"Mit einem Juden die Bibel lesen", Pinchas Lapide, Stuttgart-München 1982 : [recenzja]

Józef Wiesław Rosłon

"Mit einem Juden die Bibel lesen",

Pinchas Lapide, Stuttgart-München

1982 : [recenzja]

Collectanea Theologica 54/1, 175-177

R E C E N Z J E S tr a ż n ik ó w ”, n ie d a je w y r a ź n e j i je d n o z n a c z n e j o d p o w ie d z i co do teg o , czy w s z y s tk ie g ru p y w y m ie n io n y c h g rz e s z n ik ó w są w y k lu c z o n e od z m a r tw y c h ­ w s ta n ia , a le w y d a je się, że ic h lo s e m je s t w ie c z n e tr w a n i e w sw y c h „ w ię z ie n ia c h ” i p rz e ż y w a n ie ró ż n e g o r o d z a ju m ąk . N a te m a t c h a r a k t e r u z m a r tw y c h w s ta n ia s p r a w ie d liw y c h a n tr o p o lo g ia H e n o c h a m im o p o s łu g iw a n ia się t e r m in a m i „ d u c h ” , „ d u s z a ” , „ c ia ło ” , d a le k a je s t od g re c k ie j d y c h o to m ii d u sz y i c ia ła , od u ję c ia d u sz y ja k o n ie ś m i e r ­ te l n e j n ie z a le ż n ie od c ia ła , lecz p o s łu g u je s ię te r m in a m i w s p o s ó b p o d o b ­ n ie j a k w B ib lii, n ie p r e c y z y jn y . Z a ró w n o „ d u s z e ” czy „ d u c h y ” z m a r tw y c h ­ w s ta ły c h b ę d ą z n o w u w p e łn i d o z n a w a ć o d czu ć c ie le s n y c h je d n a k ja k o lu d z k a c a ło śc io w o u ję t a je d n o s tk a , ja k i „ d u c h y ” czy „ d u s z e ” p o z o s ta ły c h w „ w ię z ie n iu ” b ę d ą p o d le g a ć to r tu r o m i c ie r p ie n iu , ja k b y m ia ły d o z n a n ia c ie le sn e . W te k ś c ie e tio p s k im d o p a tr z e ć się m o ż n a d o p ie ro p o g lą d u , że d u ­ sza łą c z y s ię z c ia łe m p rz y z m a r tw y c h w s ta n iu . W id o c z n y je s t je d n a k w p e w ­ n y c h w y r a ż e n ia c h i o b ra z a c h w p ły w g r e c k o - o r f ic k i n a t r a d y c ję ż y d o w s k o - - h e n o c h is ty c z n ą w te k ś c ie a r a m e js k im czy g re c k im .

