Zmiany w hierarchiach potrzeb i celów życiowych młodzieży

HANNA LIBERSKA PSY CH O LOG IA WYCHOW AW CZA

In s ty tu t P sychologii 4/1987

U n iw e rsy te t im. A d am a M ickiew icza P oznań

ZM IANY W HIERARCH IACH PO TRZEB I CELÓW ŻYCIOW YCH

M ŁODZIEŻY

C e le m b a d a ń p r e z e n t o w a n y c h w a r t y k u le b y ło p o r ó w n a n i e a s p ir a c j i p e r s p e k ­ t y w i c z n y c h o r a z s t r u k t u r y i h ie r a r c h ii p o tr z e b u j a w n ia n y c h p r z e z m ło d z ie ż w 1979 i 1905 r o k u .

Dorastanie jest szczególnym okresem w rozwoju jednostki, gdyż w je ­

go toku kum uluje się szere g istotnych przejaw ów dojrzew ania psychicz­

nego i biologicznego. W efekcie może dojść do zakłócenia przebiegu •—

istotnego ze społecznego punk tu widzenia — procesu w rastania w spo­

łeczeństwo. Przyczyn trudności, objaw iających się ze wzmożonym nasi­

leniem w tej fazie rozwoju człowieka, poszukuje się nie tylko w sferze

zmian anatomiczno-fizjologicznych, ale rów nież w w arunkach życia spo­

łecznego, w obserw owanych przez młodzież postaw ach dorosłych, w sy­

stem ie wychowawczym (Zazzo 1972; Rembowski 1980). Reykowski stw ier­

dza, iż system społecznych wymogów nakłada się na pierw otny system

w artościow ania zjawisk i m odyfikuje go (Reykowski 1980). Przyczyn

zmian w hierarchiach celów życiowych i potrzeb młodzieży należy zatem

poszukiwać w oddziaływaniach środowiska zewnętrznego. Poznanie

zmian w percepcji otoczenia przez młodych dorastających ludzi stanowić

może źródło inform acji o aktualnych, rzeczywistych uw arunkow aniach

stru k tu ry potrzeb i celów życiowych współczesnej młodzieży. Analiza

porównawcza aspiracji i potrzeb dorastających dziewcząt i chłopców

przeprow adzona na tle obserw owanych przez nich przem ian społecz­

nych pozwoli określić niekorzystne lub pożądane dla procesu kształ­

tow ania młodego pokolenia przekształcenia jego sfery m otyw acyjnej.

W okresie dorastania form ują się istotne sfery osobowości, takie jak

obraz w łasnej osoby (realn y i idealny), samoocena, plany życiowe, świa­

topogląd, podejm ow ane są próby odnalezienia własnego m iejsca wśród

ludzi (Łapińska, Żebrowska 1976; Tyszkowa 1972). W tym okresie ro­

zwoju człowiek obiera swą drogę życiową i okr eśla sposób swego fu n k ­

cjonowania w społeczeństwie. Istotne jest zatem, aby wśród w artości

i celów preferow anych przez młodzież znalazły się w artości i cele p ro­

społeczne, których osiągnięcie będzie związane z autonom icznym rozwo­

jem jednostki i jej sam orealizacją (Obuchowski 1975).

PROBLEM I HIPOTEZY

C elem p rz e d sta w ia n y c h b a d a ń było p o ró w n a n ie a s p ira c ji i p o trzeb , o k re śla n y c h p rz e z m łodzież w ró żn y c h o k resa ch czasu. Postaw iono, p y ta n ia , czy w h ie ra rc h ii p o trze b i p e rsp e k ty w icz n y ch a s p ira c ja c h d ziew cząt

i

chłopców określo n y ch w 1979

432

H A N N A L IB E H S K A

i 1985 ro k u w y stę p u ją Isto tn e ró żnice? Je śli ta k , to czy zm ian y te m a ją k o rzy stn y c h a ra k te r z psychologicznego i społecznego p u n k tu w id ze n ia ? J a k a je s t .przyczyna tych zm ian?

P rz e g lą d lite r a tu r y p rz e d m io tu o raz an a liz a p rz e m ia n w s tru k tu rz e i fu n k c jo n o ­ w a n iu społeczeństw a w o sta tn ic h la ta c h s ta ły się p o d sta w ą do sfo rm u ło w a n ia n a ­ stę p u ją cy ch hipotez:

H i: A sp irac je p e rsp e k ty w ic z n e m łodzieży ew o lu u ją w k ie ru n k u re a liz a c ji celów m a te ria ln y c h .

