Widok Recenzje książek

David und Michiko Young „Die Gärten Japans. Tradition & Moderne“. Stuttgart (Hohenheim)

2006, Eugen Ulmer KG, ss. 176, ISBN 13: 978-3-8001-5162-2, tłu. na niemiecki Sabine Hesemann.

David i Michiko Youngowie należą do wy-bitnych znawców japońskiej sztuki ogrodniczej. Sztuka ta, która jest wyrazem japońskiej filozofii i historii, stanowi już od dawna przedmiot podzi-wu Europejczyków i Amerykanów. Ogrody Japo-nii posiadają przy tym dwa podstawowe źródła pochodzenia. Jednym był zwyczaj pokrywania małych powierzchni żwirem, a drugim, oparta na tradycjach z Chin i Korei, budowa stawów, cieków wodnych, wodospadów itp. Książka przedstawia historyczny rozwój i wzajemne mieszanie się obu tych tradycji, jak też nowych elementów kształto-wania się ogrodów, które doprowadziły japońską sztukę ogrodową do mistrzostwa.

Książka Youngów składa się z czterech części: „Wczesne formy sztuki”, „Podstawy kształtowania”, „Tradycyjne ogrody Japonii” oraz „Ogrody nowszej przeszłości”.

Pierwsze ogrody Japonii, to pokryte żwirem powierzchnie nad brzegiem morza czy rzek albo w lasach, gdzie odbywały się ceremonie na cześć duchów przyrody. Takie żwirowe powierzchnie powstawały już w Starożytności koło domów za-mieszkałych przez przywódców rodzin albo przy świątyniach shintoistycznych. Rozwój tworzenia ogrodów znalazł swoje apogeum wraz z przyję-ciem chińskiej kultury w VI i VII w. Ta fala kul-turowych oddziaływań przyniosła Japonii pismo, buddyzm, a także nowe sposoby kształtowania ogrodów wokół stawów przy świątyniach. Powsta-ło wtedy kilka najpiękniejszych i najbardziej zna-czących ogrodów świata. Ciekawe jest to, że nie-które pozostały jednak w tradycji starojapońskiej, składają się na nie tylko skały i żwir.

Mieszanie kultur pozwoliło wprowadzić do tych ascetycznych ogrodów murki, płoty i drogi, stawy, wodospady i mosty, elementy ozdobne, wy-spy, pagórki i pawilony, ale także florę (szczegól-nie rośliny drzewiaste) i faunę (szczegól(szczegól-nie wod-na).

Istotną rolę w książce Youngów odgrywają rozważania i opisy tradycyjnych ogrodów

japoń-skich, np. herbacianych, ezoterycznych i rajjapoń-skich, samurajskich czy ogrodów epoki Edo. Wszystkie one tworzone były przez wybitnych artystów i wymagały dużych nakładów czasu i pracy. Zostały w przeszłości ukształtowane przez japońską elitę społeczną – arystokrację, wojowników, kapłanów, czy też bogatych kupców. Najistotniejsze jest jed-nak to, iż są one otwarte dla zwiedzających, nawet te o szczególnym znaczeniu historycznym, zlokali-zowane wokół miast Nara, Kyoto i Osaka.

Podczas wczesnej modernizacji w XIX w. Japo-nia znalazła się pod wpływem Zachodu. Ujawnił się on także w japońskiej sztuce ogrodniczej, do której wprowadzono nie stosowane nigdy dotąd trawniki. Zaczęto kształtować nowe formy ogro-dów z przeznaczeniem dla restauracji, hoteli, zie-leni miejskiej, ale także dla osób prywatnych. W okresie po II wojnie światowej nastąpił szczegól-nie szybki rozwój ogrodów, które do dziś tworzo-ne są w Japonii ale także poza nią (jest ich więcej niż 300). Do najbardziej znanych należą: Ogród Kurimoto w Edmonton (Kanada), Ogród Japoński w Portland (USA), czy Ogród Japoński w Cowra (Australia, Nowa Południowa Walia).

Książka D. I M. Youngów „Ogrody Japonii. Tradycja i nowoczesność” spotkała się z bardzo pozytywnym przyjęciem na całym świecie. Otrzy-mała ona także prestiżową nagrodę Amerykańskie-go Towarzystwa OgrodniczeAmerykańskie-go w 2006 r. Daje ona znakomity przegląd rozwoju sztuki ogrodniczej w Japonii. Znakomite fotografie i ryciny pomagają nam nie tylko dokładniej poznać japońskie ogro-dy, ale głębiej zrozumieć japońską kulturę. Warto by przetłumaczyć tą oryginalną książkę na język polski.

