Koncepcja współczesnego prawa ochrony środowiska a jego dynamiczny rozwój

2/2012

+/.#%0#*!õ730ªÛ#:%3.%'/õ02!7!õ/#(2/.9õ

×2/$/7)3+!õ!õ*%'/õ$9.!-)#:.9õ2/:7ª*õ

4(%õ#/.#%04õ/&õ-/$%2.õ%.6)2/.-%.4!,õ,!7õ

!.$õ)43õ$9.!-)#õ$%6%,/0-%.4

342%3:#:%.)%õ

Celem artykułu jest analiza współczesnej koncepcji prawa ochro-ny środowiska oraz analiza zachodzących w tej dyscyplinie prawniczej zmian, charakteryzujących się znaczną dynamiką. Przedmiotem ba-dań jest zależność między koncepcją prawa ochrony środowiska a jego dynamicznym rozwojem, ze szczególnym uwzględnieniem wzajemne-go oddziaływania między tymi dwoma elementami.

Słowa kluczowe

Prawo ochrony środowiska, zasada zrównoważonego rozwoju, prawo międzynarodowe, antropocentryzm

* Prof. dr hab., Kierownik Katedry Prawa Ochrony Środowiska UMK w Toruniu. © dań jest dań jest Co pyri ght Celem artyk Celem artyk

środowiska oraz analiza zachodzących w tej dyscyplinie prawniczej środowiska oraz analiza zachodzących w tej dyscyplinie prawniczej zmian, charakteryzujących się znaczną dynamiką. Przedmiotem zmian, charakteryzujących się znaczną dynamiką. Przedmiotem ba-dań jest dań jest by Celem artyk Celem artyk Wyda wni ctw o N aukow e

õ$9.!-)#õ$%6%,/0-%.4

õ$9.!-)#õ$%6%,/0-%.4

(%õ#/.#%04õ/&õ-/$%2.õ%.6)2/.-%.4!,õ,!7õ

(%õ#/.#%04õ/&õ-/$%2.õ%.6)2/.-%.4!,õ,!7õ

*%'/õ$9.!-)#:.9õ2/:7ª*õ

*%'/õ$9.!-)#:.9õ2/:7ª*õ

*%'/õ$9.!-)#:.9õ2/:7ª*õ

*%'/õ$9.!-)#:.9õ2/:7ª*õ

.%'/õ02!7!õ/#(2/.9õ

.%'/õ02!7!õ/#(2/.9õ

*%'/õ$9.!-)#:.9õ2/:7ª*õ

*%'/õ$9.!-)#:.9õ2/:7ª*õ

.%'/õ02!7!õ/#(2/.9õ

.%'/õ02!7!õ/#(2/.9õ

2/2012

!"342!#4

The purpose of this article is to analyze the modern concept of environmental law and dynamic changes which occur in this discipline of law. The concept of environmental law and its dynamic develop-ment are the main subject of this survey, with special regard to the interaction between those two elements.

Keywords

Environmental law, principle of sustainable development, inter-national law, anthropocentrism

Prawo ochrony środowiska może być obecnie zaliczane do jednej z najbardziej dynamicznie rozwijających się dyscyplin prawniczych. Przyczyn dynamicznego rozwoju prawa ochrony środowiska jest kilka i można zaliczyć rozwijającą się świadomość legislatora, a także organów stosujących prawo, dynamiczny roz-wój dyscyplin naukowych zajmujących się ochroną środowiska, a przede wszystkim ekologia i sozologia, coraz większa ingeren-cja człowieka w środowisko i wreszcie coraz poważniejsze skutki tej ingerencji dla współczesnego i przyszłych pokoleń. Jednocze-śnie dynamizm prawa ochrony środowiska rzutuje na jego kon-cepcję, która nie tylko, ulega zmianie, ale także musi zachowy-wać wystarczającą dla absorpcji tego dynamizmu elastyczność.

Artykuł ten jest analizą współczesnej koncepcji prawa ochrony środowiska oraz analizą zachodzących w tej dyscypli-nie prawniczej zmian, które charakteryzują się znaczną dynami-ką. Przedmiotem badań jest zależność między koncepcją prawa ochrony środowiska, a jego dynamicznym rozwojem, ze szcze-gólnym uwzględnieniem wzajemnego wpływu tych dwóch ele-mentów.

Historia prawa ochrony środowiska jest stosunkowo krót-ka, choć w piśmiennictwie wskazuje się na jego korzenie nie tylko w prawie okresu średniowiecza, ale nawet w prawie an-tycznym1_{. Jednak o nowoczesnym prawie ochrony środowiska,}

1 _{Rozważania o rzymskim prawie ochrony środowiska prowadził C.}

Kun-derewicz, który opublikował wyniki swoich badań w opracowaniach Ochrona

© ochrony ochrony gólnym gólnym Copyri ght

środowiska oraz analizą zachodzących w prawniczej prawniczej Przedmiotem Przedmiotem ochrony ochrony by

środowiska oraz analizą zachodzących w środowiska oraz analizą zachodzących w prawniczej Wyda wni ctw o prawa ochr prawa ochr

tylko, ulega zmianie, ale także musi tylko, ulega zmianie, ale także musi zachowy-czającą dla ab

czającą dla ab uł ten jest uł ten

środowiska oraz analizą zachodzących w środowiska oraz analizą zachodzących w

Naukow e

środowisko i wreszcie coraz poważniejsze skutki wreszcie coraz poważniejsze skutki współczesnego współczesnego prawa ochr prawa ochr Uni wers ytet u

zaliczyć rozwijającą się świadomość organów stosujących prawo, dynamiczny organów stosujących prawo, dynamiczny

roz-zajmujących zajmujących sozologia, sozologia,

wreszcie coraz poważniejsze skutki wreszcie coraz poważniejsze skutki

Miko

rozwoju prawa ochrony rozwoju prawa ochrony rozwijającą się świadomość rozwijającą się świadomość rozwoju prawa ochrony rozwoju prawa ochrony aja

rozwijających się dyscyplin rozwijających się dyscyplin rozwoju prawa ochrony rozwoju prawa ochrony K

operni ka

środowiska może być obecnie zaliczane środowiska może być obecnie zaliczane rozwijających się dyscyplin rozwijających się dyscyplin

w T oruni

u

, principle of sustainable development, , principle of sustainable development,

inter-2/2012

uwzględniającym nie tylko zagadnienia partykularne ale rów-nież prawo międzynarodowe, można mówić dopiero od przeło-mu lat 60 i 70 ubiegłego wieku.

