Zintegrowane podejście do krajobrazu kulturowego współpraca interdyscyplinarna

Ra g n h i l d Ho e l

A Unified Approach to Cultural

Landscapes - Interdisciplinary

Co-operation

C o- ope rat ion in the m a n a g e m e n t o f natural and cultural

heritage in N or wa y

La n dscape can be defined as the totality o f our physical surroundings. Any lan d s ca p e contains both natural and cultural e le m e n ts and is fo rm e d as a result o f interaction b etw een the natural and the m a n -m a d e . T h e p r o ­ portions b etw een nature and culture vary on a sliding scale. In Norw ay, it is natural to refer to the high m o u n tain s as o n e end o f the sca le and a big city as the other.

Unlike in m o s t other countries, m a n a g e m e n t o f t h e cultural heritage in N orw ay is the responsibility o f t h e Ministry o f the Environment. The m a n ­ a g e m e n t o f t h e cultural heritage is see n as an integral part o f overall m a n ­ agem ent o fth e environment and land resources. Therefore, the Directorate for Cultural Heritage and our sister directorate The Norw egian Directorate for Nature M a n a g e m e n t co -o p e ra te in issu es con c ern in g la n d s c a p e s in general - f o r instance, in following up the European L a n dscape Convention. This co-operation is particularly lon gstan d in g and clo se w h en it c o m e s to

the cultural lan d sca p e o f farm in g or the agricultural la n d s c a p e - p e rh a p s b ec au se this is a landscape type where the interaction betw een nature and culture is particularly clear and, in part, even overlapping. Here, the s a m e la n d s c a p e e le m e n ts m ay be s e e n as both “ cultured n a tu re ” and “ b io ­ logical cultural o b je c t s ” (for exam ple, hay m e a d o w s and d e c id u o u s trees w h ere b ranches and leaves are harvested).

Ra g n h i l d Ho e l

Zintegrowane podejście

do krajobrazu kulturowego-

współpraca interdyscyplinarna

W s p ó łp r a c a w za rz ą dz a n iu d z i e d z i ct w e m pr zyr o dnic zym

i kult urowym w Nor wegii

Krajobraz to wszystkie zjawiska fizyczne, które otaczają nas na zewnątrz.

Każdy krajobraz ma zarówno składnik naturalny, jak i treść kulturową,

a razem współtworzą pewną całość - daną przez naturę i stworzoną

przez człowieka. Udział czynnika naturalnego i czynnika kulturowego

m a zróżnicowany przebieg na określającej je skali - w Norwegii zazwy­

czaj mówimy, że na jednym z jej końców m am y wysokie góry, a na dru­

gim światowe metropolie.

W przeciwieństwie do w iększości innych państw zarządzanie dzie­

dzictwem kulturowym podlega w Norwegii M inisterstwu Środowiska.

Zarządzanie dziedzictw em kulturow ym traktowane jest jako zinte­

growana część adm inistracji środowiskowej i zasobów naturalnych.

D epartam ent D ziedzictw a Kulturowego i siostrzany D epartam ent

Środowiska Przyrodniczego razem działają na rzecz ogólnie rozum ia­

nego środowiska, realizując m iędzy inn ym i Europejską Konwencję

Krajobrazową. Szczególnie ściśle w spółpracują przy m onitorowaniu

krajobrazu rolniczego i krajobrazu kulturowego na terenach rolniczych,

zapewne dlatego, że zw iązki m iędzy przyrodą i kulturą są w tym typie

krajobrazu bardzo wyraźne. Na przykład te sam e elementy krajobrazu

dają się ująć zarówno jako „natura uw arunkow ana kulturowo” i jako

„biologiczne dziedzictwo kulturow e” (np. koszone łąki lub hastingstrcer -

drzewa przycinane w celu zw iększenia wzrostu gałęzi i liści, przezna­

czanych na paszę).

A brief outline o f N or w e gi an agricultural history

and t he link be tw e e n agricult ure and cultural heritage

Animal h u sb an d ry began in N orw ay in the Neolithic A ge, 5 - 6 th o u s a n d years ago. W hen iron revolutionized the tool culture in the Iron Age, an in­ fields/outfields agricultural s y ste m w a s estab lish ed and continued into the 20 th century. C ro p s w ere grown in the infields, w h e r e a s the o u tfields were u sed for grazin g and harvestin g o f animal fodder. T h e infields w e re fertilized with m anu re from the livestock and the production o f food in the infields d e p e n d e d on the production o f fo d d e r in the outfield. H o w the infields d e p e n d e d on the outfields is ex p re s se d well in the S w edish saying “Ä n g er âkers m o d e r ” (“ m e a d o w is the field’s m o th e r ” ).

Norwegian agriculture has gon e through two marked ch a n ges in recent tim e s - the first at the end o f the 19th century and the other after World War и, which led to c h a n g e s in both land use and building styles. T h e p r o ­

portion o f the population em ploy e d in agriculture w a s reduced from 75 % in 1865 to 4 5 % in 19 2 0 , and today it is as low as 2 % . T h e post-war period w a s characterized by a drastic reduction in the n u m b e r o f farm s, w hile the farm size increased. O ver the p ast 35 years, 2 out o f 3 farm s have b een closed dow n , while the area u nder cultivation re m ain s the s a m e (1.05 million hectares). Today, the agricultural lan d sca p e is ch aracterized by a twofold developm en t: 1) reduced operation or closu res in outlying areas, 2) active and increasingly intensive operation in the central agricultural

areas. In m any places, foreign farm w orkers are b e c o m in g increasingly im portan t for maintaining o p eratio n s (-» Fig. 1).

A lth o u gh agricultu re is, relatively s p ea k in g, a s m a lle r in d ustry t o ­ day, the cultural heritage o f agriculture largely continu es to characterize the N orw egian lan d sca p e. The diversity o f cultural h eritage o b jec ts and cultural environm ents in the agricultural landscape reflects both the depth o f tim e and the diverse natural con d ition s in a country with a great t o p o ­ graphic variation ranging from broad op en lowlands to narrow valleys and m o u ntain s, from c o a s t to inland. Here, w e find traces o f the o ld e st agricultural settlem en ts from the Ston e Age, the Bronze A g e and the Iron A ge - h o u s e sites, traces o f cultivation, rock art and burial m o u n d s . Here, w e can also en coun ter traces from the Middle A g e s and from the M odern Era (in Norw ay starting with the Reformation in 1537) - settlem en ts, roads and bridges, terracing, ston e fe n ce s and clearing piles, as well as o b je c ts deriving from variou s fo rm s o f outfield activities. In addition, there are ga rd en s and a ven u es, yard trees and h arvesting trees. All th e s e e le m e n ts are found in a com plex sy ste m o f productive land in infields and outfields - m e a d o w s , pastures and fields. Th ere are m any well-p reserved seters, or

Kilka z da ń o historii n o rw e sk i e g o rolnictwa i związkac h

między u p ra w ą ziemi i d z ie dz ic t w e m kultur owym

Początki hodowli zwierząt domowych m iały miejsce w Norwegii w epoce

neolitu, przed pięcioma, sześciom a tysiącam i lat. Norweski krajobraz

rolniczy podlegał nieustannym zm ianom . Gdy żelazo zrewolucjonizo­

wało stosowanie narzędzi w epoce żelaza, utrw alił się system podziału

obszarów na użytki i nieużytki, który zachował się aż do x ix wieku.

Użytki to pola uprawne, nieużytki to pastw iska i inne tereny do pozy­

skiwania paszy. Pola nawożone były nawozem naturalnym z hodowli

zwierząt, a produkcja żyw ności była uzależniona od produkcji paszy

na nieużytkach. W spółzależność użytków i nieużytków dobrze oddaje

szwedzkie przysłowie: „Łąka jest matką pola”.

Rolnictwo norweskie przeżyło w ostatnim okresie dwie istotne zm ia­

ny, jedną pod koniec χ ν ιιι w ieku, drugą po ostatniej wojnie światowej.

