Procedura kategoryzacji w ocenie efektu synergicznego firmy

Pełen tekst

(1)Zeszyty Naukowe nr. 782. Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie. 2008. Adam Stabry∏a Katedra Procesu Zarządzania. Procedura kategoryzacji w ocenie efektu synergicznego firmy 1. Uwagi wstępne Celem artyku∏u jest przedstawienie metodyki kategoryzacji dzia∏alnoÊci firmy ukierunkowanej na ocen´ efektu synergicznego. Kategoryzacja ma wielorakie zastosowania i przede wszystkim s∏u˝y jako narz´dzie badaƒ diagnostycznych, przyk∏adowo w monitoringu, controllingu, w statystycznej analizie post´pów gospodarki firmy. Mo˝na t´ procedur´ wykorzystywaç w ocenie czàstkowej (wycinkowej) dowolnego systemu, np. ze wzgl´du na udzia∏ w rynku, dynamik´ obrotów lub jakoÊç wyrobów, ale na ogó∏ kategoryzacja jest traktowana jako metoda ustalania ocen z∏o˝onych. Procedura kategoryzacji mo˝e byç u˝yta nie tylko w badaniach diagnostycznych, ale s∏u˝y równie˝ jako instrument wyboru rozwiàzaƒ wariantowych. Przyk∏adowo mo˝na jà odnieÊç do oceny projektów w zakresie klasyfikacji generalnej, jak w klasyfikacjach specjalnych. Kategoryzacja znajduje zastosowanie tak˝e w rozmaitych procedurach konkursowych. Specyficznym i wa˝nym przypadkiem zastosowania kategoryzacji jest ocena efektu synergicznego firmy. Synergii nadaje si´ sens pozytywny w nast´pujàcej formule: „1) wyra˝a ona dodatnià ró˝nic´ mi´dzy efektem uzyskanym dzi´ki kooperacji, a ∏àcznym efektem wystàpienia czynników rozdzielonych i izolowanych, 2) jeÊli ta ró˝nica przyjmie wartoÊç ‹‹ujemnà›› (negatywnà), wówczas b´dzie mia∏a miejsce dyssynergia” [Piekarz 2000, s. 164]. Koncepcja zaÊ oceny efektu synergicznego firmy, jaka jest przedmiotem niniejszego artyku∏u, opiera si´ na nast´pujàcych za∏o˝eniach: 1) efekt synergiczny jest efektem z∏o˝onym, który wyra˝a pozytywnie oceniony skutek wspó∏dzia∏ania ró˝nych czynników (efekt ten jest z tego powodu nazywany efektem wspó∏dzia∏ania, efektem organizacyjnym lub efektem spójnoÊci),.

(2) . Adam Stabry∏a. 2) efekt synergiczny mo˝e byç zmierzony w ró˝nych uk∏adach pomiarowych, np. technicznym, ekonomicznym, organizacyjnym, spo∏ecznym; mogà byç te˝ stosowane kombinacje tych systemów, 3) efekt synergiczny jest wielkoÊcià agregatowà, którà mo˝na wyraziç w jednostkach mianowanych (naturalnych lub umownych) bàdê przez zastosowanie rangowania (rzadziej) lub punktacji, 4) w odniesieniu do firmy – rozumianej jako jednostka gospodarcza – efekt synergiczny jest generowany przez materialne i osobowe czynniki wytwórcze (kapita∏ fizyczny, aktywa finansowe i kapita∏ ludzki), 5) w zwiàzku z p. 4) efekt synergiczny jest wyra˝ony przez takie kryterium lub kryteria, które sà adekwatne do materialnego lub intelektualnego rezultatu zintegrowania czynników wytwórczych, wymaganych w danym procesie (dzia∏alnoÊci), 6) kapita∏ ludzki (osobowe czynniki wytwórcze) jest si∏à sprawczà, która integruje inne czynniki i wp∏ywa na tworzenie efektu synergicznego (w przypadku dezintegracji powstaje efekt dyssynergiczny lub stan asynergiczny, 7) efekt synergiczny mo˝e byç obliczony zarówno dla ca∏ego systemu, jak i jego podsystemów (np. poszczególnych zak∏adów i wydzia∏ów produkcyjnych, ale tak˝e jednostek organizacyjnych sfery badawczo-rozwojowej, ekonomicznej, administracyjnej), 8) w zwiàzku z p. 7) efekt synergiczny wyst´puje jako efekt synergiczny ca∏kowity lub w postaci efektów synergicznych czàstkowych (w pierwszym przypadku dotyczy on ca∏ego systemu, w drugim zaÊ poszczególnych podsystemów), 9) efekt synergiczny podlega analizie, majàc na uwadze m.in. nast´pujàce kierunki badaƒ: mo˝liwoÊci podniesienia produktywnoÊci firmy, ustalenie czynników, które obni˝ajà wielkoÊç efektu synergicznego (analiza dyskryminacyjna), prognozowanie koniunktury gospodarczej firmy. W podejÊciu badawczym b´dàcym treÊcià prezentowanego artyku∏u zosta∏a zaproponowana metoda obliczania indeksu kwalifikacji punktowej (IKP). Indeks ten przedstawia wielkoÊç agregatowà, która jest odpowiednikiem punktowym agregatowej wartoÊci wa˝onej efektu synergicznego. Podlega on odwzorowaniu na odpowiednià kategori´, wskazujàcà klas´ jakoÊciowà badanego podmiotu. Kategoryzacja sprowadza si´ wić do przyznania podmiotowi w∏aÊciwej kategorii, ze wzgl´du na przyj´te aspekty i kryteria oceny. W poszczególnych punktach artyku∏u zosta∏a przedstawiona nast´pujàca problematyka: – ogólna charakterystyka procedury kategoryzacji, – ujćie analityczne procedury kategoryzacji dla potrzeb obliczania indeksu IKP, – przyk∏ad obliczania indeksu IKP i ustalania kategorii dzia∏alnoÊci firmy..

