Jan Gliściński
"Dizionario patristico e di antichità
cristiane", t. II, pod red. A. Di
Bernardino, Casale Monferrato 1984 :
[recenzja]
Collectanea Theologica 57/1, 175-176
R E C E N Z J E
175
D la p e łn ie js z e j in f o r m a c ji p o d a je m y jeszcze ty t u ły a k t w c z e ś n ie js z y c h s y m p o z jó w p a tr y s ty c z n y c h , o rg a n iz o w a n y c h p rz e z P a p ie s k i U n iw e r s y te t S a le z ja ń s k i w R zy m ie,' k tó r e u k a z a ły się w m in io n y c h la t a c h n a k ła d e m w y d a w n ic tw a L A S ( L ib r e r ia A te n e o S a le s ia n o ) p o d re d . S. F e 1 i с i. A oto o n e : V a lo r i a t t u a l i d e ll a c a te c h e s i p a tr is t ic a , R o m a 1979, s. 218; C r is to lo g ia e c a te c h e s i p a tr is t ic a , R o m a 1980, t. 1, s. 264; C r is to l o g ia e c a te c h e s i p a t r i
stica, R o m a 1981, t. 2, s. 200 + 8 il.; E ccles io lo g ia e c a te c h e s i p a tr i s t i c a ( S e n - t i r s i Chie sa ), R o m a 1982, s. 348 + 18 il.; S p i r i t o S a n t o e c a te c h e s i p a tr i s t i c a , R o m a 1983, s. 304; C a t e c h e s i b a t t e s i m a l e e R i c o n c i li a z io n e пег P a d r i d e l I V secolo, R o m a 1984, s. 162 + 10 il. ■ ks . Jan· G liś c i ń s k i S D B , W a r s z a w a D i z i o n a r io p a tr is t ic a e d i a n ti c h it à , p r a c a z b io ro w a p o d r e d a k c j ą A. D i B e r n a r d i n o , C a s a le M o n f e r r a to 1984, M a r ie tti, to m II: G — Z, s. 1108 + X X III.
W 6— 7 n u m e r z e „V ox P a t r u m ” (L u b lin 1984, s. 438— 441) u k a z a ła się r e c e n z ja p ie rw s z e g o to m u te g o d z ie ła (h a s ła A —F), k tó r e j a u to r e m je s t T. G o ł g o w s k i . W y d a n ie d ru g ie g o to m u D iz io n a rio p o z w a ła n a d o k o n a n ie n ie c o p e łn ie js z e j o ce n y je g o u k ła d u i tr e ś c i, m im o iż n ie w y s z e d ł j e szcze to m trz e c i, n a k tó r y , w e d łu g z a p o w ie d z i w y d a w c ó w , m a j ą się s k ła d a ć a tla s p a tr y s ty c z n y i g e n e r a ln y sp is rzeczy .
H a s ła z a w a r te w ty m s ło w n ik u d o ty c z ą w w ię k sz o ś c i osób, t e zaś, k tó r e m a j ą c h a r a k t e r te m a ty c z n y , s k u p ia ją s w o ją u w a g ę g łó w n ie n a w a ż n ie js z y c h d o k tr y n a c h , n a z w a c h g e o g ra fic z n y c h , p r ą d a c h k u lt u r a l n y c h , s e k ta c h c h r z e ś c ija ń s k ic h , w y d a r z e n ia c h h is to ry c z n y c h , ja k ró w n ie ż n a is to tn ie js z y c h p r z e ja w a c h ż y c ia z a k o n n e g o , litu r g ii, d u c h o w o śc i i n a z a b y tk a c h a rc h e o lo g ic z n y c h . S p o ś ró d h a s e ł o s o b o w y c h z a w a r ty c h w p ie r w s z y m to m ie D iz io n a rio sz c z e g ó ln ie jsz ą u w a g ę z w r a c a ją n a sie b ie te z n ic h , w k tó r y c h p r z e d s ta w i c ie le w c z e s n o c h rz e ś c ija ń s k ie g o p iś m ie n n ic tw a z n a le ź li s w o je sz e rsz e o m ó w ie n ie . D o ty c z y to p rz e d e w s z y s tk im t a k i c h p o s ta c i ja k : św . A ta n a z y , św . A u g u s ty n , św . B a z y li W ielk i, św . C y p ria n , P s e u d o -D io n iz y A re o p a g ita , D o n a t z K a r ta g in y , św . E fre m , E u z e b iu s z z C e z a re i i K le m e n s z A le k s a n d r ii. W d r u g im n a to m ia s t to m ie W ięcej m ie js c a p o ś w ię c a się n a s tę p u ją c y m O jc o m : św . H ie ro n im o w i, św . H ila r e m u , św . G rz e g o rz o w i z N a z ja n z u , św . G rz e g o rz o w i z N y ssy , św . Ir e n e u s z o w i, św . J a n o w i Z ło to u s te m u , O ry g e n e s o w i i T e r- tu lia n o w i.
