Kazimierz Leń
"Oberschlesien im Spannungsfeld
zwischen Deutschland, Polen und
Böhmen-Mähren : ein Untersuchung
der Kirchenpatrozinien im
mittelalterlichen Archidiakonat
Oppeln", Heinrich Tukay, Köln-Wien
1976 : [recenzja]
Collectanea Theologica 48/1, 194-195
194
R E C E N Z J Em a so w eg o przekazu, p rop on u jem y stu d iu m od n ośn ych a rty k u łó w k o ń czą cych trzecią część p od ręcznika. O m aw ia się tam za ło żen ia i różne k on cep cje k o ścieln ej p racy z m łod zieżą i d orosłym i, jej fo rm y org a n iza cy jn e Oraz p od s ta w y sp o łeczn o -p sy ch o lo g iczn e i d yd ak tyczn e.
C zw arta w reszcie i osta tn ia część in teresu ją cej n a s p o zy cji w y d a w n i czej o m a w ia teo rię i d o św ia d czen ia zw ią za n e z p ro b lem a ty k ą r e lig ijn o -p e - d agogiczn ą za k ła d ó w w y ch o w a w czy ch , in tern a tó w szk oln ych i d om ów s tu d en ck ich , d zieci i m ło d zieży sp ecja ln ej trosk i oraz k o ścieln ej p racy sp o łecz n ej. Z aan gażow an ie się K o ścio ła w tej d zied zin ie au to rzy p od ręczn ik a ro zu m ieją ja k o o d p ow ied ź w ia r y n a p otrzeb y k o n k retn eg o środ ow isk a, w k tó ry m p o w in ien On b yć w szech stro n n ie obecny.
C zy teln ik o w i, k tóry n ie zam ierza p rzestu d io w a ć ca ło ści p r e z e n to w a n e go przez n as p raw ie p ięćset stro n ico w eg o dzieła, szy b k ie zn a lezien ie osob i ście in teresu ją cy ch go za g a d n ień u ła tw i u m ieszczon y na końcu p odręcznika szczeg ó ło w o d la w sz y stk ic h trzech to m ó w op racow an y in d ek s osob ow y i rzeczow y.
W y d a w cy pod k reślają, że jed n y m z w a żn y ch p o w o d ó w p u b lik a cji p o d ręczn ik a b y ła k on ieczn ość d ok on an ia sy n tezy w o b ec „p ow od zi” literatu ry relig ijn o -p ed a g o g iczn ej, ja k a „ zalała” kraje zach od n ie na sk u tek k ry zy su w d zied zin ie r elig ijn eg o w y ch o w a n ia , n au czan ia w ia r y i k a tech ezy . U siłu ją w p ro w a d zić p ew n ą sy ste m a ty k ę różnorodnych, często n a w et ry w a lizu ją cy ch ze sobą teo rii i p o jed y n czy ch u jęć, ja k ie p o ja w iły się w p ed a g o g ice r e lig ij nej. K a to liccy i p ro testa n ccy n a u czy ciele relig ii, rodzice, k a tech eci zarów no św ie c c y jak i d u ch ow n i b ęd ą m ogli na p o d sta w ie teg o d zieła u k szta łto w a ć sob ie w ła śc iw y obraz w sp ó łczesn ej p rob lem atyk i, stra teg ii i ta k ty k r e lig ij- n o-p ed agogiczn ych .
P o lsk a litera tu r a r e lig ijn o -p ed a g o g iczn a je s t bardzo uboga. W o g ó le n ie p o sia d a m y p od ręczn ik a z zak resu in teresu ją cej n as d zied zin y w ied zy , a tym bardziej tak iego, k tó ry a p lik o w a łb y n a sposób recen zow an ej p rzez n a s p u b li k a cji a k tu a ln e o sią g n ięcia w ie d z y r e lig ijn o -p ed a g o g iczn ej do potrzeb i w a ru n k ó w naszego kraju. Z tego w zg lęd u uw ażam y, że za p rezen to w a n a przez n a s p o lsk iem u c z y te ln ik o w i p u b lik acja, z u w a g i n a sw ój w a lo r n au k ow y, jest n ieod zow n a i u nas, zarów no d la w y k ła d o w c ó w ja k ró w n ież i stu d e n tó w ty ch d yscyp lin , k tó re w ch o d zą w zakres teo lo g ii prak tyczn ej.
o. Z y g m u n t K . K a c p r z a k OFM , K a to w ic e
H ein rich T U K A Y , O b e rsc h le sie n im S p a n n u n g sfe ld z w is c h e n D eu tsch la n d ,
P o len u n d B ö h m en -M ä h ren . E ine U n tersu ch u n g d e r K ir c h e n p a tr o z in ie n im m itte la lte r lic h e n A rc h id ia k o n a t O p p e ln , K öln —W ien 1976, B öh lau V erlag,
s. X X X V I + 294.