Obie doprowadziły do przeobrażenia gospodarki rolnej i kultury bu­

dowlanej. Udział ludności w produkcji rolnej spadł z 75 procent w roku

1865 do 45 procent w roku 19 20 , a obecnie w ynosi 2 procent. Okres

powojenny cechuje drastyczny spadek ilości gospodarstw przy równo­

czesnym wzroście ich wielkości. W ciągu ostatnich 35 lat dwa spośród

trzech gospodarstw uległy likwidacji, podczas gdy powierzchnia zie­

m i uprawnej nie zm alała (10,5 m iliona hektarów). Krajobraz rolniczy

charakteryzują obecnie dwa zjawiska: 1) redukcja upraw i likwidacja

gospodarstw na terenach peryferyjnych, 2) aktywizacja i wzrost upraw

intensyw nych na terenach rolniczych w centrum kraju. Pracownicy

rolni z innych krajów stają się coraz częściej nieodzowni dla utrzymania

produkcji rolniczej w wielu gospodarstwach (-> Ryc. 1).

Norweskie rolnictwo wprawdzie odgrywa obecnie relatywnie m niej­

szą rolę w produkcji żyw ności, ale dziedzictwo kulturowe obszarów

rolniczych nadal jest istotnym elem entem norw eskiego krajobrazu.

Duża liczba pamiątek kultury i środowisk kulturowych w pejzażu rol­

niczym odzwierciedla zarówno zam ierzchłą przeszłość, jak i różno­

rodne uwarunkowania naturalne kraju o niezw ykłym zróżnicowaniu

topograficznym, od osad na równinach, w dolinach, aż po osady górskie,

od wybrzeża po wnętrze kraju. Znajdujem y tu ślady najstarszych osad

rolniczych z epoki kam ienia, epoki brązu i epoki żelaza - pozostałości

zarysu zabudowań, ślady upraw, napisy naskalne, kurhany grobowe.

Znajdujem y tu ślady ze średniow iecza i epoki nowożytnej (liczonej

w Norwegii od Reformacji w roku 1537) - zabudowania, drogi, mosty,

tarasy na przedłużeniu zabudowań, kam ienne ogrodzenia, kam ienne

kopce świadczące o różnorodnych form ach wykorzystania nieużytków.

s u m m e r dairy farm s characteristic for Norway, u sed for te m p o ra r y s o ­ jo u rn s in the m ou n tain s in su m m e r, to allow livestock to take a d v a n ta g e o f the fo d d e r re so u rc es there.

The diversity o f cultural heritage o b jec ts is s u p p le m e n te d by an e th ­ nic dim en sio n - agriculture linked with the Sam i in d igenou s p e o p le and im m igra n t g ro u p s from Finland w h o n o w h ave the sta tu s o f national minorities in Norway. To c o m p le m e n t the picture, w e should also m e n ­ tion the non-m aterial cultural heritage, which in cludes th e kn o w led g e o f events, beliefs and tradition in the lan d scape, place n a m e s and tradi­ tion-born knowledge o f natural features, local resources, farm ing m ethod s and craft techniques.

Until the 20 th centu ry traditional N o rw e g ia n agriculture had been ch a rac terise d by ex te n siv e u se o f th e outfield a re a s in th e m o u n ta in s and fo res ts for pasture and fo rag in g and by co m b in ing tra d e s in order to survive on small farm s. C onsequently, large areas in the m o u n tain s or fo res ts that m any now s e e m as “ pure nature” contain m any tra ce s o f the pre- and early-industrial agricultural population and its way o f life.

The cultural heri tage status in the agricultural cultural

la n ds ca pe in N or w a y - th rea ts and oppor tu n it ie s

In to d a y ’s N o rw eg ian agriculture, the nu m b er o f active farm s is b eing reduced dramatically. At present, farm s that may have been in con tin u ou s operation since the Neolithic T im es are being closed down. T he mountain and w o o d la n d areas that w ere h arvested for fo d d e r or u sed for pasture have gradually been a b a n d o n e d and are now to a large extent b ec om in g overgrow n with forest. A b a n d o n e d buildings in d e c a y are part o f this picture. O n e fifth o f all the fa r m s have no p e r m a n e n t re sid e n ts . This d e v e lo p m e n t has accelerated markedly in the last 3 0 years. T h e s a m e co n s id e ra tio n s apply to the s m a ll-s c a le agricultural l a n d s c a p e a lo n g the coast. Here the farm er-fisherm an used to be a typical representative o f the com bin ation o f trades. T h e cle are st ex am ple is, however, fo u n d in the operation o f seters. In 19 0 7, m ore than 4 4 , 0 0 0 m ou n tain s u m m e r dairy fa rm s w ere in operation , w h e r e a s the n u m b e r in 2 0 0 6 w a s less than 2 , 0 0 0 (-> Fig. 2).

For cultural heritage ob jec ts, the threat is twofold: m a in ten a n ce and m a n a g e m e n t o f the o b je c ts, no m atter if they are buildings or other c o n ­ structions, fields or m e a d o w s for pasture or mowing, w hich are inextrica­ bly linked with the u s e s that serv ed as the basis for their creation. When the o b je c ts are no lon ger u sed, they im m ed iately b e c o m e th rea ten e d .

T 145 Το z d j ę c i e z H a d e l a n d w O p p l a n d u k a z u j e t y p o w y n o r w e s k i k r a j o b r a z ro l n i c z y - m o z a i k ę d ro b n y c h , r o z p r o s z o n y c h u ż y t k ó w z c z y n n y m i g o s p o d a r s t w a m i , kt ór y c h c h a r a k t e r y s t y c z n y m e l e m e n t e m s ą c z e r w o n e bu d yn ki g o s p o d a r c z e . N a z a p l e c z u z i e l o n e o b r a m o w a n i e lasu s z p i l k o w e g o . J e s t to z w y c z a j n y o b r a z w i e l u n o r w e s k i c h w si , ale te n o b r a z kryje c o r a z c z ę ś c i e j n o w e real ia. G o s p o d a r s t w o j e s t c z ę s t o n a d a l z a m i e s z k a ł e , a le u p r a w z a p r z e s t a n o , z i e m i ę w y d z i e r ż a w i o n o , a bu dy n ki g o s p o d a r c z e ut r a c i ły s w ą fu n k c j ę i p o p a d a j ą w ruinę. Fot. A r v e K j e r s h e im , D e p a r t a m e n t D z i e d z i c t w a K u l t u r o w e g o

T h i s p i c tu r e o f H a d e l a n d in O p p l a n d C o u n t y s h o w s a t y p ic al N o r w e g i a n a gr icu ltu ral l a n d s c a p e - a s m a l l - s c a l e m o s a i c o f s c a t t e r e d s i n g l e f a r m s w ith in ta c t y a r d s w h e r e t h e red b a r n s a r e still p r o n o u n c e d e l e m e n t s . B e h i n d , t h e c o n i f e r o u s f o r e s t s t a n d s like a g r e e n f r a m e . T h i s a r r a n g e m e n t is c o m m o n in m a n y N o r w e g i a n rural c o m m u n i t i e s , bu t a p i c tu r e like this

i n c r e a s i n g ly h i d e s a n e w reality. O n m a n y f a r m s , th e fa r m y a r d is still in h a b it e d , bu t th e fa r m no l o n g e r o p e r a t e s , th e land is let o u t a n d t h e red b a r n s a n d o t h e r o u t b u i l d i n g s l o s e th e i r f u n c t i o n s a n d a r e t h r e a t e n e d wi th de c a y . P h o t o by A r v e K j e r s h e i m , D i r e c t o r a t e fo r Cu lt ur al H e r i t a g e

Dodatkowo pojawiają się ogrody i aleje, tuntrcer - drzewa w otoczeniu

czasem już nieistniejących zabudowań, hùstingstrær - drzewa przycina­

ne celem pozyskiwania paszy. To wszystko znajduje się w otaczającym

system ie areałów produkcyjnych, użytków i nieużytków - pól upraw­

nych, łąk i pastwisk. Zjaw iskiem szczególnym są dobrze zachowane

w Norwegii obiekty wznoszone na górskich halach, służące letniemu

wypasowi bydła - seterbruk, um ożliw iającem u naturalne wykorzystanie

paszy.