Za początek rozwoju współczesnego prawa ochrony śro-dowiska można uznać Konferencję ONZ i sporządzony przez jej ówczesnego Sekretarza Generalnego raport „Człowiek i środo-wisko”2_{. Szczegółowa analiza, przeprowadzona w tym raporcie} obejmowała wpływ człowieka na stan środowiska, a także oce-nę tego stanu. Jednocześnie wnioski, wynikające z tej analizy zdeterminowały koncepcję prawnej ochrony środowiska.

U podstaw tej koncepcji legło kilka podstawowych założeń aksjologicznych. Po pierwsze instrumenty prawne miały przede wszystkim pełnić rolę protekcyjną w stosunku do środowiska. W normie prawnej upatrywano przede wszystkim elementu ochronnego. Stąd też wywodzi się dominująca w prawie ochro-ny środowiska metoda regulacji, jaką jest metoda administracyj-na, a w ślad za nią wprowadzenie do prawa ochrony środowiska metod działania, charakterystycznych dla administracji publicz-nej. Prawo ochrony środowiska charakteryzowało się zatem szerokim zakresem wykorzystywania metody władczej z silną pozycją organu administracji publicznej.

Po drugie, pomimo prób globalnego spojrzenia na proble-matykę ochrony środowiska, nadal dominowała metoda, po-legająca na partykularnym uregulowaniu ochrony poszczegól-nych elementów środowiska, zamiast na podejmowaniu prób całościowego i kompleksowego spojrzenia na zagadnienia po-wiązane ze środowiskiem i jego stanem. Stąd też wywodzi się tradycyjny sposób regulacji poszczególnych elementów środo-wiska w odrębnych aktach prawnych.

Po trzecie dostrzeżono konieczność większego wykorzy-stania instrumentów prawa międzynarodowego publicznego i zwiększenie roli społeczności międzynarodowej dla ochrony środowiska w wymiarze globalnym3_.

środowiska naturalnego w prawie rzymskim, Czasopismo Prawno – Historyczne

z 1981, nr 2 s. 1–10; Studia z rzymskiego prawa administracyjnego, Łódź 1991.

2 _{Tak przyjmuje m.in. R. Paczuski, Ochrona środowiska. Zarys wykładu,}

Bydgoszcz 2008, s. 17.

3 _{Zob. bliżej M. M. Kenig-Witkowska, Międzynarodowe prawo środowiska.}

Wybrane zagadnienia systemowe, Warszawa 2011.

© stania stania Co pyri ght tradycyjny sposób tradycyjny sposób wiska w

wiska w odrodr

Po trzecie dostrzeżono konieczność większego Po trzecie dostrzeżono konieczność większego

wykorzy-by ze środowiskiem i ze środowiskiem i tradycyjny sposób tradycyjny sposób Wyda wni ctw o

ę ochrony środowiska, nadal dominowała metoda, ę ochrony środowiska, nadal dominowała metoda,

po-partykularnym partykularnym

elementów środowiska, zamiast na podejmowaniu prób elementów środowiska, zamiast na podejmowaniu prób całościowego i

całościowego i kkomplekomplek ze środowiskiem i ze środowiskiem i

Naukow e

ganu administracji publicznej. ganu administracji publicznej.

Po drugie, pomimo prób globalnego spojrzenia na Po drugie, pomimo prób globalnego spojrzenia na proble-ę ochrony środowiska, nadal dominowała metoda, ę ochrony środowiska, nadal dominowała metoda,

po-Uni wers ytet u do prawa do prawa ystycznych dla ystycznych dla

środowiska charakteryzowało się zatem środowiska charakteryzowało się zatem

orzystywania orzystywania ganu administracji publicznej. ganu administracji publicznej.

Miko

środowiska metoda regulacji, jaką jest metoda środowiska metoda regulacji, jaką jest metoda

administracyj-do prawa do prawa

á

środowiska metoda regulacji, jaką jest metoda administracyj-środowiska metoda regulacji, jaką jest metoda administracyj-aja

. Stąd też wywodzi się dominująca w . Stąd też wywodzi się dominująca w

środowiska metoda regulacji, jaką jest metoda środowiska metoda regulacji, jaką jest metoda

administracyj-Kop erni

ka

aksjologicznych. Po pierwsze instrumenty prawne miały przede aksjologicznych. Po pierwsze instrumenty prawne miały przede u do środowiska. u do środowiska. wszystkim

wszystkim . Stąd też wywodzi się dominująca w . Stąd też wywodzi się dominująca w

w

aksjologicznych. Po pierwsze instrumenty prawne miały przede aksjologicznych. Po pierwsze instrumenty prawne miały przede Toruni

u

analizy odowiska. U podstaw tej koncepcji legło kilka podstawowych założeń U podstaw tej koncepcji legło kilka podstawowych założeń aksjologicznych. Po pierwsze instrumenty prawne miały przede aksjologicznych. Po pierwsze instrumenty prawne miały przede

2/2012

Po czwarte istotnym elementem koncepcji prawa ochrony środowiska były jego elementy antropocentryczne. Doszło bo-wiem do nowego ujęcia sytuacji prawnej jednostki ze wzglę-du na środowisko. Dostrzeżono związek pomiędzy stanem śro-dowiska, a jakością zdrowia, a nawet życia człowieka. Normy prawne, które w zasadzie pełniły rolę ochronną wobec środowi-ska, równocześnie służyły ochronie życia i zdrowia człowieka.

J. Boć i E. Samborska-Boć wśród przesłanek ochrony śro-dowiska wymienili przesłanki biologiczne, społeczne i ekono-miczne4_{, co odpowiada podstawowym założeniom} koncepcyj-nym prawa ochrony środowiska.

Wytyczone na przełomie lat 60 i 70 aksjologiczne podsta-wy prawa ochrony środowiska i w konsekwencji kierunki jego rozwoju, ulegały, na przestrzeni minionych pięćdziesięciu lat znacznej przebudowie, co doprowadziło do powstania współ-czesnej koncepcji prawa ochrony środowiska. Przyczyn przebu-dowy koncepcji można upatrywać w kilku istotnych elementach. Po pierwsze istotne znaczenie odgrywa ciągły rozwój technolo-giczny, a także stan badań nad środowiskiem, jego zagrożenia-mi i sposobazagrożenia-mi radzenia sobie z tyzagrożenia-mi zagrożeniazagrożenia-mi.

Po drugie istotne znaczenie mają pojawiające się nowe wyzwania dla legislatora, które są wynikiem konieczności jego reakcji na pojawiające się co rusz nowe zagrożenia dla środowi-ska np. klonowanie, GMO, efekt cieplarniany itp.

