Wykorzystanie rachunku przepływów pieniężnych w analizie finansowej

Pełen tekst

(1)Bronisław Kat.dra. Micherda. Rachunkowości. FinansoweJ. VVykorzystnrierachunku przepływów pieniężnych. w analizie finansowej 1. Wprowadzenie Rynkowy sposób gospodarowania charakteryzuje szerokie wykorzystanie wła rozumianej rachunkowości w procesie zarządzania jednostkami gospodarczymi. Integrałną częścią rachunkowoŚci jest analiza finansowa, służąca do interpretacji tworzonych w rachunkowości danych i realizująca tym samym analityc zną funkcję rachunkowości. Funkcja ta wspomaga funkcję informacyjną, a także wiąże się ściśle z właściwie rozumianą funkcją kontrolną, wskazując równocześnie na kierunek ich rozwoju do funkcji stymulacyjnej, tj. oddziaływania rachunkowości na rzeczywistość gospodarczą'. Wydaje się bowiem, że nie moż na oddzielić procesu tworzenia w rachunkowości liczbowego obrazu rzeczywistości gospodarczej od poprawnej interpretacji tego obrazu. Szerokie wykorzystanie rachunkowości w biznesie jest zasadniczą przeslankąjej nieustannego rozwoju w gospodarce rynkowej. Proces ten dostarcza również licznych dowodów świadczących o potrzebie i możliwości integracji analizy finansowej i rachunkowości. Integracja ta czyni z nich spójne i przydatne praktycznie narzędzie racjonalnego gospodarowania, dające podmiotom gospodarczym szansę funkcjonowania w trudnych warunkach rynkowych. Wydaje się, że w kontekście obserwowanych tendencji integracyjnych rozwiązań systemowych stosowanych w Polsce z rozwiązaniami funkcjonującymi w krajach o gospodarce rynkowej, również u nas analizę finansową należy traktować jako integralną część szeroko rozumianej rachunkowości. Nie wyklucza. to możliwości wykorzystania dorobku metodologicznego analizy ekonomicznej ściwie. I Por. B. Michcnłn. StYI1l/llacyjnaJ/lllkcja racllfmkolVofci , ZeszyLy Naukowe AE w Krakowie,. Krnków 1985, nr 207..

(2) Bro1lislaw Micherda. w ramach tak usytuowanej analizy finansowej'. Warstwa interpretacyjna istotna jest zwłaszcza wtedy, gdy rozpatruje się ją w kontekście systemu informacyjno-decyzyjnego jednostki gospodarczej. Od systemu tego wymaga się bowiem , aby umożliwiał': - trafny dobór informacji z pełnego ich zbioru, - właściwą ich ocenę według istotnego znaczenia, - właściwe łączenie informacji odpowiednio do ich wzajemnego powiązania . Wszystkie te postulaty leżą w sferze analitycznej funkcji rachunkowości i powinny być realizowane w gospodarce rynkowej.. rachunkowości. 2.. Płaszczyzny współczesnel. analizy finansowel. Rynkowy sposób gospodarowania uwidacznia ceł rachunkowości, którym jest właściwy wieloprzekrojowy pomiar wyniku finansowego (zysku). Metodyka tego pomiaru, obrazująca proces pomnażania zaangażowanego w działal ności gospodarczej kapitału, sluży do oceny zarówno działań realizowanych, jak i przewidywanych. Pomiar ten możliwy jest w ramach rachunku zasobów, który w sferze ewidencji księgowej realizowany jest na kontach bilansowych, służących do uję cia poszczególnych składników majątku i kapitałów jednostki gospodarczej, natomiast w sprawozdawczości finansowej ma postać bilansu majątkowego. Rachunek zasobów jest pierwszym podstawowym wymiarem rachunkowości podwójnej. Wymiar ten został rozwinięty przez pomiar wyniku finansowego w ramach rachunku strumieni, realizowany jest w sferze ewidencji księ gowej na kontach wynikowych ujmujących strumienie kosztów, przychodów oraz wyników (zysków i strat) nadzwyczajnych. W sprawozdawczości finansowej rachunek ten ma postać zestawianego w dwóch wari antach - porównawczego bądź kalkulacyjnego - rachunku wyników. Rachunek strumieni można traktować jako drugi wymiar rachunkowości podwójnej, który wnikliwie opisuje proces kreowania wyniku finansowego (zysku), Wspólcześnie również ten rachunek wyniku finansowego został rozwinięty poprzez propozycję rachunku, który można określić mianem rachunku czynników, Rachunek ten przejawia się w sferze ewidencji księgowej w postaci kont sit ewidencjonujących czynniki przyspieszające bądź opóźniające proces tworzenia wyniku finansowego (zysku). Konta te przyjmują zapisy dotyczące zdarze1\ lub rezultaty badań analitycznych w tym zakresie" a w sprawozd awczości finansowej reprezentowane są m.in. przez sprawozdanie o przepływach 2 Por. B. Micherda, Wykorzyslallie metoli !Jadania przyczynowego IV mwliziefillollsowej, Zeszy1y Naukowe AE w Krakowie, Kroków 1988, nr 267. J l, Trzcicniccki, Projektowanie systemów zarzqdzałlia, PWN , Wilrszawa 1980, s. 83. 4. Por. M. Dobija, Teoretyczne I organiz.acyjne podstawy systemu trójwymiarowej racJlI/1/koZCS1.yty Naukowe AE w Krakowie, Kraków 1990, nr 329.. wości,.