Tę różnorodność świadectw kulturowych zwiększa jeszcze aspekt

etniczny - rolnictwo zw iązane z grupą etniczną Sam i (eskimoską)

i grupam i m igrującym i z Finlandii, m ającym i status m niejszościo­

w y w Norwegii. Dla pełnego obrazu należy jeszcze wspom nieć o kul­

turow ym dziedzictwie niem aterialnym , obejm ującym um iejętności,

zdarzenia, wierzenia i tradycję na danym obszarze, nazwy miejscowe

Archaeological objects, particularly t h os e that lie in the ground, are the ex­ ception here; for t hem it is better to be left alone, as they are threatened by mo d er n agricultural m e t h o d s through d e ep e r ploughing, new cultivation and rounding out o f fields.

In the overall pers pecti ve, cl os ure o f f ar ms , over gr owt h and de ca y are the great cha l l eng es f acing the cultural heritage in the No rw e g i a n agricultural landscape.

A not her trend shoul d also be me nt i oned: b e c a u s e o f the d e m a n d s for m o r e efficient oper at i o n , an i nc rea s i ng n u m b e r o f active f ar me r s , frequent l y s everal o f t h e m , join t o g e t he r to c r eat e a joint o per ati on. Consequently, large new agricultural buildings, as big as industrial halls, are built. Apart from overgrowt h and decay, t h es e barns may be the mo s t concrete ex pr e s si on s o f t h e c h a n g e s in t o d a y’s agriculture. Many have ex pre s se d worries that the localization and aesthetic design o f the new large barns s h o w little regard for the cultural en vi ro n ment and existing cultural heritage objects.

However, there are bright spot s to c o m p l e m e n t this rather gl o o my pic­ ture o f decay and “ u n wa nt ed” new buildings. S o m e f armers combi ne f a r m ­ ing with small-scale tourism, traditional food and promotion o f t he cultural heritage o f farming. This type o f tourism is popular both with Norwegi an and foreign tourists w h o seek authentic experiences. In particular, many e mp h a si ze the combination o f cultural heritage and magnificent nature as our country’s greatest a ss e t as a tourist destination. This is particularly the c as e with the World Heritage Sites, as will be sho wn later.

The grant s c h e m e s o f the agricultural authorities

and the agri culture/nat ure/cultur e c o-ope ration

In Norway, the s ec t o r principle in envi ronment al protection, me a n i n g that every s ec t o r o f s oci e t y is r e s p on s ib l e for the envi ronmenta l ch al ­ lenges in its own area, is also applied to the field o f cultural heritage. Over the past 1 5 - 2 0 years, the agricultural s ec tor has c o m e to realize that f armers produc e not only f ood and raw materials, but also public g o o d s for society in the f orm o f cultural l an ds ca pe s with cultural, historical and biological values. The No r weg i an agricultural authorities have therefore increasingly a s s u m e d responsibility for cultural heritage object s and sites and cultural en vi ro n ment s - as well as for biological diversity related to agriculture. This is a ccompl i sh ed through an extensive s y st e m o f grants over an annual agricultural a g r e e me n t which is m a d e every year between the g o ve rn me nt and agricultural organizations.

i zachowaną dzięki przekazowi tradycji wiedzę o zjawiskach przyrod­

niczych, lokalnych zasobach, sposobach gospodarowania i technikach

rzem ieślniczych.

Charakterystyczną cechą tradycyjnej działalności rolniczej aż po x ix

wiek było rozpowszechnione wykorzystywanie dużych obszarów leśnych

i górskich do wypasu i zbioru paszy dla bydła oraz łączenie różnych gałę­

zi gospodarki, by móc utrzym ać się z dochodów drobnych gospodarstw.

Duże obszary leśne i górskie, uznawane przez wielu jako „nieskażona

natura”, ujawniają liczne ślady działalności gospodarczej społeczności

rolniczej i jej stylu życia przed okresem industrializacji i we wczesnej

jego fazie.

Status dziedz ict wa k ulturowego w kul turowym krajobrazie

Norwegii - zagroż eni a i p e r s p e k t y w y

Obecnie w rolnictwie norw eskim obserw ujem y dram atyczny spadek

liczby gospodarstw rolnych. Na naszych oczach dochodzi do likwidacji

gospodarstw na terenach, gdzie gospodarka rolna funkcjonowała nie­

przerwanie od epoki kam ienia. Obszary górskie i nieużytki, wykorzysty­

wane wcześniej jako pastwiska lub do zbioru siana, pozostawia się sobie

sam ym i często przekształcają się w lasy. Opuszczone, rozpadające się

budynki tworzą nowy element krajobrazu. Piąta część wszystkich gospo­

darstw nie jest zasiedlona na stałe. Proces ten gwałtownie przyśpieszył

w ostatnim trzydziestoleciu. To samo dotyczy krajobrazu tych części w y­

brzeża, na których dotychczas prowadzono drobną działalność rolniczą.

Rybak-rolnik był tu do niedawna typowym przedstawicielem gospodarki

mieszanej. Najlepszym przykładem jest seterbruk - letni wypas zwierząt

na górskich halach. W roku 19 6 7 naliczono ponad 44 0 0 0 takich miejsc

wypasu, w roku 2 0 0 6 liczba ta spadła do 2 0 0 0 (-» Ryc. 2).

Dla dziedzictwa kulturow ego obraz zagrożeń nie jest klarowny.

Z jednej strony ochrona dziedzictwa kulturowego zw iązana jest nie­

rozerwalnie ze sposobem użytkowania, dzięki któremu powstało, nie­

zależnie od tego, czy są to budynki lub inne form y zabudowy, czy pola,

łąki i pastwiska. Gdy przestaną być użytkowane, grozi im zanik w spo­

sób naturalny. W lepszej sytuacji znajdują się obiekty archeologiczne,

zwłaszcza ukryte pod ziem ią. Tak długo jak nie były odkryte, nic im nie

groziło, niemniej w obecnych w arunkach nowoczesnych upraw rolnych,

głębokiej orki, nasadzeń, kom asacji gruntów wzrasta zagrożenie także

dla tych obiektów dziedzictw a kulturowego. Z perspektyw y ogólnej

największym zagrożeniem dla dziedzictwa kulturowego w norweskim

га L et nie w y p a s y b y d ła s t a n o w i ł y w p r z e s z ł o ś c i t y p o w y e l e m e n t n o r w e s k i e g o r o ln ic tw a . O k r e s o w e w y p ę d z a n i e l a t e m z w i e r z ą t d o m o w y c h na h a l e w ce lu w y k o r z y s t a n i a t a m n at u ra ln y ch z a s o b ó w ł ą k i p a s t w i s k o d u ż e j r ó ż n o r o d n o ś c i b i o l o g i c z n e j , a t a k ż e p r z e t w ó r s t w o m l e k a na u s z l a c h e t n i o n e p r o d u k t y m l e c z a r s k i e , w y m a g a ł y o d p o w i e d n i e g o b u d o w n i c t w a , k t ó r e g o l i cz n e p r z y k ła d y o d u ż y c h w a l o r a c h k u l t u ro w y c h i h is to r y c z n y c h z a c h o w a ł y si ę na tyc h t e r e n a c h . N a z d j ę c i u z o k o li c St or- Elv da l w H e d m a r k u z roku 1 9 6 7 w i d a ć o t w a r t y k r a j o b r a z hali, o t w i e r a j ą c y w s p a n i a ł y w i d o k na g ó r s k i e s z c z y t y R o n d a n e .

Ź r ó d ł o : O s k a r P u s c h m a n n , R a g n h i ld H o e l , W e n c h e E. D r a m s t a d T ilb a k e b lik k - n o rsk e la n d s k a p

i e n d rin g [ S p o j r z e n i e w s t e c z - z m i a n y w k r a j o b r a z i e n o r w e s k i m ] .

