLHMV]HDQDOL]\KONFLIKT INTERESÓW: nie zgłoszono.
PIŚMIENNICTWO
1. Grice EA, Segre JA. The human microbiome: our second genome. Annu Rev Genomics Hum Genet 2012;13:151–170.
2. Sirisinha S. The potential impact of gut microbiota on your health: current sta-tus and future challenges. Asian Pac J Allergy Immunol 2016;34(4):249–264. 3. Huttenhowe C, Gevers D, Knight R et al. Structure, function and diversity of the
healthy human microbiome. Nature 2012;486(7402):207–214.
4. Marlicz W, Ostrowska L, Łoniewski I. Flora bakteryjna jelit i jej potencjalny zwią-zek z otyłością. Endokrynol Otył Zab Przem Mat 2013;9(1):20–28.
5. Kanner L. Autistic disturbances of affective contact. Nerv Child 1943;2:217–250. 6. Karpińska D. Deficyt teorii umysłu w autyzmie. Symptomy i uwarunkowania.
Rocz PAM 2011;57:60–67.
7. Jankowska M, Rymsza A, Wilder E, Wroniszewska M. Autyzm – Sytuacja Doro-słych. Raport 2013. Fundacja Synapsis, Warszawa, 2014.
8. Chaidez V, Hansen RL, Hertz-Picciotto I. Gastrointestinal problems in children with autism, developmental delays or typical development. J Autism Dev Disord 2014;44(5):1117–1127.
9. Olszewska J , Jagusztyn-Krynicka EK. Human microbiome project – mikro-flora jelit oraz jej wpływ na fizjologię i zdrowie człowieka. Post Mikrobiol 2012;51(4):243–256.
10. Radwan P, Radwan-Kwiatek K, Skrzydło-Radomańska B. The role of enteric mi-croflora in inflammatory bowel disease. Prz Gastroenterol 2006;4(1):1–6. 11. Górska S, Jarząb A, Gamian A. Bakterie probiotyczne w przewodzie
pokarmo-wym człowieka jako czynnik stymulujący układ odpornościowy. Postepy Hig Med Dośw 2009;63:653–667.
12. Bartnicka A, Gałęcka M, Mazela J. Wpływ czynników prenatalnych i postnatalnych na mikrobiotę jelitową noworodków. Stand Med Pediatr 2016;13(1):165–172. 13. Lima-Ojeda JM, Rupprecht R, Baghai TC. „I am I and my bacterial
circumstan-ces”: linking gut and depression. Front Psychiatry 2017;8:1–13.
wowy i jej potencjalne znaczenie w leczeniu zaburzeń psychicznych. Farma-koter Psychiatr Neurol 2013;2:69–77.
15. Węgrzyn D, Adamek K, Łoniewska B. Budowa bariery jelitowej. Pomeranian J Life Sci 2017;63(3):6–9.
16. Foster JA, Rinaman L, Cryan JF. Stress & the gut-brain axis: regulation by the microbiome. Neurobiol Stress 2017;7:124–136.
17. Cenit M, Sanz Y, Codoñer-Franch P. Influence of gut microbiota on neuropsy-chiatric disorders. World J Gastroenterol 2017;23(30):5486–5498.
18. Stephens MA, Wand G. Stress and the HPA Axis: role of glucocorticoids in alco-hol dependence. Alcoalco-hol Res 2012;34(4):468–483.
19. Karakuła-Juchnowicz H, Dzikowski M, Pelczarska A, Dzikowska I, Juchnowicz D. Znaczenie zaburzenia osi jelitowo-mózgowej i nadwrażliwości na antygeny pokarmowe w etiopatogenezie schizofrenii. Psychiatr Pol 2016;50(4):747–760. 20. Frye RE, Nankova B, Bhattacharyya S, Rose S, Bennuri SC, MacFabe DF. Modulation
of immunological pathways in autistic and neurotypical lymphoblastoid cell lines by the enteric microbiome metabolite propionic acid. Front Immunol 2017;8:1670. 21. Wang L, Christophersen CT, Sorich MJ, Gerber JP, Angley MT, Conlon MA. Ele-vated fecal short chain fatty acid and ammonia concentrations in children with autism spectrum disorder. Dig Dis Sci 2012:57;2096–2102.
22. Witters P, Debbold E, Crivelly K et al. Autism in patients with propionic acide-mia. Mol Genet Metab 2016;119:317–321.
23. MacFabe DF. Enteric short-chain fatty acids: microbial messengers of metabo-lism, mitochondria and mind: implications in autism spectrum disorders. Mi-crob Ecol Health Dis 2015;26:10.
24. Purchiaroni F, Tortora A, Gabrielli M et al. The role of intestinal microbiota and the immune system. Eur Rev Med Pharmacol Sci 2013:17(3):323–333. 25. Mroczyńska M, Libudzisz Z, Gałęcka M, Szachta P. Mikroorganizmy jelitowe
człowieka i ich aktywność metaboliczna. Prz Gastroenterol 2011;4(4):218–224. 26. Clapp M, Aurora N, Herrera L, Bhatia M, Wilen E, Wakefield S. Gut microbiota’s
effect on mental health: The gut-brain axis. Clin Prac 2017;7(4):987. 27. Atladottir HO, Henriksen TB, Schendel DE, Parner ET. Autism after infection,
febrile episodes, and antibiotic use during pregnancy: an exploratory study. Pediatrics 2012;130:e1447–e1454.