(3) Procedura kategoryzacji w ocenie efektu.... . 2. Ogólna charakterystyka procedury kategoryzacji Istota niniejszej procedury zostanie uj´ta w nast´pujàce punkty: definicje, cele, zastosowania. Definicje Kategoryzacja to post´powanie badawcze, którego istotà jest: – ocena sprawdzajàca stanu lub funkcjonowania obiektu1, – kwalifikacja jakoÊciowa obiektu. Kategoria to klasa jakoÊciowa obiektu, wyró˝niona na ustalonej skali wartoÊciujàcej2. Cele Kategoryzacja mo˝e byç generalnie ukierunkowana na kompleksowà kwalifikacj´ dzia∏alnoÊci firmy lub na kwalifikacj´ czàstkowà (zwykle jednowymiarowà). Jednà z odmian kategoryzacji jest jej odniesienie do oceny zdolnoÊci rozwojowej firmy. Przyk∏adami z tego obszaru mogà byç nast´pujàce procedury: – kategoryzacja dostawców, – kwalifikacja dzia∏alnoÊci wytwórczej firmy, – ocena finansowej zdolnoÊci rozwojowej firmy, – agregatowa ocena kondycji finansowej firmy (np. kwalifikacja zagro˝enia upad∏oÊcià), – ocena ogólnej zdolnoÊci rozwojowej firmy, – ocena efektu synergicznego firmy. Zastosowania Podobnie jak i inne procedury, kategoryzacja firmy ze wzgl´du na efekt synergiczny mo˝e byç wykorzystywana nie tylko w badaniach diagnostycznych, ale równie˝ w procesie projektowania (przy wyborze wariantu optymalnego). Omawiany rodzaj kategoryzacji ma jednak swojà specyfik´, która polega na tym, ˝e jest ona ocenà kompleksowà (jedno lub wielotematycznà) oraz dotyczy ca∏ej dzia∏alnoÊci firmy, bàdê dzia∏alnoÊci podstawowej i kondycji finansowej. W kategoryzacji firmy w kontekÊcie efektu synergicznego proponuje si´ stosowanie metody obliczania indeksu IKP, opartej na ocenie punktowej. 1 Ocena sprawdzajàca obiektu mo˝e byç wyra˝ona w ró˝nych przekrojach, np. technicznym, ekonomicznym, spo∏ecznym. Wszystkie te oceny dajà si´ ujàç zarówno w formie oceny prostej, jak oceny wa˝onej. Pojćiu „obiekt” nadajemy sens uniwersalny lub szczególny. W sferze gospodarczej obiektem jest firma (przedsi´biorstwo), organizacja, dziedzina dzia∏alnoÊci, proces zarzàdzania, produkt, rodzaj zasobu. 2 Omawiane tutaj pojćie kategorii ma znaczenie wartoÊciujàce, natomiast inny jest sens kategorii systematyzujàcych (dotyczàcych typologii lub podzia∏u rodzajowego) i kategorii objaÊniajàcych (znaczeniowych)..

(4) 10. Adam Stabry∏a. Prezentowana koncepcja kategoryzacji nie ogranicza si´ tylko do oceny stanu faktycznego, ale ma równie˝ inne odniesienie, jakim jest np. programowanie strategiczne, jest wić ukierunkowana na projekcj´ dzia∏alnoÊci. Reasumujàc, procedura kategoryzacji ma wersj´ wàskiego zastosowania (dla potrzeb badaƒ diagnostycznych), jak i wersj´ poszerzonà, przeznaczonà na u˝ytek prognozowania i programowania.. 3. Ujęcie analityczne procedury kategoryzacji na potrzeby obliczania indeksu IKP Rozwini´te post´powanie badawcze, w∏aÊciwe dla proponowanej metody, proponuje si´ ujàç w nast´pujàcy sposób: – okreÊlenie struktury kryteriów oceny, – kwalifikacja kryteriów oceny, – przeprowadzenie oceny sprawdzajàcej, – opracowanie regulaminu kwalifikacyjnego. OkreÊlenie struktury kryteriów oceny. W tym etapie przeprowadza si´ dobór mierników o charakterze diagnostycznym lub majàcych znaczenie kryteriów wyboru rozwiàzaƒ wariantowych projektów (programów, planów)3. W kompleksowej kwalifikacji dzia∏alnoÊci firmy struktura kryteriów oceny powinna byç ró˝norodna, ale zarazem nale˝y zadbaç o komplementarnoÊç poszczególnych kryteriów. Zasadnicze problemy tego etapu to ustalenie rodzaju i liczby kryteriów. Sà to kwestie rozstrzygajàce o kompleksowoÊci i g∏´bokoÊci (Êcis∏oÊci) analizy diagnostycznej lub prac nad rozwiàzaniami projektowymi. Poniewa˝ kategoryzacja jest z za∏o˝enia ocenà agregatowà (jednotematycznà lub wielotematycznà), to zró˝nicowanie rodzajowe badaƒ mo˝e byç znaczne4. Na przyk∏ad w odniesieniu do przedsi´biorstwa analizà mo˝na objàç poszczególne rodzaje dzia∏alnoÊci (zarzàdzanie strategiczne, dzia∏alnoÊç operacyjnà, technologi´, logistyk´, finanse itd.) i wówczas liczba kryteriów oceny mo˝e wahaç si´ od kilkunastu do kilkudziesićiu. Choç nie ma Êcis∏ych wytycznych, które wskazywa∏yby na konkretny zakres iloÊciowy wymaganych do zastosowania kryteriów, to doÊwiadczenie ekspertów nale˝y przyjàç jako w∏aÊciwy probierz poprawnego okreÊlania struktury kryteriów oceny.. 3 Nale˝y wyjaÊniç, ˝e pojćiem pierwotnym jest termin „kryterium oceny”. W zale˝noÊci od dziedziny zastosowaƒ okreÊlenie to ma ró˝ne odmiany, np. kryterium atestacji, kategoryzacji, wartoÊciowania pracy, akredytacji. W niniejszym artykule u˝yto pojćia „kryterium oceny”. Chodzi∏o bowiem o uniknićie pewnej zbie˝noÊci j´zykowej mi´dzy okreÊleniami: „kategorie kwalifikacyjne” i „kryteria kategoryzacji”. 4 Synonimami oceny agregatowej sà nast´pujàce terminy: ocena syntetyczna, ca∏oÊciowa, kompleksowa, ∏àczna..