Fot. Knut A u n e K u n s t f o r l a g , A u n e F or lag , 1 9 6 7 , N o r w e s k i In st yt u t L e ś n i c t w a i R o ln i c t w a S u m m e r o p e r a t i o n o f seters u s e d to b e a typic al fe a t u r e o f N o r w e g i a n ag ri culture. T h i s in vo lve d te m p o r a r i l y m o v i n g with liv es to ck to th e m o u n t a i n s in th e s u m m e r in o r d e r to ex pl o it t h e f o d d e r r e s o u r c e s a vai lab le fr o m m e a d o w s a n d p a s t u r e s o ff e r i n g high bi od iversity. A ls o , milk w a s p r o c e s s e d at th e set er. All this r eq uir ed s p e c i a l bu il di n g ty p e s, m a n y o f w h ic h h av e su r v iv e d in this a r e a an d c o n t i n u e to s h o w g r e a t v a lu e a s cultural h er i ta g e o b j e c t s . In th e pi c tu re fro m th e m un ic ip al ity o f Stor-Elvdal in H e d m a r k C o un ty , take n in 1 96 7 , w e ca n s e e tha t th e seter- - l a n d s c a p e is still o p e n a n d th e v i e w t o w a r d s th e m o u n ta i n a rea o f R o n d a n e is s p e c t a c u l a r .

S o u r c e : T ilb a keblik k - norske la n d sk a p i e n d rin g [ N o r w e g i a n L a n d s c a p e s in R et ro sp e ct ]. Pho to by Knut A u n e K un s tf o r la g, A u n e Forlag, 1 9 6 7

The year 2 0 0 5 s a w the e st ab l i s hme n t o f regional envi ronment al p r o­ gr a ms , with grants tailored to the envi ronmental chall enges o f individual counties. The envi ronmental chall enges involve both natural and cultural heritage values and pollution probl ems. All the country’s 19 counties have n ow p e r ma ne n t yearly grants for s el ected cultural heritage o bj ec ts and sites. There are also larger s c h e m e s that in various ways aim at count er­ acting overgrowth or maintaining valuable cultural l an d s ca pes .

гЬ

W o s t a t n i m s t u l e c i u n a s t ą p i ł a z n a c z ą c a r e d u k c j a o b s z a r ó w l et nic h w y p a s ó w by dł a , s z c z e g ó l n i e w i d o c z n a p o roku 1 9 4 5 . Z r o b i o n e w t y m s a m y m m i e j s c u z d j ę c i e z roku 2 0 0 4 d o w o d z i , ż e w y p a s u j u ż z a p r z e s t a n o , a m ł o d y l a s z m i e n i ł k r a j o b r a z i z a s ł o n i ł w i d o k .

Ź r ó d ł o : O s k a r P u s c h m a n n , R a g n h i ld H o e l , W e n c h e E. D r a m s t a d T ilb a k e b lik k , op. cit. F ot. O s k a r P u s c h m a n n , 2 0 0 4 , N o r w e s k i In st yt u t L e ś n i c t w a i R o ln i c tw a

In th e p a s t c e n t u r y , t h e s u m m e r o p e r a t i o n o f seters d e c r e a s e d d r a m a t i c a ll y . Pa rt ic ul a rly s i n c e 1 9 4 5 t h e u s e o f t h e o u t f i e l d s a n d s e te r -a r e a s h a s b e e n d r a st i c a ll y r e d u c e d . In t h e p i c tu r e ta k e n a t th e s a m e l o c a t i o n in 2 0 0 4 , w e c a n s e e t h a t th e s e t e r n o l o n g e r o p e r a t e s a n d t h e y o u n g f o r e s t h a s c h a n g e d b o th t h e l a n d s c a p e a n d t h e v i e w f r o m th e pl ac e.

S o u r c e : T ilb a k e b lik k - n o rske la a d s k a p i e n d rin g [ N o r w e g i a n L a n d s c a p e s in R e t r o s p e c t] , P h o t o by O s k a r P u s c h m a n n , 2 0 0 4 , T h e N o r w e g i a n F o r e s t a n d L a n d s c a p e Institute

krajobrazie rolniczym jest likwidacja gospodarstw, popadanie zabudo­

wań w ruinę i zaniechanie upraw.

Trzeba też wskazać na inny kierunek rozwoju: w odpowiedzi na apele

o wzrost efektyw ności gospodarczej coraz więcej aktywnych farmerów,

łączących się często w tak zwane zw iązki produkcyjne, wznosi duże,

nowoczesne zabudowania gospodarcze, nieustępujące wielkością halom

przem ysłow ym .

Obok ru in i odłogów te olbrzym ie obory tworzą najw yraźniejsze

symbole obecnych przem ian w rolnictwie. W ielokrotnie słychać zatro­

skane głosy z zapytaniem , czy podejmując decyzję o lokalizacji i akcep­

tacji projektu tych „megaobór”, dobrze rozważono wszystkie argumenty

za i przeciw, czy ich wygląd uwzględnia istniejące na tym terenie śro­

dowisko kulturowe i zachowane zabytki kultury.

Locally, municipalities receive gran ts for o n e - o f f m e a s u r e s (special environmental m e a s u re s in the agricultural sector). A substantial a m o u n t g o e s to the restoration o f cultural heritage o b je c ts, primarily buildings. This is a m ajor s u p p le m e n t to the fu n d s o f the cultural heritage a u th o ri­

ties (-»Fig. 3).

T h e N o rw e g ia n Agricultural A uth ority and th e tw o en v iro n m e n ta l directorates, the N o rw e g ia n D irectorate for N atu re M a n a g e m e n t and the Directorate for Cultural Heritage, have co -o p e ra ted for a long tim e, and for the last six years they have held annual d ire c to rs ’ m e etin g s. This is part o f t h e co-o peration e sta b lish ed b etw een the agricultural and e n ­ viro nm en tal authorities o ver the p a s t tw e n ty years. T h e b asis for this co-operation is the joint effort to im p le m en t pro jects and m e a s u r e s to m a n a g e valuable a s p e c t s o f t h e cultural and natural heritage.

Follow-up in particularly val ua bl e areas

We m u st face the facts: the extensive farm in g that created the o p e n lan d­ sc a p e is now a thing o f the past, as it is in other cou ntries with a similar d e v elo p m e n t, particularly in S candin avia and Eastern Europe.

In the 1 9 9 0 s , a large-scale national record o f valuable cultural lan d­ s c a p e s in N orw ay w a s m ade. The problem w a s that the registration w a s d o n e without much co n tact with the farm ers w h o lived and o p erate d in the areas, and it w a s not followed up with m e a s u re s to en su re that activity and m ainten ance in th e s e areas w ou ld continue.

Landscape areas that have been formally protected under the Norwegian Nature Diversity Act (Naturmangfoldloven) or the Cultural Heritage Act (Kulturminneloven) face the sa m e challenges: in order to ensure activity and maintenance, willing o w ners/farm ers are needed. Formal protection may prevent undesirable activity, but cannot necessarily ensure desired activity.

This is the b ac k d ro p for a n ew initiative. In 2 0 0 6 , th e M inistry o f the Environm ent and the Ministry o f Agriculture and Food g a v e a joint a s s ig n m e n t to the N o rw eg ian Agricultural Authority, the D irectorate for Cultural Heritage, and the Norwegian Directorate for Nature M anagem ent: S ele c ted A gricultural Landscapes. By 2 0 1 0 , 2 2 areas w ere selec ted for s p e ­ cial m a n a g e m e n t, on the basis o f the input from regional authorities in the areas o f agriculture, en vironm ental protection and cultural heritage. T h ere are tw o main underlying criteria: the areas shou ld have great value in term s o f natural and cultural heritage, and there shou ld be a realistic p r o s p e c t o f e n s u rin g long-term op eratio n and m a in te n a n c e . In other words, we depend com pletely on the motivation o f landow ners in the area.