P r z y o p ra c o w y w a n iu p o w y ż sz y c h h a s e ł a u to r o m p o z o sta w io n o , ja k się w y d a je , d ość d u żo sw o b o d y . W y s ta rc z y b o w ie m p o ró w n a ć ze s o b ą b io g ra m y św . A ta n a z e g o , św . , A u g u s ty n a i św . B azy leg o , b y się o ty m p rz e k o n a ć . W ie lk ie g o g ró m ic ie la a r ia n iz m u p rz e d s ta w io n o w o p a r c iu o je g o m ło d o ść, w y c h o w a n ie , b is k u p s tw o , p is m a i te o lo g ię (G. C. S t e a d), s y lw e tk ę b is k u p a H ip p o n y u ję to w tr z e c h p u n k ta c h : I. Z y c i e II. C z ł o w i e k III. M y ś l (A. T r a - p è), w p r z y p a d k u n a to m ia s t w ie lk ie g o k a p a d o c c z y k a z w ró c o n o u w a g ę n a n a s t ę p u ją c e s p r a w y : p ie r w s z e p u b lik a c je , b is k u p s tw o i d z ia ła ln o ś ć w C e z a re i, a k ty w n o ś ć e k u m e n ic z n ą , d z ia ła ln o ś ć k a n o n ic z n ą , k u l t u r ę h e lle ń s k ą , li tu r g ię , d z ie ła m n ie js z e i n ie a u te n ty c z n e , ś m ie rć i e lo g ia ż a ło b n e (J. G r i b o m o n t).
P o d o b n ie p r z e d s ta w ia się s p r a w a z n ie k tó r y m i h a s ła m i te m a ty c z n y m i, czego p r z y k ła d e m m o g ą b y ć n a z w y g e o g ra fic z n e . U k a z u ją c ta k ie o ś ro d k i s ta r o ż y tn e j m y ś li i k u l t u r y c h r z e ś c ija ń s k ie j j a k A le k s a n d r ia , C e z a re a P a le s ty ń s k a i A n tio c h ia , p rz y p ie r w s z y m z n ic h z w ró c o n o u w a g ę n a m ia sto , szk o łę, so b o ry i a rc h e o lo g ię , p rz y d ru g im n a p o c z ą tk i c h r z e ś c ija ń s tw a i a r c h e ologię, p rz y tr z e c im n a to m ia s t n a h is to rię , s o b o ry , sc h iz m ę , litu r g ię , sz k o łę i a rc h e o lo g ię . W z w ią z k u z ty m ro d z i się p y ta n ie : czy sz k o ła z a ło ż o n a p rz e z
O ry g e n e s a w C e z a re i P a le s ty ń s k ie j, w k tó r e j p o ś m ie rc i w ie lk ie g o a l e k s a n d r y j c z y k a z n a la z ła s c h r o n ie n ie je g o s p u ś c iz n a lite r a c k a , n ie w y m a g a ła b y te ż ja k ie g o ś s p e c ja ln e g o p o d k re ś le n ia ?
Z p r a k ty c z n e g o p u n k t u w id z e n ia sz c z e g ó ln ie c e n n e w y d a ją się h a s ła p o ró w n a w c z e , ja k n p . K o śc ió ł a im p e riu m , c h rz e ś c ija ń s tw o a k u l t u r a k l a sy c z n a , p ra w o rz y m s k ie a c h rz e ś c ija ń s tw o czy te ż h e lle n iz m a c h r z e ś c ij a ń s t w o , o ra z te g o ty p u k o m p a r a c je , ja k filo z o fia a O jc o w ie , p la to n iz m a O jco w ie,
sto ic y z m a O jc o w ie , c h rz e ś c ija n ie a Ż y d zi, ju d e o c h r z e ś c ija ń s tw o , ju d e o h e l- le n iz m , litu r g ia a B ib lia .
Z k ie r u n k ó w filo z o fic z n y c h je s t w D iz i o n a r io s y n te ty c z n ie o m ó w io n y :a ry s to te liz m , a u g u s ty n iz m , o ry g e n iz m i p a n te iz m . N a js z e r z e j je d n a k z o s ta ł p r z e d s ta w io n y n e o p la to n iz m , ja k o że z n im n a jw ię c e j m ia ło do c z y n ie n ia c h rz e ś c ija ń s tw o p ie r w s z y c h w ie k ó w . S p o ś ró d te m a tó w b ib lijn y c h szczeg ó ło w o o p ra c o w a n e z o s ta ły ta k ie z a g a d n ie n ia j a k B ib lia , e w a n g e liś c i, P is m o Ś w ię te , p ro r o k , a z g r o n a k s ią g S ta r e g o T e s ta m e n tu : K s ię g a R o d z a ju , W y jś c ia , P ie ś ń n a d P ie ś n ia m i o ra z k s ię g i s a p ie n c ja ln e .