(5) Procedura kategoryzacji w ocenie efektu.... 11. Kwalifikacja kryteriów oceny. W niniejszej procedurze kwalifikacyjnej wyró˝nia si´ nast´pujàce kroki: – opracowanie wzorca oceny obiektu, – dobór aspektów preferencyjnych, – ustalenie wag kryteriów oceny. Opracowanie wzorca oceny obiektu nale˝y do najwa˝niejszych czynnoÊci w procedurze. Wzorzec oceny jest zestawieniem kryteriów tworzàcych pewien agregat, który stanowi wielokryterialny uk∏ad wartoÊciujàcy. Wzorce oceny mogà mieç charakter normatywny lub postulatywny. Wzorce normatywne sà wyra˝one przez wielkoÊci (cechy, parametry) z góry dane, które traktuje si´ jako optymalne (w sensie teoretycznym lub doÊwiadczalnym) bàdê ustala si´ je w sposób obligatoryjny jako wielkoÊci zadane (planowane). Uznaje si´ je z za∏o˝enia za wielkoÊci ekstremalne, których przekroczenie lub nieosiàgnićie jest mankamentem. Wzorce normatywne sà równie˝ okreÊlane jako nominanty5. Wzorce postulatywne zaÊ przyjmujà dwojakà postaç: – stymulanty, czyli cechy, dla której po˝àdana jest tendencja wzrostowa, – destymulanty, czyli cechy, dla której po˝àdana jest tendencja spadkowa. Ró˝nica mi´dzy wzorcami normatywnymi (nominantami) a postulatywnymi (stymulantami i destymulantami) polega na tym, ˝e dla wzorców normatywnych odchylenie w gór´ lub w dó∏ jest oceniane negatywnie, dla wzorców zaÊ postulatywnych ka˝da sytuacja wzrostu wartoÊci stymulant jest traktowana pozytywnie i analogicznie oceniany jest dodatnio ka˝dy przypadek spadku wartoÊci destymulant. Kolejnym krokiem jest dobór aspektów preferencyjnych. Pe∏nià one w tym przypadku szczególnà rol´, gdy˝ s∏u˝à do racjonalnego i obiektywnego ustalania wag poszczególnych kryteriów. Aspekty preferencyjne kwalifikujà kryteria oceny w wymiarach celowoÊciowych: ekonomicznym, organizacyjnym, technicznym, spo∏ecznym itp. Przyk∏adami aspektów preferencyjnych mogà byç: efektywnoÊç ekonomiczna (pracoch∏onnoÊç, koszt, zysk), d∏ugoÊç cyklu ˝ycia firmy, rozwój organizacyjny i techniczny, bezpieczeƒstwo, stabilnoÊç, adaptacyjnoÊç trudnoÊç osiàgnićia wysokiego poziomu efektywnoÊci, ∏atwoÊç usuwania mankamentów (s∏abych stron). Aspekty te sà dobierane odpowiednio do zakresu i sensu merytorycznego przeprowadzonych badaƒ. Po dokonaniu wyboru aspektu preferencyjnego ustala si´ wagi kryteriów oceny. Wagi wyra˝ajà donios∏oÊç, znaczenie, istotnoÊç jakiegoÊ czynnika (sà to mierniki zastosowane w szczególny sposób, gdy˝ sà one odniesione do kryteriów oceny, stanowiàcych podstaw´ oceny). Ten krok procedury jest zasadniczym czynnikiem warunkujàcym ocen´ wa˝onà obiektów, poniewa˝ nie mo˝na jej inaczej dokonaç, jak tylko przez ustalenie preferencji 5 Mogà byç te˝ stosowane wartoÊci progowe (progi), które okreÊlajà tylko od do∏u lub tylko od góry graniczny poziom wielkoÊci wzorcowej. WartoÊci progowe równie˝ zaliczamy do szeroko pojmowanych wzorców normatywnych..

(6) Adam Stabry∏a. 12. poszczególnych kryteriów. Przyk∏adem kwalifikacji kryteriów jest nast´pujàca hierarchia: A – kryteria bezwzgl´dnie konieczne (dominujàce), B – kryteria wymagane (zasadnicze), C–I – kryteria przydatne (dobre), C–II – kryteria przydatne (w stopniu dostatecznym), D – kryteria neutralne (oboj´tne). Hierarchia kryteriów przedstawia znaczenie ka˝dego z nich i wzbogaca badania diagnostyczne oraz proces podejmowania decyzji przy wyborze wariantu projektowego. Kwalifikacja kryteriów nie mo˝e byç dokonywana intuicyjnie, „na wyczucie”, ale powinna opieraç si´ na wybranych aspektach preferencyjnych. Stanowià one drogowskaz ukierunkowujàcy sposób hierarchizacji kryteriów, zarówno przez rangowanie, jak przez punktacj´. Aspekty preferencyjne weryfikujà arbitralnoÊç wa˝enia kryteriów i pe∏nià funkcj´ obiektywizacji wag. Ogólny uk∏ad preferencji kryteriów oceny jest przedstawiony w tabeli 1. Tabela 1. Przyk∏ad uk∏adu preferencyjnego kryteriów oceny Kategorie kwalifikacyjne. Rangi cyfrowe. Punktacja. Kryteria oceny. A. 5 lub 1. 10. .......................... B. 4 lub 2. 7. .......................... C-I. 3. 5. .......................... C-II. 2 lub 4. 4. .......................... D. 1 lub 5. 0–1 lub 0 – 2. .......................... èród∏o: opracowanie w∏asne.. Kategorie kwalifikacyjne sà synonimem klas hierarchicznych, do których przyporzàdkowywane sà poszczególne kryteria oceny. Kategoriom tym (A, B, ...) odpowiadajà rangi oznaczone cyframi arabskimi (lub ewentualnie rzymskimi). Przyj´to nast´pujàcà zasad´ interpretacji porzàdkowania: hierarchia wa˝noÊci biegnie „od góry”, a wić od najwa˝niejszego do najmniej istotnego kryterium. W przyk∏adowym uporzàdkowaniu (tabela 1 kolejne litery alfabetu (A, B, C, ...) oraz cyfry: 5 lub 1, 4 lub 2 itd. charakteryzujà kolejnoÊç kryteriów „od najwa˝niejszego”. Niedostatkiem rangowania jest to, ˝e wskazuje ono jedynie na sekwencyjnoÊç kryteriów oceny, a wić ich nast´pstwo, jakie zosta∏o wytyczone poprzez zastosowanie okreÊlonych aspektów preferencyjnych. Pe∏niejszà rol´ od rangowania pe∏ni punktacja. W tym przypadku mo˝liwe jest ju˝ zastosowanie skali przedzia∏owej, w sytuacji zaÊ przeprowadzania pomiaru sprawdzajàcego skali ilorazowej. Podstawowà zasadà ustalania zarówno rang, jak przyznawania punktów kryteriom kategoryzacji, jest ich kwalifikowanie za pomocà metody opinii ekspertów. Indywidualne osàdy ekspertów dotyczà równie˝ okreÊlania.