Równocześnie pojawiają się na tym dość sm ętnym obrazie upadku

i niechcianych budowli pewne jaśniejsze punkty. Niektórzy farm erzy

łączą działalność rolniczą z turystyką w małej skali, tradycyjną kuchnią

i prezentacją dziedzictwa kulturowego w krajobrazie rolniczym . Ten

rodzaj turystyki spotyka się z dobrym odzew em zarówno w śród ro­

dzimych, jak i zagranicznych turystów, poszukujących prawdziwych,

autentycznych doznań.

Wielu z nich uznaje połączenie dziedzictwa kulturowego ze w spania­

łościam i norweskiej przyrody za największy atut naszego kraju jako celu

wyjazdów turystycznych. Dotyczy to również światowego dziedzictwa

kulturowego.

Polityka administracji rolniczej w przyz nawaniu dotacji

i w s p ó ł p r a c y sektor a rolniczego z o c h r o n ą środo wisk a

i se kt orem kultury

Zasada sektorowości w ochronie środowiska, zakładająca, że każdy sektor

społeczny odpowiada sam odzielnie za realizację zadań ochrony środo­

wiska w swym zakresie, obowiązuje także w sektorze norweskiego dzie­

dzictwa kulturowego. W sektorze rolniczym coraz więcej zwolenników

znalazła w ciągu ostatnich 15 -2 0 lat teza, że rolnicy nie tylko produkują

żywność i surowce, ale także aktywnie tworzą wspólne dobro społeczne

w postaci krajobrazu kulturowego wraz z jego kulturowym i wartościa­

m i historycznymi i środowiskiem kulturowym . Z tego powodu władze

adm inistracyjne sektora rolniczego przejm ują coraz większą odpowie­

dzialność za rodzime dziedzictwo kulturowe i za środowisko kulturowe

(definiowane jako obszar, na którym dziedzictwo kulturowe jest częścią

większej całości) - za biologiczną różnorodność związaną z rolnictwem.

Realizacji tego zadania służy rozległy system dotacji w ram ach rocznych

umów, zawieranych przez państwo i organizacje rolnicze.

W roku 2005 wprowadzono regionalny program ochrony środowiska,

regulujący także sprawę dotacji, dostosowany do wym ogów środowi­

skowych poszczególnych okręgów. W ym ogi środowiskowe uw zględ­

niają zarówno wartość krajobrazu kulturowego, walory przyrodnicze,

dziedzictwo kulturowe, jak i problematykę zanieczyszczenia środowi­

ska. W szystkie 19 okręgów otrzym uje obecnie w Norwegii stałe rocz­

ne dotacje do obiektów dziedzictwa kulturowego. Są one dodatkowym

wsparciem dla dużych programów, które m ają zapobiegać dewastacji

krajobrazu kulturowego lub zapewniać ochronę jego najbardziej cen­

nych elementów.

vfmriTirti

ia iiiiiiii

3

N o r w e s k a a d m i n i s t r a c j a ro l n i c z a w y p r a c o w a ł a p r o g r a m o c h r o n y h i s t o r y c z n y c h w a r t o ś c i ku l t u r o w yc h i p r z y r o d n i c z y c h . O t o m a m y p r z y k ła d t e g o , ż e s t o s o w a n i e lok aln yc h do ta cji d o r o ln ic tw a (s p e c j a l n y d o d a t e k ś r o d o w i s k o w y w ro lni ct w ie) p r z y n i o s ł o kon kre tny , w i d o c z n y r ezu lta t w p o s t a c i u t r z y m a n i a o b s z a r ó w u p r a w n y c h i z a c h o w a n i a b u d y n k ó w . Z d j ę c i a u k a z u j ą te n s a m m o t y w w u ję ci u z roku 2 0 0 0 i r oku 2 0 0 6 w g m i n i e V a d s o , o k r ę g F i n n m a r k . Fot. O s k a r P u s c h m a n n , N o r w e s k i In st yt u t L e ś n i c t w a i R o ln i c tw a . T h e a g r ic ul tu ra l a u t h o r i t i e s in N o r w a y o ffe r g r a n t s c h e m e s to s u p p o r t v a l u e s o f cu ltu ra l h e r i t a g e a n d bi o lo gy . H e r e , w e ca n s e e an e x a m p l e w h e r e local a g r ic ul tu r al g r a n t s ( s p ec ia l e n v i r o n m e n t a l m e a s u r e s in t h e ag r i cu l tu r al s e c t o r ) u s e d fo r m a i n t a i n i n g land a n d r e s t o r i n g b u i l d i n g s b r i n g ta n g i b l e a n d v i s ib l e r es ul ts . T h e p i c t u r e s o f t h e s a m e l o ca ti o n w e r e ta k e n in 2 0 0 0 a n d 2 0 0 6 , r es p e c ti v e l y , in th e m u n i c i p a l i t y o f V a d s o , F i n n m a r k C o u n t y. P h o t o by O s k a r P u s c h m a n n , T h e N o r w e g i a n F o r e s t a n d L a n d s c a p e Inst itut e

Lokalnie niektóre gm iny otrzymują dopłaty do jednorazowych dotacji

(specjalne dodatki środowiskowe w rolnictwie). Znaczne sum y przeka­

zuje się na utrzym anie zabytków dziedzictwa kulturowego, zwłaszcza

na zabytki budownictwa. Jest to poważne wzm ocnienie dla programów

ochrony dziedzictwa kulturowego (-> Ryc. 3).

Już od d łu ższego czasu państw owa adm inistracja rolnicza i dwa

organy państw a: M inisterstw o O chrony Środowiska i Departam ent

D ziedzictwa Kulturowego, w spółpracują ze sobą. Od sześciu lat ich

dyrekcje odbywają stałe coroczne konferencje. Jest to jeden z elementów

w spółpracy m ięd zy resortem rolnictwa i resortem ochrony środowi­

ska, zapoczątkowanej przed dwudziestu laty. Celem tej współpracy jest

przygotowywanie projektów i narzędzi do ich realizacji w dziedzinie

zarządzania w artościam i kulturow ym i i przyrodniczym i.

M onit oring s z cz e g ó l n i e w a r t oś c i ow y c h o b s z a r ó w

Nie m ożem y zapom inać, że ekstensywna gospodarka rolna, która two­

rzyła w N orw egii otwarty krajobraz, to już przeszłość, podobnie jak

w innych krajach na tym poziomie rozwoju, zwłaszcza w krajach skan­

dynawskich i wschodnioeuropejskich.

W latach dziewięćdziesiątych x x w ieku przeprowadzono w Norwegii

szeroko zakrojoną akcję rejestracji wartościowych krajobrazów. Miała ona

jednak pewne wady, ponieważ była dokonywana bez aktywnego udziału

właścicieli gruntów, którzy tu m ieszkali i gospodarowali. Rejestracja nie

przewidywała żadnych narzędzi do wspierania działalności gospodar­

czej na tych terenach, do jej dalszego kontynuowania, do zapobiegania

likwidacji gospodarstw.

Na obszarach, które uzyskały form alną ochronę na m ocy Ustawy

o ochronie przyrody lub Ustawy o ochronie dziedzictwa kulturowego,

napotykamy identyczne problemy: dalsze gospodarowanie i ochrona za­

chowanego stanu przez właścicieli gruntów i ich użytkowników wymaga

pomocy ekonomicznej. Form alna ochrona może zapobiegać niepożąda­

nym działaniom , nie m usi jednak gwarantować działalności pożądanej.

W zw iązku z pow yższym M inisterstwo Ochrony Środowiska oraz

M inisterstwo Rolnictwa i Żyw ności utworzyły nowy program. W roku

2 0 0 6 państw ow a adm in istracja rolna, D epartam ent D ziedzictwa

Kulturowego i Departam ent Zasobów Naturalnych otrzym ały zadanie

przygotowania projektu: Wybrane rolnicze krajobrazy kulturowe. Przy

udziale regionalnej adm inistracji rolniczej, przyrodniczej i organów

dziedzictwa kulturowego wytypowano w tym roku w pierwszej turze

M a n a g e m e n t is b a s e d on voluntary a g r e e m e n t s with the f a r m e r s and the m e a n s are not legal but e c o n o m ic . This is a joint effo rt b e tw e e n the Ministry o f Agriculture and Food and the Ministry o f t h e Environm ent (8 million n o k in 2 0 0 9 , 1 4 million n o k in 2010). The voluntary a gre e m e n ts are linked to m a n a g e m e n t and m ainten ance plans a im ed at a s s u r in g t h a t operation and upkeep are carried out in such a way that the cultural and natural valu es are s a feg u ard ed .