W Z a k o ń c z e n i u (rozdz. V III) z a m ia s t ja k ie jś s y n te z y w n io s k ó w z z a ł o ­ ż e n ia (o czy m je s t m o w a w e W p r o w a d z e n i u ) o m a w ia się w s z e r o k ie j p e r s ­ p e k ty w ie lite r a c k ie j c a łą „ K się g ę S tr a ż n ik ó w ” cz y li H e n 1—36, a w ię c z a ­ g a d n ie n ie je j je d n o ś c i li te r a c k ie j, p o s ta w io n e p r o b le m y i te o lo g ic z n e z a ło ­ ż e n ia do ic h ro z w ią z y w a n ia n a tle s p e c y fic z n e j ó w c z e sn e j s y tu a c ji. G łó w ­ n y m z a g a d n ie n ie m je s t n a r u s z o n y p o rz ą d e k d o b ra w św ie c ie p rz e z p a n o s z ą c e się zło, k tó r e n a w e t c zęsto n ie je s t u k a r a n e n a ty m św ie c ie . N a w e t a n io ­ ło w ie p o w ię k s z y li s w o im i g rz e c h a m i z k o b ie ta m i lu d z k im i te n n ie p o r z ą d e k m o r a ln y . Ic h u p a d e k i u k a r a n i e s t a je s ię w z o re m d la d z ia ła n ia i p o s tę p o ­ w a n ia w s to s u n k u do lu d z i w s p ó łc z e s n y c h c z a so m p o w s ta n ia k s ię g i — p r ó b a d a n ia o d p o w ie d z i n a p o w s ta n ie i d z ia ła ln o ś ć z ła z n a w ią z a n ie m do c zasó w H e n o c h a i jeg o p o to m k ó w . T y lk o w ła ś c iw a w ie d z a , o b ja w io n a p rz e z B oga i p rz e z w ie r n y c h B o g u a n io łó w p r z e k a z a n a H e n o c h o w i, a p rz e z n ie g o lu d z io m , p ro w a d z i do u c h w y c e n ia w ła śc iw e g o , z n a n e g o S tw ó rc y , ła d u s tw o r z e n ia w id z ia ln e g o i n ie w id z ia ln e g o i do w y c h w a la n ia S tw ó rc y , k tó r y ju ż w p e r ­ s p e k ty w ie e s c h a to lo g ic z n e j p r z e w id z ia ł u k a r a n i e z ła i n a g r o d ę ż a d o b ro . P o r z ą d e k ś w ia ta z o s ta n ie p rz y w ró c o n y w s ą d z ie B o ży m e s c h a to lo g ic z n y m . J a h w e ja k o S tw ó rc a n ie s t r a c ił k o n tr o li n a d p o p a d a ją c y m w c h a o s św ia te m . W ie rn y m p rz y ś w ie c a n a d z ie ja n a p rz y w ró c e n ie p a n o w a n ia d o b r a w „ d n iu s ą d u ” . K s ię g a w c z a s a c h h e lle n iz m u m a s ta n o w ić p r z e s tr o g ę d la ty c h , co c h c ą się m u p o d p o rz ą d k o w a ć z b y t p o c h o p n ie o ra z m a d a w a ć n a d z ie ję w i e r ­ n y m J a h w e i J e g o p ra w o m , że W ła d c a ś w ia ta w te j z d a się b e z n a d z ie j­ n e j s y tu a c ji p rz e m o c y i w s z e c h w ła d z y z ła d o c h o w a o b ie tn ic sw y m w y b r a ­ n y m i z a p ro w a d z i ła d w o ta c z a ją c y m św ie c ie . W ła ś n ie d la te j te o lo g ii p r z e w ija ją c e j się· w „ K się d z e S tr a ż n ik ó w ” H e n 1— 36 o m a w ia n a p r a c a n o si ty t u ł W e l t o r d n u n g u n d G e r i c h t (Ł a d w ś w i e c i e a sąd — t a k m o ż n a p r z e ­ tłu m a c z y ć ). o. J ó z e f W i e s ł a w R o s ł o n O FM C otw ’., W a r s z a w a P in c h a s L A P ID E , M i t e i n e m J u d e n d ie B i b e l le sen, S tu t tg a r t- M ü n c h e n 1982, C a lw e r V e rla g — K ö s e l-V e rla g , s. 192. P ro f. d r P in c h a s L a p id e , u r. w 1922 r., p r a c u j e w e F r a n k f u r c ie n a d M e n e m ja k o n ie z a le ż n y te o lo g i p is a rz . K s ią ż k a n a le ż y do m o d n e g o d z is ia j n u r t u n a Z a c h o d z ie , z w ła sz c z a c h y b a w R F N , p o w r a c a n ia do k o rz e n i c h rz e ś c i­ ja ń s tw a p o p rz e z le p s z e p o z n a n ie i z ro z u m ie n ie B ib lii h e b r a j s k ie j p o d f a ­ c h o w y m k ie r o w n ic tw e m ty c h , co n a jb a r d z ie j n ią od w ie k ó w s ię k a r m ią i c a łe ż y c ie do n ie j s to s u ją — Ż y d ó w . N ie k tó r z y te o lo g o w ie s p o d z ie w a ją się n a w e t n a te j d ro d z e p rz y c z y n ić do o d n o w y c h rz e ś c ija ń s tw a . A w ię c