(7) Procedura kategoryzacji w ocenie efektu.... 13. prawdopodobieƒstwa subiektywnego i formu∏owania ocen sprawdzajàcych. Te osàdy sà wypadkowà w∏asnych opinii odcinkowych, wydanych na podstawie aspektów preferencyjnych. Wa˝enie kryteriów oceny mo˝e byç przeprowadzone na trzech charakterystycznych próbach doÊwiadczalnych: – na zró˝nicowanej zbiorowoÊci obiektów (b´dàcych na przyk∏ad przedsi´biorstwami nale˝àcymi do ró˝nych ga∏´zi), – na jednorodnej grupie obiektów, – na pojedynczym obiekcie. Odpowiednio do tych prób mo˝na mówiç o wagach zastosowaƒ uniwersalnych, grupowych i indywidualnych. Uwzgl´dnienie wićej ani˝eli jednego aspektu preferencyjnego, niezale˝nie od wielkoÊci próby doÊwiadczalnej, jest zawsze procedurà polegajàcà na ustalaniu wag uÊrednionych. To uÊrednianie pozwala na uniknićie arbitralnoÊci, a uzyskuje si´ zobiektywizowanà wartoÊç wag i przez to w∏aÊciwà dyskryminacj´ kryteriów kategoryzacji. PodejÊcie kwantytatywne w kwalifikacji kryteriów oceny wymaga du˝ej starannoÊci w okreÊlaniu próby doÊwiadczalnej. Dotyczy to zw∏aszcza wag zastosowaƒ uniwersalnych (w mniejszym stopniu wag zastosowaƒ grupowych), które ze wzgl´du na powszechne zastosowanie tego rodzaju wag powinny mieç najwi´kszy zakres reprezentatywnoÊci, dopasowany do niejednokrotnie bardzo zró˝nicowanej rodzajowo zbiorowoÊci obiektów. W zwiàzku z powy˝szym nale˝y przyjàç tez´ o wzgl´dnoÊci oszacowania wag. Jest ona konsekwencjà z∏o˝enia trzech zasadniczych czynników: po pierwsze jest to subiektywna interpretacja korelacji aspektów preferencyjnych i kryteriów oceny, po drugie to rodzajowa odmiennoÊç obiektów oraz ich celów i funkcji, wreszcie po trzecie to zmiennoÊç i niedostateczna (s∏aba) porównywalnoÊç uwarunkowaƒ zewn´trznych, w∏aÊciwych dla poszczególnych obiektów. Z tych powodów nale˝y zadbaç o reprezentatywny dobór i w∏aÊciwy stopieƒ podobieƒstwa obiektów, przede wszystkim w ustalaniu wag zastosowaƒ uniwersalnych, one bowiem z za∏o˝enia majà byç powszechnymi wyró˝nikami istotnoÊci kryteriów oceny6. Oprócz rang i punktów, wagami kryteriów oceny lub dowolnych czynników mogà byç: liczebnoÊç absolutna, liczebnoÊç wzgl´dna. LiczebnoÊç absolutna to iloÊç wskazaƒ, powtórzeƒ, to liczba okreÊlajàca wyst´powanie danego kryterium oceny w ró˝nego rodzaju wywiadach lub ankietach, jakie sà kierowane do respondentów. LiczebnoÊç absolutna to przyk∏adowo zbiorowoÊç osób (g∏osów „za”), która opowiada si´ za danym kryterium jako najwa˝niejszym. LiczebnoÊç wzgl´dna to inaczej cz´stoÊç, czyli wskaênik struktury. Jest ona wyra˝ona u∏amkiem, którego wielkoÊç odwzorowuje wag´ okreÊlonego kryterium oceny. LiczebnoÊç wzgl´dna jest stosowana w ocenie 6 Dla wag zastosowaƒ indywidualnych, a wić dotyczàcych kryteriów oceny, które sà odniesione tylko do jednego obiektu, problem porównywalnoÊci obiektów oczywiÊcie nie istnieje..

(8) 14. Adam Stabry∏a. atrakcyjnoÊci sektora lub bran˝y, tak˝e w ocenie mocnych (s∏abych) stron przedsi´biorstwa. Przeprowadzenie oceny sprawdzajàcej. Ocena sprawdzajàca ma wskazaç czy dany obiekt respektuje za∏o˝one wymagania. Wyra˝ajà to przyk∏adowo wskaêniki: stopieƒ wykonania norm, funkcjonalnoÊç, poziom jakoÊci itp. Ocena ta s∏u˝y równie˝ do ustalania wyników firmy na podstawie okreÊlonej skali pomiarowej, co zarazem ma umo˝liwiç interpretacj´ sukcesów lub pora˝ek badanej jednostki gospodarczej. Interpretacja wyników w ocenie sprawdzajàcej jest dokonywana w kontekÊcie tendencji ich kszta∏towania si´, przy uwzgl´dnieniu przyj´tego kryterium oceny. Inaczej bowiem b´dzie oceniana tendencja spadkowa wskaêników rentownoÊci sprzeda˝y, a inaczej tendencja spadkowa wskaênika energoch∏onnoÊci. W pierwszym przypadku tendencja spadkowa wskaênika b´dzie mia∏a znaczenie negatywne, w drugim zaÊ pozytywne. Interpretacja wyników i ich tendencji jest sprawà zasadniczà dla postawienia w∏aÊciwej oceny sprawdzajàcej, zw∏aszcza w sytuacji stosowania modelu wielokryterialnego, w którym pojedyncze kryteria majà charakter stymulant, destymulant lub nominant. Ocena sprawdzajàca mo˝e byç wyra˝ona w postaci wskaênikowej wzgl´dnie punktowej. Wskaênikowa forma oceny sprawdzajàcej jest wyrazem zastosowania skali ilorazowej, którà równie˝ mo˝na odnieÊç do wartoÊci wa˝onej obiektu, natomiast postaç punktowa odpowiada skali przedzia∏owej (w ustalonym zakresie oceny wielostopniowej). Ocena sprawdzajàca jest zatem okreÊlonego rodzaju pomiarem, w którym wynikowi, jako wielkoÊci charakterystycznej, przyporzàdkowuje si´ pewnà wartoÊç wyra˝ajàcà aksjologiczny sens tego wyniku. Na przyk∏ad w odniesieniu do firmy jako jednostki produkcyjnej wyniki dzia∏alnoÊci mogà byç pogrupowane na: wskaêniki ekonomiczno-finansowe, parametry techniczne (dotyczàce jakoÊci wyrobu i technologii), parametry organizacyjne, ergonomiczne, spo∏eczne. Ka˝da z tych wielkoÊci podlega pomiarowi i ju˝ jako konkretna wartoÊç liczbowa (przyk∏adowo: stopa rentownoÊci majàtku, p∏ynnoÊç finansowa, wydajnoÊç, poziom braków) jest kwalifikowana wed∏ug dwóch podstawowych podejÊç: – na podstawie metody wskaênikowej, – na podstawie punktowej oceny sprawdzajàcej. Wskaêniki sà klasycznymi miernikami wykonania zadaƒ, a wić osiàgnićia okreÊlonego skutku, zamierzonego jako cel. Sà one stosowane w ocenie wszelkich obiektów, przyjmujàc za podstaw´ okreÊlone wartoÊci modelowe, jak równie˝ w diagnozie typu „wynik – plan” lub w ocenie stopnia spe∏niania funkcji przez jakiÊ system. W odniesieniu do systemów organizacyjnych, np. przedsi´biorstw, w ocenie sprawdzajàcej sà wykorzystywane wskaêniki skutecznoÊci oraz znormalizowane wartoÊci cech obiektów, przy czym w tym ostatnim przypadku cechy sà rozpatrywane jako stymulanty, destymulanty i nominanty..