Po trzecie, za istotną przyczynę zmian w prawie ochrony środowiska należy również uznać wzrost samoświadomości jed-nostki i będące konsekwencją tego wzrostu dążenie do zwięk-szenia działań ochronnych.

Wywołane tymi przyczynami zmiany w prawie ochrony środowiska, doprowadziły do wypracowania współczesnej kon-cepcji regulacji prawnych. Obecnie w prawie ochrony środowi-ska nie można już jedynie upatrywać elementów ochronnych. Współczesne prawo ochrony środowiska nie zajmuje się już za-gadnieniem, czy oddziaływać na środowisko i jego zasoby, co było charakterystyczne dla początków prawa ochrony

środowi-4 _{J. Boć, E. Samborska-Boć, [w:] J. Boć, E. Samborska-Boć, K. Nowacki,}

Ochrona środowiska, Kolonia 2008, s. 57– 64.

©

środowiska, doprowadziły do wypracowania współczesnej kon-środowiska, doprowadziły do wypracowania współczesnej kon-Co

pyri ght

będące będące szenia działań ochr szenia działań ochr

Wywołane tymi przyczynami zmiany w Wywołane tymi przyczynami zmiany w

by

środowiska należy również uznać wzrost samoświadomości środowiska należy również uznać wzrost samoświadomości

jed-będące będące Wyda wni ctw o legislatora,

reakcji na pojawiające się co rusz nowe zagrożenia dla reakcji na pojawiające się co rusz nowe zagrożenia dla środowi-ska np. klonowanie, GMO

ska np. klonowanie, GMO

Po trzecie, za istotną przyczynę zmian w Po trzecie, za istotną przyczynę zmian w

środowiska należy również uznać wzrost samoświadomości środowiska należy również uznać wzrost samoświadomości

jed-Naukow e

sposobami radzenia sobie z sposobami radzenia sobie z

Po drugie istotne znaczenie mają pojawiające się nowe Po drugie istotne znaczenie mają pojawiające się nowe

legislatora, któr legislatora, któr Uni wers ytet u kilk

kilku istotnych elementach. u istotnych elementach. kilk

kilk

Po pierwsze istotne znaczenie odgrywa ciągły rozwój Po pierwsze istotne znaczenie odgrywa ciągły rozwój technolo-nad środowiskiem, jego nad środowiskiem, jego zagrożenia-sposobami radzenia sobie z

sposobami radzenia sobie z tymi zagrtymi zagr

Miko

owadziło do owadziło do

koncepcji prawa ochrony środowiska. Przyczyn koncepcji prawa ochrony środowiska. Przyczyn przebu-u istotnych elementach. u istotnych elementach.

á

owadziło do owadziło do _aja

rozwoju, ulegały, na przestrzeni minionych pięćdziesięciu lat owadziło do powstania do powstania K

operni ka aksjologiczne aksjologiczne podsta-onsekwencji kierunki onsekwencji kierunki rozwoju, ulegały, na przestrzeni minionych pięćdziesięciu lat rozwoju, ulegały, na przestrzeni minionych pięćdziesięciu lat

do powstania

w

aksjologiczne podsta-aksjologiczne podsta-Toruni

u

ono-, co odpowiada podstawowym założeniom , co odpowiada podstawowym założeniom

koncepcyj-2/2012

ska, ale zajmuje się tym, jak na środowisko oddziaływać. Na-stąpiło zatem przesunięcie akcentu z funkcji ochronnej prawa ochrony środowiska na funkcję dystrybucyjną.

Współczesna koncepcja prawa ochrony środowiska kon-centruje się wokół dystrybucji dostępu do środowiska i jego zasobów5_{. W konsekwencji rola organu administracji} publicz-nej przesunęła się z funkcji ochronpublicz-nej na funkcję dystrybucyj-ną. Rola organu administracji publicznej sprowadza się zatem przede wszystkim do określania kto, kiedy i na jakich warun-kach może ze środowiska korzystać. Oczywiście zakres tego ko-rzystania wyznacza przede wszystkim ustawa.

Punktem zwrotnym dla zmiany koncepcji prawa ochrony środowiska z ochronnej na dystrybucyjną była Konferencja w Rio de Janeiro w 1992 roku, na której wypracowano kompleksową, a zarazem spójną koncepcję zrównoważonego rozwoju6_{. Istotą} koncepcji zrównoważonego rozwoju jest przede wszystkim wy-ważenie różnych wartości prawem chronionych, które pozostają ze sobą w naturalnym konflikcie, przy czym jedną z tych warto-ści jest środowisko i jego ochrona.

Owo rozwiązywanie konfliktów, czy też inaczej rzecz uj-mując wyważanie sprzecznych interesów, wiąże się przede wszystkim z tym, że należy eliminować antagonizmy pomiędzy różnymi wartościami prawem chronionymi7_{. Koncepcja} zrówno-ważonego rozwoju sprowadza się do jak najszerszego i najczęst-szego a także najpełniejnajczęst-szego urzeczywistniania różnych war-tości prawem chronionych. Rolą organu stanowiącego prawo, a także organu je stosującego jest godzenie ze sobą sprzecznych wartości, a nie ich konfrontowanie. Stąd też nastąpiło przemo-delowanie koncepcji prawa ochrony środowiska właśnie w

kie-5 _{Por. B. Rakoczy, Konstytucyjna zasada sprawiedliwości społecznej,}

a ochrona środowiska w działalności przedsiębiorcy, [w:] J.

Ciechanowicz--McLean (red.), T. Bojar-Fijałkowski (red.), Prawo ochrony środowiska jako

warunek prowadzenia działalności gospodarczej, Gdańsk 2009, s. 89–98.

6 _{Zasada ta była przedmiotem analizy m.in. w monografii Z.}

Bu-kowskiego, Zrównoważony rozwój w systemie prawa, Toruń 2009.

7 _{J. Ciechanowicz-McLean zwraca uwagę na owe konflikty, wskazując}

jednocześnie jakie znaczenie ma tzw. ekoterroryzm, Prawo i polityka ochrony

środowiska, Warszawa 2009, s. 64 i n.