Ha: H ie ra rc h ie p o trz e b d ziew cząt i Chłopców określo n e w la ta c h 1979 i 1985 są różne.

Ha: P rz y cz y n ą zm ian, k tó ry m p o d le g a ją s tr u k tu r y i h ie ra rc h ie p o trz e b o ra z a s p ira c je życiowe, są sp o strz eg a n e przez d o ra sta ją c y c h zm iany p o sta w ro d ziciel­ skich.

METODA

Osoby do g ru p b ad aw czy ch d o b ran o p o słu g u jąc się sch em a tem loso w an ia g ru p o ­ w ego. B a d an ia b y ły p ro w a d z o n e in d y w id u a ln ie . O sobam i b ad a n y m i b y li uczniow ie ósm ych k la s p o z n a ń sk ic h szkół p o d staw o w y ch . B a d an iam i objęto d w ie g ru p y s tu ­ osobowe (w sum ie 200 osób). W iększość wśród, b a d a n y c h sta n o w ili chłopcy (55%). B a d an ia zostały p rz e p ro w ad z o n e w czerw cu 1979 ro k u i w m a ju 1985 ro k u .

K aż d a osoba b a d a n a fo rm u ło w a ła cele życiow e, do k tó ry c h a s p iru je , n a stę p n ie p rze p ro w ad z an o b a d a n ie T estem W y b o ru Z aw odów (LWZ) oraz zm odyfikow aną w e rs ją k w e stio n a riu sz a P A R I E. S. S c h a e fe ra i R. O. B ella. N a zakończenie p ro ­ szono1 b a d a n y c h o n a p isa n ie w y p ra c o w a n ia n a te m a t: M ój p rzy sz ły św iat, m o ja przyszła rodzina.

A sp ira c je p ersp e k ty w icz n e d o m in u ją c e p o d koniec ła t sied em d ziesiąty ch i w po­ ło w ie la t o siem dziesiątych u 15-Ietnich dziew cząt i chłopców o ra z za istn iałe ró żn ice zostały o k reślo n e n a p o d sta w ie rozm ow y psychologiczinej. M łodym ludziom p o sta ­ w iono m .in. n a s tę p u ją c e p y ta n ia : J a k ie cele chcesiz zrealizow ać w sw oim życiu? J a k ie ce le życiow e są d la ciebie n ajw a ż n ie jsz e ? (W ym ień je w e d łu g sto p n ia w aż­ ności).

W celu w e ry fik a c ji hipo tezy H2 osobom b a d a n y m p re z e n to w a n o listę zaw odów za cz erp n ię tą z p ro je k c y jn e j m e to d y LW Z. B ad an ie te ste m LW Z przep ro w ad zo n o w tTzech k o n w en c jac h : życzeniow ej1, re a listy c z n e j i o d rzu c ają ce j (P a ry z ek 1978). W ypow iedzi b a d a n y c h b y ły In te rp re to w a n e zgodnie z U jed n o lico n y m K ry te riu m In w e n ta ry z o w a n ia W ypow iedź! (P a ry z ek 1983). T e n sposób p o stę p o w a n ia pozw olił u s ta lić ro d z a j i częstość -w ystępow ania p o trz e b u ja w n io n y c h u osób b a d a n y c h oraz ułożenie h ie ra rc h ii p o trze b . W c e lu o k re śle n ia p o d o b ie ń stw a p o ró w n y w a n y ch h i e ­ r a r c h ii zasto so w an o w sk aź n ik p o d o b ie ń stw a D u M asa (B rzeziński 1978). Je śli w spółczynnik p o d o b ie ń stw a w sk aże ń a n isk ie ДиЪ b a rd z o n is k ie podob ień stw o h ie ­ r a r c h ii p o trze b z r o k u 1979 i 1985, to stw ie rd z o n e różnice zo stan ą u z n a n e za p o d ­ sta w ę do o k reślen ia (kieru n k u zm ian , k tó ry m p o d le g a sfera m o ty w a cy jn a b a d a n y c h osób.