Eugeniusz Kośmicki

Akademia Rolnicza

im. Augusta Cieszkowskiego

ul. Wojska Polskiego 28

60-737 Poznań

Wolfgang Nentwig „Humanökologie. Fakten — Argumente — Ausblicke“. Wydanie 2, Springer,

Ber-lin-Heidelberg 2005, ss. 473, ISBN 3-540-21160-8.

Jednym z podstawowych problemów współ-czesności jest znalezienie prawidłowych relacji

między człowiekiem i środowiskiem. Zagadnienia-mi tyZagadnienia-mi zajmuje się, powstała w latach 60. XX w.,

Tom 56 2007

Numer 1–2 (274–275)

Strony 205–208

206

uwa-gę na takich podstawowych problemach jak: (i) zakres zależności człowieka od naturalnego śro-dowiska i zakres jego oddziaływań w przyrodzie, (ii) wykładniczy wzrost zaludnienia i jego wpływ na otaczające środowisko, (iii) współzależność po-między niszczeniem środowiska, zużywaniem za-sobów i problemami społecznymi, (iv) znaczenie czasowych opóźnień i nieodwracalnych zmian w systemie człowiek-środowisko oraz (v) określe-nie granicy ingerencji techniczno-ekonomicznych człowieka.

W 2005 r. ukazało się drugie wydanie książki „Ekologia człowieka. Fakty — argumenty — per-spektywy”. Jest to podręcznik opracowany przez profesora Wolfganga Nentwiga, Kierownika Kate-dry Ekologii w Instytucie Zoologii na Uniwersyte-cie Berneńskim w Szwajcarii. Autor przedstawia w nim (i) ogólną charakterystykę ekosystemów i od-działywanie człowieka na otaczającą go przyrodę, (ii) populację ludzką i podstawowe elementy dy-namiki populacyjnej, (iii) zagadnienie wyżywienia współczesnej ludzkości, problem energii, a zwłasz-cza różnorodne nośniki energii, (vi) surowce jako podstawę gospodarki, (v) problematykę odpadów, (v) znaczenie ekobilansów, (vi) obciążenie środo-wiska przez środki chemiczne, (vii) wpływ czło-wieka na atmosferę i klimat oraz (viii) charakter zmian w biosferze w ujęciu historycznym.

Chociaż dzisiejszy świat znajduje się pod ogromnym wpływem wszechstronnych działań człowieka, to nadal pozostaje powiązany z ele-mentarnymi procesami w ekosystemach i w całej biosferze. Człowiek, ze swej strony, zachowuje się wyjątkowo agresywnie wobec innych gatunków i całych ekosystemów. Współcześnie możemy mó-wić o globalnym kryzysie ekologicznym, a świat coraz bardziej oddala się od trwałego i zrównowa-żonego rozwoju, a Ziemia jest nadmiernie wyko-rzystywana.

W badaniach nad dynamiką populacji najważ-niejsze znaczenie ma stopa urodzeń i stopa zgo-nów, tym bardziej, że przeciętny przyrost ludności świata wynosi obecnie 1,3% rocznie. Zagadnienia te są w książce Nentwiga omówione bardzo szcze-gółowo. Odnosi się on także do problemu wyży-wienia tak ogromnego liczebnie społeczeństwa. Produkcja żywności ma kluczowe znaczenie ekolo-giczne. Przeważa zdecydowanie produkcja roślin-na (80%) roślin-nad zwierzęcą. Uprzemysłowienie rol-nictwa prowadzi jednak do negatywnych skutków ekologicznych, podobnie zresztą jak stale inten-syfikowana produkcja zwierzęca. Wiele dyskusji i sporów wywołuje stosowanie w celu zwiększenia produkcji żywności metod biotechnologicznych, produkownie syntetycznego pożywienia (przy wy-korzystaniu mikroorganizmów), a przede wszyst-kim wprowadzanie metod inżynierii genetycznej (transfer obcych genów). Nentwig stara się od-nieść do tych problemów, podkreślając jednocze-śnie istotne różnice między krajami uprzemysło-wionymi i krajami „Trzeciego Świata”.

Kolejnym zagadnieniem, któremu poświęcił autor wiele uwagi jest energia, zarówno ta po-chodząca ze Słońca, jak i ta z kopalnych nośników energii, stanowiących zasoby nieodnawialne. Nie-wielka część pozyskiwanej energii pochodzi także ze spalania biomasy (10%), elektrowni jądrowych (6%) i hydroelektrowni (4%), jednak w całkowi-tym bilansie jest to ilość niewielka. Nie należy także zapominać, iż budowa elektrowni atomo-wych wywołuje protesty na całym świecie, a nie-które kraje myślą bardzo poważnie o wycofaniu się z energetyki nuklearnej (Finlandia, Hiszpania, Wielka Brytania, Niemcy).