©

delowanie delowanie _Copyri

ght

organu je stosującego jest godzenie ze sobą sprzecznych organu je stosującego jest godzenie ze sobą sprzecznych wartości, a wartości, a delowanie delowanie by prawem prawem

organu je stosującego jest godzenie ze sobą sprzecznych organu je stosującego jest godzenie ze sobą sprzecznych

Wyda wni

ctw o

że należy

różnymi wartościami prawem chronionymi różnymi wartościami prawem chronionymi

rozwoju sprowadza się do jak najszerszego i rozwoju sprowadza się do jak najszerszego i

najpełniejszego najpełniejszego prawem chr prawem chr Naukow e

rozwiązywanie konfliktów, czy też inaczej rzecz rozwiązywanie konfliktów, czy też inaczej rzecz

uj-sprzecznych sprzecznych należy należy Uni wers ytet u

różnych wartości prawem chronionych, które pozostają różnych wartości prawem chronionych, które pozostają

konflikcie, przy czym jedną z konflikcie, przy czym jedną z jego ochrona.

jego ochrona.

rozwiązywanie konfliktów, czy też inaczej rzecz rozwiązywanie konfliktów, czy też inaczej rzecz

uj-Miko

koncepcję zrównoważonego rozwoju koncepcję zrównoważonego rozwoju

koncepcji zrównoważonego rozwoju jest przede wszystkim koncepcji zrównoważonego rozwoju jest przede wszystkim wy-różnych wartości prawem chronionych, które pozostają różnych wartości prawem chronionych, które pozostają

á

koncepcję zrównoważonego rozwoju

koncepcję zrównoważonego rozwojuoku, na której wypracowano kompleksową, _aja

koncepcję zrównoważonego rozwoju koncepcję zrównoważonego rozwojuK

operni ka

koncepcji prawa ochrony koncepcji prawa ochrony

była Konferencja wKonferencja w oku, na której wypracowano kompleksową, oku, na której wypracowano kompleksową, koncepcję zrównoważonego rozwoju

w

koncepcji prawa ochrony koncepcji prawa ochrony Toruni

u

jakich warun- warun-środowiska korzystać. Oczywiście zakres tego środowiska korzystać. Oczywiście zakres tego

ko-2/2012

runku dystrybucyjnym, z redukcją znaczenia funkcji ochronnej prawa ochrony środowiska.

Współczesne prawo ochrony środowiska przede wszystkim koncentruje się na tym, komu na jakich warunkach i w jakim za-kresie umożliwić dostęp do środowiska i możliwość korzystania z niego. Natomiast zmniejszeniu uległa rola organu, jako pod-miotu uwzględniającego przede wszystkim ochronny charakter prawa ochrony środowiska.

Konsekwencją wiodącej roli funkcji ochronnej było to, że zwiększał się konfrontacyjny charakter prawa ochrony środo-wiska wobec innych obszarów regulacji prawnej, w którym za wiodący element należy uznać ochronę praw i wolności jednost-ki. Prawo ochrony środowiska mogło być postrzegane jako ten obszar regulacji prawnych, który na jednostkę nakładał zbytnie obciążenia, a przede wszystkim ograniczał jej uprawnienia8_.

Wzmocnienie funkcji dystrybucyjnej prawa ochrony śro-dowiska, przy jednoczesnym zmniejszeniu roli funkcji ochron-nej, spowodowało, iż zarówno organy stanowiące prawo jak i je stosujące, zobowiązane są uwzględniać nie tylko interes środo-wiska, jako dobra wspólnego, ale również interes prywatny jed-nostki, której uprawnienia mogą ulec uszczupleniu, ze względu na konieczność ochrony środowiska.

W związku z zasadą zrównoważonego rozwoju za pod-stawowy sposób stanowienia prawa i jego stosowania należy uznać taki, który pozwoli w jak najlepszy sposób urzeczywistnić różne wartości prawem chronione, pozostające ze sobą w kon-flikcie. Dopiero w wyjątkowej sytuacji wolno organowi stano-wiącemu prawo a także je stosującemu rozstrzygnąć konflikt, na korzyść jednej z tych wartości. Oczywiście wymaga to właściwe-go uzasadnienia, dlaczewłaściwe-go taki wybór został dokonany. Jednak, co istotne, ów element konfrontacyjny ma charakter wyjątku od zasady.

Istotnym elementem współczesnego prawa ochrony środo-wiska jest również to, że zmierza ono do ochrony środośrodo-wiska jako jednej całości, a nie do ochrony jego poszczególnych

ele-8 _{B. Rakoczy, Ograniczenie praw i wolności jednostki ze względu na ochronę}

środowiska w Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, Toruń 2006.

© korzyść jednej z korzyść jednej z go uzasadnienia, go uzasadnienia, Co pyri ght flikcie. Dopier flikcie. Dopier wiącemu prawo wiącemu prawo korzyść jednej z korzyść jednej z by

różne wartości prawem chronione, pozostające ze sobą w różne wartości prawem chronione, pozostające ze sobą w

Dopiero w Dopiero w Wyda wni ctw o ony śr zasadą zasadą sposób stanowienia sposób stanowienia który pozwoli w który pozwoli w

różne wartości prawem chronione, pozostające ze sobą w różne wartości prawem chronione, pozostające ze sobą w

Naukow e

o dobra wspólnego, ale również interes prywatny o dobra wspólnego, ale również interes prywatny

jed-uprawnienia mogą uprawnienia mogą ony środowiska. ony środowiska. Uni wers ytet u zmniejszeniu zmniejszeniu

, iż zarówno organy stanowiące prawo jak i , iż zarówno organy stanowiące prawo jak i

uwzględniać uwzględniać

o dobra wspólnego, ale również interes prywatny o dobra wspólnego, ale również interes prywatny

jed-Miko

przede wszystkim ograniczał jej uprawnienia przede wszystkim ograniczał jej uprawnienia

ybucyjnej prawa ybucyjnej prawa zmniejszeniu zmniejszeniu

á

przede wszystkim ograniczał jej uprawnienia przede wszystkim ograniczał jej uprawnienia_aja

regulacji prawnych, który na jednostkę nakładał zbytnie przede wszystkim ograniczał jej uprawnienia przede wszystkim ograniczał jej uprawnieniaK

operni ka

wolności wolności

środowiska mogło być postrzegane jako ten środowiska mogło być postrzegane jako ten regulacji prawnych, który na jednostkę nakładał zbytnie regulacji prawnych, który na jednostkę nakładał zbytnie

przede wszystkim ograniczał jej uprawnienia

w któr któr wolności wolności Toruni u

Konsekwencją wiodącej roli funkcji ochronnej było to, że Konsekwencją wiodącej roli funkcji ochronnej było to, że konfrontacyjny charakter prawa ochrony konfrontacyjny charakter prawa ochrony

środo-któr któr

2/2012

mentów. J. Sommer analizując pojęcie koncepcji zintegrowanej ochrony środowiska i zauważając wieloznaczność tego pojęcia, wskazał też, że „ […] ochrona środowiska wymaga, aby oddzia-ływania na środowisko nie były rozpatrywane jako obciążenia oddziellnych mediów środowiskowych, ale jako oddziaływanie na środowisko jako całość i w tym charakterze zwalczane lub ograniczane”9_{. Za wartość prawem chronioną uznać można} za-tem nie tylko poszczególne elementy środowiska, ale także wza-jemne oddziaływanie między nimi. Stąd też we współczesnym prawie ochrony środowiska dominują elementy integrystyczne, natomiast elementy separacyjne tracą obecnie na znaczeniu. Dominacja elementów integrystycznych nad elementami sepa-ratystycznymi nie oznacza jednak, iż poszczególne elementy środowiska nie powinny być traktowane odmiennie z uwzględ-nieniem ich specyfiki.