(9) Procedura kategoryzacji w ocenie efektu.... 15. W niniejszym artykule ocen´ efektu synergicznego przedstawiono na podstawie metody punktacji. Metoda wskaêników skutecznoÊci. Definicja: skutecznoÊç jest miarà zgodnoÊci mi´dzy wartoÊcià modelowà (planistycznà, zadanà), a stanem faktycznym (rzeczywistym). Miernik ten wskazuje na stopieƒ osiàgnićia za∏o˝onego celu. 1. Wskaênik skutecznoÊci dla wartoÊci modelowej o tendencji rosnàcej („na maksimum”; wymaganej jako wielkoÊç wzrostowa): Gf S1 =. Gm. .. (1). 2. Wskaênik skutecznoÊci dla wartoÊci modelowej o tendencji malejàcej („na minimum”; wymaganej jako wielkoÊç spadkowa): G′m S2 =. G′f. ,. (2). gdzie: Gm – wartoÊç modelowa okreÊlajàca projekcj´ za∏o˝onego celu na max, G′m – wartoÊç modelowa okreÊlajàca projekcj´ za∏o˝onego celu na min, Gf – stan faktyczny (dla tendencji na max), G′f – stan faktyczny (dla tendencji na min). Z za∏o˝enia: Gf ≤ Gm G′m ≤ G′f. }. dotyczà formu∏y normatywnej. (3). Gm ≠ 0 oraz G′f ≠ 0.. (4). przy czym:. 3. Wskaêniki skutecznoÊci dla przypadku nominant: Γf. S3 =. Γm. ,. gdy. Γf ≤ Γm,. (5). ,. gdy. Γf > Γm,. (6). Γm. gdzie:. S4 =. Γf.

(10) Adam Stabry∏a. 16. Γm – wartoÊç nominanty, Γf – stan faktyczny odniesiony do odpowiedniego rodzaju nominanty. Przedzia∏ normatywny (nieprzekraczalny) skutecznoÊci: 〈0, 1〉 dla liczb nieujemnych. Przedzia∏ rozszerzony (postulatywny) skutecznoÊci: 〈0,1 + Δ〉 dla liczb nieujemnych. Przedzia∏ skutecznoÊci dla liczb rzeczywistych: S: 〈–l, + l 〉 Punktowa ocena sprawdzajàca. Podobnie jak w przypadku metody wskaênikowej, zakres stosowania punktacji jest szeroki. Punktowa ocena sprawdzajàca s∏u˝yç mo˝e jako probierz w ocenie poziomu jakoÊci obiektów (gdzie odniesieniem sà jakieÊ wartoÊci modelowe), w badaniach diagnostycznych typu „plan – wynik”, w ocenie funkcjonalnoÊci. Przyk∏adem omawianego obecnie podejÊcia jest poni˝sza taksacja:. Kwalifikacja pozytywna (stopnie ocen) III. Stan wyró˝niajàcy III. Stan wysokiej przydatnoÊci III. Stan dobry IV. Stan Êredni IV. Stan zadowalajàcy (dopuszczalny) . Punktacja (skala dodatnia) 6 5 4 3 1–2. Kwalifikacja negatywna (stopnie ocen) III. Stan labilny III. Stan ograniczonych mo˝liwoÊci III. Stan krytyczny . Punktacja (skala ujemna) (1–2) (3–6) (7–8). Przy korzystaniu z punktowej oceny sprawdzajàcej sprawà istotnà jest prawid∏owa konstrukcja przeliczników wielkoÊci charakterystycznych na punkty. Podstawà sà zawsze wielkoÊci wzorcowe, z którymi porównuje si´ wielkoÊci charakterystyczne stanu faktycznego lub wielkoÊci okreÊlajàce warianty projekcji. Wzorce zawsze kwalifikuje si´ najwy˝ej i przypisuje si´ im maksymalnà liczb´ punktów, bez wzgl´du na to czy odpowiadajàce im wielkoÊci charakterystyczne b´dà bezwzgl´dnie sta∏e czy te˝ zmienne. O ile jednak przeliczniki cech iloÊciowych zwykle wyra˝ajà odwzorowanie liniowe parametrów na punkty lub sà umownym prze∏o˝eniem przedzia∏ów liczbowych na punkty, to przeliczniki cech jakoÊciowych sà konstruowane w inny sposób. W tym przypadku ocena sprawdzajàca jest okreÊlona przez relacj´ podobieƒstwa (ze wzgl´du na pojedynczà cech´ lub ich agregat) mi´dzy badanym obiektem a wzorcem. Przyk∏ad przeliczania stopnia podobieƒstwa na punkty przedstawia tabela 2..

(11) Procedura kategoryzacji w ocenie efektu.... 17. Punktowa ocena sprawdzajàca jest s∏absza od oceny wskaênikowej, co wynika z odmiennoÊci sposobu pomiaru. W przypadku punktacji pomiar w du˝ym stopniu ma charakter subiektywny, przez co punktacja przyznana danemu obiektowi jest kwalifikacjà rozmytà. Z tego w∏aÊnie powodu, stosujàc punktacj´, potrzebna staje si´ jej obiektywizacja. Do specyficznych cech punktowej oceny sprawdzajàcej nale˝y zaliczyç: – mo˝e byç ona przeprowadzana jako kwalifikacja dysjunktywna (albo pozytywna, albo negatywna) bàdê bilansujàca, a wić uwzgl´dniajàca zarówno oceny pozytywne, jak negatywne, – kwalifikacja bilansujàca mo˝e przyjmowaç postaç symetrycznà lub asymetrycznà: w pierwszym przypadku skali ocen dodatnich odpowiada skala ocen ujemnych, zaÊ w drugim sà one ró˝ne, – kwalifikacja negatywna mo˝e wyst´powaç w formie stopniujàcej lub mo˝e przyjmowaç jedynie wartoÊç „zero”, bez wzgl´du na jakoÊciowy wymiar stanów, którym nadaje si´ znaczenie pejoratywne. Tabela 2. JakoÊciowe relacje podobieƒstwa i ich przeliczanie na punkty Kwalifikacja jakoÊciowych relacji podobieƒstwa mi´dzy obiektem S a wzorcem M. Punktacja. S jest identyczny jak M. 6. S jest bardzo podobny do M. 5. S jest umiarkowanie podobny do M. 4. S jest nieco podobny do M. 3. S jest ca∏kowicie ró˝ny od M. 0. èród∏o: opracowanie w∏asne.. Opracowanie regulaminu kwalifikacyjnego. Regulamin kwalifikacyjny jest sformalizowanym ujćiem zasad i warunków ustalania kategorii firmy ze wzgl´du na osiàgni´ty efekt synergiczny. Spe∏nia on zatem rol´ narz´dzia oceny jakoÊciowej dzia∏alnoÊci podmiotu, co sprowadza si´ do prze∏o˝enia wartoÊci indeksu kwalifikacji punktowej IKP na okreÊlonà kategori´. Indeks IKP(ES) to agregatowa wartoÊç wa˝ona efektu synergicznego ES, którà oblicza si´ wed∏ug wzoru: n. IKP (ES ) =. ∑. j = 1V. ij,. (7). przy czym. Vij = wj . qij,. (8).

