Jerzy Groch
n i e k t ó r e p r o b l e m y z r ó ż n i c o w a n i a r o z w o j u
FU N K C JO N A LN EG O U ZD R O W ISK W K A R PA TA C H POLSKICH i m a s y w i e c e n t r a l n y m
Q UELQUES PRO B LÈM ES D E D IFFÉR EN C IA TIO N DU D ÉV E LO PPE M ENT FO N C T IO N N E L DES STATION S CLIM A TIQ U ES E T B ALNÉAIRES d a n s l e s Ka r p a t e s p o l o n a i s e s e t l e m a s s i f c e n t r a l
SELECTED PRO BLEM S OF TH E IR R EG U LA R FU N C TIO N A L
d e v e l o p m e n t o f h e a l t h r e s o r t s i n p o l i s h Ca r p a t h i a n s a n d t h e c e n t r a l p l a t e a u
W artykule przeprowadzono analizę porów naw czą stanu rozwoju funkcjonalnego uz drow isk w Karpatach Polskich i M asyw ie Centralnym. Scharakteryzowano różnice jakie w ystępują w tym zakresie m iędzy uzdrowiskami polskimi i francuskimi. Szczególn ą uwagę zw rócono na zależności zachodzące m iędzy poziom em rozwoju funkcji osiedlotw órczych uzdrowisk, a ich funkcjonowaniem jako ośrodków lecznictwa balneologicznego i tuiystyki.
W literaturze geograficznej z zakresu problem atyki uzdrow iskow ej daje się Zauważyć ścisłe pow iązanie badań diagnostycznych uzdrow isk z o cen ą stopnia '°zw o ju funkcjonalnego tych m iejscow ości. A naliza struktury funkcjonalnej uz drowisk stanow i je d n ą z podstaw ow ych m etod stosow aną w celu przeprow a dzenia oceny stanu ich rozw oju jak o ośrodków lecznictw a balneologicznego 1 turystyki. D otyczy to zw łaszcza studiów zm ierzających do określenia roli uz drowisk w procesie rozw oju społeczno-ekonom icznego danego kraju, regionu Czy m iejscow ości.
Różna je s t skala prac badaw czych realizow anych w tej dziedzinie. W w ię kszości s ą to opracow ania analityczne dotyczące poszczególnych uzdrow isk lub Ich zespołów . Zakres icli treści obejm uje głów nie zagadnienia zw iązane z roz
w ojem funkcjonalnym i przestrzennym uzdrow isk w odniesieniu do istniejących w nich uw arunkow ań przyrodniczych i społeczno-ekonom icznych. Przykładem tego typu opracow ań są m. in. studia: C. C a v a 1 I a r o (1975) dotyczące uz drow isk w prow incji M essyna; A. J a c k o w s k i e g o i J. W a r s z y ń - s k i e j (1979) - uzdrow isk w południow o-w schodniej Sądecczyźnie; W. L e i - t n e r a (1980) i M. S t e n z e l a (1987) - uzdrow isk w Alpach A ustriackich; P. G r a f a (1984) oraz J. M a i e r a i G . T r o e g e r - W e i s s a ( 1 9 8 7 ) - uzdrow isk w B aw arii; L. L. H e r n a n d e z a i M. L. C a r p i o (1983) oraz J. S. M a r t i n e z a (1987) - uzdrow isk w regionie M urcji; A. G.-P. S a l v a - r o d e s a i F. Q. L i n a r e s a (1985) - uzdrowisk w regionie A sturii, a tak że A. L. G o m e z a (1987) - uzdrow isk w Górach K antabryjskich.
Z nacznie rzadziej podejm ow ane s ą badania o charakterze syntetycznym , rozpatrujące zagadnienie rozwoju funkcjonalnego uzdrow isk w skali całego kra ju . Ich zasadniczym celem je s t najczęściej sform ułow anie uogólnień mogących
stanow ić przesłanki do kształtow ania rozw oju uzdrow isk zgodnie z ich specy fiką, a także z uw zględnieniem roli, ja k ą m iejscow ości te o d g iy w ają w procesie regeneracji psychofizycznej społeczeństw a. W pracach tych przeprow adza się często typologię uzdrow isk, która stanow i pom oc w identyfikacji głównych czynników decydujących o współczesnej strukturze funkcjonalnej badanych m iej scow ości. Do tego typu opracow ań należą m. in. studia: C. C a v a l l a r o (1975) oraz E. L e a r d i e g o (1978) dotyczące uzdrow isk W łoch; E. M o I - n á r a, M. M i h a i 1 a i A. M a i e r a (1976) - uzdrow isk Rum unii; H. L a w - r e n c e1 a (1983) - uzdrow isk Stanów Zjednoczonych; Ch. J a m o t a (1985) - uzdrow isk Francji; a także J. G r o c h a (1991) - uzdrow isk Polski.