Nie ma bowiem możliwości całkowicie jednolitego po-traktowania wszystkich elementów środowiska i poddania ich jednolitej i takiej samej regulacji, gdyż doprowadziłoby to do niewłaściwych i niepożądanych skutków. Już bowiem z samej natury poszczególnych elementów przyrodniczych wynika ko-nieczność ich odrębnego traktowania.

Właściwe jest zatem integrystyczne podejście do ochrony środowiska jako zasada przy jednoczesnym traktowaniu ele-mentów separatystycznych, jako wyjątku, z tym jednak zastrze-żeniem, że uwzględnianie specyfiki poszczególnych elementów przyrodniczych jest wskazane i uzasadnione.

Można wreszcie zauważyć, iż współczesne prawo ochro-ny środowiska i jego przyszłość mogą być zdeterminowane zwiększającą się rolą elementów separatystycznych, z tym , że separacja ta następuje według innych kryteriów niż tradycyj-nie ujmowane podziały na poszczególne elementy środowiska. Przykładem takich tendencji jest zwiększający się zakres ochro-ny klimatu, jako wartości prawem chronionej10_{. Coraz częściej}

9 _{J. Sommer, [w:] W. Radecki (red.), Podstawy teoretyczne zintegrowanej}

ochrony prawnej środowiska, Wrocław 2010, s. 14

10 _{Zob. B. Rakoczy, The role of the laws in the protection of the climat,}

Climate Change, Global Risk, Challenges & Decisions. Abstract books,

Copen-© zwięk zwięk separacja separacja Co pyri ght Można Można środowiska i środowiska i zwiększającą zwiększającą by

odniczych jest wskazane i odniczych jest wskazane i

Można wreszcie zauważyć, iż współczesne prawo Można wreszcie zauważyć, iż współczesne prawo

ochro-Wyda wni

ctw o

zatem

środowiska jako zasada przy jednoczesnym traktowaniu środowiska jako zasada przy jednoczesnym traktowaniu

ele-separatystycznych, separatystycznych, uwzględnianie uwzględnianie odniczych jest wskazane i odniczych jest wskazane i

Naukow e

y poszczególnych elementów przyrodniczych wynika y poszczególnych elementów przyrodniczych wynika

ko-ębnego traktowania. ębnego traktowania. zatem integr zatem integr Uni wers ytet u elementów środowiska i elementów środowiska i

regulacji, gdyż doprowadziłoby to do regulacji, gdyż doprowadziłoby to do niepożądanych

niepożądanych skutków. Już bowiem zskutków. Już bowiem z y poszczególnych elementów przyrodniczych wynika y poszczególnych elementów przyrodniczych wynika

ko-Miko całkowicie całkowicie środowiska i środowiska i áaja

środowiska nie powinny być traktowane odmiennie z_Koperni ka

elementami elementami poszczególne poszczególne środowiska nie powinny być traktowane odmiennie z środowiska nie powinny być traktowane odmiennie z

w na znaczeniu na znaczeniu elementami elementami Toruni u współczesnym współczesnym środowiska dominują elementy integrystyczne, środowiska dominują elementy integrystyczne, na znaczeniu na znaczeniu

2/2012

można zauważyć, iż ochrona klimatu wyodrębniana jest z ochro-ny środowiska, a klimat jest traktowaochro-ny jako wartość prawem chroniona samodzielnie, niezależnie od ochrony środowiska.

Kolejną istotną cechą prawa ochrony środowiska jest zwiększająca się rola płaszczyzn regulacji normatywnej, nadnarodowej. Przyczyną zwiększania się roli regulacji po-nadnarodowych jest to, że dostrzeżono, iż zagadnienia związane ze środowiskiem i jego ochroną nie mogą być jednie regulowane w systemie prawa krajowego z uwagi na to, że środowisko jako przedmiot regulacji normatywnej przekracza granice państw, a w konsekwencji i systemu prawa krajowego. Koncepcja współ-czesnego prawa ochrony środowiska idzie jeszcze dalej i przyj-muje, że ochrona niektórych elementów środowiska możliwa jest właściwie jedynie na płaszczyźnie prawno międzynarodo-wej, a przynajmniej na tej płaszczyźnie powinny być przyjęte podstawowe instrumenty ochrony prawnej środowiska.

Jednak zwiększająca się rola ponadnarodowego sposobu regulowania problematyki ochrony środowiska, nie jest pozba-wiona pewnych mankamentów. Podstawowym mankamentem jest to, że źródłem prawa międzynarodowego publicznego, w tym również międzynarodowego prawa środowiska jest umo-wa. Zakłada ona dobrowolność państw – stron zawarcia takiej umowy.

Prawo międzynarodowe publiczne nie dysponuje instru-mentami przymuszającymi państwo do zawarcia takiej umowy, a zatem jego skuteczność ma charakter warunkowy. Wprawdzie europejskie prawo środowiska, koncentrujące się współcze-śnie w aktach rangi dyrektywy, zna instrumenty przymuszenia państwa członkowskiego do przestrzegania norm prawnych, mających za przedmiot ochrony środowisko. Niemniej jednak skuteczność europejskiego prawa środowiska ograniczona jest jedynie do obszaru Europy i to też tylko w odniesieniu do nie-których jej państw.

hagen 2009 IOP Conf. Series: Earth and Environmental Science z 2009, z. 6, 112036; Climate protection in Polish legal system, Polish Yearbook of Environ-mental Law 2011, Toruń 2011, s. 101–111.