D iz i o n a r io p o s ia d a ró w n ie ż p o k a ź n ą lic z b ę h a s e ł o te m a ty c e d o g m a -
ty c z n o - p a s to r a ln e j, z k tó r y c h n a u w a g ę z a s łu g u ją m . in. Bóg, c h ry s to lo g ia , D u c h Ś w ię ty , h o m ilia , k a te c h e z a , ła s k a , n a d z ie ja , p r e d e s ty n a c ja , p ro to lo g ia , s o te rio lo g ia , w ia r a i T ró jc a Ś w ię ta , ja k ró w n ie ż h e r e z j a 1—h e r e t y k i h e re z jo - lo d zy . P o d o b n ie p r z e d s ta w ia się s p r a w a z z a g a d n ie n ia m i o c h a r a k t e r z e a s c e - ty c z n o -m o r.a ln y m , z w ła sz c z a w o d n ie s ie n iu do ta k ic h h a s e ł j a k a sc e z a , d u c h o w o ś ć , m o d litw a , p o k u ta , p o s t i a b s ty n e n c ja o ra z ż y c ie z a k o n n e .
W szc z e g ó ln y sp o só b z o s ta ła w D iz i o n a r io d o c e n io n a a rc h e o lo g ia c h r z e ś c ija ń s k a , s ta n o w ią c a z re s z tą o d d z ie ln e h a s ło te m a ty c z n e ; je s t o n a o b e c n a w w ię k sz o ś c i n a z w g e o g ra fic z n y c h . D z ię k i s p o r e j ilo śc i te m a tó w ik o n o g r a fic z n y c h p r z e w ija się p rz e z s tro n ic e s ło w n ik a b a r w n y k o ro w ó d p o s ta c i t a k ze S ta re g o , ja k i N o w eg o T e s ta m e n tu . N ie b r a k te ż h a s e ł z d z ie d z in y e p i g r a f ik i i p a le o g r a fii.
J e s t p o n ie k ą d n ie m o ż liw e o m ó w ie n ie w sz y stk ie g o , co s k ła d a się n a tr e ś ć te g o d z ie ła . N ie je s t te ż ła tw o d o k o n a ć jeg o w m ia r ę o b ie k ty w n e j ocen y . P o r ó w n u ją c je d n a k D iz i o n a r io z w y d a n y m w P o z n a n iu w 1971 r. S ł o w n i k i e m
w c z e s n o c h r z e ś c i j a ń s k i e g o p i ś m i e n n i c t w a (SW P) n a s u w a ją się n a s tę p u ją c e w n io s k i:
1. W n ic z y m n ie p o m n ie js z a ją c w a r to ś c i S W P n a le ż y u z n a ć , że D i z i o n a
r io je s t d z ie łe m n ie w ą tp liw ie m o n u m e n ta ln y m , g d y w e ź m ie się p o d u w a g ę
n ie ty lk o o k re s p ię c iu la t jeg o p o w s ta w a n ia tu d z ie ż lic z b ę s tu sz e ś ć d z ie się c iu s ie d m iu u c z o n y c h z s ie d e m n a s tu n a ro d o w o ś c i z a tr u d n io n y c h p rz y je g o r e a liz a c ji, lecz p rz e d e w s z y s tk im im p o n u ją c ą ilo ść p o n a d d w ó c h i p ó ł ty s ią c a h a s e ł w r i m z a w a r ty c h i o m ó w io n y c h w tr z e c h ty s ią c a c h sz e ś c iu s e t t r z y d z ie s tu k o lu m n a c h . 2. W D i z i o n a r io z a w a r te są h a s ła o so b o w e i te m a ty c z n e , k tó r y c h S W P n ie p o sia d a , a le i v ic e v e r s a . M o żn a to p o p rz e ć w ie lo m a p r z y k ła d a m i. W y d a je się je d n a k , że je d y n y m w y jś c ie m z ta k i e j s y tu a c ji je s t k o r z y s ta n ie z je d n e g o i d ru g ie g o s ło w n ik a n a z a s a d z ie k o m p le m e n ta rn o ś c i. W y m a g a to o c z y w iśc ie p r z y n a j m n i e j b ie r n e j z n a jo m o ś c i ję z y k a w ło sk ie g o , a le czy s tą d n ie w y p ły w a w ła ś n ie p o tr z e b a p r z e k ła d u D iz io n a rio n a ję z y k p o ls k i, w c e lu u d o s tę p n ie n ia go ja k n a js z e r s z e m u g ro n u osób? ks. J a n G l i ś c i ń s k i S D B , W a r s z a w a K la u s B e r n h a r d S C H N U R R , H ö r e n u n d H a n d e l n L a t e i n i s c h e A u s l e g u n g e n d e s V a t e r u n s e r s i n d e r A l t e n K i r c h e bis z u m 5. J a h r h u n d e r t , F r e i b u r g im B re is g a u 1985, V e rla g H e r d e r , s. 290 (F r e i b u r g e r t h e o l o g is c h e S t u d i e n , t. 132). W s e r ii z a ty tu ło w a n e j B e it r ä g e z u r G e s c h i c h t e d e r b i b l i s c h e n E x e g e s e , w y d a w a n e j w T y b in d z e , p u b lik o w a n e są p ra c e , k tó r y c h c e le m je s t u k a z a n ie
!["Wszystkie pisma Cypriana Norwida po dziś w całości lub fragmentach odszukane", T. VIII-IX, Warszawa 1937 : [recenzja]]()