Do w yjątków należą opracow ania o charakterze porów naw czym , rozpatru ją c e problem y rozw oju funkcjonalnego uzdrow isk w skali ponadkrajow ej. Inspi rację do podejm ow ania tego typu badań m ogą stanow ić zw łaszcza różnice ob serw ow ane w ogólnym poziom ie rozw oju tych m iejscow ości (w szczególności, gdy dotyczy to regionów o podobnym typie środow iska geograficznego) czego k onsekw encją je s t zróżnicow any standard św iadczonych w nich usług leczni czych i turystycznych.
O bszaram i odpow iadającym i pod względem w arunków środow iskow ych w ym ogom kryterialnym um ożliw iającym prow adzenie tego typu analiz porów naw czych m ogą być K arpaty Polskie i M asyw C entralny - regiony geografi czne, w których lecznictw o i rekreacja uzdrow iskow a stanow i je d n ą z istotnych dziedzin życia społeczno-gospodarczego m ieszkańców.
M asyw C entralny m a pow ierzchnię ok. 75 tys. km2 (13,7% ogólnej pow ie rzchni Francji), k tó rą tw orzą utw ory orogenezy hercyńskiej, o budow ie zrębo w ej, silnie zerodow ane. N ajw yższe szczyty są stożkam i w ulkanicznym i (Puy de Sancy 1886 m n.p.m ., Plom b du C antal 1856 m n.p.m .). W łaśnie z w ulkanizm em zw iązane je s t tu w ystępow anie licznych źródeł w ód m ineralnych, będących pod staw ą rozw oju lecznictw a balneologicznego. N iezw ykła rozm aitość krajobrazów
,Tarnów J Rzeszów lwonlcr*Zdrój / \ • 1 Ç ' • Wapienne • Rymanów-'. ł Przemyśl Vq Krosno ) v' / I— ¡7 „ . . . • W a p i e n n e » R y m a n ó w - '. ■? S zcźa W n (cL K ry n ic y \ Z d ró j ^ \ %,Y Pivym cznr'» f Wysowa " * v ) \
: 'Ż e g ie s tó w -'® / \ \ :
! Z d ró j M uszyna V »
134é>, 2 ‘- v T
Bourbon l'ArchambaultI Moulins'O
l
Bourbon-Lancy Montluçon □ Néris-les-Bains Evaux-les-Balns * Vichy □ • a Guéretchâteauneuf--\
Limoges P les-Bains Sail-les-Balns • ! / Charbonnières 9 Chitel-Guyon u \ / N. \ Rhtint 1464 n Clermont- . . \ Lyon A Ferrand Montrend U I , _ . , « Ferrand La Bourboule ,, Royat Le Mont-D * e *a * Saint-Nectalre 1886 . Tulle □ * Chaudes Aiguës Aurillac D Mende• D RQt*ez Bagnois-ies-Bains Neyrac if J
Cransac — 1 a Les Fumades k Avignon ^ Nimes O Lamalon Montpellier □ 50 km • 1 □ 2 A3
Rys. 1. U zdrow iska w Karpatach Polskich i M asyw ie Centralnym
oraz słabe zaludnienie (40 osób/km 2) spraw iają, że obszar ten stanow i także ceł licznych w izyt o charakterze turystycznym . A trakcję dla odw iedzających stano wi ponadto w iejska fizjonom ia wielu m iejscow ości tego regionu, ja k rów nież cenne zabytki architektury zachow ane na terenach miast. W alory turystyczne M asyw u C entralnego stw arzają dogodne warunki do rozwoju wielu form w ypo czynku, m. in. w ędrów ek pieszych, jazd y konnej, narciarstw a i w ędkarstw a. Ist nieje tu znaczna liczba w iosek w akacyjnych, cam pingów i „drugich dom ów ”. Dla celów turystycznych w ykorzystuje się rów nież pokoje gościnne, oferow ane przyjezdnym przez w łaścicieli gospodarstw wiejskich.