© państwa państwa mających mających Co pyri ght opejskie prawo opejskie aktach aktach państwa państwa by

jego skuteczność ma charakter warunkowy. Wprawdzie jego skuteczność ma charakter warunkowy. Wprawdzie opejskie prawo opejskie prawo Wyda wni ctw o dobrowolność międzynar międzynar przymuszającymi przymuszającymi

jego skuteczność ma charakter warunkowy. Wprawdzie jego skuteczność ma charakter warunkowy. Wprawdzie

Naukow e

to, że źródłem prawa międzynarodowego publicznego, to, że źródłem prawa międzynarodowego publicznego, również międzynarodowego prawa środowiska jest również międzynarodowego prawa środowiska jest

umo-dobrowolność dobrowolność Uni wers ytet u

rola ponadnarodowego sposobu rola ponadnarodowego sposobu regulowania problematyki ochrony środowiska, nie jest regulowania problematyki ochrony środowiska, nie jest pozba-mankamentów. Podstawowym mankamentem mankamentów. Podstawowym mankamentem to, że źródłem prawa międzynarodowego publicznego, to, że źródłem prawa międzynarodowego publicznego,

Miko

płaszczyźnie powinny płaszczyźnie powinny

ony prawnej śr ony prawnej śr

rola ponadnarodowego sposobu rola ponadnarodowego sposobu

á

płaszczyźnie powinny płaszczyźnie powinny prawno _{powinny powinny aj}a K operni

ka

środowiska idzie jeszcze dalej i środowiska idzie jeszcze dalej i

środowiska możliwa środowiska możliwa prawno międzynar prawno międzynar powinny w . Koncepcja . Koncepcja współ-środowiska idzie jeszcze dalej i środowiska idzie jeszcze dalej iToruni

u

to, że środowisko jako to, że środowisko jako regulacji normatywnej przekracza granice państw, regulacji normatywnej przekracza granice państw, . Koncepcja . Koncepcja

współ-2/2012

Za ważną cechę współczesnego prawa ochrony środowiska należy również uznać zachwianie koncepcji antropocentryczne-go charakteru tej dyscypliny prawniczej. Tendencje współcze-snego prawa ochrony środowiska zmierzają raczej do tego, aby upodmiotowić środowisko, a przynajmniej niektóre z jego ele-mentów.

Wzmocnienie nurtu zmierzającego do upodmiotowienia środowiska, lub jego elementów powoduje jednocześnie osłabie-nie nurtu antropocentrycznego. Zauważyć można zarysowujący się konflikt pomiędzy środowiskiem, a człowiekiem. Człowiek traktowany jest nie tyle w kategoriach podmiotu ochrony praw-nej, ile w kategoriach największego zagrożenia dla środowiska. Jednocześnie zauważyć można zanikanie koncepcji uznających, iż ochrona środowiska ma przede wszystkim służyć jakości życia i zdrowia człowieka.

Da się zaobserwować, iż ochrona środowiska nie jest wykonywana dla dobra człowieka, jako podmiotu prawa, ale wykonywana jest dla środowiska, dla samego środowiska. Za ostateczną wartość wymagającą ochrony prawnej nie uznaje się człowieka, któremu należy zapewnić środowisko właściwej ja-kości, a także możliwość korzystania ze środowiska, ale uznaje się środowisko. Konsekwencją takiego ujęcia podstaw aksjolo-gicznych jest to, że środowisko jest chronione jako wartość sa-moistna, także przed samym człowiekiem. Z kolei konsekwencją uznania środowiska za dobro samoistne jest jego antropomor-fizacja przy czym, dotyczy to nie tylko środowiska jako takiego, ale także jego poszczególnych elementów11_.

Oczywiście natężenie upodmiotowienia poszczególnych elementów środowiska jest różne. Przy czym występuje ono w największym zakresie w odniesieniu do zwierząt. W piśmien-nictwie dopuszcza się nawet uznawanie praw zwierząt, miej-sce prawnej ochrony zwierząt. Uznanie, że zwierzę ma prawo, wywołuje ten skutek, że owo zwierzę powinno być traktowane jako podmiot prawa. Jednak współczesne prawo ochrony

śro-11 _{B. Rakoczy, Moralność prawa ochrony środowiska, [w:] A. Madeja (red.),}

Nam hoc natura aequum est… Księga Jubileuszowa ku czci Profesora Janusza Justyńskiego w siedemdziesięciolecie urodzin, Toruń 2012, s. 533–545

© elementów elementów najwięk najwiękCo pyri ght

ale także jego poszczególnych elementów ale także jego poszczególnych elementów

Oczywiście Oczywiście elementów elementów by przy czym, przy czym,

ale także jego poszczególnych elementów ale także jego poszczególnych elementów

Wyda wni

ctw o

środowisko. Konsekwencją takiego ujęcia podstaw aksjolo-to, że środowisko jest chronione jako wartość to, że środowisko jest chronione jako wartość sa-także przed samym przed samym

środowiska za dobro samoistne jest jego środowiska za dobro samoistne jest jego antropomor-przy czym, przy czym, Naukow e należy zapewnić należy zapewnić

możliwość korzystania ze środowiska, ale uznaje możliwość korzystania ze środowiska, ale uznaje środowisko. Konsekwencją takiego ujęcia podstaw środowisko. Konsekwencją takiego ujęcia podstaw

aksjolo-Uni wers

ytet u

człowieka, jako podmiotu prawa, ale człowieka, jako podmiotu prawa, ale środowiska, dla samego środowiska. Za środowiska, dla samego środowiska. Za wymagającą ochr

wymagającą ochr należy zapewnić należy zapewnić

Miko

ochrona środowiska nie jest ochrona środowiska nie jest jako podmiotu prawa, ale jako podmiotu prawa, ale

áaja

środowiska ma przede wszystkim służyć jakości życia _Koperni ka

ożenia dla środowiska. dla środowiska. koncepcji uznających, koncepcji uznających, środowiska ma przede wszystkim służyć jakości życia środowiska ma przede wszystkim służyć jakości życia

w

ochrony ochrony dla środowiska. dla środowiska. Toruni

u

. Zauważyć można zarysowujący . Zauważyć można zarysowujący Człowiek Człowiek ochrony ochrony

2/2012

dowiska nie opowiedziało się jeszcze jednoznacznie za tym, czy podstawową wartością prawem chronioną jest człowiek, a śro-dowisko podlega ochronie ze względu na człowieka, czy też środowisko jest samodzielną wartością, niezależnie od ochrony przysługującej człowiekowi jako podmiotowi prawa. Natomiast tendencje, które da się zaobserwować w prawie ochrony śro-dowiska zmierzają do tego, aby urzeczywistnić tą drugą kon-cepcję, według której środowisko jest samodzielną wartością prawem chronioną.