(12) 18. Adam Stabry∏a. gdzie: Vij – wartoÊç wa˝ona i-tego obiektu (systemu, podsystemu firmy) ze wzgl´du na j-te kryterium oceny, wj – waga j-tego kryterium oceny, qij – ocena sprawdzajàca odniesiona do i-tego obiektu, ze wzgl´du na j-te kryterium oceny, i = 1, ..., m – obiekty, j = 1, ..., n = kryteria oceny. W regulaminie kwalifikacyjnym powinny byç zawarte postanowienia dotyczàce nast´pujàcych kwestii: budowy skali wartoÊciujàcej, ustalania przedzia∏ów hierarchicznych na skali wartoÊciujàcej, oznaczania kategorii obiektu. Skala wartoÊciujàca. W procedurach kategoryzacji mo˝e byç zastosowane skalowanie bezwzgl´dne lub wzgl´dne: – skalowanie bezwzgl´dne dotyczy dowolnego przedzia∏u liczbowego (dodatniego, dodatnio-ujemnego), przy maksymalnej wartoÊci IKPmax = N, gdzie N jest z góry danà liczbà dodatnià (np. 100, 800, 1000), – skalowanie wzgl´dne jest okreÊlone w przedziale od 0 do 100% (lub od 0 do 1), – mo˝na te˝ stosowaç skal´ dwubiegunowà (dodatnio-ujemnà), symetrycznà lub niesymetrycznà. Wygodnie jest przyjàç skal´ od 0 do 100 punktów, niemniej sprawa wielkoÊci N zale˝y wy∏àcznie od uznania autorów regulaminu kwalifikacyjnego. Górna granica przedzia∏u mo˝e byç zatem dowolnà liczbà N, której odpowiada wartoÊç wzgl´dna 100%. Kategoryzacja przewiduje punktacj´ ujemnà. Punkty ujemne sà to tzw. potràcenia lub punkty karne, które dotyczà charakterystycznych mankamentów obiektu, czyli tych, które nie respektujà za∏o˝onych progów dopuszczalnoÊci. Ujemne wielkoÊci graniczne to punkty krytyczne: obiekty, które zejdà na poziom punktów krytycznych, sà dyskwalifikowane (chyba ˝e procedura kategoryzacji stanowi inaczej). Przedzia∏y hierarchiczne. Przedzia∏y hierarchiczne to granice stopni kwalifikacyjnych, jakie ustala si´ dla wartoÊci punktowych indeksu IKP. Przedzia∏om tym odpowiadajà okreÊlone kategorie (np. A, B, C, D) wyra˝ajàce gradacje wa˝noÊci wspomnianego indeksu. Przyk∏adem kategoryzacji indeksu IKP sà poni˝sze przedzia∏y:. Kategorie Punktacja. A 81 – 100 punktów. B 66 – 080 punktów. C 50 – 065 punktów. D poni˝ej 50 punktów Dla uzyskania wi´kszej rozdzielczoÊci skali, mo˝na w dowolnej kategorii wyró˝niç podklasy, np.: C-I (58 – 65), C-II (50 – 57)..

(13) Procedura kategoryzacji w ocenie efektu.... 19. Chcàc wyraênie okreÊliç kwalifikacj´ firmy, nale˝y dodatkowo zdefiniowaç kategorie przez ocen´ s∏ownà. Na przyk∏ad obiekty mogà zostaç zakwalifikowane do trzech grup kategorii: G-III kategoria „specjalna” (special) A, B, C-I, G-III kategoria „standard” C-II, G-III kategoria „poza standardem” D. Innym przyk∏adem mo˝e byç poni˝sza kategoryzacja: 96 – 100 lub 0,96 – 1,00 poziom wyró˝niajàcy 81 – 095 lub 0,81 – 0,95 poziom wysokiej przydatnoÊci 61 – 080 lub 0,61 – 0,80 poziom Êredni 51 – 60 lub 0,51– 0,60 poziom dostateczny 0 ≤ IKP ≤ 50 lub 0 ≤ IKP ≤ 0,50 poziom niesatysfakcjonujàcy Oznaczenie kategorii firmy. Jest to etap zamykajàcy kategoryzacj´. Tutaj nast´puje obliczenie indeksu IKP dla ka˝dego i-tego obiektu oraz przyznanie mu okreÊlonej kategorii. Oznaczenie kategorii obiektu mo˝e byç w praktyce modyfikowane w trybie „opiniowania komisyjnego” (poprzez g∏osowanie) lub „s´dziowania” (przez weryfikatorów oceny obiektu lub dodatkowych ekspertów spoza komisji).. 4. Przykład obliczania indeksu IKP i ustalania kategorii działalności firmy Obecnie zostanie przedstawiony prosty przyk∏ad obliczeniowy, s∏u˝àcy jako praktyczna ilustracja dotychczasowych wywodów. Przyk∏ad ten jest uj´ty w kilka etapów, które porzàdkujà post´powanie badawcze. Etap 1. Zdefiniowanie postaci efektu synergicznego. Ten etap pe∏ni rol´ wst´pnej operacjonizacji efektu synergicznego. Nie wystarcza bowiem jego zdefiniowanie jako efektu ró˝nicowego, ale niezb´dne jest wskazanie produktowej lub instytucjonalnej formy okreÊlonego rodzaju efektu synergicznego 7. Na tym etapie nie dokonuje si´ wić porównania efektu z∏o˝onego z efektem referencyjnym (jako przedmiotu odniesienia). Do postaci produktowych efektu synergicznego mo˝na przyk∏adowo zaliczyç: wyroby przemys∏owe i in., us∏ugi, niektóre wartoÊci niematerialne i prawne (w∏asne prace rozwojowe, projekty systemów zarzàdzania, projekty techniczne). Instytucjonalne zaÊ odmiany efektu synergicznego to: aktywa trwa∏e i obrotowe, tworzàce ca∏oÊç zorganizowanà (przedsi´biorstwo rozumiane w sensie przedmiotowym i funkcjonalnym), zorganizowane cz´Êci przedsi´biorstwa, kapita∏ intelektualny, kapita∏ ludzki, kapita∏ spo∏eczny.. 7 Ró˝nica mi´dzy efektem z∏o˝onym a bazowym jest nazwana przez H. Piekarz efektem ró˝nicowym [1991, s. 33]. Definicj´ efektu z∏o˝onego i bazowego w interpretacji cytowanej autorki podano w dalszych fragmentach tekstu..