P raca T u k a y a je s t d y serta cją doktorską, p rzed sta w io n ą W y d zia ło w i T eo lo g ii K atolick iej W estfa lsk ieg o U n iw e r sy te tu W ilh elm a w M on aste- rze, a d oty czy ty tu łó w k o ścio łó w w d aw n y m arch id ia k o n a cie op olsk im w śred n io w ieczu . A u to r w p rzed m o w ie stw ierd ził, że w ie lk a liczb a prac
w języ k u n iem ieck im nad ty tu ła m i k o śc ie ln y m i oraz n ied a w n e p o lsk ie b a
dania w ty m zak resie św ia d czą o d o n io sły m zn aczen iu teg o problem u. Brak jednak ta k ieg o rodzaju op racow ań z tery to riu m Ś lą sk a , C zech i M oraw , ;tąd z su g e s tii J. G o t t s c h a l k a z a ją ł się ty m za g a d n ien iem .
R ozp raw a sk ła d a się z p rzed m ow y, w y k a z u źró d eł i opracow ań , z c z te rech ro zd zia łó w oraz z w y k a zu ty tu łó w k o ścio łó w i a lfa b ety czn eg o w y k a zu n ie jsc o w o śc i, w k tórych są in teresu ją ce go k o ścio ły i k ap lice. D ołączono rów nież d w ie m ap k i: X) arch id ia k o n a ty d iecez ji w r o cła w sk iej, 2) arch ip rez- diterat a rch id iak on atu o p o lsk ieg o z ok. 1450 r.
R E C E N Z J E
195
P raca n ie posiad a w stęp u , w k tó ry m au tor p o w in ien p rzed sta w ić do ty c h cza so w y stan b ad ań nad p rob lem em oraz om ó w ić źródła i istn ieją cą litera tu r ę przed m iotu . B rak ró w n ież zak oń czen ia, su m u jącego w y n ik i badań.
A utor op arł p racę n a źród łach d ru k ow an ych i ręk o p iśm ien n y ch . Z dru k o w a n y ch w y k o r z y sta ł k o d ek sy d yp lom atyczn e, reg esty d ok u m en tów , k s ię g ę fu n d a cji b isk u p stw a w ro cła w sk ieg o , k się g i rach u n k ow e, M o n u m en ta P o -
lo ń ia e V a tica n a , V e te r a M o n u m en ta P o lo n ia e e t L ith u a n ia e i p ro to k ó ły w i
zy ta cy jn e d iecez ji w r o c ła w sk ie j. Z ręk o p iśm ien n y ch u w z g lę d n ił przede w sz y stk im p rotok óły w iz y ta c y jn e a rch id iak on atu op olsk iego z la t 1697 i 1620.
W u w zg lęd n io n ej litera tu r ze p rzew a ża ją prace au torów n iem ieck ich , ale jest sto su n k o w o dużo ta k że opracow ań polskich,, k tóre n a ogóln ą liczb ę 475 p o zy cji sta n o w ią 16»/0. Z e sposobu p o d a w a n ia n iek tó ry ch p o zy cji p olsk ich m ożn a sąd zić, że au tor n ie w s z y stk ie op racow an ia p rzegląd ał. I tak w w y k a zie op racow ań na s. X X w y m ie n ia D z ie je te o lo g ii k a to lic k ie j w P o lsce, t. 1—2, a p rzecież ca ło ść n ie b y ła przyd atn a, le c z ty lk o n iek tó re za m ieszczo n e w ty m zb iorow ym w y d a w n ic tw ie op racow an ia. P od ob n a u w a g a n a su w a się n a s. X X IV , g d y u w z g lę d n ia p od ręczn ik H isto ria K o śc io ła ks. J. U m i ń s k i e g o , t. 1— 2, b o tom 2-gi, d otyczący cza só w n o w o ży tn y ch b y ł a u to ro w i z u p e łn ie n iep rzy d a tn y . N a s. X X V I w yk azu lite r a tu r y fig u ru je pozy cja ks. B. K u m o r a , D z ie je u s tr o ju K o śc io ła w P o lsce, w : H isto ria
K o śc io ła w P o lsce t. 1, cz. 1, 142— 145, 261—277, a le n ie c y tu je jej w p rzy
p isach.