Już tylko sama analiza koncepcji współczesnego prawa ochrony środowiska pokazuje, dynamizm tej dyscypliny prawni-czej. Dynamizm ten jest z jednej strony pozytywnym elementem prawa ochrony środowiska, zaś z drugiej strony niesie za sobą również i negatywne skutki. W konsekwencji legislator staje przed nie małym dylematem, gdyż z jednej strony powinien umieć re-agować na dynamizm prawa ochrony środowiska, a z drugiej strony powinien ten dynamizm redukować do minimum.

Zauważyć również należy, że ów dynamiczny rozwój pra-wa ochrony środowiska z jednej strony jest na prawodawcy wymuszany szybko zmieniającą się rzeczywistością, a z drugiej strony sam jest przez tego ustawodawcę kreowany.

Punktem wyjścia do dalszych rozważań, dotyczących dy-namizmu prawa ochrony środowiska, powinno być stwierdze-nie, że ów dynamizm ma charakter wtórny wobec zmieniają-cej się rzeczywistości. Inaczej rzecz ujmując można wskazać, że zakres i szybkość zmian rzeczywistości i wpływ tych zmian na środowisko, wymusza na prawodawcy umiejętność szybkie-go i właściweszybkie-go reaszybkie-gowania. A. Lipiński dostrzegając ową ce-chę prawa ochrony środowiska łączy ją z członkostwem Polski w Unii Europejskiej. Stwierdza On, iż „Niezbędną przesłanką tego ostatniego [tj. członkostwa Polski w UE – przyp. B. R.] było bowiem wdrożenie unijnych wymagań środowiskowych . Mają one charakter otwarty i ulegają nieustannym przemianom. […] W konsekwencji system prawa ochrony środowiska w Polsce ulega nieustannym przemianom”12_.

12 _{A. Lipiński, Prawne podstawy ochrony środowiska, wyd. 5, Warszawa}

2010, s. 13. © chę prawa chę prawa Unii Unii Co pyri ght

środowisko, wymusza na prawodawcy umiejętność środowisko, wymusza na prawodawcy umiejętność

szybkie-właściwego właściwego chę prawa chę prawa by szybk szybk

środowisko, wymusza na prawodawcy umiejętność środowisko, wymusza na prawodawcy umiejętność

szybkie-Wyda wni ctw o wyjścia do ochrony ochrony dynamizm dynamizm rzeczywistości. rzeczywistości. szybk szybk Naukow e

o zmieniającą się rzeczywistością, a o zmieniającą się rzeczywistością, a ony sam jest przez tego ustawodawcę kr

ony sam jest przez tego ustawodawcę kr wyjścia do dalszych wyjścia do dalszych Uni wers ytet u redukować do minimum. redukować do minimum.

również należy, że ów dynamiczny rozwój również należy, że ów dynamiczny rozwój

pra-jednej jednej strstr

o zmieniającą się rzeczywistością, a o zmieniającą się rzeczywistością, a

Miko

ony powinien umieć ony powinien umieć re-ochrony środowiska, a

ochrony środowiska, a redukować do minimum. redukować do minimum.

á

ony powinien umieć re-ony powinien umieć re-_aja

onsekwencji legislator staje przed ony powinien umieć re-ony powinien umieć re-K

operni ka

pozytywnym elementem pozytywnym elementem ony niesie za sobą ony niesie za sobą onsekwencji legislator staje przed onsekwencji legislator staje przed

w

środowiska pokazuje, dynamizm tej dyscypliny środowiska pokazuje, dynamizm tej dyscypliny elementem elementem Toruni

u

o sama analiza koncepcji współczesnego prawa o sama analiza koncepcji współczesnego prawa środowiska pokazuje, dynamizm tej dyscypliny środowiska pokazuje, dynamizm tej dyscypliny

prawni-2/2012

Podstawową funkcją jaką pełni prawo w ochronie środo-wiska jest funkcja prewencyjna13_{. Prawodawca powinien zatem} w pierwszej kolejności przyjmować takie rozwiązania prawne, które zapobiegną niepożądanemu oddziaływaniu na środowi-sko. To z kolei wymusza na legislatorze, aby być krok przed po-jawiającymi się zagrożeniami, lub zagrożeniami które się mogą pojawić. Przykładem takich elementów w prawie ochrony śro-dowiska jest zasada prewencji i zasada przezorności.

Przyczyny dynamizmu prawa ochrony środowiska, jak juz wyżej wskazano, nie są wywołane jedynie szybko zmieniającą się rzeczywistością ale również spowodowane są działalnością samego prawodawcy. Dobrym przykładem na negatywne aspek-ty dynamizmu prawa ochrony środowiska jest ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska, która w okresie 12 lat obowiązywania była już nowelizowana kilkadziesiąt razy. Obecnie zaobserwować można niepokojący wzrost dynamizmu w przepisach dotyczących gospodarki odpadami, a także w pra-wie wodnym.

Przyczyn negatywnego dynamizmu jest kilka. Za podsta-wową przyczynę należy uznać niedomagania legislacyjne, które dotykają nie tylko prawa ochrony środowiska, ale również inne gałęzie i działy prawa. Inną przyczyną negatywnego dynamizmu w prawie ochrony środowiska jest poziom legislacji. Podstawo-wym sposobem zapobiegania negatywnemu dynamizmowi jest stworzenie spójnej, jasnej i odpornej na zmiany aksjologicznej koncepcji prawa ochrony środowiska. Być może sposobem na osiągniecie takiego celu byłaby konieczność kodyfikacji prawa ochrony środowiska.

Legislator powinien również zrezygnować z traktowania norm prawa ochrony środowiska jak instrukcji, i starać się zbli-żyć bardziej do generalnego i abstrakcyjnego charakteru norm prawnych, niż do kazuistycznego i szczegółowego regulowania materii14_.

13 _{Por. P. Korzeniowski, Zasady prawne ochrony środowiska, Łódź 2010.} 14 _{Szczyt kazuistyki został chyba osiągnięty w ustawie o utrzymaniu}

czystości i porządku w gminach, na co uwagę zwraca W. Radecki, Ustawa

norm norm Co pyri ght osiągniecie takiego osiągniecie takiego ochrony środowiska. ony środowiska.