K arpaty Polskie zajm ują pow ierzchnię ok. 20 tys. km2 (6,4% powierzchni Polski), k tórą tw orzą liczne pasm a górskie (zbudow ane głów nie ze skał osado w ych), pooddzielane rozległym i dolinam i i kotlinam i. N ajw yższa grupa górska - Tatry (R ysy 2499 m n.p.m .) - odznacza się krajobrazem typu alpejskiego. K ar paty cech u ją się ponad trzykrotnie w iększą - aniżeli M asyw C entralny - gęsto ścią zaludnienia, która w ynosi ok. 130 osób/km 2. Z nacznie większe je s t tu także rozdrobnienie użytków rolnych. O bsługa ruchu turystycznego stanowi - obok rolnictw a - głów ne źródło utrzym ania m iejscowej ludności w iejskiej. Jedną z ważnych funkcji om aw ianego regionu je s t rów nież lecznictw o i rekreacja uz drow iskow a.
K uracyjne w łaściw ości źródeł wód m ineralnych, w ystępujących na obszarze Masywu Centralnego, były ju ż znane w epoce gallo-romańskiej. Do miejscowości słynących ju ż w ów czas z leczniczych zdrojów należy zaliczyć: Vichy (Aquae C alidae), Bourbon l'A rcham bault (A quae Borm onis), N eris-les-B ains (Aquae N eris), R oyat (R ubiacum ). W raz z rozpadem imperium rzym skiego większość uzdrow isk utraciła sw oje dotychczasow e znaczenie, chociaż w wielu z nich na dal stosow ano praktyki lecznicze. Ponowny rozwój tych m iejscow ości nastąpił dopiero w epoce renesansu i był w dużym stopniu rezultatem ów czesnej hum a nistycznej koncepcji życia człow ieka, kładącej szczególny nacisk na zagadnie nia zw iązane z jeg o ziem ską egzystencją, w tym rów nież na spraw y zdrowia. Znalazło to sw oje odbicie m. in. w coraz w iększym zainteresow aniu kuracjam i balneologicznym i ze strony przedstaw icieli w arstw y rządzącej, w tym również dw oru królew skiego. Szczególnie intensyw ny rozwój om aw ianych uzdrowisk nastąpił w w ieku XIX oraz w latach poprzedzających wybuch I w ojny św ia tow ej. Przyczyniły się do tego gw ałtow ne zm iany zachodzące w dziedzinie tech niki, ekonom ii i życia społecznego, które niosła ze so b ą rew olucja przem ysłowa, a które przejaw iały się m. in. rozw ojem w yjazdów kuracyjnych i turystycznych na niespotykaną dotąd skalę. W ielkość i zasięg przestrzenny ruchu kuracyjnego były w szczególnie dużym stopniu uzależnione od rozwoju kom unikacji kolejo wej. M ożna to zaobserw ow ać na przykładzie Vichy, w którym po uzyskaniu po łączenia kolejow ego liczba kuracjuszy zw iększyła się z 20 tys. w 1860 r. do ok.
100 tys. w 1890 r. (W a r s z y n s k a, J a c k o w s k i 1979). W zrost zaintere sow ania społecznego innymi formami terapii, zw łaszcza lecznictwem farm ako
logicznym, a także wyjazdam i wypoczynkowym i do innych - konkurencyjnych vv stosunku do uzdrow isk - m iejscow ości turystycznych, zw łaszcza kąpieli m or skich i górskich stacji narciarskich, przyczynił się jedn akże z biegiem czasu do sPadku frekw encji przyjezdnych w ośrodkach balneologicznych. Z m niejszające mu się napływ ow i ruchu kuracyjnego do uzdrow isk tow arzyszyło często rozw i a n i e się w nich innych funkcji osiedlotw órczych. Znaczna liczba om aw ianych
miejscowości zaczęła pełnić rolę ośrodków rezydencjalnych, zam ieszkałych głównie przez ludność zam ożną, często w wieku em erytalnym (V ichy, Cliatel- -Guyon, R oyat), ja k rów nież centrów turystyki kongresow ej, a także m iejsca or ganizacji licznych w ystaw i festiw ali (zw łaszcza Vichy).
H istoria rozw oju lecznictw a balneologicznego w K arpatach Polskich je s t - w porów naniu z M asywem C entralnym - znacznie m łodsza, chociaż ju ż same nazwy niektórych uzdrow isk karpackich (Szczaw nica, K rynica) w s k a z u ją że 0 źródłach wód m ineralnych w iedziano w nich praw dopodobnie od m om entu Powstania pierw szych form osadniczych. Przypuszczalnie miało to m iejsce pod koniec XIII w. (w Szczaw nicy) i XIV w. (w Krynicy). Jednakże pierw sze, udo kum entowane historycznie inform acje na tem at stosow anych praktyk leczni czych na tym obszarze sięgają początku XVI w. i dotyczą Iw onicza-Zdroju ( R ą b 1978). N ależy podkreślić, że niektóre z uzdrow isk karpackich ju ż w po czątkowym okresie sw ojego rozw oju były znane poza granicam i Polski - w tym również w e Francji. Jako przykład m oże posłużyć Iw onicz-Zdrój, którego zdro jami interesow ał się in. in. Jan Denis - nadw orny lekarz króla Ludw ika XIV.