Rozdz. 1 (s. 1— 7) p rzed sta w ia zarys h isto ry czn y a rch id iak on atu op ol sk iego, prob lem jeg o z a sied len ia i k róciu tk o źródła do p ozn an ia ty tu łó w k o ścieln y ch . W rozdz. 2 (s. 8— 220) autor za ją ł się za g a d n ien iem u sta la n ia się n a jsta rszy ch ty tu łó w p o szczeg ó ln y ch k o śc io łó w i kap lic, czasem ich p o w sta n ia , ja k ró w n ież w p ły w e m n a w y b ó r ok reślon ego p atrona. T y tu ły k o ś c io łó w z o sta ły o m ó w io n e w e d łu g u k ład u a lfa b ety czn eg o do 1500 r. Z p olsk ich p a tro n ó w au tor w y m ie n ia św . S ta n isła w a . N iek tó re ty tu ły k o ścio łó w są w sp ó ln e d la N iem iec i d la P o lsk i, jak o że d otyczą św ię ty c h czczon ych w obu k rajach np. św . Ja d w ig a , albo też w P o lsc e i C zechach, ja k św . W ojciech. P rzew a ża ją św ię c i czczen i w ca ły m K ościele. B rak w ty tu ła c h św ięty ch w y łą c z n ie n iem ieck ich , co n ie d ziw i, g d y ż w śred n iow ieczu b y ły to z iem ie czy sto p o lsk ie za w y ją tk ie m w ie lk ic h m ia st, g d zie o sie d la li się tak że N ie m cy. R ozdz. 3 (s. 225—262) p od aje m o ty w y , ja k ie w p ły n ę ły n a w y b ó r ty tu łó w k o ścio łó w , a w ię c w p ły w fu n d a to ró w , zak on ów , p o w ią za n ia z k rajam i są sied n im i. R ozd ział 4 (s. 262— 280) sta n o w i p ew n eg o rodzaju p o d su m o w a n ie d w óch p op rzed n ich rozd ziałów , co p ow in n o się zn aleźć w za k oń czen iu .
K on stru k cja p racy m oże bu d zić p ew n e zastrzeżen ia, zach od zą w niej b o w iem zb yt duże dysp rop orcje m ięd zy rozd ziałam i (rozdz. 1 lic z y z a led w ie 7 stron, drugi n a to m ia st — 212). O m a w ia n ie ty tu łó w k o ścio łó w w rozdz. 2 w e d łu g u k ład u a lfa b ety czn eg o n ie jest n a jlep sze. T y tu ły k o ścio łó w b y ły p rze ja w e m k u ltu i słu szn iej b y ło b y u jąć to z a g a d n ien ie w ed łu g w p ły w u k u ltu p o szczególn ych ś w ię ty c h n a w y b ó r p atron a kościoła. N ie k ie d y o w yb orze d e cy d o w a ł sam fu n d a to r i dopiero od teg o m om en tu zaczyn a się ro zw ija ć k u lt św ięteg o na dan ym teren ie. P o czą tk o w o ty tu ła m i k o ścio łó w n a Ś lą sk u są św ię c i czczen i w ca ły m K ościele. N a stęp n ie p o ja w iła się fa la ty tu łó w k o ścio łó w pod w e z w a n ie m św . S ta n isła w a ze Szczep an ow a. K o lejn a faza p atron ów k o ścieln y ch ro zw in ęła się po w o jn a ch szw ed zk ich i b yła z w ią z a na z k u ltem M atk i B ożej C zęstoch ow sk iej.
P om im o tych za strzeżeń p raca H. T u k aya je s t p ozycją w a rto ścio w ą , g d yż b azu je na m a teria le źró d ło w y m oraz p od aje w ie le fa k tó w p rzyd atn ych d o in n y ch prac n a u k o w y ch z d zied zin y h isto r ii K o ścio ła n a Ś lą sk u . R ozpra w a p o tw ierd za p rad aw n ą p o lsk o ść ty ch ziem .
ks. K a z im ie r z L e ń S J, K r a k ó w