Coraz większego znaczenia nabiera więc ko-rzystanie z odnawialnych źródeł energii, takich jak: hydroenergia, energia solarna (kolektory sło-neczne), energia wiatru, energia geotermiczna, biomasa (w tym tzw. rośliny energetyczne), wy-korzystanie śmieci. Duże możliwości wiążą się po-nadto z oszczędnością energii (m.in. z wykorzysta-niem tzw. ciepła odpadowego).

Współczesna gospodarka wymaga ogromnych ilości surowców. Wiele z nich powinno być użyt-kowanych ponownie, jednak recykling i gospo-darka odpadami, to niestety jeden z głównych, nierozwiązanych problemów, tym trudniejszy, im większy stopień uprzemysłowienia prezentują za-interesowane nim kraje. Głównym źródłem odpa-dów jest budownictwo, przemysł i górnictwo, a także gospodarstwa domowe. Na szczególną uwa-gę zasługują jednak odpady specjalne, zwane też niebezpiecznymi. Ich źródłem jest przemysł che-miczny, ale także metalowy i inne gałęzie gospo-darki, a ich usuwanie należy do ważnych wyzwań gospodarczych. Nie rozwiązują problemu składo-wiska (często nielegalne), spalanie ani komposto-wanie. Rozwiązaniem nie jest także eksport, który jest najczęściej tylko „przesunięciem” problemu najczęściej do krajów „Trzeciego Świata” lub Euro-py Środkowo-Wschodniej.

W omawianej książce autor podkreśla istotne znaczenie ekobilansów, czyli zestawień potrzeb-nych ilości surowców, nakładów energetyczpotrzeb-nych i powstających ilości odpadów przy wytwarzaniu, wykorzystaniu i utylizacji dóbr konsumpcyjnych, aby ująć obciążenie środowiska przez produkt. Z reguły chodzi tutaj o analizy porównawcze przy których ustala się, który z dwóch produktów albo metod produkcji bardziej obciąża środowisko. Wszechstronne ekobilanse są zazwyczaj komplek-sowe, obejmując różnorodne parametry, które są ze sobą trudno porównywalne.

Na szczególną uwagę zasługuje oddziaływanie obciążeń środowiska na atmosferę (smog i tropos-feryczny ozon, kwaśne deszcze, zniszczenie stra-tosferycznej warstwy ozonowej, emisje dwutlenku węgla i innych gazów cieplarnianych) i klimat. Nentwig omawia w swej książce wynikające z tych zmian zagrożenia i przedstawia konsekwencje dla przyszłych pokoleń.

Zmiany środowiska są niewątpliwie bardzo wszechstronne i wpływają na przekształcanie

eko-207

Recenzje książek systemów leśnych, rzecznych i morskich, a także

na liczebność i różnorodność występujących ga-tunków roślin i zwierząt.

Podsumowując można stwierdzić, że „Ekolo-gia człowieka. Fakty — argumenty — perspektywy” prof. W. Nentwiga stanowi znakomite opracowa-nie w zakresie ekologii człowieka i przedstawia wyczerpującą i aktualną wiedzę w tej dziedzinie. Gdyby została przetłumaczona na język polski,

znalazłaby szeroki krąg czytelników zainteresowa-nych problematyką ekologiczną.

Eugeniusz Kośmicki

Akademia Rolnicza

im. Augusta Cieszkowskiego

ul. Wojska Polskiego 28

60-737 Poznań

Christian H. Kress, Faszination Stauden. Besondere Pflanzen für Ihren Garten, av Buch,

Österreichischer Agrarverlag Druck — und Verlagsges. m. b. H. Nfg, KG, Wien 2006, ss. 144,

ISBN 3 — 7040 — 2130 — X.

Christian H. Kress należy do najbardziej zna-nych ogrodników austriackich. Jest właścicielem znanego w całej Europie ogrodnictwa z bylinami, położonego na pograniczu bawarsko-austriackim. Byliny z ogrodu Kressa określa się często mianem „bylin Sarastro”. Kapłan Sarastro, jedna z postaci z „Czarodziejskiego fletu” Wolfganga Amadeusza Mozarta, był początkowo złym władcą, który jed-nak później uległ gwałtownej przemianie. Tak wła-śnie dzieje się również z wieloma bylinami, które stają się wspaniałymi roślinami ozdobnymi pod wpływem działań ogrodników. Ogrodnictwo byli-nowe Kressa posiada nie tylko znakomite, niezwy-kłe i rzadkie rośliny, ale wykazuje wysoki kunszt artystyczny przy ich prezentowaniu. Wprowadza ono do upraw wiele dotychczas nieuprawianych bylin z wielu zakątków Ziemi.

Obok nasadzeń pokazowych, takich jak ogród z roślinami preriowymi czy duży staw z ciekawy-mi nasadzeniaciekawy-mi roślin wodnych i błotnych, poja-wiły się tam także ogrody tematyczne m. in. z fun-kiami i trawami.