S to su ją c zm o d y fik o w an ą w e rsję k w e stio n a riu sz a P A R I z e b ran o in fo rm a c je o k ie ru n k u zm ian zachodzących w odbiorze p o sta w rodzicielsk ich p rze z 15-latków . B ad an ie p rzep ro w ad zo n o d w u k ro tn ie : w y p e łn ia ją c k w e stio n a riu sz po. ra z pierw szy osoba b a d a n a o k reśla ła a k tu a ln ą p e rc e p c ję rzeczy w isty ch p o sta w rodzicielskich p rez en to w an y c h p rz e z sw oich rodziców , a w y p e łn ia ją c go p o r a z d ru g i o k re śla ła sw e życzenia i p re fe re n c je co do tego, ja k ie p o sta w y u sw oich rodziców ch ciałab y w idzieć. P o ró w n a n ie rzeczy w istej i życzeniow ej w e rs ji odpow iedzi udzielanych p rzez b a d a n y c h pozw oli o kreślić h ip o te ty c zn e podłoże z m ia n u ja w n io n y c h w s tr u k ­

Z M IA N Y W H IE R A R C H IA C H P O T R Z E B I C E L Û W 2 Y C IO W Y C H

₄₃₃

tu ra c h i h ie ra rc h ia c h p o trze b m łodzieży, k tó re w y stą p iły w o sta tn ic h la ta c h (por. O buchow ski 1983; R em bow ski 1986; S zu m a n 1985). G dyby o kazało się, że nie m a isto tn y c h ró żn ic w p erc ep cji p o sta w rodzicielsk ich p rze z d o ra sta ją c y c h , w ów czas u w a ru n k o w a ń zm ia n p o trze b i a s p ira c ji życiow ych n ależ ało b y poszu k iw ać w śró d in n y c h czynników — b y ć m oże w śro d o w isk u p ozarodzinnym .

WYNIKI BADAŃ

A spiracje m łodzieży

Cele życiow e fo rm u ło w a n e p rz e z m łodzież p rze d staw io n o w ta b e li 1.

P o ró w n an ie w y n ik ó w b a d a ń a s p ira c ji p ersp e k ty w ic z n y c h dziew cząt, p rz e p ro ­ w adzonych w o d stę p ie sześciu la t, w sk az u je , że n a jb a rd z ie j cen io n y m celem , k tó r y

Chciałyby w życiu realizo w ać, je st zdobycie in te re su ją c e g o zaw odu i ciekaw ej p r a ­ cy oraz założenie w ła sn e j rod zin y (tab ela 1). P ierw sze d w ie p o zy cje w h ie ra rc h ia c h celów życiow ych określo n y ch w 1979 i 1985 ro k u są ta k ie sam e. N ato m iast w y n ik i b a d a ń p rzep ro w ad z o n y ch w 1985 ro k u św iadczą o w zroście zn a cz en ia zw iązków ze śro d o w isk iem ro d z in n y m o ra z p o za ro d zin n y m ; p o ja w iły się ta k ż e cele w cześniej n ie fo rm u ło w a n e — osiągnięcie d o s ta tk u i w ygody o raz w ysokich k o m p e ten c ji z a ­ w odow ych.

W h ie ra rc h ia c h asipiracji ży cio w y ch chłopców o k reślo n y c h w 1979 i w 1985 ro k u p ie rw sz e tr z y pozycje są ta k ie sa m e (tab e la 1). Je d n a k ż e n a s tą p iła zm ian a celów z a jm u ją c y c h n a s tę p n e m ie jsc a w h ie ra rc h ii: w zrosło znaczenie d ó b r m a te ria ln y c h i k o m p e ten c ji zaw odow ych.

P o ró w n a n ie a s p ira c ji p e rsp e k ty w icz n y ch d ziew cz ąt i chłopców z 1979 i 1985 ro k u w sk a z u je w ięc n a stało ść głów nych, n a jb a rd z ie j cen io n y c h p rz e z m łodzież celów życiow ych. S ą n im i: założenie ro d z in y i w y k o n y w a n ie in te re s u ją c e j p ra c y . Z m ia­ n ie uległy n a to m ia st c e le d ru g o p lan o w e , do k tó ry c h dążą dzisiejsze 15-latki.