T h e m o s t d e s ira b le s c e n a rio is that th e n u m b e r o f su ch a r e a s in the w h ole country shou ld gradually increase to 1 0 0 . T h e variety o f land­ s c a p e ty p es in the N o rw eg ian agricultural lan d s ca p e s u g g e s t s a far larger n u m b er than 2 2 (-> Fig. 4).

T hrough the w h ole period o f w orking on the project called S e le c te d A gricu ltu ral L an dscapes, w e kept in m ind the World H e rita g e a re a s o f

the Vega Archipelago (2004) and the West N orw egian Fjords (2005). This is b e c a u s e th e s e areas faced exactly the s a m e ch a llen g es a s the other valuable agricultural la n d s c a p e s . H ere, too, e m p h a s is m u s t be put on the unbreakable link b etw een continued use and traditional op eratio n in the areas, and the protection o f t h e natural and cultural heritage. The main reason for inscribing the W est N o rw eg ian Fjords on th e World H eritage List w a s the s p e c t a c u la r fjord nature. H ow ever, th e s p e c t a c u la r lo c a ­ tions and long traditions o f unbroken operation o f m any o f th e fa rm s on the fjords and on the led ges a bove the fjords, u n doubtedly contributed to the granting o f the World H eritage status. T h e s e fa rm s are m arginal and the p ro b lem s o f o p eratin g profitably and o f financing n e c e s s a r y invest­ ment, for instance in new outbuildings, threaten the protection o f th e s e preciou s o b je c ts. The contribution o f the Vega A rch ipelago to the world heritage is the cultural lan d sca p e o f t h e fisherman-farmer, which includes the unique activity o f eiderdow n harvesting. Here, there are a ls o o b vio u s challen ges c o n n e cte d with secu rin g reso u rces for continued operatio n.

In the s u m m e r o f 2 0 0 7 , the tw o World H eritage areas p re sen ted ac­ tion plans with concrete s u g g e s tio n s for financial contributions, su ch as setting a value for the la n d o w n e r s ’ contributions. T h e initiative e m e rg e d after a m eeting o f deputy ministers from four ministries six m on th s earlier. The ambition and desire w as that th ese areas should be protected through

the joint efforts o f different national go v e rn m e n t institutions.

A s early as the autu m n o f 2 0 0 6 the N o rw eg ian Agricultural Authority, the N orw eg ian Directorate for Nature M a n a g e m e n t and the D irectorate for Cultural H eritage started a collaborative effort to a d d re s s the ch a l­ lenges presented by closures o f farm s and ch an ges to the farm in g sy ste m s in the World H eritage areas. T h e ch allen g es are overgro w th and decay,

20 obszarów, które m iały zostać objęte odrębną adm inistracją. Wyboru

dokonano w oparciu o dwa kryteria: i. wartość przyrodniczą wraz z w a­

lorem dziedzictwa kulturowego i 2. realną m ożliwość dalszego ich eks­

ploatowania w przyszłości i zapew nienia im ochrony. Innym i słowy,

należało ustalić, czy właściciele gruntów na tych obszarach są zaintere­

sowani ich wykorzystaniem. Adm inistracja takim i obszarami opiera się

na dobrowolnej um owie z w łaścicielam i gruntów, a nie na stosowaniu

środków prawnych, i działa przy pomocy środków ekonomicznych w po­

staci wspólnego finansowania projektów przez M inisterstwo Rolnictwa

i Żywności oraz M inisterstwo Ochrony Środowiska (8 milionów koron

w roku 2 0 0 9 ,14 milionów w roku 2010). Dobrowolne um owy odwołują

się do programów zarządzania tymi obszarami - mają one zapewnić taki

sposób gospodarowania, który będzie chronił zachowane wartości.

Zgodnie z życzeniem władz liczba wybranych obszarów powinna

z czasem wzrosnąć w Norwegii do 100. Różnorodność typów krajobrazu

na obszarach rolniczych zapewnia niewątpliwie znacznie większą liczbę

wartościowych krajobrazów rolniczych niż 20 (-» Ryc. 4).

Przygotowując listę Wybranych rolniczych krajobrazów kulturowych, m ie­

liśmy cały czas przed oczyma obszar dziedzictwa kulturowego archipe­

lagu Vega (Vega

yan), wpisany na Listę w roku 200 4, i fiordy zachodniej

Norwegii, wpisane w roku 2005. Odwoływaliśmy się właśnie do tych dwu

obszarów, ponieważ spełniały dokładnie takie wymogi, jakie stawialiśmy

rozpatrywanym przez nas krajobrazom rolniczym. Tam także brano pod

uwagę nierozerwalny związek m iędzy dalszym użytkowaniem zasobów

a ochroną dziedzictwa przyrodniczego i kulturowego. Głównym argu­

mentem przemawiającym za wpisaniem na listę krajobrazową fiordów

zachodniej Norwegii była wspaniała przyroda na tym obszarze. Natomiast

specyficzne położenie gospodarstw na zboczach fiordów i na płaskowyżu

oraz wieloletnia tradycja gospodarowania sprawiły, że obszar ten zna­

lazł się na Liście Dziedzictwa Kulturowego. Prowadzenie działalności

gospodarczej jest tu nieopłacalne, finansowanie niezbędnych inwestycji

w budynki gospodarcze byłoby niemożliwe, zachowanym wartościom kul­

turowym groziłaby zagłada. Wkład archipelagu Vega w światowe dziedzic­

two kulturowe to krajobraz kulturowy stworzony przez rybaków-rolników,

unikalne wykorzystanie kaczek edredonowych. Także tam wspomaganie

tej działalności jest niezbędne dla jej dalszej kontynuacji.

Latem 2 0 0 7 roku oba opisane tu m iejsca światowego dziedzictwa

przedłożyły plany działania wraz z konkretnymi propozycjami wsparcia

ekonomicznego i wyceną wydatków w łaścicieli gospodarstw. Było to w y­

nikiem spotkania z przedstawicielami czterech ministerstw, jakie miało

4 K r a j o b ra z ro l n i c z y w S t e i n s l e t t a , g m i n a R in g er ik e , o k r ę g B u s k e r u d . T e n o b s z a r j e s t j e d n y m z 2 0 w y b r a n y c h r o l n i c zy ch k r a j o b r a z ó w k u l t u r o w y c h , w s p ó l n e g o p r o j e k t u M i n i s t e r s t w a R o ln i c tw a i Ż y w n o ś c i o r a z M i n i s t e r s t w a O c h r o n y Ś r o d o w i s k a . S ą t o o b s z a r y r o z p r o s z o n e w c a ł y m kraju i r e p r e z e n t u j ą r ó ż n e t y p y k r a j o b r a z u . W s z y s t k i e w y r ó ż n i a d u ż a w a r t o ś ć k ul t ur o w a i p r z y r o d n i c z a , a rolni cy na t y m t e r e n i e o t r z y m u j ą s p e c j a l n e d o t a c j e d o s w e j d z i a ł a l n o ś c i , w ce lu u t r z y m a n i a i p i e lę g n a c ji g o s p o d a r s t w , o p a r t e na d o b r o w o l n y c h u m o w a c h z p a ń s t w e m . Fot. j o r n J e n s e n , a d m i n i s t r a c j a o k r ę g u B u s k e r u d A g r i cu lt u r al l a n d s c a p e in S t e i n s l e t t a in th e m u n i c i p a l i t y R i n g er i k e , B u s k e r u d C o u n t y . T h i s a r e a is o n e o f t h e 2 2 S e l e c t e d A g ri c u lt u r a l L a n d s c a p e s , a j o i n t p r o j e c t b e t w e e n t h e M i n i s tr y o f A g r i c u lt u r e an d F o o d a n d the M i n i s tr y o f th e E n v i r o n m e n t . T h e a r e a s a r e d i s t r i b u t e d a c r o s s th e c o u n t r y a n d r e p r e s e n t d i ff e r e n t l a n d s c a p e t y p e s . T h e y all c o n t a i n g r e a t v a l u e s , b o t h in t e r m s o f b i o l o g y a n d cu ltura l h e r i t a g e . T h e f a r m e r s in t h e s e a r e a s a r e g i v e n s p e c i a l g r a n t s for o p e r a t i o n , a n d m a i n t e n a n c e , b a s e d o n v o l u n t a r y a g r e e m e n t s w it h t h e n a t i o n a l g o v e r n m e n t . P h o t o b y j o r n J e n s e n , B u s k e r u d C o u n t y M u n i ci p a l i ty