z a c h ę c a się do te g o , b y „ c z y ta ć B ib lię z Ż y d e m ”, z a p ra s z a się ż y d o w s k ic h te o lo g ó w czy b ib lis tó w , b y n a w e t N o w y T e s ta m e n t, n a u k ę J e z u s a C h r y s ­ t u s a p o k a z y w a li w e w ła s n y m r o z u m ie n iu , w y d o b y w a ją c z n ie j p o d te k s ty b ib lijn e , ja k ie tr u d n o je s t u c h w y c ić te o lo g o w i c h rz e ś c ija ń s k ie m u , n ie z a ­ z n a jo m io n e m u t a k „ n a co d z ie ń ” z m e n ta ln o ś c ią u ro b io n ą n a o d w ie c z n y c h r a b in is ty c z n y c h m e to d a c h w y k ła d a n ia P is m a Ś w ię te g o . Z a s k a k u ją c e z a p e w ­ n e są d la n a s sło w a , ja k i m i z a c z y n a się o św ia d c z e n ie K o n f e r e n c ji E p is k o p a tu R F N z 28 k w ie tn ia 1980 r . o s to s u n k u K o śc io ła do ju d a iz m u : „ K to s p o ­ ty k a J e z u s a C h r y s tu s a , s p o ty k a ż y d o s tw o ” , a d a le j „ g d y N o w y T e s ta m e n t m ó w i o » P iśm ie« lu b p o w o łu je się n a to, co » zo stało n a p is a n e « , o d w o łu je się do S ta r e g o T e s ta m e n tu , k t ó r y je s t ź ró d łe m w ia r y w s p ó ln y m z a ró w n o d la Ż y d ó w j a k i d la c h r z e ś c ija n ” . D o ty c h słó w n a w ią z u ją c , z w r a c a u w a g ę L a p id e (s. 189), że b e z z n a jo m o ś c i S ta r e g o T e s ta m e n tu tr u d n o b y ło b y z r o ­ z u m ie ć p rz e c ie ż n a w e t, d la c z e g o J e z u s b y ł o b rz e z a n y (Ł k 2,21), d lacz eg o M a tk a m u s ia ła G o w y k u p ić w ś w ią ty n i (Ł k 2,22—24), j a k a b y ła p rz y c z y n a , że J e z u s 1 2 -le tn i p ie lg rz y m o w a ł do J e r o z o lim y (Ł k 2,41— 50), ja k ie z a ­ p le c z e (tło) b ib lijn e p o s ia d a k a z a n ie n a g ó rz e (M t 5— 7), ja k ro z u m ie ć p r z y p o w ie ś c i J e z u s a czy w re s z c ie , d la c z e g o u m a r ł O n ze sło w a m i P s 22,2 n a u s ta c h . P o z w o lę so b ie jesz c z e p rz y to c z y ć z a c y to w a n e p rz e z a u to r a (s. 191) sło w a J i ir g e n a M o l t m a n n a (D e r G o t t d e r H o f f n u n g , w : G o t t h e u t e , 1967, s. 121 n .): „ S to im y d z is ia j w d z iw n ie p rz e c h o d n ic h c z a sa c h . Z je d n e j s tr o n y k o ń c z y się u k r y t a n a m o d łę g re c k ą f o r m a w ia r y c h r z e ś c ija ń s k ie j, z d ru g ie j s tr o n y p rz e c h o d z i p rz e z c h r z e ś c ija ń s k ą te o lo g ię » fa la h e b ra js k a « ... O d 30 l a t o d k r y w a się tr w a ł e i u k a z u ją c e p rz y s z ło ś ć z n a c z e n ie S ta r e g o T e s ­ ta m e n tu d la w ia r y c h rz e ś c ija ń s k ie j. P o jm u je się, że n ie sp o só b cz y ta ć N o­ w e g o T e s ta m e n tu b ez S ta r e g o T e s ta m e n tu , lecz że o b a r a z e m i w e s p ó ł u d o s tę p n ia ją p e łn ię ż y c ia w w ie rz e . O d k ry w a się d a le j, że J e z u s z N a z a r e tu n ie je s t w c a le ty lk o m u r e m d z ie lą c y m c h r z e ś c ija n od Ż y d ó w , lecz r a c z e j m o s te m , p rz e z k tó r y p rz y c h o d z i do