Okresem intensyw nego rozw oju uzdrow isk karpackich b y ł-p o d o b n ie jak w przy padku ośrodków balneologicznych M asywu C entralnego - w iek XIX. Pomim o Polityki ów czesnych w ładz austriackich, usiłujących chronić w łasne kurorty Przed k o nkuren cją ze strony uzdrow isk G alicji, te ostatnie cechow ały się szyb- kim tem pem w zrostu liczby odw iedzających. Istotny w pływ m iało w tym zakre sie uzyskanie przez w iększość z nich połączeń kom unikacji kolejow ej. W okre sie I w ojny światowej uzdrow iska karpackie uległy znacznem u zdew astow aniu. Zm niejszyła się gw ałtow nie frekw encja kuracjuszy i tuiystów , zm alała też licz ba ludności stałej. O dbudow ie zniszczonej infrastruktury i budowie nowych in- Westycji w okresie pow ojennym tow arzyszyło kształtow anie się profilu leczni czego w ielu uzdrowisk. C oraz w iększego znaczenia zaczęła w nich rów nież na bierać turystyka zim owa. Trw ający w latach dw udziestych i trzydziestych roz bó j uzdrow isk zaham ow ał wybuch II w ojny św iatow ej. W je j w yniku zniszcze niu uległo praw ie 50% infrastruktury om awianych m iejscow ości, a w iększość Urządzeń leczniczych zostało w yw iezionych przez okupanta do N iem iec. Jed- nakże ju ż w 1946 r. zanotow ano pierw sze wizyty gości, a w krótce ich liczba za d ę ł a intensyw nie w zrastać.
Podstaw ą prow adzonej w uzdrow iskach M asywu C entralnego i K arpatach dolskich działalności balneologicznej, są źródła wód leczniczych. W obydw u re gionach dom inującym typem wód m ineralnych s ą szczaw y - głów nie w
odoro-w ęgłanoodoro-w o-chlorkoodoro-w o-sodoodoro-w o-odoro-w apnioodoro-w o-m agnezoodoro-w e, ze zn aczną niekiedy za w artością innych pierw iastków - m. in. m anganu, glinu, cyny, cynku, rtęci, mo libdenu, germ anu, radonu (La B ourboule, Bourbon l'A rcham bault, V ichy) oraz jo d u i brom u (Iw onicz-Z drój, Rym anów -Zdrój, Szczaw nica, W ysowa). Znacznie mniej je s t natom iast solanek (Iw onicz-Zdrój, Rabka, R ym anów -Zdrój, Ustroń) i wód siarczkow ych (W apienne). W ydajność źródeł w uzdrow iskach Masywu C entralnego je s t znacznie w iększa aniżeli w uzdrow iskach karpackich. Czołowe m iejsce pod tym w zględem zajm uje Vichy, w którym źródło B oussange posiada w ydajność 2551 l/min., a źródło C élestins - 1001 l/min. Bardzo dużą w ydajno ścią odznacza się rów nież źródło Eugénie w Royat - 1530 l/min. (dla porów na nia w ydajność źródła ” Elin 7” w Iw oniczu-Zdroju wynosi 138 l/min.). Pod w zględem stopnia zm ineralizow ania przodują natom iast w ody „Z ubera” w Kry nicy, zaw ierające ponad 25 g stałych składników w 1 litrze wody (najw iększym stężeniem odznacza się odw iert „Zuber 3” - 28,7 g/l). Silnie zm ineralizow ane są rów nież w ody źródeł Rabki (od 10-25 g/l). Stopień zm ineralizow ania w iększo ści źródeł w ystępujących w pozostałych uzdrow iskach karpackich, ja k rów nież w uzdrow iskach M asyw u C entralnego sięga kilku gram ów na litr. C echą róż niącą w szczególnie dużym zakresie w ody lecznicze om aw ianych regionów , jest ich tem peratura. Ź ródła wód term alnych - niezw ykle rzadko spotykane w K ar patach - są typow e dla M asyw u C entralnego. Słynie z nich w iększość uzdro w isk tego regionu, zw łaszcza C haudes-A igues (źródło „Par” o tem peraturze 80,5°C ), Vichy („D ôm es” - 65,5°C, „L ys” - 60,5°C), La B ourboule („Choussy- -P erriere” - 56°C), B ourbon-l'A rcham bault („Source Thermale”- 53,5°C), N ćris- -les-B ains („Puits C esar” - 53°C).
