Roman Bartnicki
"A Rabbinic Commentary on the New
Testament: The Gospels of Matthew,
Mark and Luke", Samuel Tobias
Lachs, New York 1987 : [recenzja]
Collectanea Theologica 60/3, 181-182
C o llecta n ea T h eologica 60(1990) fa se. III
S a m u el T ob ias L a c h s , A R a b b in ic C o m m e n ta r y on th e N e w T e sta m e n t:
T h e G o sp els of M a tth e w , M a rk a n d L u k e, H oboken, K ta v P u b lish in g H ouse;
N e w Y ork, A n ti-D e fa m a tio n L ea g u e o f B ’n a i B ’rith 1987, ss. X X I X + 468. J est to k o m en ta rz n a p isa n y przez ży d o w sk ieg o uczon ego, p rofesora h i sto r ii r e lig ii w B ry n M aw r C ollege, w P e n sy lw a n ii (U SA ). M a on n a sw o im k o n cie sp oro prac d o ty czą cy ch rab in iczn ego tła N o w e g o T esta m en tu oraz p ro b lem ó w p o b ib lijn eg o jud aizm u .
W e w s tę p ie do sw e g o d zieła autor stw ierd za , że o sta tn io w y d a n e k o m en tarze N o w e g o T esta m en tu n ie w ie le w n oszą n o w e g o do n a szej zn ajom ości ty c h k sią g . P r z ew a żn ie op arte są n a p racach p op rzed n ik ów , p o w ta rza ją c ich b łęd y. P o w a ż n i i tw ó rczy u czen i o sta tn ieg o d w u d ziesto p ięcio lecia w y ja śn ia ją c lite r a tu r ę w c z e sn o c h r z e śc ija ń sk ą k o n cen tro w a li sw o ją u w a g ę n a od k ryciach w Q um ran. In n i r o z w ija li i sto so w a li m eto d y F o rm g esch ich te i R e d a k tio n sg e sch ich te. B ardzo n ie lic z n i z w r a c a li u w a g ę na lite r a tu r ę ra b in isty czn ą , która jest w sta n ie le p ie j w y ja śn ić te k s t n o w o te sta m e n ta ln y i u m ieścić go w e w ła śc iw y m m ilie u .
* L achs k o m en tu je te k s t E w a n g e lii sy n o p ty czn y ch n a p o d sta w ie tra d y cji ra b in isty czn y ch p rzek a za n y ch w M iszn ie, targu m ach , T a lm u d zie i k la s y czn ych m id raszach . R a b in iczn y m a teria ł zgrom ad ził w o k ó ł te k stu E w a n g elii M ateusza, k o m en tu ją c w d ru g iej k o lejn o ści p a ra lele M arka i Ł u k asza. P rzy czyn ą ta k iej k o le jn o śc i n ie jest b y n a jm n iej a k cep ta cja p ie r w sz e ń stw a M ateu sza w sto su n k u do M arka, lecz fa k t, że tr a d y cy jn ie w śró d sy n o p ty k ó w p ie r w sz e m ie jsc e za jm u je M ateu sz, do k tó reg o te k s tu is tn ie je ta k że w ię c e j ra b in isty czn y ch p a ra lel, n iż do p o zo sta ły ch dw óch e w a n g e lis tó w .
C ały m a te r ia ł E w a n g e lii sy n o p ty czn y ch p o d zielo n y z o sta ł n a n a stęp u ją ce części: O p ow iad an ia o d z ie c iń stw ie , S ek cja g a lile jsk a (Mt 3— 18; M k 1—49; Ł k 3,1— 9,50), K a za n ie n a G órze (M t 5— 7), K a za n ie na r ó w n in ie (Łk 6,20—49), S p ecja ln a sek cja Ł u k asza (Łk 9,51— 18,14), S ek cja judzka (M t 19— 27; Mk 10— 15; Ł k 18,15—23,56), S y n o p ty czn a a p o k a lip sa (Mt 24,14— 36; M k 13,5— 37; Ł k 21,8— 36), O p ow iad an ie o m ęce (Mt 26— 27; M k 14— 15; Ł k 22—23), O sta tn ia w ieczerza (M t 26,20— 29, M k 14,17—25; Łk 22,14— 38), U k a zy w a n ie się zm a r tw y c h w sta łe g o C h rystu sa. N a k ońcu dołączon a je s t b ib lio g ra fia i indeks.