(14) 20. Adam Stabry∏a. Efekt synergiczny mo˝e byç traktowany jako efekt ca∏kowity lub mo˝e przyjàç ró˝ne formy efektów czàstkowych. W obydwu przypadkach efekty sà okreÊlone w nast´pujàcych formu∏ach: pe∏nej, ró˝nicowej. Formu∏a pe∏na tak efektu synergicznego ca∏kowitego, jak efektów synergicznych czàstkowych to oznaczenie ich wartoÊci (prostej lub wa˝onej) w sposób kompletny (wed∏ug przyj´tej konwencji uniwersalnej bàdê umownej). Ta formu∏a jest zestawieniem wyró˝nionych w danym systemie pomiarowym kryteriów oceny o charakterze technicznym, ekonomicznym, organizacyjnym itd., jakie wyra˝ajà cechy wartoÊciujàce, w∏aÊciwe dla danego rodzaju efektu synergicznego, okreÊlonego w sensie produktywnym lub instytucjonalnym. Formu∏a ró˝nicowa ma specyficzny charakter porównawczy i s∏u˝y do obliczania efektu ró˝nicowego, jako wielkoÊci kalkulacyjnej. Pod pojćiem efektu ró˝nicowego b´dziemy rozumieç ró˝nic´ mi´dzy efektem ca∏kowitym pe∏nym (lub czàstkowym pe∏nym) a efektem referencyjnym (ca∏kowitym lub czàstkowym). W odmienny sposób interpretuje ten termin H. Piekarz. Jak podano w przypisie 7, efekt ró˝nicowy oblicza si´ przez odjćie od efektu z∏o˝onego efektu bazowego. Efekt z∏o˝ony jest definiowany przez H. Piekarz [1991, s. 29] jako „skutek wyodr´bnionych dzia∏aƒ wytwórczych i procesów integracyjnych, które zachodzà w systemie wielo- lub jednopodmiotowym”, natomiast efekt bazowy to „skutek wywo∏any przez dzia∏ania izolowane, realizowane w jednostkach autonomicznych, nie zjednoczonych w zwiàzkach kooperacyjnych przez sformalizowane zale˝noÊci organizacyjne. Zasadniczym problemem metodologicznym w obliczaniu efektu ró˝nicowego jest znalezienie w∏aÊciwej p∏aszczyzny odniesienia dla danego efektu z∏o˝onego, bez tego bowiem nie jest mo˝liwe przeprowadzenie w∏aÊciwej, merytorycznie i praktycznie uzasadnionej kalkulacji. Pozostajàc zatem przy zaproponowanej wczeÊniej formule ró˝nicowej, jej stosowanie mo˝na objaÊniç w nast´pujàcy sposób: 1) definiuje si´ dla danego podmiotu cele i odpowiadajàce im zak∏adane efekty z∏o˝one (w postaci produktowej lub instytucjonalnej), przy czym stawia si´ hipotez´, ˝e efekty te sà lub b´dà stanowiç efekty synergiczne: hipoteza ta b´dzie póêniej weryfikowana; 2) dla poszczególnych rodzajów efektów z∏o˝onych wskazuje si´ w∏aÊciwe im kryteria oceny (wyró˝niki wartoÊciujàce);. 8 W prezentowanym artykule zastosowano indeks kwalifikacji punktowej (IKP), ale mo˝na te˝ pos∏u˝yç si´ metodà wskaêników skutecznoÊci lub innymi metodami normalizacyjnymi. 9 Efekt referencyjny to dopuszczalna (minimalna) wartoÊç danego kryterium oceny – dotyczàcego efektu produktowego lub instytucjonalnego – jaka jest akceptowana przez ogó∏ podmiotów, dzia∏ajàcych w sektorach gospodarczych lub publicznych. W przypadku gdy efekt ten jest okreÊlony w formule ekonomiczno-finansowej, z za∏o˝enia przyjmuje si´, ˝e stanowi on wielkoÊç kraƒcowà (teoretycznie finansowy efekt referencyjny jest równy zeru)..

(15) Procedura kategoryzacji w ocenie efektu.... 21. 3) wartoÊci kryteriów oceny pierwotnie mogà byç wyra˝one w okreÊlonych formu∏ach liczbowych lub w sposób werbalny, a nast´pnie przypisuje si´ im wartoÊci punktowe8; 4) dla poszczególnych rodzajów efektów z∏o˝onych i odpowiadajàcych im kryteriów oceny przypisuje si´ wartoÊci punktowe w poni˝szy sposób: – jako w∏aÊciwe dla stanu faktycznego danego podmiotu (stan ten jest okreÊlony przez wartoÊci efektu z∏o˝onego rzeczywistego), – jako w∏aÊciwe dla stanu dopuszczalnego (stan ten jest okreÊlony przez wartoÊci efektu referencyjnego)9, 5) efekt referencyjny jest traktowany jako efekt z∏o˝ony; 6) porównanie efektu z∏o˝onego rzeczywistego z efektem referencyjnym pozwala na wyprowadzenie efektu ró˝nicowego: – jeÊli efekt ró˝nicowy jest dodatni, wówczas oceniany efekt z∏o˝ony rzeczywisty jest efektem synergicznym (weryfikacja przyj´tej wst´pnie hipotezy), – jeÊli efekt ró˝nicowy jest równy zeru, wówczas zachodzi zjawisko asynergii, – jeÊli efekt ró˝nicowy jest ujemny, wówczas oceniany efekt z∏o˝ony rzeczywisty jest okreÊlony jako efekt dyssynergii. Etap. 2. Dobór kryteriów oceny efektu synergicznego. Niniejszy etap sprowadza si´ do przyporzàdkowania kryteriów oceny do wyró˝nionych postaci (rodzajów) efektu synergicznego. Przyk∏adowe – uj´te skrótowo – zestawienia kryteriów oceny sà przedstawione poni˝ej. Wyroby i us∏ugi. Kryteria oceny efektu synergicznego: wartoÊç produkcji i sprzeda˝y, udzia∏ w rynku, jakoÊç wyrobów (us∏ug), nowoczesnoÊç wyrobów, zysk na sprzeda˝y. Kapita∏ ludzki i spo∏eczny. Kryteria oceny efektu synergicznego: produktywnoÊç, twórczoÊç, (innowacyjnoÊç), wzbogacenie pracy, dywersyfikacja metod dzia∏ania, wyniki pracy i rozwój zawodowy personelu, poziom integracji, stosunki mi´dzyludzkie, spo∏eczne zadowolenie z pracy, sieç powiàzaƒ. Procesy. Kryteria oceny efektu synergicznego: zdolnoÊç produkcyjna, wadliwoÊç, awaryjnoÊç maszyn i urzàdzeƒ, poziom jakoÊci procesów technologicznych, stopieƒ automatyzacji, wskaênik produktywnoÊci, komputeryzacja procesów zarzàdzania. Przedsi´biorstwo. Kryteria oceny efektu synergicznego: wartoÊç przedsi´biorstwa (majàtkowa, dochodowa), wartoÊç firmy, pozycja konkurencyjna przedsi´biorstwa, zdolnoÊç rozwojowa, wskaênik oceny kompetencji kluczowych, zdolnoÊç uczenia si´, intensywnoÊç sprzeda˝y na rynku mi´dzynarodowym. Przy budowie systemu oceny efektu synergicznego nale˝y zadbaç o adekwatny zestaw kryteriów oceny do danego rodzaju dzia∏alnoÊci. Nale˝y tak˝e zwracaç uwag´ na to, ˝e kryteria te muszà byç dobrze zoperacjonizowane, co w przypadku kryteriów „mi´kkich” mo˝e byç zadaniem trudnym, ze.