Zakres terapii stosow anej w uzdrow iskach M asywu C entralnego i Karpat Polskich je s t bardzo szeroki. W pierw szym z w ym ienionych regionów czołow ą rolę odgryw a leczenie chorób narządów ruchu i reum atologicznych, a następnie chorób układu traw ienia i przem iany materii. W K arpatach natom iast profil leczniczy w iększości uzdrow isk obejm uje w pierw szym rzędzie choroby układu oddechow ego, a w dalszej kolejności schorzeń układu traw ienia, narządów ru chu i choroby reum atologiczne. W obydw u regionach, niektóre uzdrow iska pro w adzą ponadto leczenie chorób układu m oczow ego, układu krążenia, układu nerw ow ego oraz chorób kobiecych.
Baza noclegow a uzdrow isk M asywu C entralnego liczy ogółem 83 tys. łóżek i je s t praw ie dw ukrotnie w iększa od bazy noclegow ej uzdrow isk karpackich (43 tys. łóżek). W obydw u regionach liczebną przew agę stanow ią niew ielkie - pod względem m ożliw ości recepcyjnych - ośrodki lecznicze, posiadające w swoich obiektach poniżej 5 tys. m iejsc noclegow ych. N a uwagę zasługuje brak w K ar patach uzdrow isk dużych - liczącycli powyżej 10 tys. m iejsc noclegow ych (naj w iększą bazę noclegow ą ma K rynica - 9,8 tys. łóżek, nieco m niejszą Ustroń - 9,7 tys.). W M asyw ie C entralnym czołow e m iejsce zajm uje pod tym względem V ichy (21,5 tys. łóżek), dużym i m ożliw ościam i recepcyjnym i odznacza się także
Le M ont-D ore (11 tys.) i La B ourboule (10,9 tys.). W arto ponadto podkreślić znaczny udział kw ater pryw atnych w ogólnej liczbie m iejsc noclegow ych nie których uzdrow isk, zw łaszcza leżących w M asywie Centralnym . W Royat wy nosi on bow iem aż 50%, w Le M ont-D ore i La Bourboule 45%. Dla porów nania- w M uszynie udział ten dochodzi do ok. 30%.
W uzdrow iskach M asyw u C entralnego notuje się rocznie ok. 589 tys. gości, co przew yższa liczbę osób odw iedzających uzdrow iska karpackie (ok. 509 tys.). W obydw u regionach zaznacza się w yraźna przew aga wizyt realizow anych w celach turystycznych (rys. 2). W M asyw ie C entralnym kuracjusze jednakże stanow ią zaledw ie 23,1% ogółu gości, w K arpatach natom iast - 40,1% . D om i nacja funkcji turystycznej nad leczniczą w idoczna je s t zarów no w dużych, ja k 1 m ałych uzdrow iskach. Szczególnie w yraźnie w ystępuje ona w Vichy, w któ- 'ym turyści stanow ią aż 90% ogólnej liczby przyjezdnych. W ysoki je s t rów nież Ich udział w Le M ont-D ore (ok. 85%). W śród uzdrow isk karpackich, podobną strukturą odw iedzających odznaczają się Piw niczna i Ustroń. W pozostałych uz drowiskach tego regionu dysproporcje m iędzy odsetkiem turystów i kuracjuszy (przewaga udziału turystów ) są - w porów naniu z uzdrow iskam i M asyw u C en tralnego - znacznie m niejsze.