K ażda p eryk op a za w iera n a jp ierw tłu m a c z e n ie te k s tó w p od an e w e d łu g R e v ise d S ta n d a rd V ersio n . N a drugim m iejscu za m ieszczo n y jest k om en tarz p isa n y przede w s z y stk im w o p arciu o te k s ty ra b in isty czn e, choć autor o d w o łu je się cza sem ta k ż e do litera tu r y p a try sty czn ej, zna ró w n ie ż o p in ie e g z e - g e ty czn e n o w o ży tn y ch k o m en ta to ró w robiąc u ży tek zw ła szcza z d zieł n a p i san ych p rzez Ż y d ó w lu b w zn a czn y m stop n iu u w z g lę d n ia ją c y c h litera tu r ę ju d aistyczn ą. P o k om en tarzu za m ieszczo n e są N o te s, czy li p rzyp isy, za w iera ją ce zw ła szcza r e fe r e n c je do d zieł ra b in isty czn y ch i w sp ó łczesn y ch , czasem u w a g i d otyczące k r y ty k i te k stu , n ie k ie d y k ry ty czn e u w a g i lu b k rótk ie d y sk u sje z in n y m i op in iam i.
W e W s tę p ie S. T. L ach s ostrzega cz y te ln ik a sw eg o k o m en tarza — c a v e a t lecto r — p o n ie w a ż to c z y te ln ik m a o sta teczn ie za d ecy d o w a ć, czy p rzy to czo n y te k st ra b in isty czn y jest w ła ś c iw y i czy w y ja śn ia te k s t n o w o te sta m e n taln y. A u tor za strzeg a się, że n ie p rób u je osądzać te k s tó w sy n o p ty czn y ch an i rob ić p orów n ań m ięd zy e ty c z n y m i sy stem a m i d w óch r e lig ijn y c h k ultur. N ie za m ierza ł b ron ić lu b a ta k o w a ć jak ich ś p o g lą d ó w teo lo g iczn y ch . T eo lo g ię p o z o sta w ia teologom . Z a p ew n ia , że w y k o r z y sta ł w ie le k o m en ta rzy i in n y c h d zieł, w łą cza ją c te, k tó re sk ry ty k o w a ł. W ybrał z n ich to, co u w a ża ł za p o
-p ra w n e i -p o ży teczn e, -p ok azu jąc jed n ocześn ie ich b łęd y . W łączył ta k że sw o je pogląd y na litera tu r ę sy n o p ty czn ą , b ędące g łó w n ie re z u lta te m retra n sla cji te k stu greck iego n a h eb ra jsk i lu b a ram ejsk i, g d y ż p o p o w ro cie do s e m ic k ie go orygin ału tru d n ości te k stu a ln e często m ogą b yć rozw iązan e. W ięk szość tych su g e stii w łą c z y ł do not.
Od stron y m eto d o lo g iczn ej n iep o k ó j budzi n a stęp u ją ca ocen a źród eł r a - b in isty czn y ch : „ Istn ia ł n iep rzer w a n y przekaz tra d y cji ra b in isty czn y ch . A m o - ra ick ie fra g m en ty cy tu ją ce n a zw isk a ta n n a ick ich a u to r y te tó w p o w in n y być respektowane! i u w a ża n e za n iep o d w a ża ln e, ch yb a że is tn ie je p rzek o n y w a ją ca racja tek stu a ln a , b y p o d ejrzew a ć k orek tę. P óźne k o m p ila cje m id ra szó w z a ch o w a ły w c zesn e tra d y cje, n iek tó re z n ich o d zw iercied la ją m y ś le n ie w c z e sn ej ep o k i ra b in isty czn ej w P a le sty n ie . N a w et p ó ź n y m a te r ia ł często m oże być pou czający jako w y ra źn a p a ra lela do w czesn eg o , czasam i tru d n ego i p o g m a tw a n eg o źród ła” (W stęp, s. X X V I). To stw ie r d z e n ie u ja w n ia fa k t, że S. T. L achs b ezk ry ty czn ie p od ch od zi do źródeł ra b in isty czn y ch . D . J. H a r r in g to n zarzucił L a ch so w i, że w n iew y sta rcza ją cy m sto p n iu w y k o r z y sta ł b a d ania nad litera tu r ą ra b in isty czn ą p rzep row ad zon e p rzez Jak u b a N eu sn era i jego u czniów ; tra fn o ść jego a rg u m en tó w n a tem a t p o ch o d zen ia p ism ra b i n isty czn y ch za słu g u je na w ię k sz ą u w a g ę n iż u c z y n ił to L ach s, k tó ry w B i b lio g ra fii cy tu je ty lk o trzy op racow an ia N eu sera , a w in d e k sie w o g ó le go n ie u m ieszcza (por. CBQ 50(1988) nr 2,332).