which lead to loss o f biological diversity and d e s tru c tio n o f cultural herit­ age objects - and thus to the loss o f th ose values that are, wholly or in part, the basis for granting the World H eritage statu s to th e a rea s. We wished to target and co-ordinate our m e a s u r e s for the W orld H e rita ge area s and to discu ss the ch allenges directly with the lan d o w n ers and other local and regional stakeholders.

In 2 0 0 8 , tw o n ew grant s y s t e m s w e re in tro d u c ed . T h e M inistry o f A gricultu re and F ood p ro vid ed an an nual g ra n t o f 3 million n o k for

a three-year period and the Ministry o f the Environm ent e sta b lish ed a new item for grants on the b u d ge t o f the N o rw e g ia n D irectorate for Nature M a n a g e m e n t earm arked for the World H eritage a re a s as a s u p p le m e n t

miejsce pół roku wcześniej. Uzgodniono wówczas potrzebę i zam iar

wspólnego finansow ania przez państwo ochrony tych obszarów.

Już jesienią 2 0 0 6 roku państwowa administracja rolna, Departament

Zasobów Naturalnych i Departament Dziedzictwa Kulturowego rozpo­

częły w spółpracę przy opracowaniu planu działań w razie zaprzestania

działalności gospodarczej lub zm iany profilu gospodarowania na ob­

szarach światowego dziedzictwa kulturowego. Chodziło o przypadki

ugorowania obszarów rolnych, ich stepowienia, popadania gospodarstw

w ruinę, czyli zjaw isk prowadzących do utraty różnorodności biologicz­

nej i zaniku obiektów dziedzictwa kulturowego, a w ięc tych wartości,

które leżały u podstaw decyzji przyznania tym obszarom statusu św ia­

towego dziedzictwa. Jeśli chodzi o obszar światowego dziedzictwa k u l­

turowego, chcieliśm y ukierunkow ać i uporządkować nasze narzędzia

oraz przedyskutować nasze zam ierzenia w bezpośrednim kontakcie

z właścicielam i gruntów oraz innym i uczestnikam i naszych programów

na płaszczyźnie lokalnej i regionalnej.

W roku 2 0 0 8 obow iązyw ały dwa nowe regulam iny przyznawania

dotacji. M inisterstw o Rolnictwa i Żywności przyznało 3 m iliony koron

rocznie na okres trzech lat, a M inisterstwo Ochrony Środowiska wyod­

rębniło w sw ym budżecie nową pozycję dotacji, skierowaną wyraźnie

dla obszarów światowego dziedzictwa kulturowego. Ta dotacja, adm ini­

strowana przez D epartam ent Ochrony Przyrody, zwiększała wcześniej

przyznaną dotację w budżecie Departam entu Dziedzictwa Narodowego.

Łączna sum a dotacji M inisterstwa Ochrony Środowiska dla tych dwu

obszarów w yniosła w roku 2 0 0 9 około 14 m ilionów koron, z czego 3 m i­

liony skierowano na ochronę krajobrazów kulturowych i 4,5 m iliona

na obiekty dziedzictwa kulturowego. Ministerstwo Ochrony Środowiska

powołało też m iędzyresortową grupę roboczą celem koordynacji działań

na tych dwu obszarach (-> Ryc. 5).

W latach 2 0 0 8 i 2 0 0 9 m iały miejsce wspólne wizytacje obu obsza­

rów przez dyrekcje zainteresowanych resortów, które potwierdziły nam

skuteczność podejm ow anych d ziałań m ających na celu utrzym anie

działalności gospodarczej na tych obszarach. D zięki przestrzeganiu

zawartych um ów i w ypłacie dotacji pojawiły się optymistyczne prognozy

na przyszłość. M amy jednak jeszcze wiele do zrobienia, wiele problemów

czeka na rozwiązanie. Cieszy wszakże widok ponownie użytkowanych

pastwisk i funkcjonujących budynków gospodarczych. Na obu obszarach

łączy się tradycyjne sposoby gospodarowania z drobnymi usłu gam i tu­

rystycznym i. Na przykład w małej oddalonej osadzie rybackiej Länan,

jednej z wysp archipelagu Vega, gdzie nadal zbiera się puch z gniazd

to the item already in the b u d ge t o f the Directorate for Cultural Heritage. T h e total s u m for th e tw o a re a s fro m th e b u d g e t o f t h e M in istry o f the Environm ent in 2 0 0 9 w a s approxim ately 1 4 million n o k, o f which 3 million w en t to the u pkeep o f cultural la n d s c a p e s and 4.5 million to Cultural H eritage m e a s u re s . In addition, the Ministry o f t h e Environment estab lish ed a w orking grou p with m e m b e r s from several ministries to co-ordinate the use o f m e a s u r e s in the tw o areas (-> Fig. 5).

In 2 0 0 8 and 2 0 0 9 , the directors-general from the Norwegian Agricultural Authority, th e D irecto rate for Cultural H e rita g e and th e N o r w e g ia n Directorate for Nature M a n a g e m e n t m a d e visits to the tw o sites. We s a w there that the effort for continued operation had b egu n to s h o w results: a new op tim ism reigns after a g r e e m e n t s had been s ign e d and g ra n ts had been disb u rsed . Th ere is still a lot o f work to do - but pasture areas are b e in g put to u s e again and b uild in gs are b e in g repaired. In both areas, traditional farm in g m e th o d s are co m b in e d with sm all-scale tour­ ism, for instance in the Lànan settlem en t, on e o f the islands o f the Vega Archipelago, w h ere dow n harvesting, production o f exclusive eiderdow n p rod ucts and adventure tou rism go hand in hand. A n oth er ex a m p le is the goat-milk c h e e s e village Undredal in the Naeroy fjord (part o f t h e West N orw egian Fjords), w h ere person al m eetin g s o f t h e local population with tourists and the d e v e lo p m e n t o f the h ost role prove a c o rn e rs to n e in the d e v e lo p m e n t o f e c o n o m ic activity in the area.

The N ation al G eograph ic Traveller M agazine has twice given the West N orw eg ian Fjords the first place in its rankings: in 2 0 0 4 as the w o r ld ’s f o r e m o s t s u s t a in a b le to u rist d e stin atio n , and in 2 0 0 5 a s the w o r l d ’s best-maintained World Heritage Site. The World Heritage Site in the Vega A rchipelago recently secured a top ю ranking on the O b server's list o f undiscovered holiday g e m s in Europe. Rankings o f this kind are o f great im p ortan c e to th e s e areas as fla g sh ip s for the tourist industry. Cultural la n d s ca p e s that are well m aintained contribute to the quality o f tourism offerings. L a n d s c a p e is an em inently interdisciplinary field and the three directorates w ould like to s e e even m ore sec to rs o f t h e national g o v e rn ­ m e n t join in the effort. And with the ex p a n sio n o f th e C ircu m fe ren c e around the World Heritage Site in Roros Mining Town, w e h op e that also this area will receive financial s u p p o rt from a cro ss s e c to rs to e n su re that the lan d sca p e will continue to be used and m aintained.