H ipoteza H i dotycząca k ie ru n k u p rz e m ia n , k tó ry m p o d le g a ją a s p ira c je życiow e d o rasta ją cy c h d ziew cząt i chłopców , zo stała p o tw ie rd z o n a częściowo.

W yniki badań potrzeb

S tru k tu ry i h ie ra rc h ie p o trz e b u ja w n io n y c h u b a d a n y c h osób w 1979 i 1985 ro k u są p rze d staw io n e n a rycin ach .

P o ró w n u ją c s tr u k tu r y p o trz e b d ziew cząt i Chłopców o kreślone w 1979 r o k u do­ strzeg a się isto tn e ró żn ice (rycina 1). W skaźnik pod o b ień stw a Du M asa w ynosi —0,4, co oznacza, że s tr u k tu r y o raz h ie ra r c h ie p o trz e b d ziew cząt i chłopców ce­ c h u ją się b ard z o n isk im sto p n iem p o d o b ie ń stw a. W w y n ik u p rzep ro w ad z o n y ch b a d a ń u ja w n io n o 18 ró żn y c h p o trze b , z k tó ry c h je d y n ie 10 w y stę p u je zarów no u dziew cząt, ja k i u chłopców . Są to p o trze b y poznaw cze, h ed o n isty czn e, p o m a ­ gania, w rażeń , estety czn e, sam o re aliza cji, m a te ria ln e , k o n ta k tu z p rz y ro d ą , w sp ó ł­ d z ia ła n ia i o b d a rz a n ia m iłością. W yłącznie w s tr u k tu r a c h p o trz e b chłopców z n a la ­ zły się p otrz e b y znaczenia i a k c e p ta c ji społecznej. N ato m iast ty lk o w s tr u k tu r a c h p o trzeb dziew cząt w y stą p iły p o trze b y k o n ta k tu z ludźm i, ak ty w n o ści, sa m o a k c e p ­ ta cji, sek su aln e, opiek o w an ia się ł bezpieczeństw a. Szczegółow a an a liz a s tr u k tu r p o trz e b dziew cząt i chłopców w sk a z u je na w iększe zróżnicow anie i n atęż en ie p o ­ trz e b u dziew cząt. N a szczycie h ie ra rc h ii p o trze b chłopców z n a jd u ją się p o trze b y poznaw cze, hed o n isty czn e i w ra że ń , u d ziew cząt n a to m ia s t p o trz e b y sa m o realizacji, ■wrażeń i poznaw cze. O znacza to, że p o trze b y w ra że ń i poznaw cze dom inow ały u m łodzieży niezależnie od płci.

prze-T a b e la

434

H A N N A L IB E R S K A D W O

tó

и

z

o

►J <; Ь cc D £ O O o,

o

d tu

o

H-( H < N

o

£ Ы *-4 N Û W Z N3 O X и CL CC Pi

w

CL, Ы ►—1 U

£

_KH CU CD < & Я д: О с 3 тз

I

CU ез г &

I

2 Т З >н N О ТЗ О tß

Г

тз о сю £ «и £ ‘о о >* ^

*° S

_{О £} 13 CÖ N N Д4 О со

SI

'3 .3 дэ о О £ тз <я N3 N <Ц >* --i *£ N _{О ТЗ} тз з N ДЗ iS d s .*r 4 0 *4 о <3 Ë N Js â_{ü ^}

2 3

со 9 tf

C

CO H 45 S? 1 3 _{a ^}> *3 >* © û a îo Д4 о со

Г

(U -Й *s s . T3 3 5 ce

R »

ri Xs a -2 £ .2? o _{o 13} >г O дз ь o 405 13 ?> N t>

£

.2 *u_>» rO o ТЗ N O, Я Я о тз_р .5 *2 >. 8 •a 3 <U N •£ 05 £ Д* .3 & S Ь N -9 О ч з Л N 3 тз о

£

_N а & >* дз о 13 N 2 'о >» дз о тз Со (J è .« а с Л CU о

с

ТЗ N се о £ jy о о Л СО a л

1 £

£ с О Я £ Я 9 о U Q. a w CJ I •" -я " _{? -С Я}

i & 2

X

Z M IA N Y W H IE R A R C H IA C H P O T R Z E B I C E LÓ W Ż Y C IO W Y C H

₄₃₅

Natężenie p o trze b ---potrzeby chtopców R y e . 1. P r o f i l e p r z e d s t a w i a j ą c e s t r u k t u r y p o tr z e b d z ie w c z ą t i c h ło p c ó w o k r e ś lo n e w 1979 r o k u . O b j a ś n ie n ie : n a t ę ż e n ie p o t r z e b — lic z b a o s ó b , k t ó r e w s k a z a ł y p o t r z e b ę d a n e g o r o d z a ju .