(16) Adam Stabry∏a. 22. wzgl´du na brak jednoznacznoÊci interpretacyjnej (np. kwalifikacja sieci powiàzaƒ czy poziom integracji). W takich sytuacjach niezb´dne b´dzie stosowanie procedur obiektywizacyjnych. Etap 3. Budowa tablicy obliczania indeksu IKP. Tablica obliczania indeksu IKP jest narz´dziem pomocniczym, które w sposób zbiorczy przedstawia wyniki badaƒ analitycznych. Jej przyk∏ad jest przedstawiony w tabeli 3. Ilustruje ona istot´ parametrycznego systemu oceny. Etap 4. Ustalenie kategorii dzia∏alnoÊci firmy. Ten etap sprowadza si´ do odwzorowania indeksu IKP na okreÊlonà kategori´ dzia∏alnoÊci firmy. Dla systemu ocen z tabeli 3 uk∏ad kategorii przedstawia si´ nast´pujàco: Kategorie S 261 – 300 pkt. przedsi´biorstwo wyró˝niajàce si´, A 221 – 260 pkt. przedsi´biorstwo bardzo dobre, B 181 – 220 pkt. przedsi´biorstwo dobre, C 150 – 180 pkt. przedsi´biorstwo dostateczne, D poni˝ej 150 pkt. przedsi´biorstwo poza standardami. Tabela 3. Obliczanie indeksu IKP Rodzaje efektu synergicznego/ kryteria ocenya 1. Wyroby i us∏ugi 1.1. WartoÊç sprzeda˝y 1.2. RentownoÊç sprzeda˝y 1.3. WielkoÊç zysku 1.4. AtrakcyjnoÊç wyrobów 2. Kapita∏ ludzki i spo∏eczny 2.1. TwórczoÊç (innowacyjnoÊç) 2.2. WydajnoÊç pracy 2.3. ProduktywnoÊç kapita∏u ludzkiego 2.4. Poziom integracji 2.5. Sieç powiàzaƒ : : : N. Przedsi´biorstwo N.1. WartoÊç dochodowa N.2. ZdolnoÊç rozwojowa N.3. Pozycja konkurencyjna : : Razem a. Punktacja 0 – 6, wagi 1 – 3. èród∏o: opracowanie w∏asne.. Punktacja wa˝ona efektów efekt z∏o˝ony rzeczywisty. efekt z∏o˝ony referencyjny. efekt z∏o˝ony ró˝nicowy. 18 15 12 10. 12 12 09 06. 6 3 3 4. 12 08 10 10 5 : : : : : : : : :. 09 06 08 06 05 : : : : : : : : :. 3 2 2 4 0 : : : : : : : : :. IKP = 240 pkt.. 160 pkt.. 80 pkt..

(17) Procedura kategoryzacji w ocenie efektu.... 23. Ponadto w niniejszym etapie opracowuje si´ wnioski diagnostyczne dotyczàce oceny faktycznych mo˝liwoÊci rozwojowych firmy. Przeprowadza si´ klasyczne obliczenia statystyczne, dotyczàce: przyrostu absolutnego indeksu IKP, tempa wzrostu, dynamiki.. 5. Zakończenie Badania nad efektem synergii s∏u˝à nie tylko celom diagnostycznym, ale powinny równie˝ uwzgl´dniaç studia prognostyczne, wskazujàce na tendencje rozwojowe firmy, zakres kooperacji, a tak˝e na efektywnoÊç np. outsourcingu, w zwiàzku z redukcjà ma∏o efektywnych funkcji. Wa˝nym kierunkiem wykorzystania procedury kategoryzacji jest programowanie strategiczne (np. opracowanie opcji strategicznych, programu dzia∏alnoÊci globalnej przedsi´biorstwa, scenariuszy). JeÊli bowiem poszerzy si´ indeks IKP o kryteria oceny sytuacji zewn´trznych, to historia kszta∏towania si´ efektu synergicznego oraz bie˝àcy materia∏ analityczny b´dà stanowiç dobrà podstaw´ do programowania rozwoju firmy. Wyniki badaƒ diagnostycznych i prognostycznych mogà byç przydatne przy podejmowaniu decyzji strategicznych w zakresie: – likwidacji dzia∏alnoÊci w danym sektorze, przy sta∏ym i szybkim spadku efektu synergii oraz zdolnoÊci rozwojowej, – przeprowadzenia radykalnych zmian (restrukturyzacji), przy silnych wahaniach indeksu IKP, – dokonania wyboru optymalnego wariantu rozwiàzania (inwestycyjnego, operacyjnego), w zwiàzku z ocenà efektywnoÊci oraz wp∏ywem ró˝nych programów na tempo rozwoju firmy. Literatura Jaki A. [2004], Wycena przedsi´biorstwa. Przes∏anki, procedury, metody, Oficyna Wydawnicza, Kraków. Piekarz H. [1991], Efekt organizacyjny jako kryterium oceny systemu wytwórczego, Wydawnictwo AE w Krakowie, Seria specjalna: Monografie, nr 102, Kraków. Piekarz H. [2000], Efekt synergiczny jako kryterium sprawnoÊci przedsi´biorstwa [w:] W kr´gu zarzàdzania. Spojrzenie interdyscyplinarne, red. T. Borkowski, A. Marcinkowski i A. Oherow-Urbaniec, Ksi´garnia Akademicka, Kraków. Stabry∏a A. [2005], Categorization as an Instrument in Managing Company Development Capacity, Argumenta Oeconomica Cracoviensia, nr 3. Zieleniewski J. [1982], Organizacja zespo∏ów ludzkich. Wst´p do teorii organizacji i kierowania, PWN, Warszawa..

(18) 24. Adam Stabry∏a. Categorisation Procedure in Assessing the Synergistic Effect of a Company The aim of this article is to describe a methodology of categorising the business activities of a company, oriented towards an assessment of the synergistic effect. Categorisation has many applications; it serves, above all, as a tool of diagnostic analysis, for example in monitoring and control and in statistical analysis of the economic progress of the given company. This procedure can be used in the partial (fragmentary) assessment of any given system, e.g., according to market share, turnover, or product quality, but generally categorisation is treated as a basis for complex assessments. Categorisation procedure may be used not only in diagnostic studies but also as an instrument for selecting variant solutions. For example, it can be applied both to the assessment of projects within a general classification range and to specialist classification fields. Categorisation can also be applied in various competition procedures. The author presents the following issues in particular sections of the article: – general characteristics of the categorisation procedure, – analysis of the categorisation procedure for the purpose of calculating the Index of Point Qualification, – an example of calculating the Index of Point Qualification and establishing the category of business activity of a company..

(19)