(3) rachunku środków pieniężnych (cashflow). To właśnie rozważania o istocie rachunku przepływów pieniężnych kierują uwagę na lokalizację i związek tego sprawozdania z biłansem majątkowym i rachunkiem wyników s.. Rachunek czynników stanowi trzeci, coraz bardziej widoczny wymiar rachunkowości, pozwalający mówić o pojawieniu się rachunkowości potrójnej. Przedmiotowa struktura współczesnej rachunkowości coraz wyraźniej zmierza. zatem do modelu trójwymiarowego (rys. l). Na rysunku tym przedstawiono ścisły związek analizy fll1ansowej z rachunkowością, wskazując na podstawowe źródła tej analizy i równocześnie obszary, których ona dotyczy. Tak więc przedmiotowa struktura rachunkowości stanowi znaczącą przesłankę systematyki płaszczyzn analizy finansowej. .. RACHUNKOWOŚC. Rachunek zasobów RacJmnck strumieni Rachunek czynników. Konta bilansowe Konta wynikowe Konta sil. Bilans majątkowy Rnchunek zysków i strat Cashflow. ANALIZA FINANSOWA. Rys. l. Miejsce analizy finansowej w przedmiotowej strukturze rachunkowości Źródlo: opracowanie włnsne. Właściwa i pełna realizacja analitycznej funkcji rachunkowości poprzez integrację analizy finansowej z rachunkowością istotnie warunkuje sprawność. funkcjonowania systemu informacyjno-decyzyjnego z punktu widzenia potrzeb zarządzania. Analiza finansowa zajmuje też znaczące miejsce w rachunku ekonomicznym prowadzonym w jednostkach gospodarczych. Znajduje to wyraz w powiązaniu pomiędzy elementami rachunku ekonomicznego na szczeblu podmiotu gospodarczego, rozumianego za E. Burzym jako proces prowadzący do podjęcia ekonomicznie uzasadnionych decyzji gospodarczych (rys. 2). Analiza finansowa jako integralna część szeroko rozumianej rachunkowości, podobnie jak rachunkowość podlega ewolucji, dostosowując się do rosną cych potrzeb zarządzania. Stąd też charakterystyczną cechą analizy finansowej w warunkach rynkowych jest bezpośrednie wykorzystanie jej rezultatów do zarządzania. Wykorzystanie to podkreśla zarówno jej retrospektywny, jak i prospektywny charakter. Analiza finansowa doskonałona jest w obu tych równie ważnych aspektach. Tak więc orientacja czasowa analizy finansowej stanowi istotną przesłankę systematyki jej płaszczyzn. 5. Por. B. Michcrdn, Rachunek przepływów pieniężnych we współczesnej racJllIllk(}w(}.~ci, Naukowe AE w Krakowie, Kraków 2001, nr 559.. Zeszyły.

(4) I. Bronisław. Ewidencja. Michertla. Planowanie. Ocena decyzji. Decyzje dotyCZ,1CC. podjętych. przyszlości. w przeszłości ANALIZA FINANSOWA RETROSPEKTYWNA. ANALIZA FINANSOWA PROSPEKTYWNA. Rys. 2. Związki między rachunkiem ekonomicznym jednostki gospodarczej a analizą fi nansową Źródło:. opracowanie własne na podstawie: E. Burlyrn, Analiza filla//sowa AEw Krakowie, Krnków 1984, s. 8.. \II. przedsiębiorstwie. przemysłowym ,. I. PŁASZCZYZNY. -I PŁASZCZYZNA CZASOWA ! '+I PROCEDURY RETROSPEKTYWNE!. i. PROCEDURY ANALIZY FINANSOWEJ ~!. Żródl o:. ! PŁASZCZYZNA PRZEDMIOTOWAr-. viH. Sytuacja mnjf}tkowo-k npitalowa. t współczesnej. Zys kowno ść Płynność. PROCEDURY PROSPEKTYWNE !. Rys. 3. Pła szczyzny. I. ANALIZY FINANSOWEJ. finnnsowa. II-. I+-. analizy finansowej. opracowanie własne.. Wskazane przeslanki systematyki płaszczyzn analizy finansowej należy jako podstawowe. Uwzględniają one zarówno ewolucję racbunko-. traktować.

(5) Wykorzystanie rachunku wości, wynikającą. z konieczności wielopłaszczyznowego pomiaru wyniku finansowego jednostek gospodarczych, jak i coraz bardziej wymagające warunki funkcjonowania rachunkowości w gospodarce rynkowej. Przeslanki te pozwalają zatem na akcentowanie dwóch zasadniczych plaszczyzn współcze snej analizy finansowej, których kryteriami są odpowiednio (rys. 3): - wynikający z przekroju strukturalnego żródel przedmiot dzialania analitycznego, - orientacja czasowa. W procesie doskonalenia analizy finansowej podkreśla się szczególnie czynniki dynamizujące dzialalność gospodarczą i proces pomnażania kapitalów, wykorzystując odpowiednio w tym celu tworzone w rachunkowości informacje o majątku, kapitalach, kosztach i wynikach, a także o przeplywach pieniężnych . .. 3. Geneza I Istota rachunku. przepływów pieniężnych. Wykorzystywanie rachunkowości w zarządzaniu powoduje konieczno ść obserwacji czynników warunkujących efektywność gospodarowania, co przejawia się m.in. w sporządzaniu kolejnego sprawozdania finansowego o przeplywach pieniężnyc h (cashflow). Stwarza to nowe możliwości oceny sytuacji płatniczej jednostki gospodarczej. Przydatność sprawozdania finansowego, wyprowadzonego z "bilansu ruchu" i rozwiniętego do przepływu gotówki Ci ekwiwalentów)", wydaje się wynikać z faktu zestawiania w nim czynników (sil) wskazujących na obszary działalności jednostki gospodarczej, w których pozyskuje ona bądź traci środki pieniężne i ich ekwiwalenty. Należy podkreślić, że sprawozdanie o przeplywie środków pieniężnych jest również (w czę ści dotyczącej działalności operacyjnej) rachunkiem wyników w opcji kasowej', bardzo istotnej, gdy uw zględni się wskazywany ju ż zasadniczy cel rachunkowości, którym jest wieloprzekrojowy pomiar wyniku finansowego jednostki gospodarczej. Istotę "bilansu ruchu" oraz rachunku przeplywów pieniężnych w ujęciu syntetycznym przedstawiono na rys. 4 i 5. Sprawozdanie z przepływów środków pieniężn ych, uzupełniając bilans majątkowy oraz rachunek zysków i strat (zestawiane na podstawie zasady memoriałowej), wskazuje na pozytywne i negatywne siły oddziałujące na stan środków pieniężnych. Podejście memoriałowe i kasowe przedstawiono na rys . 6.. 6 O ewolucji tej świadczą równic:? zmiany MiQdzynarodowego Standardu Rachunkowości I lU' 7 (przyj~ty w lipcu 1997 r. MSR "Sprawozdanie o zmitmnch w sytuacji finansowej" zmodyfikowano w t 992 r. i od ł I 1994 r. obowiQzujc MSR "Sprawozdania z przcpływów środków picni~żnych"). 1. Por. A.M. Fcrris, G.K. Swidcrska. RacJulllkowośc.'. An Accollwitlg HmuJbook, Irwin Prcss.. HOlllcwood 1990, Warszawa 1994,s. t32..