28. Madore C, Leyrolle Q, Lacabanne C et al. Neuroinflammation in autism: plausi-ble role of maternal inflammation, dietary omega 3, and microbiota. Neural Plast 2016;2016:3597209.
29. Foley KA, MacFabe DF, Vaz A, Ossenkopp KP, Kavaliers M. Sexually dimorphic effects of prenatal exposure to propionic acid and lipopolysaccharide on so-cial behavior in neonatal, adolescent, and adult rats: implications for autism spectrum disorders. Int J Dev Neurosci 2014;39:68–78
30. Shultz SR, Aziz NA, Yang L, Sun M, MacFabe DF, O’Brien TJ. Intracerebroventri-cular injection of propionic acid, an enteric metabolite implicated in autism, induces social abnormalities that do not differ between seizure-prone (FAST) and seizure-resistant (SLOW) rats. Behav Brain Res 2015;278:542–548. 31. Shultz SR, MacFabe DF, Martin Sm et al. Intracerebroventricular injections of
the enteric bacterial metabolic product propionic acid impair cognition and sensorimotor ability in the Long-Evans rat: further development of a rodent model of autism. Behav Brain Res 2009;200:33–41.
32. Krajmalnik-Brown R, Lozupone C, Kang DW, Adams JB. Gut bacteria in chil-dren with autism spectrum disorders: challenges and promise of studying how a complex community influences a complex disease. Microb Ecol in Health Dis 2015;26.
33. Gondalia SV, Palombo EA, Knowles SR, Austin DW. Faecal microbiota of indivi-duals with autism spectrum disorder. E J Appl Physiol2010;6:24–29. 34. Parracho HM, Bingham MO, Gibson GR, McCartney AL. Differences between
the gut microflora of children with autistic spectrum disorders and that of he-althy children. J Med Microbiol 2005;54(10):987–991.
35. Martirosian G, Ekiel A, Aptekorz M, et al. Intestinal anaerobic bacteria and auti-stic mind: Is there some relations? Med Sci Monit 2009;15(3):LE2–LE3. 36. Luna RA, Oezguen N, Balderas M, et al. Distinct microbiome-neuroimmune
signatures correlate with functional abdominal pain in children with autism spectrum disorder. Cell Mol Gastroenterol Hepatol 2017;3:218–230. 37. Finegold SM, Dowd SE, Gontcharova V et al. Pyrosequencing study of fecal
mi-cromicrobiome of autistic and control children. Anaerobe 2010;16(4):444–453. 38. Williams BL, Hornig M, Buie T et al. Impaired carbohydrate digestion and trans-port and mucosal dysbiosis in the intestines of children with autism and ga-strointestinal disturbances. PLoS One 2011;6(9):e24585.
39. Williams BL, Hornig M, Parekh T, Ian Lipkin W. Application of novel PCR-ba-sed methods for detection, quantitation, and phylogenetic characterization of Sutterella species in intestinal biopsy samples from children with autism and gastrointestinal disturbances. MBio 2012;3(1):1–11.
terial and fermentation profiles are altered in children with autism. J Gastroen Hepatol 2010;25:A116.
41. Wang L, Christophersen CT, Sorich MJ Gerber JP, Angley MT, Conlon MA. Low relative abundances of the mucolytic bacterium Akkermansia muciniphila and Bifidobacterium spp. in feces of children with autism. Appl Environ Micro-biol 2011;77(18):6718–6721.
42. Adams JB, Johansen LJ, Powell LD, Quig D, Rubin RA. Gastrointestinal flora and gastrointestinal status in children with autism – comparisons to typical chil-dren and correlation with autism severity. BMC Gastroenterol 2011;11:22. 43. Kang DW, Park JG, Ilhan ZE et al. Reduced incidence of Prevotella and
other fermenters in intestinal microflora of autistic children. PLoS One 2013;8(7):e68322.
44. Strati F, Cavalieri D, Albanese D, et al. New evidences on the altered gut micro-biota in autism spectrum disorders. Microbiom. 2017;5:24.
45. Cao X, Lin P, Jiang P, Li C. Characteristics of the gastrointestinal microbiome in children with autism spectrum disorder: a systematic review. Shanghai Arch Psychiatry 2013;25(6):342–353.
intestinal production of propionic acid. Arch Dis Child. 2000;82:169–172. 47. Hsiao EY, McBride SW, Hsien S et al. Microbiota modulates behavioral and
phy-siological abnormalities associated with neurodevelopmental disorders. Cell 2013;155(7):1451–1463.
48. Li Q, Han Y, Dy ABC, Hagerman RJ. The gut microbiota and autism spectrum di-sorders. Front Cell Neurosci 2017;11:120.
49. Kang DW, Adams JB, Gregory AC, et al. Microbiota transfer therapy alters gut ecosystem and improves gastrointestinal and autism symptoms: an open-la-bel study. Microbiome 2017;5(1):10.
50. Parracho HMRT, Gibson GR, Knott F, Bosscher D, Kleerebezem M, McCartney AL. A double-blind, placebo-controlled, crossover-designed probiotic feeding study in children diagnosed with autistic spectrum disorders. Int J Probiotics Prebiotics 2010:5(2):69–74.