KARPATY POLSKIE MASYW CENTRALNY
Rys. 2. W ielkość ruchu kuracyjnego i turystycznego w uzdrowiskach w Karpatach Polskich i M asyw ie Centralnym w 1993 r. (ź r ó d I o: dane urzędów administracji terenowej
poszczególnych uzdrowisk)
D essin 2. La grandeur du mouvem ent curatif et touristique dans les stations clim atiques et balnéaires des Karpates Polonaises et du M a ssif Central en 1993 ( s o u r c e : les données
C harakteryzując poziom rozw oju funkcji leczniczej uzdrow isk w K arpatach Polskich i M asyw ie C entralnym podkreślić należy znaczne zróżnicow anie liczby kuracjuszy przypadających rocznie na je d n ą osobę zatrudnioną w usługach lecz niczych w om aw ianych regionach (tab. 1). W skaźnik ten ma w w iększości uz drow isk karpackich znacznie w iększą - aniżeli w uzdrow iskach M asywu C en tralnego - w artość. W Iw oniczu-Zdroju, Krynicy, M uszynie, W ysowej i Żegies- tow ie-Z droju wynosi 011 bowiem powyżej 40 kuracjuszy (w Źegiestow ie-Zdroju sięga naw et 68 kuracjuszy), czego nie notuje się w uzdrow iskach M asywu C en tralnego. W tym ostatnim regionie na je d n ą osobę zatrudnioną w usługach lecz niczych przypada zw ykle kilkunastu kuracjuszy w ciągu roku. Różnice w w iel kości om aw ianego w skaźnika, cechujące uzdrow iska K arpat Polskich i M asywu C entralnego, w skazują na znacznie w iększy w uzdrow iskach francuskich - ani żeli w uzdrow iskach polskich - zakres opieki, który m oże być oferow any pac jentom ze strony personelu uzdrow iskow ego. Dotyczy to zarów no sfery usług
obejm ujących podstaw ow e zabiegi lecznicze, ja k rów nież tow arzyszących im pozostałych rodzajów św iadczeń, uzupełniających proces regeneracji psychofi zycznej kuracjuszy.
T a b e l a I Liczba kuracjuszy przypadająca w ciągu roku na 1 osob ę zatrudnioną w lecznictw ie
balneologicznym w uzdrowiskach w Karpatach Polskich i M asyw ie Centralnym w 1993 r. (uzdrowiska z liczbą kuracjuszy powyżej 3000 osób w ciągu roku) Le nombre des curistes soignés pendant une année par une personne em ployée dans
la thérapeutique balnéologique dans les stations des Karpates Polonaises et du M a ssif Central en 1993 (les stations visitées par plus 3 0 0 0 personnes par an)
Liczba kuracjuszy na 1 osobę zatrudnioną w lecznictw ie
uzdrowiskowym
Karpaty Polskie M asyw Centralny
< 2 0 Rabka Rymanów-Zdrój Bourbon l'Archambault La Bourboule Châtel-Guyon Le M ont-Dore Royat V ichy 2 1 -3 0 Ustroń Bourbon-Lancy N éris-les-B ains
3 1 -4 0 Szczaw nica Lamalou-les-Bains
> 4 0 Iwonicz-Zdrój Krynica M uszyna W ysow a Źegiestów-Zdrój Ź r ó d ł o : dane dyrekcji poszczególnych uzdrowisk.
Pow szechnie panuje opinia, w edług której m ożliwości rozwoju funkcji lecz niczej w uzdrow isku uw arunkow ane są w głównej mierze od w ielkości zasobów 1 jakości wód leczniczych, liczebności oraz kw alifikacji kadry lekarskiej, ja k również potencjału środków technicznych um ożliw iających prow adzenie terapii. Należy jed n ak że podkreślić, iż istotną rolę odgryw a także w yposażenie uzdro wiska w dostępne kuracjuszom urządzenia, służące rekreacji i rozrywce. A naliza 'stniejącego w tym zakresie stanu w uzdrow iskach K arpat Polskich i M asywu Centralnego, w skazuje na znacznie niższy w uzdrow iskach polskich - aniżeli w uzdrow iskach francuskich - stopień rozwoju tego typu infrastruktury. Podob- ne dysproporcje zachodzą rów nież w sferze życia kulturalnego i artystycznego uzdrowisk, przejaw iające się znacznie m niejszą w uzdrow iskach karpackich - ^niżeli w uzdrow iskach M asywu C entralnego - aktyw nością w organizow aniu '•uprez, um ożliw iających kuracjuszom atrakcyjne spędzanie w olnego czasu.