(6) Bronisław. Wykorzystanie środków. Pochodzenie. 3. Strata. układ. środków. I. Zmniejszenie aktywów (A-) 2. Wzrost pasywów (P +) 3. Zysk. I. Wzrost aktywów (A +) 2. Zmniejszenie pasywów (P-). Rys. 4. Ogólny. Micherda. bilansu ruchu. Źródło:. T. Waśnicwski, W. Skoczylas, Cashflow IV przedsi{?biorSllVie. Ustalanie i tll/aliza, FU1l dacja Rozwoju Rachunkowości w Polsce, Warszawa 1995, s. 58.. 8. PODMIOT GOSPODARCZY. /. IDZIAŁALNOŚC OPERACYJNAJ ~. Wpływy. Wydatki. I DZIAŁALNOŚC INWESTYCYJNA I I. r. Wpływy. DZIAŁALNOŚC FłNANSOWA. t. Wpływy. wJatki. PRZEPŁYWY PIENIĘZNE. WyLtki. NETTO. t t t Stan POCZQtkowy--j ŚRODKI PIENIĘZNE. Rys. 5. Istota rachunku. I. I- Stan kOI\cowy. przepływów pieniężnych. Żrodło: E. Śnieżek. Przeplywy finansowe i przeptywy pielliężne ZeSZły Teoretyczne Rady NaukoI. wej Stowarzyszenia Księgowych w Polsce, Warszawa 1994, nr 27. s. 36. Różnicę pomiędzy zyskiem a nadwyżką środków pieniężnych uwidacznia również ksztaltowanie się progu rentowności i progu plynności finansowej, co. przedstawiono na rys. 7. Ustawa o rachunkowości' (art. 45 i 48) obliguje do sporządzania sprawozdania z przepływu środków pieniężnych jednostki gospodarczej podlegającej obowiązkowi corocznego badania sprawozdania finansowego. Sposób sporzą dzania tego sprawozdania dla jednostek innych niż banki i ubezpieczyciele określa zalącznik nr 8 do ustawy. Sprawozdanie to zestawiane jest za pomocą 8. Uslawa zdnia 291X 1994 r.. ° rachunkowości (Dz. U. 1994), nr 12l,poz. 591)..

(7) rachunku. metody pośredniej. która ma określone zalety. ale również wady'. Treść sprawozdania z przepływu środków pieniężnych oraz istotę jego zróżnicowania metodycznego ilustruje rys. 8. Środki pieniężne 1. Zysk 1. I. I. Przychody. Koszty. WPIY\. / StOI mienie Moment ______ finansowe _______. \. t. zasady. t. memoriałowej. Wedlug zasady kasowej. I. I. ZObowiijzania ~,<------- Środki pieniężne. Należności. Rys. 6. Zysk a środki. Moment. realizacji. wystąpienia. Według. jdatki. t. pieniężne. Żródło: T. Kiziukicwicz, Sprawo'(.llcmie '(. przepływu środków pielJiężnych. IV. 'l.{Ir'l.qdumiu firmq,. Ekspert. Wroclaw 1995. s. 6 .. próg. koszty. przychody. rentowności. Zasięg. Rys. 7. Próg. rentowności. i próg. płynności. prowadzonej działalności. finansowej. Żr6dło: opracowanie własne na podslawie: A. Jarugowa,RlIcJwnek koszlów siębiorsllVem,. w wrzqdWII;u przed~. PWE, Wnrsznwa 1986, s. 51.. 9 Zalety i wady metod sporzqdznnia sprawozdania z przeplywu środk6w pieniężnych zostały om6wione w pracy: T. Kiziukiewicz, Sprawozdanie Z przepływu ,frodków pieniężnych ... , s. 17,.