Ch. H. Kress przedstawił swoje doświadczenia i rady dla hodowców w książce „Fascynacja bylina-mi. Szczególne rośliny dla Państwa ogrodu”. Przed-stawił w niej najnowszą wiedzę o bylinach, wła-sne doświadczenia ogrodnicze i relacje z podróży przez wiele odległych krajów, aby poznać byliny w ich naturalnym środowisku. Ważne miejsce zaj-mują w niej osobiste rozmowy z najwybitniejszymi europejskimi ogrodnikami zajmującymi się bylina-mi. Ta fascynująca książka pełna jest wspaniałych kolorowych fotografii, wykonanych przez samego autora, a także użytecznych rad dla hodowców.

„Fascynacja bylinami” podzielona jest na roz-działy: „Kultury ogrodowe — kultury bylinowe”, „Ogród z wiosennymi bylinami”, „Alpinarium albo ogród skalny”, „Sztuka kształtowania rabat bylino-wych”, „Byliny i różaneczniki”, „Suche i słoneczne stanowiska” oraz „Posłowie”. W pierwszej części książki autor zwraca uwagę na specyfikę upraw bylin w różnych regionach świata podkreślając, że trzeba je traktować jako element wspólnoty roślin znajdujących się w równowadze ekologicznej, co wymaga uwzględnienia zależności występujących w przyrodzie. Przedstawia angielskie i europejskie

wzorce upraw, a także podkreśla znaczenie festi-wali ogrodniczych i dni ogrodniczych, dającym hodowcom szansę do przedstawienia swoich zbio-rów, a zwiedzającym oferuje się ogromny asorty-ment roślin ozdobnych.

W części „Ogród z wiosennymi bylinami” au-tor przedstawia najbardziej rozpowszechnione odmiany, poświęcając wiele uwagi ciemiernikom (Helleborus), które określa się jako „gwiazdy wio-sny”, przebiśniegom i licznym odmianom jaskra wiosennego (Ranunculus ficaria). Omawia także bogactwo roślin alpejskich i skalnych, typowych dla tak popularnych obecnie alpinariów i ogro-dów skalnych. Nie zapomina o wprowadzanych ostatnio do uprawy gatunkach i odmianach minia-turowych.

Do dużych wyzwań ogrodowych należy nie-wątpliwie sztuka kształtowania rabat bylinowych. Sam autor odrzuca standardowe (rutynowe) sposo-by postępowania przyjmując elastyczne koncepcje uprawy, dając czytelnikom wiele użytecznych rad. We współczesnych ogrodach ozdobnych nie może także zabraknąć tzw. soliterów bylinowych, które Kress określa mianem „zielnych olbrzymów”. Do najciekawszych należą podobne nieco do konopi Datisca cannabina, duże przetaczniki Veronica-strum, gunnery (zwłaszcza Gunnera maniculata) czy kapusta morska (Crambe maritima). Intere-sujące są uwagi poświęcone roślinom towarzyszą-cym różom. Do roślin tych należą lawenda, hyzop, bylica, bergenia, tulipany i narcyzy, a także ostróż-ki.

Byliny stały się roślinami modnymi. Do naj-częściej występujących w ogrodach należą: dłu-gokwitnąca rudbekia, bergenia, fiołki pachnące i fiołki rogate, wieczornik damski, pełne dzwonki, staromodne goździki ogrodowe, klasyczne ostróż-ki, piwonie, duże funkie, pełne przylaszczki i pier-wiosnki. Poczesne miejsce zajmują w ogrodach różaneczniki, którym mogą towarzyszyć dywany malin, różnorodność pierwiosnków, wspaniale kwitnące mekonopsy, wiele ciekawych gatunków kokorycz i kokoryczek czy jesiennych goryczek.

W wielu ogrodach występują stanowiska sło-neczne i suche, na których można tworzyć po-pularne obecnie ogrody żwirowe, czy też ogrody

208

śród-ziemnomorskim. Kress podaje wiele przykładów roślin, które w takich specyficznych ogrodach po-winny się znaleźć i jak radzić sobie z ich uprawą

Ogrodnictwo Ch. H. Kressa przyczyniło się do wyhodowania wielu nowych odmian bylin, a któ-rymi autor szczegółowo zapoznaje czytelników.

„Fascynacja bylinami” zasługuje na uwagę polskich czytelników. Podkreśla ogromne znacze-nie uprawy bylin, ze względu na zachowaznacze-nie ich wprost bezcennej różnorodności biologicznej. Ta oryginalna książka powinna być przetłumaczona

na język polski, stanowi bowiem cenną pomoc za-równo dla specjalistów, jak i szerokiego grona mi-łośników roślin.

Eugeniusz Kośmicki

Akademia Rolnicza

im. Augusta Cieszkowskiego

ul. Wojska Polskiego 28

60-737 Poznań