Legislator powinien również zrezygnować z Legislator powinien również zrezygnować z

by

koncepcji prawa ochrony środowiska. Być może sposobem na koncepcji prawa ochrony środowiska. Być może sposobem na osiągniecie takiego osiągniecie takiego Wyda wni ctw o prawa. Inną

ony środowiska jest poziom legislacji. ony środowiska jest poziom legislacji. Podstawo-sposobem zapobiegania

sposobem zapobiegania spójnej,

spójnej,

koncepcji prawa ochrony środowiska. Być może sposobem na koncepcji prawa ochrony środowiska. Być może sposobem na

Naukow e

uznać uznać

o prawa ochrony środowiska, ale również inne o prawa ochrony środowiska, ale również inne prawa. Inną prawa. Inną Uni wers ytet u gospodarki odpadami, gospodarki odpadami, negatywnego dynamizmu negatywnego dynamizmu uznać niedomagania uznać niedomagania Miko nowelizowana nowelizowana niepokojący niepokojący gospodarki odpadami, gospodarki odpadami, á nowelizowana nowelizowana _aja

. Prawo ochrony środowiska, która w nowelizowana kilkadziesiąt nowelizowana kilkadziesiąt K

operni ka

. Dobrym przykładem na negatywne . Dobrym przykładem na negatywne

aspek-środowiska jest ustawa z środowiska jest ustawa z . Prawo ochrony środowiska, która w . Prawo ochrony środowiska, która w

nowelizowana kilkadziesiąt

w

również spowodowane są działalnością również spowodowane są działalnością . Dobrym przykładem na negatywne aspek-. Dobrym przykładem na negatywne aspek-Toruni

u

środowiska, jak juz środowiska, jak juz , nie są wywołane jedynie szybko zmieniającą , nie są wywołane jedynie szybko zmieniającą również spowodowane są działalnością również spowodowane są działalnością

2/2012

Kolejną przyczyną negatywnego dynamizmu prawa ochro-ny środowiska jest także to, że nie zakończył się jeszcze proces kształtowania struktur organów administracji publicznej, odpo-wiedzialnych za ochronę środowiska. Okres ostatnich kilkuna-stu lat obejmuje liczne i nierzadko nieprzemyślane zmiany or-ganów administracji publicznej, kompetentnych w określonych sprawach.

Ów dynamizm negatywny, który nie jest spowodowa-ny umiejętnością prawodawcy reagowania na zmieniające się potrzeby w zakresie ochrony środowiska, wymaga poszukiwa-nia pewnych elementów, stabilizujących cały system prawnej ochrony środowiska. Obecnie jedynych elementów stabilizu-jących polskie prawo ochrony środowiska upatrywać można w kompleksowej regulacji konstytucyjnych podstaw ochrony środowiska.

Reasumując należy stwierdzić, że współczesne pra-wo ochrony środowiska charakteryzuje się kilkoma cechami. Przede wszystkim regulacje mają charakter kompleksowy i do-tyczą bardziej środowiska jako całości, niż jego poszczególnych elementów. Po drugie dostrzec można również wzrastającą rolę uregulowań prawno międzynarodowych zarówno o charakterze ogólnoświatowym, jak i o charakterze regionalnym.

Po trzecie przebudowie ulega również centralna wartość, wokół której koncentruje się prawo ochrony środowiska. O ile w jego początkowej fazie w grę wchodziła ochrona środowiska ze względu na ochronę życia lub zdrowia człowieka, o tyle obec-nie w prawie ochrony środowiska dostrzec można upodmioto-wienie samego środowiska i traktowanie go jak wartości samej w sobie.

W prawie ochrony środowiska dostrzec również można, jako jego istotną cechę umiejętność właściwego i szybkiego re-agowania legislatora na zmieniające się uwarunkowania środo-wiskowe. Tak pojmowany dynamizm prawa ochrony środowi-ska powinien być uznany za jego istotną cechę i wartość. Ów dynamizm może być osiągnięty poprzez tworzenie elastycznych

o utrzymaniu czystości i porządku w gminach. Komentarz, wyd. 4, Warszawa

2012. © sobie. sobie.Copyri ght prawie prawie wienie samego wienie samego sobie. sobie. by względu na ochr względu na prawie prawie Wyda wni ctw o ogólnoświatowym, jak i ogólnoświatowym, jak i

Po trzecie przebudowie ulega również centralna wartość, Po trzecie przebudowie ulega również centralna wartość,

koncentruje się prawo ochrony środowiska. O koncentruje się prawo ochrony środowiska. O początkowej

początkowej względu na ochrna ochr

Naukow e

. Po drugie dostrzec można również wzrastającą rolę . Po drugie dostrzec można również wzrastającą rolę uregulowań prawno międzynarodowych zarówno o

uregulowań prawno międzynarodowych zarówno o ogólnoświatowym, jak i

ogólnoświatowym, jak i oo charakterze rcharakterze r

Uni wers

ytet u

środowiska charakteryzuje się kilkoma cechami. środowiska charakteryzuje się kilkoma cechami.

regulacje mają charakter kompleksowy i regulacje mają charakter kompleksowy i środowiska jako całości, niż jego poszczególnych środowiska jako całości, niż jego poszczególnych . Po drugie dostrzec można również wzrastającą rolę . Po drugie dostrzec można również wzrastającą rolę

Miko

Reasumując należy stwierdzić, że współczesne Reasumując należy stwierdzić, że współczesne pra-środowiska charakteryzuje się kilkoma cechami. środowiska charakteryzuje się kilkoma cechami.

áaja

regulacji konstytucyjnych podstaw ochrony regulacji konstytucyjnych podstaw ochrony _Koperni

ka

środowiska. Obecnie jedynych elementów środowiska. Obecnie jedynych elementów stabilizu-środowiska upatrywać można środowiska upatrywać można regulacji konstytucyjnych podstaw ochrony regulacji konstytucyjnych podstaw ochrony

w

, stabilizujących cały system prawnej , stabilizujących cały system prawnej środowiska. Obecnie jedynych elementów środowiska. Obecnie jedynych elementów

stabilizu-Toruni u

reagowania na zmieniające się reagowania na zmieniające się środowiska, wymaga środowiska, wymaga poszukiwa-, stabilizujących cały system prawnej , stabilizujących cały system prawnej

2/2012

regulacji prawnych. Istnieje jednak również dynamizm nega-tywny , którego źródłem jest ogólnie rzecz ujmując, niewłaści-we podejście legislatora do procesu stanowienia prawa. W tym wypadku działania legislatora godzą w stabilność przyjętych rozwiązań prawnych, a tym samym winny być eliminowane.

Kontakt e-mail: kpos@umk.pl © Co pyri ght b y W yda wni ctw o N aukow e U niw ersyt etu Miko áaja K operni ka w Toruni u