N a leży te ż p o sta w ić zarzut, że w n iek tó ry ch p rzyp ad k ach S. T. L ach s w y su w a błęd n e stw ierd zen ia d otyczące k w e stii h isto ry czn y ch i litera ck ich . N p. tw ierd zi, że Jezu s n arod ził się w N azarecie; że u ciecz k a do E giptu b y ła próbą odparcia p otw arzy, że w E gipcie J ezu s n a u c z y ł się sztu k i m agiczn ej i że o p o w ia d a n ie o Z ach eu szu z Ł k 19,1— 10 jest litera ck ą p rzerób k ą o p o w ia dania o L ew im -M a teu szu w Mt 9,9— 13 i par.
M im o tych za strzeżeń k om en tarz L ach sa uznać trzeb a za dzieło w a rto ścio w e. U siłu je on rzu cić św ia tło na E w a n g elie sy n o p ty czn e o d czy tu ją c je w k o n te k ś c ie p ism ra b in isty czn y ch . K siążk a zaw iera w ie le cen n y ch in fo rm a cji i g e n ia ln y ch su g estii. Jed n ak , ze w zg lęd u na b ezk ry ty czn e p o d ejście do źród eł ra b in isty czn y ch i zb yt su b ie k ty w n e ocen y k w e s tii h isto ry czn y ch i litera ck ich n a leży zasto so w a ć się do rad y sam ego L achsa: c a v ea t lecto r i ostrożn ie k o rzystać z jego kom entarza.
ks. R o m a n B a rtn ic k i, W a r sza w a
P. M. Z u 1 e h n e r, P a sto r a l T h eo lo g ie, t. 1, F u n d a m e n ta lp a sto ra l, P atm os V erlag D ü sseld o rf 1989, ss. 335.
Z ap ow iad an y od d łu ższego czasu 4 -to m o w y p od ręczn ik te o lo g ii p a sto r a l n ej P. M. Z u leh n era — w ie d e ń sk ie g o p a sto ra listy — d oczek ał się na początk u 1989 roku w y d a n ia p ierw szeg o jego tom u. N o si on ty tu ł F u n d a m e n ta lp a sto ra l i o b ejm u je k w e s tie d u szp a sterstw a ogóln ego. A u to r p o d z ie lił p ie r w sz y tom p o d ręczn ik a na trzy części: k ry terio lo g ię (s. 49— 139), k a iro lo g ię (s. 140—246) i p rak seologię (s. 247— 292). W sp om n ian e trzy części poprzedza obszerne w p ro w a d zen ie do p ra k ty k i k o śc ie ln e j (s. 14— 49).
P. M. Z u leh n er w p ie r w sz y m to m ie n ie za jm u je się m o d ela m i d z ia ła l n o ści prak tyczn ej w śro d o w isk u rodzinnym , p a ra fia ln y m i m a ły c h grup. Te zagad n ien ia n ależą do te o lo g ii p astoraln ej sp ecja ln ej i m ają być p rzed m iotem an a liz trzech n a stęp n y ch to m ó w p od ręcznika. W p rzed łożon ym już c z y te ln i k o w i to m ie ch od zi o w y p r a c o w a n ie p o d sta w dla d zia ła ln o ści K ościoła d zi sia j. ab y ta d zia ła ln o ść w ob ecn ych u w a ru n k o w a n ia c h m ogła b y ć sk u teczn a. U p o d sta w a n a liz p ierw szeg o tom u p od ręczn ik a zn a jd u je się p y ta n ie o cel. d z ia ła ln o śc i k o śc ie ln e j, o sy tu a c ję i u w a ru n k o w a n ia , w jak iej ta d ziałaln ość się d ok on u je oraz o d a lszy rozw ój p ra k ty k i k o ścieln ej.
W p ierw szej części o m a w ia n ej k sią żk i, n a zw a n ej k ry terio lo g ią , autor k o n cen tru je się n a r e fle k s ji teo lo g iczn o -p a sto ra ln e j n ad c e la m i d zia ła ln o ści