n ie - Ż y d ó w s t a r o te s ta m e n to w a n a d z ie ja n a B o g a i n a p rz y s z ło ś ć z ie m s k ą w J e g o k ró le s tw ie . O d k r y w a się w re sz c ie , że B óg, k tó r y o b ja w ił się w C h r y s tu s ie , m a ło m a w s p ó ln e g o z N a jw y ż s z y m B y te m czy te ż N ie w z ru s z o n y m M o to re m w sz e c h rz e c z y filo z o fii g re c k ie j, n a to m ia s t je s t id e n ty c z n y z B o g ie m Iz r a e la i p r o r o k ó w ...” W t a k i m to w ła ś n ie d u c h u k s ią ż k a P in c h a s a L a p id e ch ce n a s p r z e p r o w a d z ić p o p rz e z B ib lię h e b r a j s k ą , k tó r a b y ła B ib lią J e z u s a . C h o c ia ż w ie le w n ie j w y d a je się n a m p o d a n e w sp o só b z a s k a k u ją c y , a n a w e t sz o k u ją c y , je d n a k je s t f a s ­ c y n u ją c e w s u m ie d o w ie d z ie ć się, j a k c ie le s n y k u z y n n a sz e g o P a n a d z is ia j r o z u m ie i w y k ła d a z n a n e n a m te k s ty , ja k z a s k a k u ją c e p u n k ty w id z e n ia i w y m ia r y słó w o tw ie r a p rz e d n a m i w s p a r t y m ą d r o ś c ią w y łu s k a n ą z n ic h p ie c z o ło w ic ie p rz e z p o k o le n ia d y s k u tu ją c y c h n a d k a ż d y m n ie m a l s ło w e m ra b in ó w . L a p id e p rz e c h o d z i po k o le i w ę z ło w e te m a ty , p o c z ą w sz y od s tw o r z e ­ n ia , p rz e z p ra w o , w o jn ę i p o k ó j, ra d o ś ć , w ie d z ę , m ą d ro ś ć , m iło ść, c u d a a ż do h u m o r u w B ib lii. Z b ie r a je w tr z y w ie lk ie g r u p y : M i ło ś ć do T o r y , W o j n a i p o k ó j io m e n t a l n o ś c i ż y d o w s k i e j o ra z U c z y ć się ż y ć z B ib lii. P o ­ p rz e d z a P r z e d m o w a i k o ń c z y P r z e d m o w a n a j u t r o (V o r w o r t f ü r m o r g e n ) — p e r s p e k ty w y n a le p sz e w y k o r z y s ta n ie B ib lii p rz e z c h r z e ś c ija n i r o z u m ie n ie je j w s p o s ó b b a r d z ie j z g o d n y z p o jm o w a n ie m p rz e z I z r a e la , a je d n o c z e ś n ie w z b o g a c a ją c y i p o g łę b ia ją c y r o z u m ie n ie N o w eg o T e s ta m e n tu , z k tó r e g o , j a k z a u w a ż a a u to r , po u s u n ię c iu 452 m ie js c z a c y to w a n y c h ze S ta r e g o T e s ­ ta m e n tu , p o z o s ta ła b y r e s z tk a n ie w ie le m ó w ią c a , ba, n a w e t n ie c z y te ln a d la lu d z i. T rz e b a p rz y z n a ć , że l e k t u r a te j k s ią ż k i p o c h ła n ia i w c ią g a ja k c z y ta n ie s e n s a c y jn e j p o w ie śc i, je s t sw eg o r o d z a ju p rz y g o d ą , b o w ie m n ie ty lk o w p r o ­ w a d z a w sp o só b ż y w y i s u g e s ty w n y w ś w ia t ta lm u d y c z n y c h d y s k u s ji i r o z ­ w a ż a ń n a d d o b rz e d o b r a n y m i z a g a d n ie n ia m i, k tó r e p a s j o n u ją i c h r z e ś c ija ń ­ s k ic h e g z e g e tó w , a le p o n a d to n a w ie lu p r z y k ła d a c h z ż y c ia Ż y d ó w ś r e d n io ­ w ie c z n y c h i w s p ó łc z e s n y c h , n a w ie lu c y ta ta c h s ta n o w ią c y c h w y p o w ie d z i ż y ­ J 7 0 R E C E N Z J E