(8) Brollislaw Micherda. I.. Działalność. operacyjna: Metoda bezpośrednia Przychody mające skutki finansowe ( - ) Wydatki związane z działalnością. Metoda pośrednia Wynik finansowy netto (+ -) Korekty. operacyjną. Środki pieniężne netto z działalności operacyjnej (> O/ < O). II. Działalność inwestycyjna: Wpływy z działalności inwestycyjnej (-) Wydatki. związane. z działalnością inwestycyjną. Środki pieniężne netto z działalności inwestycyjnej (> O/ < O). III.. finansowa: z działalności finansowej ( - ) Wydatki związane z dzialalnościq. Działalność Wpływy. finansową. Środki pieniężne netto z działalności finansowej (> O/ < O). IV. Zmiana stanu środków. pieniężnych. netto (I -I- - II + - III). V. Środki pieniężne na początek okresu. VI. Środki pieniężne na koniec okresu (IV + V). Rys. 8. Metody. sporządzania. sprawozdania z przeplywu. środków pieniężnych. Źródło: T. Kiziukiewicz, Sprawozdanie z przepływu środków pieniężnych ... , s. 16.. 4. Retrospektywne wykorzystanie rachunku przepływów pieniężnych. Informacje konieczne do pomiaru płynności finansowej mogą występować w ekonomicznej postaci zasobów i strumieni. Prowadzi to do wyróżnienia ich rachunku statycznego i dynamicznego. Rachunek statyczny abstrahuje od wymiaru czasu przedmiotu obserwacji i przedstawia wielkości zasobowe w danym momencie czasu. Rachunek dynamiczny wynika zaś z przyjęcia do tych obserwacji określonego zakresu czasowego, tak więc prezentuje wielkości w postaci strumieni w danym okresie. Statyczny przegląd płynności finansowej informuje tylko o stanie płynności w momencie sporządzania bilansu, a więc o statycznym wyniku procesów finansowania. Podejście to ma wiele wad, na które zwraca się uwagę w literaturze'·. Pełniejszy obraz gospodarki finansowej podmiotu można uzyskać przez prześledzenie strumieni finansowych wpływów i wydatków w okresie sprawozdawczym, których następstwem były zmiany w majątku jednostki i w źródłach jej finansowania. Dynamiczny przegląd umożliwia wgląd w procesy finansowania oraz pozwala ocenić przyczyny stanu płynności na koniec okresu sprawozdawczego.. \O M. Sierpil'iska, D. Wędzki, Zarządzallie plYll1/Ością Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1977. s. 63 i nast.. finansową. w przedsiębiorstwie,.

(9) rachunku Uwzględniając fakt, że przy zestawianiu tego sprawozdania finansowego, zgodnie z wymaganiami obowiazującego prawa gospodarczego, strumienie przepływów pieniężnych grupuje się z jednej strony na podstawie trzech rodzajów działalności: operacyjnej (realizacja zasadniczego celu jednostki gospodarczej), inwestycyjnej (gospodarowanie majątkiem trwałym), finansowej (gospodarowanie kapitałem stałym), z drugiej zaś biorąc pod uwagę możliwe dwa kierunki tych strumieni, takie jak nadwyżka (+) i niedobór (-), przepływy te można dla celów syntetycznej interpretacji zestawić w osiem przypadków podlegających ocenie (tabela I).. Tabela l. Rozpoznanie sytuacji finansowej jednostki gospodarczej Rodzaj strumieni Operacyjny Inwestycyjny Finansowy Żródło:. Przypadki l. 2. 3. 4. + + +. +. + +. -. -. -. 5. +. -. +. + +. 6 -. -. +. 7. -. +. -. 8. -. -. opracowanie własne na podstawie: D.W. Olszewski, Podstawy analizy finansowej przed~ Centrum Edukacji i Rozwoju Biznesu, Warszawa 1992, s. 35.. siębiol'sflllll,. Ogólna interpretacja. wyróżnionych. przypadków przedstawia. się następu. jąco:. - przypadek I wskazuje na dużą płynność finansową i przygotowywanie się do nowych przedsięwzięć lub przejęcia innej jednostki gospodarczej, - przypadek 2 wskazuje na wysoką rentowność i możliwość inwestowania oraz regulowanie zobowiązań wobec właścicieli lub wierzycieli, - przypadek 3 wskazuje na procesy restrukturyzacyjne, - przypadek 4 wskazuje na typową rozwijającą się jednostkę gospodarczą, - przypadek 5 wskazuje na przejściowe trudności finansowe jednostyki gospodarczej, - przypadek 6 wskazuje na sytuację charakteryzującą młode, rozwijające się jednostki gospodarcze, - przypadek 7 wskazuje na trudności finansowe jednostki gospodarczej oraz próby ich pokonania poprzez sprzedaż majątku trwałego, - przypadek 8 wskazuje na prawdopodobieństwo bankructwa jednostki gospodarczej. Tak więc rodzaj strumieni przepływów pieniężnych pozwala na ogólną ocenę sytuacji finansowej jednostki gospodarczej, która powinna być odpowiednio pogłębiona. Formą tego pogłębienia może być wykorzystanie wskaź ników cashflow. Dwie zasadnicze grupy tych wskaźników wskazują bowiem, czy przyszłe zasoby pieniężne jednostki gospodarczej będą wystarczające w kontekście przewidywanego na nie zapotrzebowania i czy jednostka ta jest.