p ro w a d zo n y c h w 1985 noku s ą rów n ież odm ienne. P rz e d sta w ia je ry c in a 2. D ziew ­ częta sy g n a liz u ją w ięk szą liczb ę p o trze b , u chłopców stw ierd zo n o n a to m ia s t s il­ n iejsze ich n atęż en ie . Je d y n ie u d ziew cząt w y stą p iły p o trz e b y : a u to n o m ii, s e k s u a l­ ne, m iłości i sa m o a k c e p ta c ji (może to św iadczyć o w iększej d o jrza ło śc i p sychicznej dziew cząt). N a to m ia st ty lk o u chłopców w y stą p iła p o trz e b a „m ęskości”, czyli by cia siln y m i n ie u stra sz o n y m . W ob u s tr u k tu r a c h łącznie w y stą p iły 22 ró żn e p o trze b y , p rz y czym 77,2% p o trz e b zn a la zło się zarów no w s tru k tu rz e p o trz e b -Chłopców, ja k i dziew cząt. W skaźnik Du M asa w yniósł —0,33, co św iadczy o b ard z o n isk im s to p ­ n iu p o d o b ie ń stw a s tr u k tu r p o trz e b d ziew cz ąt i chłopców . N a n ac ze ln y m m ie jsc u obu h ie ra rc h ii u p la so w a ły się p o trz e b y poznaw cze i hedonistyczne (I i I I m iejsce). Oznacza to, że rów n ież w 1985 ro k u ro d z a j d o m in u jąc y ch u m łodzieży p o trz e b był niezależny od płci.

S tr u k tu r a p o trze b -dziewcząt, u sta lo n a w 1979 ro k u , zdecydow anie różni się od s tr u k tu r y p o trz e b p rz e ja w ia n y c h prze-z d ziew częta w 1985 ro k u (w spółczynnik p o ­ d o b ie ń stw a w ynosi —0,33). Ł ącznie w obu s tru k tu r a c h w y stą p iły 23 ró ż n e p otrzeby, w śró d n ic h 12 p o trz e b było w sp ó ln y c h d ła obu s tr u k tu r . S tr u k tu r a p o trz e b d z ie w ­

cząt o k re ślo n a w 1985 ro k u je st jakościow o b ogatsza, gdyż o b e jm u je 21 ró żn y ch p o ­ trz e b (wobec 16 p rz e ja w ia n y c h przez dziew częta w 1979). N a n ac ze ln y c h -miej­ scach w h ie ra rc h ii p o trze b dziew cząt u sta lo n e j w 1979 ro k u z n a jd u ją się p otrzeby sam o realizacji, w ra ż e ń i poznaw cze, a w h ie ra rc h ii o k reślo n e j w ro k u 1985 — p o trze b y sa m o realizacji, hedo nistyczne i p o m a g an ia . Z atem ty lk o n a pierw szy m m iejscu w h ie ra rc h ia c h p o trze b n ie n a s tą p iła zm iana. A n aliza s tr u k tu r i h ie ra rc h ii

436

H A N N A L IB E R S K A Natężenie potrzeb p o trze b y dziew cząt potrzeby chłopców R y c . 2. P r o f i le p r z e d s t a w ia j ą c e s t r u k t u r y p o t r z e b d z ie w c z ą t i c h ło p c ó w o k r e ś lo n e w 1985 r o k u .

p o trz e b dziew cząt o k reślo n y c h w o d stę p ie 6 la t w sk a z u je za te m n a zachodzenie zm ian jakościow ych i ilościow ych w sferze m o ty w a cy jn e j.