R E C E N Z J E d o w s k ic h p is a rz y , a r ty s tó w , n a u k o w c ó w , n ie ty lk o teo lo g ó w , u k a z u je , ja k d o g łę b n ie B ib lia w c h o d z i w p rz e ż y c ia c o d z ie n n e , ja k s ta je się n ie o m a l o d ­ d e c h e m w ie rz ą c e g o i p r a k ty k u ją c e g o Ż y d a , ja k s z u k a o n w n ie j o d p o w ie d z i n a c o d z ie n n e tr o s k i, p o c ie c h y i u m o c n ie n ia w tr u d n y c h c h w ila c h o ra z siły n a w e t do o d d a n ia ż y c ia z a T o rę i P rz y m ie rz e ż B o g ie m w c z a s a c h p r z e ś la ­ d o w a ń i p o g ro m ó w . A u to r w tr a k c ie ro z w a ż a ń n a d t e k s ta m i b ib lijn y m i u s iłu je k o ry g o w a ć w ie le p o g lą d ó w n a Ż y d ó w , k tó r e d y k to w a n e są n ie z r o z u m ie n ie m czy z a s t a ­ rz a ły m i p r z e s ą d a m i i u k a z a ć w ja k n a jle p s z y m ś w ie tle tr e ś ć p rz e k o n a ń d o g ­ m a ty c z n y c h i p r a k t y k i e ty c z n e j o p a r ty c h n a tr a d y c ji ż y d o w sk ie j, n a T a lm u ­ d z ie i in n y c h p is m a c h , w s k a z u ją c n a ic h k o rz e n ie b ib lijn e . J e s t to b a rd z o p o ż y te c z n e i p o u c z a ją c e , z w ła sz c z a , że p o p a r t e c y to w a n y m i ź ró d ła m i. T rz e b a w z ią ć p r z y c z y ta n iu te g o r o d z a j u p u b lik a c ji o c z y w iśc ie p o d u w a g ę , że n ie d a się ze s tr o n y ż y d o w s k ie j u n ik n ą ć te g o n a s ta w ie n ia , ch o cia ż p r z e b ija onó w ty m w y p a d k u b a rd z o s u b te ln ie z te k s tó w i in t e r p r e ta c ji , że co in n e g o b y ł C h r y s tu s ja k o J e z u s z N a z a r e tu , n a u c z a ją c y w r a m a c h o r to d o k s ji ż y d o w s k ie j (co w ie lo k r o tn ie b y w a p o d k re ś la n e ) i J e g o p ie r w s i u c z n io w ie , ró w n ie ż p o ­ b o ż n i n a s p o s ó b s ta r o te s ta m e n to w y Ż y d zi, a co in n e g o ju ż in t e r p r e t a c j a P a w ła i jeg o u c z n ió w a z w ła sz c z a p ó ź n ie js z y ro z w ó j te o lo g ii i eg zeg ezy c h r z e ś c ija ń s k ie j, b ę d ą c e j n a je j u s łu g a c h , k tó r e z d a ją się iść to r a m i b y n a j ­ m n ie j n ie z a m ie rz o n y m i p rz e z J e z u s a i J e g o p ie r w s z y c h u c z n ió w . J e ś li w ię c K o śc ió ł c h c e się „ o d n o w ić ”, w in ie n w s łu c h iw a ć się w o w ą a u te n ty c z n ą ż y d o w sk ą w y k ła d n ię B ib lii p rz e z Iz r a e la , a w te d y w ró c i do o w y c h c z y s ty c h „ p ie r w o t­ n y c h ” ź ró d e ł i t r a d y c j i b ib lijn y c h , co o c z y w iśc ie d o p ro w a d z i go p rz y o p ty ­ m a ln y m w y n ik u do z je d n o c z e n ia z I z r a e le m . N ie z n aczy , ż e b y a u t o r to w y ­ ra ź n ie tw ie r d z ił w s w e j k s ią ż c e , a le w y d a je m i się, że do ta k ie g o w n io s k u c z y te ln ik p o w in ie n b y d o jść, c z y ta ją c B ib lię z ż y d o w s k im p rz e w o d n ik ie m , u k a z u ją c y m je j n ie d o c e n io n e b o g a c tw o u k r y t e w m ą d r o ś c i p is m i t r a d y c ji r a b in is ty c z n y c h , k ie r u ją c y c h n a r ó d w y b r a n y w c ią ż po ja s n y c h i o p ty m is ­ ty c z n ie u k ie r u n k o w a n y c h s z la k a c h p o p rz e z co d z ie n n o ść . W ie le w a lo r ó w l i t e ­ r a c k ic h i n a u k o w y c h z a le c a tę p o z y c ję z a ró w n o b ib lis to m ja k i te o lo g o m in n y c h s p e c ja ln o ś c i (np. d o g m a ty k o m , m o ra lis to m ). P r z y tr z e ź w e j o c e n ie b o w ie m m o ż n a z n ie j m ieć w ie le ra d o ś c i i n ie m a ło sk o rz y s ta ć . o. J ó z e f W i e s ł a w R o s l o n O F M C o n v ., W a r s z a w a B i b l i s c h e B a s i s - B ü c h e r , w y d . E u g e n S i t a r z , K e v e la e r — S tu t t g a r t , B u tz o n u n d B e r c k e r — K a th o lis c h e s B ib e lw e rk . S e ria , k tó r e j r e d a k t o r e m je s t E u g e n S i t a r z CM , p o ś w ię c o n a je s t w s tę p n y m , lecz p o d s ta w o w y m z a g a d n ie n io m b ib lijn y m . W e d łu g z a p o w ie d z i n a s e r ię m a s k ła d a ć się d z ie s ię ć k s ią ż e k :