(10) Bronisław. Micherda. dostatecznie sprawna w zakresie kształtowania przepływów pieniężnych w porównaniu z innymi okresami bądź innymi podmiotami ". W pierwszej grupie podstawowe znaczenie ma wskaźnik ogólnej wystarczałności gotówki jako rełacja gotówki netto z działałności operacyjnej do spłaty zobowiązań dlugoterminowych, wypłat dywidend i zakupów majątko wych. Wskaźnik ten równy lub wyższy od jedności wskazuje, że jednostka gospodarcza nie musi korzystać z dodatkowych źródeł gotówki. Bardziej szczegółowe wskaźniki tej grupy (splacalności długoterminowych zadłużell, wypłaty dywidend, zakupów reinwestycyjnych, spłacalności ogółu zadłużeń) umożliwiają dalsze pogłębienie tej analizy. Wskaźnik będący relacją amortyzacji do gotówki netto z działalności operacyjnej (udziału amortyzacji w przyroście gotowki) wskazuje zaś na rolę , jaką odgrywa amortyzacja w nadwyżce pieniężnej wygospodarowanej przez jednostkę gospoda rczą i wymaga równocześnie zastanowienia, jak długo będą to wołne środki pieniężne, nie zaangażowane w potrzeby inwestycyjne 12 • Wskaźniki drugiej grupy charakteryzują wydajność gotówkową jednostki gospodarczej i są relacją gotówki netto z działalności operacyjnej do sprzedaży, zysku netto bądź majątku. Pożądana jest przy tym stosunkowo wysoka wartość tych wskaźników". Rosnące zapotrzebowanie na wskaźniki charakteryzujące gospodarkę pieniężną jednostek gospodarczych jest przesłanką pogłębienia koncepcji odpowienich wskaźników opartych na danych wynikających z rachunku przepływów pieniężnych. Wyrazem tego jest propozycja wykorzystywania trzech grup tych wskaźników: struktury przepływów pieniężnych, charaktcryzujcych wystarczalność gotówki, wyrażających wydajność gotówkową jednostki gospodarczej". Wskaźniki pierwszej grupy charakteryzują strukturę źródeł wpływów środkow pieniężnych z działalności operacyjnej, w tym głównie zysku netto, amortyzacji i zwolnionych środków własnych. Wskaźniki drugiej grupy są podstawą oceny zdolności otrzymywania gotówki w wyniku działałności operacyjnej dla pokrycia niezbędnych potrzeb w zakresie inwestycji w majątku trwałym, spłaty zobowiązań oraz wypłaty dywidend i mają postać wskaźnika syntetycznego oraz wskaźników szczegółowych. Wskaźniki trzeciej grupy, które wyróż nia omawiana koncepcja, to wskaźnik wydajności gotówkowej sprzedaży oraz wydajności gotówkowej zaangażowanego kapitału. Warto dodać, że w obecnej wersji tej koncepcji wyróżnia się trzy grupy tych wskaźników (struktury przepływów pieniężnych, wystarczalności środków i wydajności środków), wzboII Por. M. Gottlicb, W. Lewczyński, Casll f/OlYs. sprawDZi/allie z przepływów golówki (w praktyce USA i IV w(lI'lwkach polskich), rnstytut Przedsiębiorczości, Sopot 1993, s, 59-63.. Autorzy wyróżniają wskntniki wystarczalności gotówki i wskażniki wydajności gotówkowej, przylnczaj!}c wyniki badali ich poziomu w wybranych branżllch w USA w latach 1986-1988. "IbidellI, S. 59-63. "IbidellI, s. 59-63. 14 T. Waśnicwski W. Skoczylns, Cashj10w w przedsiębiorstwie. Ustalanie i analiza , Fundacja Roż'woju Rachunkowości w Polsce, Warszawa 1995, s. 38-42. I.

(11) rachunku gacając głównie wskaźniki charakteryzujące strukturę przepływów środków pieniężnych o dalsze przekroje strukturaineis: - wskaźnik zdolności wypracowania środków pieniężnych netto z działal ności operacyjnej jako iloraz środków pieniężnych z działalności operacyjnej i sumy środków pieniężnych netto z działalności operacyjnej oraz wpływów z działalności inwestycyjnej i wpływów z dzialalności finan sowej, - wskaźnik finansowania dzialalności inwestycyjnej jako iloraz środków pieniężnych netto z działalności inwestycyjnej i środków pieniężnych netto z dzialalności operacyjnej i finansowej, - wskaźnik zależności od zewnętrznych źródeł finansowania jako iloraz wpływów z działalności finan sowej i wpływów z działalności operacyjnej, - wskaźnik pieniężnej samowystarczalności dzialalności Finansowej jako iloraz wplywów z działalności finansowej i wydatków na działalność finansową. Koncepcja ta wskazuje na możliwość dalszego uszczegółowienia wskaźni ków wystarczałności środków poprzez propozycję wskaźnika pokrycia odsetek jako relacji odsetek do środków pieniężnych z dzialalności operacyjnej, a zatem wpływa na modyfikację propozycji posługiwania się dwoma grupami wskaźni ków opartych na rachunku przepływów pieniężnych. Modyfikacja ta przesuwa z grupy wskaźników wystarc z alności gotówki wskaźnik udziału amortyzacji w przyroście gotówki oraz z grupy wskaźników wydajności gotówkowej wskaźnik gotówki do zysku netto i tworzy , stosownie do zasady konstrukcji wskaźników oraz wynikającej z niej specyfiki interpretacji treści, trzecią grupę wskaźników struktury przeplywów pieniężnych . Można dodać, że koncepcje wskaźników opartych na rachunku przepływów pieniężnych budowane są również na podstawie sprawozdm\ z przepływów pien ię żnych podmiotów szczególnych,jak to ma np. miejsce w odniesieniu do ubezpieczycieli 16. Również w tym wypadku proponuje się szeroką, wariantową i odpowiednio dostosowaną do specyfiki tych jednostek koncepcję trzech grup wskaźników: według sprawozdawczych segmentów przepływów pieniężnych, zdolności do wytwarzania środków pieniężnych oraz pieniężnej oceny działal ności ubezpieczeniowej. Dostrzec też można próby wykorzystania rachunku przepływów pienięż nych do wzbogacenia wskaźników anałitycznych w ramach statycznej analizy wskaźnikowej, co ma np. miejsce w koncepcji wykorzystania, w ramach wskaźników zdolności do obsługi zadłużenia, wskaźnika pokrycia zobowiązań nadwyżką finanso wą w formie relacji zysku netto i rocznej amortyzacji (tzw. uproszczonego cash f/ow) do przeciętnego stanu zobowiązań 17 •. 15 T. Waśnie wsk i , W. Skoczylas W'I Jak korzystać nięŻllych, "Rachunkowość" 1999, nr 12. 16. A.. Knl'mańska,. ze sprawozdania z przepływu środków pie-. AI/aliza lV.rkaillikmvll spraw(}zdania z pr'lcplylV<Jw pienięŻllych ubezp ieKsięgowyc h w Polsce, Warszawa. czyciela , Zeszyty Teoretyczne Rady Naukowej Stowarzyszenia. 1996.11,35 . 17. Por. W. Bień , Zarzqdzfll/;ejinallsamf przedsiębiorstwa, DiFin, Wnrsznwa 1996, '5.90-91..