5 G o s p o d a r s t w o na p ł a s k o w y ż u S t i g e n w fi o r d z ie N æ r o y f j o r d , s t a n o w i ą c y m c z ę ś ć o b s z a r u ś w i a t o w e g o d z i e d z i c t w a V e s t n o r s k f j o r d l a n d s k a p . C e c h u j e g o p o ł ą c z e n i e w s p a n i a ł e j p r z y r o d y z z a c h o w a n y m h i s t o r y c z n y m b u d o w n i c t w e m r o l n i c z y m . A d m i n i s t r a c j a r o l n ic z a i o c h r o n a ś r o d o w i s k a z ł o ż y ł y si ę w s p ó l n i e na s p e c j a l n y f u n d u s z dla r o ln ik ów g o s p o d a r u j ą c y c h na tych te r e n a c h , a b y z a p o b i e c p u s t k o w i e n i u i u p a d k o w i g o s p o d a r k i rolne j, a t y m s a m y m utrac ie s t w o r z o n y c h p r z e z c z ł o w i e k a w a r t o ś c i ku l t u r o w y c h , z w i ą z a n y c h z z a s i e d l e n i e m i g o s p o d a r k ą r o ln ą . Fot. Rag n h ild H o e l , D e p a r t a m e n t D z i e d z i c t w a K u l t u r o w e g o

T h e s m a l l f a r m S t ig e n lies on a m o u n t a i n l e d g e 3 0 0 m a b o v e th e N æ r a y fj o r d , w h i c h is pa rt o f t h e W o r ld H e r i t a g e a r e a o f W e s t N o r w e g i a n F j o r d s . T h i s a r e a is c h a r a c t e r i z e d by s p e c t a c u l a r n a t u r e a n d old fa r m s e t t l e m e n t s . T h e a g r i c u l tu r a l a n d e n v i r o n m e n t a l a u t h o r i t i e s h a v e j o i n e d f o r c e s to g i v e ex t ra g r a n t s to f a r m e r s in th is a r e a , t o p r e v e n t o v e r g r o w t h a n d d e c a y a nd t h e c o n s e q u e n t l o s s o f t h e m a n - m a d e v a l u e s c o n n e c t e d to s e t t l e m e n t a n d f a r m i n g . P h o t o by R a g n h ild H o el , D i r e c t o r a t e fo r Cu lt ur al H e r i t a g e

kaczek edredonowych i wytwarza z niego ekskluzywne produkty, liczni

turyści poznają ten unikalny proces. W osadzie Undredal, leżącej na ob­

szarze fiordów zachodniej Norwegii (Nær^yfjord), znanej z produkcji

koziego sera (geitost), bezpośrednie kontakty turystów-gości z m iejsco­

w y m i m ieszkańcam i, przyjm ującym i rolę gospodarzy, dobrze służą

rozwojowi lokalnej gospodarki.

W sondażu przeprowadzonym przez „National Geographic Traveler

M agazine” fiordy zachodniej Norwegii dwukrotnie zajęły pierwsze m iej­

sce - w roku 20 0 4 jako najlepszy cel zrównoważonej turystyki i w roku

2 0 0 5 jako najlepiej zarządzany obszar światowego dziedzictwa kultu­

rowego. Archipelag Vega, obszar światowego dziedzictwa kulturowego,

wszedł na listę

10 „Observera” - listę nieodkrytych europejskich pereł

wakacyjnych. Takie sondaże m ają duże znaczenie dla tych obszarów,

pełnią rolę okrętów flagowych w turystyce. Dobrze utrzym any krajobraz

Literature

R ei d a r A l m â s : “ N o r g e s l a n d b r u k s h i s t o r i e iv. 1 9 2 0 - 2 0 0 0 . Frâ b o n d e s a m f u n n til i n d u s t r i s a m f u n n ” . D e t N o r s k e S a m l a g e t , O s l o 2 0 0 2 .

E v en G a u k s t a d o g R a g n h i l d H o e l : " J o r d b r u k s l a n d s k a p e t - e n k u l t u r a r v i e n d r i n g ” , in: N o r s k K u l t u r m i n n e f o n d - d e f o r s t e fern â r e n e , red . Eina r E n g e n , 2 0 0 9 .

R a g n h i l d H o e l : " K u l t u r a r v e n i b o n d e n s l a n d s k a p - u t f o r d r i n g e r o g m u l i g h e t e r " . F o r t i d s v e r n 4 / 2 0 0 6 . O s k a r P u s c h m a n n , W e n c h e D r a m s t a d o g Ra g n h ild Ho el: “ T i l b a k e b l i k k - n o r s k e la n d s k a p i e n d r i n g ” . Tun f o r l a g , O s l o 2 0 0 6 . “ S t o r e nye l a n d b r u k s b y g g i l a n d s k a p e t " . T e m a N o r d 2 0 0 7 : 5 2 2 . N o r d i s k M i n i s t e r r ä d , K o b e n h a v n 2 0 0 7 . “ St r a te g i fo r a r b e i d m e d l a n d s k a p " . D i r e k t o r a t e t fo r n a t u r f o r v a l t n i n g o g R i k s a n ti k v a r e n 2 0 0 7 . “ U t v a l g t e k u l t u r l a n d s k a p i j o r d b r u k e t " . S t a t e n s l a n d b r u k s f o r v a l t n i n g , D i r e k t o r a t e t fo r n a t u r f o r ­ v a lt n in g o g R i k sa n ti k v a r e n . R a p p o r t juni 2 0 0 7 .

kulturowy wzbogaca ofertę turystyczną. Jest zjawiskiem wykraczającym

poza jeden sektor, poza jedną dyscyplinę badawczą, i dlatego wszystkie

trzy w ym ieniane tu departamenty chętnie widziałyby przyłączenie się

innych sektorów państwa do tych działań. Mamy też nadzieję, że wraz

z rozszerzeniem obszaru światowego dziedzictwa kulturowego R

ros doj­

dzie do współpracy wielu sektorów, która pozwoli utrzymać działalność

na tym terenie i przyczyni się do zachowania krajobrazu kulturowego.

T łu m aczen ie z norweskiego S t a n i s ł a w Ł ę c k i

Bibliografia

A lm âs Reidar, Norges landbrukshistorie IV. 19 2 0 -2 0 0 0 . Frà bondesamfunn til industrisamfunn (H istoria rolnictwa Norwegii. Od społeczeństw a rolniczego do przem ysłowego), Det Norske Sam laget, Oslo 2 0 0 2.

G aukstad Even, Hoel Ragnhild, Jordbrukslandskapet - en kulturarv i endring (Krajobraz rolni­ czy - dziedzictwo kulturowe w procesie zmian), [w:] Norsk Kulturminnefond - de forste fern ärene, red. Einar Engen, Oslo 2 0 0 9 .

H oel Ragnhild, Kulturarven i bondens landskap - utfordringer og muligheter (Dziedzictwo kultury w krajobrazie chłopskim - wym ogi i możliwości), „Fortidsvern” 2 0 0 6 , nr 4.

P u sch m an n Oskar, Dramstad Wenche, Hoel Ragnhild, Tilbakeblikk - norske landskap i endring (Spojrzenie wstecz - zm iany w krajobrazie norweskim), Tun forlag, Oslo 2 0 0 6 .

Store nye landbruksbygg i landskapet (Wielkie nowe obiekty rolnicze w krajobrazie), „Tema Nord”

2 0 0 7 , nr 522, Nordisk M inisterrâd, K

0

Strategi fą r arbeid med landskap (Strategia pracy nad krajobrazem), Dyrekcja Ochrony Środowiska

i D epartam ent Dziedzictwa Kulturowego, Oslo 200 7.

Utvalgte kulturlandskap ijordbruket (Wybrane krajobrazy kulturowe w rolnictwie), Państwowe

Adm inistracja Rolnicza, Dyrekcja Ochrony Środowiska i Departament Dziedzictwa Kulturowego, raport z czerwca 2007.