O m aw iane dysproporcje cechujące uzdrow iska tycli dw óch regionów , są w dużej m ierze w ynikiem różnic istniejących w ogólnym poziom ie rozw oju fun kcjonalnego poszczególnych m iejscow ości. W yrazem tego je s t m. in. struktura u tru d n ie n ia w głównycli sektorach gospodarki (lys. 3). U zdrow iska K arpat Pol skich cechują się na ogół znacznie wyższym - aniżeli uzdrow iska M asyw u C en tralnego - odsetkiem osób zatrudnionych w sektorze pierw szym , natom iast
od-USTROŃ KRYNICA SZCZAWNICA MUSZYNA ŻEGIESTÓ' ŻOR' VICHY LE MONT-DORE BOURBOULE c h a t e l-g u y o n Ne r is-l e s-b a in s
I SEKTOR isJPII SEKTOR I SEKTOR
ys ' 3. Struktura zatrudnienia w edług głów nych sektorów gospodarki w wybranych uzdrowiskach vv Karpatach Polskich i M asyw ie Centralnym w 1990 r. (ź r ó d 1 o: dane urzędów administracji
terenowej poszczególnych uzdrowisk)
^essin 3. La structure de l'emploi selon les secteurs principaux de l'économ ie dans les stations cli matiques et balnéaires ch oisies des Karpates P olonaises et du M assif Central en 1990 ( s o u r c e :
les données des institutions d'administration des stations particulières)
w rotna relacja zachodzi w przypadku sektora trzeciego. W porów naniu z uzdro wiskam i francuskim i, są to więc m iejscow ości znacznie bardziej „rolnicze”, ce chujące się rów nocześnie słabszym poziom em rozwoju usług. W pływa to w is totny sposób na całokształt w arunków życia ich m ieszkańców , w tym także osób przebyw ających tu w celach kuracyjnych i turystycznych.
P rzeprow adzona analiza porów naw cza wybranych elem entów struktury fun kcjonalnej uzdrow isk w K arpatach Polskich i M asyw ie Centralnym , odzw iercie dla znaczne dysproporcje, istniejące w tym w zględzie m iędzy om awianym i re gionam i. U kazuje rów nocześnie niektóre uw arunkow ania w pływ ające na w spół czesny poziom rozw oju funkcji leczniczej i rekreacyjnej w uzdrow iskach. Iden tyfikacja tego typu w spółzależności je s t - zw łaszcza w przypadku polskich uz drow isk - spraw ą szczególnie istotną. Powodem tego je s t bowiem pilna pot rzeba podjęcia działań, zm ierzających do przezw yciężenia trw ającego w Polsce od kilku lat, głębokiego kryzysu w dziedzinie lecznictw a uzdrow iskow ego. De cydujące znaczenie będzie m iało kształtow anie przyszłego rozw oju uzdrowisk w sposób, który um ożliw iłby osiągnięcie standardów , istniejących w tej dziedzi nie w ośrodkach balneologicznych w krajach zachodnich. W przypadku uzdro wisk strefy górskiej, rozw iązania istniejące w tym zakresie w uzdrow iskach M a sywu C entralnego, m ogą być w dużej m ierze traktow ane jak o wzorcowe.
PIŚM IENNICTW O
C a v a 1 1 a r o C., 1975, A sp etli g eo g ra fici d e i cen tri idrom in erali della p ro vin cia d i Messina, Estratto da L'Universo, Rivista bimestrale dell'Instituto Geográfico Militare, Anno IV - N. 1, G ennaio-Febbraio.
G ó m e z A. L., 1987, La p ro d u cció n de nueva im agen p a r a la m ontaña y la gen esis d e las a ctiv id a d e s d e ocio, Cámara O fllcal de Com ercio, Industria al estudio de Santander.
G r ¡i f P., 1984, F reitzeitverh alten un d Freitzeitinfrastrukturen im deutschen Alpenraum , [in:] G eograph isch e Strukluren und P rozessabláu fe im deutschen Alpenraum, ünchner Studien zu r S o zia l- un d W irtschaftsgeographie, Bd. 26, Kallmünz/Regensburg.
G r o c h J., 1991, B adania diagn ostyczn e uzdrow isk polsk ich z za stosow an iem m eto d w ielo w y m ia ro w ej a n a lizy p o ró w n a w czej, U niw ersytet Jagielloński, Rozprawy Habilitacyjne, nr 220. H e r n á n d e z L. L., C a r p i o L. M ., 1983, A guas term ales y tip o s de aprovech am ien to en
la region d e M urcia: esp a cio s de o cio , VIII C oloquio de Geógrafos Españoles, C om unicacio nes, 2 6 .0 9 .-2 .1 0 .1 9 8 3 , Barcelona.
J a c k o w s k i A., W a r s z y ń s k a J., 1979, Funkcja uzdrow iskow a i turystyczna regionu m uszyńskiego, Z eszyty N aukow e UJ, Prace H istoryczne, z. 60.
J a m o t Ch., 1988, Therm alism e et villes therm ales en France, Université de Clermont-Ferrand II, Istitut d'Etudes du M a ssif Central.
L a w r e n c e H. W., 1983, Southern Spas: Source o f the Am erican R esort Tradition, Land- scape, vol. 27, nr 2, Berkeley, California.