(12) Bronis/aw Micherda. 5. Prospektywne aspekty rachunku. prxepływów. plenltżnych. Prospektywny charakter analizy finansowej w warunkach gospodarki rynkowej sprawia, że istotnym elementem tej analizy staje się planowanie finansowe. Pozwala ono ustalić wiele wielkości ekonomicznych, charakteryzujących przyszłą sytuację majątkowo-finansową jednostki gospodarczej. Planowanie finansowe umożliwia": - podejmowanie trafniejszych decyzji gospodarczych sprzyjających wzrostowi wartości jednostki gospodarczej, - odpowiednie kojarzenie skutków bieżących i perspektywicznych decyzji finansowych, co pozwala na zwiększenie zysków w dłuższej perspektywie i na uniknięcie zakłóceń działalności jednostki gospodarczej, - przewidywanie z góry skałi i skutków ryzyka finansowego, co daje moż liwość odpowiednio wczesnego podejmowania działań zmierzających do ograniczenia lub eliminacji skutków tego ryzyka. Planowanie finansowe jest zatem narzędziem racjonalizacji decyzji oraz ich reałizacji, powinno ono uwzględniać elastycznie zmiany w otoczeniu jednostki gospodarczej, co powinno przejawiać się w aktualizcji planów oraz wariantowym ich ujęciu. Istotne znaczenie ma także stosowanie zasady planowania kroczącego, tzn. ciągłego planowania w miarę upływu czasu. Plan finansowy powinien obejmować następujące główne elementy'9: - preliminarz obrotów gotówkowych (zwany także kasowym), obejmujący w odpowiednich przedziałach czasowych przewidywane wpływy i wydatki gotówkowe oraz przewi dujący sposoby pokrycia niedoborów i wykorzystania przejściowych nadwyżek gotówki, - preliminarz zysków i strat, - planowany bilans majątkowy, - preliminarz przepływów finansowych, obrazujący zestawienie przewidywanego przyrostu źródeł sfinansowania w odpowiednim przekroju oraz kierunków jego przeznaczenia (wykorzystania). Formą planowania finansowego jest konstruowanie sprawozdm\ pro forma w formie budżetowania kompleksowego. Podstawowe związki w budżetowa niu przedstawiono na rys . 9. Rachunki pro forma są wyrazem operatywnego budżetowania w gospodarce rynkowej, w której bez odpowiedniego przygotowania nie podejmuje się decyzji związanych z określonym ryzykiem gospodarczym. Istotnym elementem tego przygotowania jest planowanie przeplywów pieniężnych (cashflow).. 1& Ibidem, s. 104. '9/bidem, s. 106-107..

(13) rachunku. I I Preliminarz L. ,. Preliminarz sprzedaży. prognozowanie. 11 Preliminarl. !. i sprzed aży. produkcji. •. ł. Preliminarz. t. PrelIminarz. m a teri a ł ów. wynagrodzeń. Prelim inarz kaszlów. bezpośrednic h. bezpośrednic h. wydziałowych. Preliminarz kasowy. sprledaży. kosztów Ulrllldn. I Preliminarz. zapasów. Długook resowe. I Prcliminnrz J kopitalu. I_. ~ Preliminarz rachunku - > wyników. Rys. 9. Struktura. Preliminarz bilansu majqtkowego. budżetu. Preliminul-l przeplywów pieniężnych. w jednostce gospodarczej. Zródło: opracowanie własne na podstnwie: R,H. Gnrrison,. Malla gerin/ ACColllltillg, Business. Pub!., Plano, Texos 1985, s. 304.. Planowanie przepływów pieniężnych może zakładać różny termin . Planowanie krótkoterminowe może odnosić s ię do bliższej (do jednego roku), a dł u goterminowe do dalszej przyszłości (powyżej jednego roku). W pierwszym wypadku plan powinien uka zywać w miarę szczegółowo wyrażone przepływy środków pieniężnych w powiązaniu z ce ł ami i zadaniami jednostki gospodarczej. W drugim wypadku plan ten musi u wzgl ędniać strateg i ę jednostki gospodarczej oraz tendencje w jej otoczeniu 2•. W zakresie techniki planowania przepływów pieni ężnych wyodrębnia dwa podejścia 21 :. - punktem wyjścia jest stan środków pieniężnych na początku każdego · okresu powiększony o wpływy spodziewa ne w tym ok resie i pomniejszony o płanowane wydatki, co pozwała u sta łić nad wyżkę lub niedobór środków na koniec danego okresu, Por. T, Kiziukicwicz, Spmw(Jzt!allie Z przeplywu ,~I'()t!kdw piel/lęŻnych .. " s. 32, Ibidem , s, 32-33. Wicie szclcgólowych propozycji w tym zakresie, 7.fóźn i cownnych w zależności od podejścia , wielkości i specyfiki jednosIki gospodarc7.ej, podaje E. Śnieżek w 0l)rn· cownniu pL PrzcfJlywy pieniężlle ex past i ex antc, Fundacja Rozwoju Rach u nkowości w Polsce , 211. 21. Warszawa 1999, s. 132-146..