1. S ł o w n i k b i b l i j n e j m o w y f a c h o w e j ( ty tu ł ro b o czy ); 2. Ś w i a t z k t ó r e g o w y w o d z i się B ib l ia . P o m o c e d l a w i e d z y b i b l i j n e j ; 3. K s i ę g a j a k ż a d n a z ksiąg. W p r o w a d z e n i e do k r y t y c z n e j l e k t u r y B ib lii; 4. W s t ę p do S t a r e g o T e s t a m e n t u ( t y tu ł ro b o czy ); 5. T e o lo g i a S t a r e g o T e s t a m e n t u ( ty tu ł ro b o czy ); 6. S p o t k a n i e s t a j e s ię ś w i a d e c t w e m . P o w s t a w a n i e i is t o t a N o w e g o T e s t a ­ m e n t u ; 7. W i e l e ' g ł o s ó w — j e d n a w ia r a . P o c z ą tk i , r o z w ó j i p o d s t a w a n o w o t e s t a - m e n t a l n e j teo lo g ii; " 8. A p o k r y f y ( ty tu ł ro b o czy ); 9. K o n k o r d a n c j a w a ż n i e j s z y c h p o j ę ć ( ty tu ł ro b o czy ); 10. S ł o w n i k r z e c z o w y do B i b l i i ( t y tu ł ro b o czy ).

Z z a p o w ie d z ia n y c h k s ią ż e k u k a z a ły się d o tą d c z te ry :

T o m II: M e c h th ild K e l l e r m a n n , S ta n i s ł a w M ę d a 1 a , M ic h e le