S tr u k tu r y p o trze b chłopców w 1979 i 1985 ro k u c e ch u ją się n isk im sto p n ie m p o d o b ie ń stw a, gdyż w spó łczy n n ik p o d o b ie ń stw a w ynosi 0,1, ale p odobieństw o to je s t w iększe, niż w p rz y p a d k u s tr u k tu r p o trze b d ziew cząt. W h ie ra rc h ia c h p o trze b chłopców d o m in u ją p o trz e b y poznaw cze i hedonistyczne, lecz ich n a tę ż e n ie b y ło siln iejsze w 1985 ro k u . W to k u b a d a ń u ja w n io n o u chłopców w sum ie 20 ró żn y ch p o trze b , sp o śró d k tó ry c h 10 stw ierdzono' w o b u stru k tu ra c h . S tru k tu ra u sta lo n a w 1985 ro k u o b ję ła 18 ró żn y c h p o trz e b (wobec 12 w 1979 r.). U zyskane w y n ik i św iadczą o w zro ście różn o ro d n o ści i n a tę ż e n ia p o trz e b u chłopców , k tó ry n a s tą p ił w okresie 6 lat.

P rz ep ro w a d ze n ie a n a liz y po ró w n aw czej p o trze b m łodzieży u sta lo n y c h w la ta c h 1979 i 1985 pozw oliło w y ró ż n ić 24 p o trzeb y , sp o śró d k tó ry c h 16 w y stę p u je w obu s tru k tu r a c h . O znacza to, że 2/3 u ja w n io n y c h p o trz e b cechow ało się stało ścią n a p rz e strz e n i 6 la t. Je d y n ie w s tr u k tu r z e u sta lo n e j w 1979 ro k u u ja w n io n o n a s tę ­ p u ją c e p o trzeb y : w sp ó łd z iałan ia oraz o p iek o w an ia się i b y c ia użyteczn y m , k tó re n ale ż ą d o g ru p y p o trz e b zw iązan y ch ze sfe rą życia społecznego i k o n ta k ta m i em o­ c jo n aln y m i z in n y m i ludźm i. N ato m iast ta k ie p o trze b y , ja k : b y cia silnym i n ie ­ u stra sz o n y m (p o trzeb a m ęskości), u n ik a n ia k o n ta k tó w z ludźm i, u n ik a n ia od p o ­ w iedzialności o raz p o trz e b a a u to n o m ii w y stą p iły w y łącznie w s tr u k tu r z e u sta lo n e j w 1985 ro k u . W p o ró w n y w a n y m ok resie o b se rw u je się zatem w y ra ź n ą re d u k c ję p o trz e b p ro w a d zą cy c h do em o cjo n a ln ie p o zy ty w n eg o za an g ażo w an ia się w życie społeczne (zarów no dużych, ja k i m a ły c h grup> np. rodziny), a n a w e t p o ja w ien ie

Z M IA N Y W H IE R A R C H IA C H P O T R Z E B I C E L Ó W Ż Y C IO W Y C H

₄₃₇

się p o trz e b p ro w a d zą cy c h do p rz e ry w a n ia k o n ta k tó w ze śro d o w isk iem społecznym . W spółczynnik p o d o b ie ń stw a obliczopy d la h ie ra rc h ii p o trze b m łodzieży u sta lonyoh w 1979 i 1985 ro k u w ynosi —0,17 (bardzo n isk ie podobieństw o). H ipoteza H2, z a ­ k ła d a ją c a zachodzenie zm ian w h ie ra rc h ii p o trze b m łodzieży, została potw ierd zo n a. Szczegółowa a n a liz a w y k az u je, że w h ie ra rc h ii p o trz e b m łodzieży o k reślo n e j w 1985 ro k u w y ra źn ie w yższe (w p o ró w n a n iu z 1979 ro k iem ) m ie jsc a z a jm u ją p o trzeby: hedonistyczne, bezpieczeństw a, u n ik a n ia odpow iedzialności i a k c e p ta c ji społecznej. W skazuje to n a n a r a s ta ją c e te n d e n c je izolacyjne, n asile n ie b ie rn o śc i i em ocjonal - ności u dzisiejszy ch 15-latków . N a d alsze m ie jsc a w h ie ra rc h ii u le g ły p rze su n ięc iu p o trze b y k o n ta k tu z ludźm i, m iłości, ak ty w n o ści, znaczenia i sa m o ak c ep ta cji, co św iadczy o o sła b ie n iu te n d e n c ji s o c ja liz a y jn y c h , p o b u d za ją cy c h m ło d y ch ludzi d o p o d ejm o w an ia d z ia ła ń u m o ż liw ia jąc y ch osiąganie coraz w yższych szczebli w k a ­ rie rz e zaw odow ej czy p o zw a lając y ch zaangażow ać się w życie społeczne. W sk az u je ta k ż e n a zakłócenie p ro ce su k sz ta łto w a n ia się sam ooceny m łodzieży n a pod staw ie stru k tu ra ln e g o o b raz u św ia ta o raz n a n a ra s ta ją c ą te n d e n c ję d o iz olow ania się i bierności. To o s ta tn ie stw ie rd z en ie je st szczególnie n iepokojące.