(14) Bronisław. Micherda. - plan przepływu środków pieniężnych przyjmuje identyczny układ jak sprawozdanie z zastosowaniem metody bezpośredniej lub pośredniej oraz wykorzystaniem danych zaczerpniętych z planowanego bilansu, planowanego rachunku zysków i strat oraz ze szczegółowych płanów gospodarczych. Płan przepływów pieniężnych według pierwszego rozwiązania stanowi w istocie plan kasowy i nie ukazuje wprost związku między żródłami pochodzenia środków a ich wykorzystaniem (tabela 2). Informacji umożliwiających ocenę tych powiązań, z podziałem na działalność operacyjną, inwestycyjn ą i finansową, dostarcza plan przeplywów pieniężnych oparty na strukturze sprawozdania z przeplywu środków pieniężnych, którą przedstawiono na rys. 8. Tabela 2. Plan przeplywu. środków pi e nięż nych. Okres (lata lub. Wyszczególnienie Stan środków. pieniężnych. na. początek. okresu,. wpływy (według źródeł). Suma środków. picnię7.nych. do dyspozycji. Wydatki (według przeznaczenia) Stun środków pieniężnych na koniec okresu Żródlo:. miesiące). t1. 12. Ix. Spł. Sp2=Spł. IWpł. ... Spx=Skx-ł ... IWpx Sdx ... IWyx .. .Sb:. Sdł. IWp2 Sd2. IWył. IWy2. Skł. Sk2. opracowanie własne na podstawie: T. Kiziukicwicz, Sprawoulallie z przepływu środkdw. pielliężltych ..... s. 33.. W analizie finansowej istotne znaczenie ma zmiana wartości pieniądza wraz upływem czasu. W myśl koncepcji tzw. czasowej wartości pieniądza pieniądz, który otrzyma się w przyszłości ma mniejszą "wartość" niż pieniądz , którym dysponuje się obecnie. Narzędziami pomiaru tych zmian są rachunek. z. procentu i rachunek dyskontowy. Analiza finansowa w gospodarce rynkowej w znacznym stopniu wykorzystuje te rachunki, ustalając zarówno przysztą wartośc kwot pieniężnych, jak i teraźniejszą wartość przyszłych wpływów. Potrzeba oceny teraźniejszej warto śc i przyszłych wpływów w długim czasie powstaje zwłaszcza wtedy, gdy należy wy wartościować zamierzone przedsię wzięcie rozwojowe (rachunek efektywności inwestycji) lub calą jednostkę gospodarczą z jej wieloletnim funkcjonowaniem (wycena jednostki gospodarczej za pomocą metody cashflow). Należy dodać , że rachunek przeplywów pieniężnych w as pekcie prospektywnym wykorzystywany jest również w szeroko rozumianym zarządzaniu zasobami pieniężnymi'2.. 22. Por. E. Śnieżek, Przepływy I)ic"ięi"e ... ~ M. S icrpińsku, D. WCdzki, op. cil..

(15) · rachunku. 6. Podsumowanie Miejsce i znaczenie rachunku przepływów pieniężnych w analizie finansowej wyznacza ewolucja celów jednostki gospodarczej w warunkach rynkowych. Nie można bowiem budować racjonalnych procedur analizy finansowej, zarówno w jej płaszczyźnie retrospektywnej, jak i prospektywnej, bez wyraź nie określonego celu gospodarowania. W warunkach gospodarki rynkowej jest nim pomnażanie wartości (kapitału) przejawiające się w uzyskiwaniu przez jednostkę gospodarczą korzystnych wyników finansowych. Wyniki te rozpatrywane w procesie ewolucji sprowadzają się zaś do: - osiągania zysków , - utrzymywania płynności finansowej, - maksymalizacji wartości rynkowej jednostki gospodarczej. Można dodać, że spotyka się koncepcje stawiające na plan pierwszy w omawianej kwestii przepływy pieniężne i kategorię nadwyżki pieniężnej". Wydaje się jednak, że kategoria nadwyżki pieniężnej, z uwagi na to , że jest skoncentrowana jedynie na określonych aspektach efektywności, nie może być traktowana w analizie finansowej jako zamiennik zysku". Stąd też si uszne wydaje się wzbogacenie analizy finansowej przez włączenie miernika nadwyżki pieniężnej i stosowanie go równolegle z miernikiem zysku". Sprawozdanie z przepływu środków pieniężnych jest stosunkowo nowym elementem sprawozdania finansowego. Doświadczenia zebrane w okresie jego funkcjonowania spowodowały szeroką dyskusję, czego wyrazem jest cykl artykułów prezentowanych na łamach miesięcznika "Rachunkowość"26. Wydaje się, że będzie ono doskonalone i w ślad za tym postępować będzie proces coraz peł niejszego wykorzystania tego sprawozdania w analizie finansowej27.. 23 Ma lo miejsce np. w koncepcji pracy J.A.Tracy, Sprlllvozdollia filUIIIsowe firm, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1994 lub w dyskusyjnym artykule T. Wnśnicwskicgo i W. Skoczylnsn, Wartość pOl,1/awcza 1/(u/wyżki pielliężnej przy ocenie efektywności gospodarowania p/"wlsiębio/"slwa, "Rachunkowość" 1998, nr 10. 2,1 Por. M, Sierpińska, Polityka dywidend IV spd/kaeli kapitalowych, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa-Kraków 1999, s. 91. 2!i Do takiego wniosku dochodzą T, Waśnicwski i W. Skoczylas w konkluzji powolancgo wyżcj nrtykulu dyskusyjncgo. 26 Z. Fedak, Sprawozdanie z pn,epływlI ,{/'odkdIV piclli~i.lIych, "Rachunkowość" 1996, nr 8; W. OiCli, Glos \V dyskllsji, "Rachunkowość" 1996, nr 10; T. Waśnicwski, W. Skoczylas, Glos w dy,~kllsji, "Rachunkowość" 1996, nr 12; E, Jakubczyk·Cnły, Sprawozdollie zprzeplywlf ~/'Ddkó\V pienięż/lych - wątpliwości, "Rachunkowość" 1997, nr I; T. Kiziukicwic7., Sprawozdauie z przepływu środków pieniężuych, "Rachunkowość" 1997. nr 3; J. On)cki, Rachunek przeplywll ,frOtIków picmięż"ych w malycltfirlllach, "Rachunkowość" 1999, nr 5. 27 Świadczą o tym propozycje znwurtc w projekcie nowelizacji lIstawyorachunkowości..

(16) Bronisław. Michenla. Literatura Bień Bień. W., Głos IV dyskllsji, "Rachunkowość" 1996, nr 10. W., Zarządzaniejinal/sami przedsiębiorstwa, Difin, Warszawa 1996. Burzym E., Allalizaftllollsowa w przedsiębiorstwie przemysłolVym, AE w Krakowie, Kraków 1984. Dobija M., Teoretyczne i orgallizac)~lIe podstawy systeml/ trójwymiarowej rachunkowości, Zeszyty Naukowe AE w Krakowie, Kraków 1990, nr 329. Fedak Z., Sprawozdanie Zprzepływu środków pieniężnych, "Racłlllnkowość" 1996, nr 8. Ferris A.M., Świderska G.K., Rachunkowość. Ali ACCOL/willg Halldbook, Irwin Press, Homewood 1990, Warszawa 1994. Gal'rison R.H., Mallagerial Accoulltillg, Business Pub1., Plano, Teksns 1985. Gmytrasiewicz M., Karmańska A., Olchowicz 1., Raclul1IkOlVOśćfillallsowa, Difin. Warszawa 1996. Gottlieb M., Lewczyoiski W., CashjlolV, spralVozdallie z przepłylVu gOlówki, Instytut Przedsiębiorczości, Sopot 1993. Grącki J., Rachunek przepływu środków pielliężllych w lI1ałych jil'J1Ulcll, "Rachunkowość" 1999, nr 5. Jakubczyk-Cilly E., Sprawozdanie Z przepłylVu .~rodków pieniężnych - wątpliwości, "Rachunkowość" 1997, nr l. Jarugowa A., Rachunek kosztów W zarządzaniu przedsiębiorstwem, PWE, Warszawa 1986. Karmańska A., Analiza wskaźnikowa sprawozdania zprzeplywólV pieniężnych ubezpieczyciela, Zeszyty Teoretyczne Rady Naukowej SKwP, Warszawa 1996, nr 35. Kiziukiewicz T., SprawoulaJlie z przepływu środków pieniężnych IV Wl'ządzalliufirmq, Ekspert, Wroclaw 1995. Kiziukiewicz T., Sprawozdanie z przeplylvll środków pieniężnych, "Rachunkowość" 1997, nr 3. Micherda B., StymulacyjllafulIkcja rachunkolVości, Zeszyty Naukowe AE w Krakowie, Kraków 1985, nr 207. Micherda B., Rachunek przepływów pieniężnych we współczesnej rac!umkowości, Zeszyty Naukowe AE w Krnkawie, Kraków 200 l , nr 559. Micherda B., Wykorzystanie metod badania prz)'czyllowego w analizie finansowej, Zeszyty Naukowe AE w Krakowie, Kraków 1988, nr 267. Międzynarodowe Stalldardy Rachul/kowości, SKwP, Warszawa 1999. Olszewski D.w., Podstawy analizy filia lisowej przedsiębiorstwa, Centrum Edukacji i Rozwoju Biznesu, Warszawa 1992. Sierpińska M., Polityka dywidelld IV spólkach kapitalowych, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa-Krnków 1999. Sierpińska M., Wędzki D., Zarządzanie plymlOściq-finllllsowq HI przedsiębiorstwie, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1997. Snieżek E., Przepływy!illal/sowe i przepływy pienięŻlle, Zeszyty Teoretyczne Rady Naukowej Stowarzyszenia Księgowych w Polsce, Warszawa 1994, nr 27. Śnieżek E., Przepływy pieniężne ex posl i ex allte, Fundacja Rozwoju Rachunkowości w Polsce, Warszawa 1999. Tracy I.A., Sprawozdalliafillansowefirm, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1994. Trzcieniecki J., Projektowanie systemów zarządzania, PWN, Warszflwa 1980. Waśniewski T., Skoczylas W., Ca"hjlow IV przedsiębiorstwie. Ustalallie i allaliza, Fundacja Rozwoju Rachunkowości w Polsce, Warszawa 1995. Waśniewski T., Skoczylas W., Glos w dyskusji, "Rachunkowość" 1996, nr 12..

(17) , rachunku Wa ś niewski. T ., Skoczyła. W., Jak korzystać ze sprawozdallia z przepływu środków pie..Rachunkowość" ł999, nr 12.. niężllych,. Waśniewski T" Skoczylas W"' Wartość poznawcza nadwyżki pie"i~itlej przy tywności gospodarowania przedsiębiorstwa, "Rachunkowość 1998, nr lO,. The Use of Cash Flow. Accounłs. ocenie efek-. in Financlal Analysls. Financial analysis. which is an integral [eature af accounting as understood in ils broadest terms, is, much as accounting itself. subject lo evolution as it adapts to the growing requirements af management. It follows thal fi characteristi c feature af finuncial analysis in a free market is łhat its results find UIl immediate application in management. This application emphasises the relrospective and predictive characler of financial analysis. Bnsed on the findings that accauntancy as a discipline has provitled as it has developed, Ihis paper attempts to state haw a new cash flaw statement could be employed on bot h these axes af modern finnl1cial analysis,.

(18)