W yniki badań percepcji postaw rodzicielskich

N ajisto tn ie jsz e ró żn ic e w p e rc e p c ji i ocenie przez m łodzież p o sta w ro d ziciel­ skich w 1979 i 1985 ro k u są n a stę p u ją c e :

1. B a d an ia p rze p ro w ad z o n e w 1979 ro k u w sk az y w ały n a niezadow olenie w y ­ w o ła n e w śró d d ziew cząt i chłopców p rz e z zbyt m a łą surow ość rodziców (zbytnie pobłażanie), ich n a d m ie rn e z a in te re so w an ie p rze ży ciam i dzieci. M łodzież w sk a ­ zy w ała jednocześnie n a d ą ż e n ie rod zicó w do n a w ią z a n ia z dziećm i k o n ta k tó w p a rtn e rs k ic h .

2. W yniki b a d a ń p rzep ro w ad z o n y ch w 1985 ro k u św iad czą o ty m , że w o d ­ czuciu m łodzieży ro d zic e są z b y t su ro w i, a zw iązki uczuciow e m ięd zy dziećm i a ro d zicam i u le g ły o słab ien iu . M łodzież n ie a k c e p tu je o b serw ow anej u rodziców 'zm ienności n a s tro jó w i d rażliw ości. W pow yższych zm ian a ch poszu k iw ać m o żn a u z a sa d n ie ń dla stw ierdzonego u m ło d z ie ży n a sile n ia p o trze b y b ezpieczeństw a, u n i­ k a n ia odpow iedzialności, a k c e p ta c ji społecznej i p o trz e b h ed o n isty czn y ch oraz dla osłab ien ia n a tę ż e n ia p o trz e b y k o n ta k tu z ludźm i i sam o ak cep tacji.

A n aliza p o ró w n aw cza w y p ra c o w a ń p rzy g o to w a n y ch w 1979 i 1985 ro k u w sk a z u je n a w zro st liczby w ypow iedzi do ty czący ch d o b ro b y tu m a teria ln eg o ' p rzy sz łej r o ­ dziny i n a re d u k c ję tre ś c i dotyczących k o n ta k tó w u czuciow ych z p a rtn e re m łu b dziećm i, sto su n k ó w m ięd zy m a łżo n k a m i, sposobów ro zw ią zy w an ia k o n flik tó w w e - w n ątrz ro d z in n y c h , sposobu spędzania czasu w o ln eg o od p ra c y , n ied ziel i św iąt.

W ym ienione ró żn ic e w y n ik a ją n a jp ra w d o p o d o b n ie j ze zm ia n y w zorców zacz er­ p n ię ty c h z fu n k c jo n o w a n ia ro d z in b a d a n e j m łodzieży — stw ie rd z e n ie to w y m ag a w e ry fik a c ji w to k u d alszy ch b ad a ń .

PODSUMOWANIE

W yniki przeprow adzonych badań w skazują, że w hierarchii potrzeb

15-latków nastąpiły pomiędzy 1979 a 1985 rokiem niekorzystne zm iany

polegające ogólnie na osłabieniu potrzeb prospołecznych. Pierw szoplano­

we aspiracje życiowe młodzieży obejm ują cele powszechnie uznaw ane

w społeczeństwie, takie jak satysfakcjonujący zawód i szczęśliwa rodzi­

na. N atom iast drugoplanow a aspiracje perspektyw iczne współczesnej

438

H A N N A L IB E R S K A

młodzieży ew oluują ku celom m aterialnym . W yniki badań pozwalają

sformułować hipotezę, że uw arunkow ań niekorzystnych zmian w hie­

rarchiach potrzeb i celów życiowych badanej młodzieży należy najpraw -

dopodobnej poszukiwać w jej percepcji życia rodzinnego.

B I B L I O G R A F I A

B R Z E Z IŃ SK I J.: E le m en ty m etodologii ibadań psyehologicznyah. W arszaw a 1978. PWN.

Ł A P IŃ S K A R., ŻEBRO W SKA M.: W iek d o rasta n ia . W: Ż eb ro w sk a M. (red.) — P sychologia rozw ojow a dzieci i m łodzieży. W arszaw a 1976. PW N.

OBUCHOW SKA K.: A u to n o m ia je d n o stk i a osobowość. S tu d ia F ilozoficzne 1975, n r 3.

O BU CH O W SK I K.: P sychologia d ążeń ludzkich. W arszaw a 1983. PWN.

PA R Y Z E K L.: U sta la n ie s tr u k tu r y p o trze b m e to d ą LW Z. P o zn ań 1978. P ra c a n ie ­ p u b lik o w a n a.

P A R Y Z E K L.: U sta la n ie s tr u k tu r y p o trze b je d n o stk i m e to d ą L isty W yboru' Z a ­ w o d u (LWZ). P rzegląd P sychologiczny 1983, t. X X V I, n r 1.

REM B O W SK I J.: P o sta w y ro d zic ielsk ie w odczuciu m łodzieży d o ra sta ją c e j. W: Z iem sk a M. (red.) — R odzina i dziecko. W arszaw a 1980.

REM B O W SKI J.: R odzina w św ie tle psychologii. W arszaw a 1-986. W SiP.

R EY K O W SK I J., K O CH A Ń SK A G.: Szkice z te o rii osobowości. W arszaw a 1980. S e ria „O m ega” .

SZUM AN S.: D zieła w y b ra n e . T. II. W arszaw a 1985. W SiP.

TYSZK OW A M.: P ro b le m y psychologii odporności dzieci i m łodzieży. W arszaw a 1972. N asza K sięg arn ia.

ZAZZO R.: O blicza m łodości. P sychologia ró żn ic o w a w ie k u d o ra sta n ia . W arszaw a 1972. PWN.

Z M IA N Y W H IE R A R C H IA C H P O T R Z E B I C E L Û W Ż Y C IO W Y C H

₄₃₉

ХАННА ЛИБЕРСКА Психологический институт Университет им. Адама Мицкевича Познань

%

И ЗМ Е Н Е Н И Я И ЕРАРХИИ П О ТРЕБН О СТЕЙ И Ж И ЗН Е Н Н Ы Х ЦЕЛЕЙ М ОЛОДЕЖ И Представленные исследования проводились с целью сравнить аспирации и потреб­ ности, проявляемые в группах .молодежи (по 100 человек) 15-летнего возраста в 1979 и 1985 годах. Результаты исследований показали многие изменения структуры и иерархии потреб­ ностей молодежи. Самые существенные изменения заключаются в понижении интенсив­ ности просоцйальных потребностей. Первостепенные жизненные аспирации молодых лю­ дей не изменились существенным образом и по прежнему сводятся к удовлетворяющей профессии и к семье. В области второстепенных аспирации был отмечен сдвиг по направ­ лению к материальным целям. Перевод: Роман Завадзки HANNA LIBERSKA I n s titu te of P sychology A dam M ickiew icz U n iv ersity

Poznań

CHANGES IN TH E NEED H IE R A R C H Y A N D L IF E GOALS O F A D O LESCEN TS

T h e a r tic le re p o rts a stu d y w h ich c o m p ared th e a sp ira tio n s a n d needs r e ­ v ealed in sa m p le s of 100 fifte e n -y e a r-o ld adolescents in th e y ea rs 1979 a n d 1985. R esults show ed n u m e ro u s changes in th e s tru c tu re a n d h ie ra rc h y of ad o le sc e n ts’ needs. The m ost s trik in g w as a d ro p in th e in te n sity o f p rosocial needs. T he m ost sa lie n t life a sp ira tio n s of yo u n g p eo p le d id n o t ch an g e sig n ific an tly a n d continued to in c lu d e a tta in m e n t o f a sa tisfy in g p ro fe ssio n a n d fo u n d in g a fam ily . L ess im ­ p o rta n t a s p ira tio n s u n d e rw e n t ch a n g e in th e d ire c tio n o f m a te ria l goals.