L e a r d i E., 1978, La fu n zio n e turística: i centri idrom in erali italiani, B ollettino della Societa Geográfica Italiana, Ser. X, vol. VII, Roma.
c i t n c r W., 1980, G rundlagenfaktoren, Struktur und ökonom ische Bedeutung d es Touris mus im G a stein er Tal aus d er Sicht d e r W irtschafts- un d S ozia lg eo g ra p h ie (Infrastruktur ein er F rem denverkehrslandschaft), Geographie.
a i c r J., T r o e g e r - W e i s s G., 1987, Touristische Entwicklung und sta a tlich e r Ein fluss. D as B eispiel d er H eilb ä d er in Bayern zw ischen 1975 un d 1985, Zeitschrift für Wirt-
chaftseographie, Heft 3 -4 .
t a r t i n e z S. J. M., 1987, Los b aln earios de ag u a s term ales en la Región d e Murcia. Una a c tiv id a d con p ro y e cc ió n tu rística p o c o d esa rro lla d a p e ro con p o sib ilid a d e s d e crecim iento, A sociación Española de C iencia Regional, XIII Reunión de Estudios R egionales, Santander, 2 8 - 3 0 de Octubre, 1987.
0 I n a r E., M i h a i 1 M., M a i e r A., 1976, T ypes de loca lités tou ristiqu es dans la Ré p u bliqu e S o cia liste de Roumanie, Revue Roumanie G éologie, G éophysique et Géographie, T o me 20, Bucuresti.
M h J., 1978, lw on icz-Z drój, R ym anów -Z drój i okolice, Sport i Turystyka, Warszawa,
“' a l v a d o r e z A. G .-P., Q u i r o s L i n a r e s F., 1985, El b aln eario de L as C aldas. Salud, o c io y so c ie d a d en la A stu rias d e l sig lo XIX, N u evos Cartafueyos d'Asturies, no 3, O viedo.
W e n z e l M., 1987, K urw esen und F rem denverkehr am B eispiel von d rei oberösterreich isch en G em einden, Oberösterreichische Heimatblätter, lie ft 3.
hab. Jerzy Groch Wpłynęło:
nstytut Geografii 21 października 1995 r.
Uniwersytet Jagielloński Grodzka 64
'-0 4 4 Kraków
RÉSUMÉ
, Dans la littérature géographique concernant la problématique des stations clim atiques et a|néaires, se fait voir l'union des recherches diagnostiques de ces stations avec l'évaluation du fgré de leur développem ent fonctionnel. Ce sont avant tout les différences observées dans le n,veau général du développem ent de ces stations (cela se rapporte surtout aux régions au type Pareil du m ilieu géographique) qui inspirent l'entreprise de telles recherches. D e ces différences
esulte le standard inégal des services touristiques et curatifs rendus par les stations.
Les Karpates Polonaises et le M a ssif Central, les régions géographiques, dans lesquelles la érapeutique et la récréation constituent un des dom aines de la vie sociale et économ ique, des aoitants sont des terrains conform es, du point de vue des conditions du milieu, aux exigen ces de Cr*tère et rendent possibles les analyses comparatives de ce type.
La base de couchage des stations clim atiques et balnéaires du M assif Central com pte au total Oüo lits et est deux fois plus grande que celle des stations de Karpates (4 3 0 0 0 lits). Le M assif entrai est visité par 5 8 9 0 0 0 personnes par an et distance les stations de Karpates (5 0 9 0 0 0 Crspnnes par an environ). Dans les deux régions, les visites réalisées ont avant tout un caractère . Ur'stique. Dans le M assif Central les curistes constituent à peine 21,3% des arrivants, dans les
arPates - 4 0 ,1 % .
^ En caractérisant le niveau du développem ent de la fonction curative des stations dans les arpates et le M assif Central, il faut souligner la différenciation considérable du nombre des r'stes soign és chaque année par une personne engagée dans les services curatifs. Dans les
stations de Karpates cet indice a une valeur plus élevée que celui noté dans les stations du M assif Central. Il annonce que le dom aine de la protection offerte par le personnel dans les stations françaises est considérablem ent plus étendu que celui dans les stations polonaises. Cela se rapporte ainsi à la sphère des services embrassant les soins thérapeutiques, qu'aux autres charges les accompagnant, com plétant le processus de la régénération psychophysique des curistes. Dans les stations clim atiques et balnéaires des Karpates Polonaises, on observe aussi le degré sansiblement inférieur du développem ent des installations servant la récréation et le divertissement. Les dispro portions pareilles ont aussi lieu dans la sphère de la vie culturelle et artistique. Dans les stations de Karpates, en comparaison de celles du M assif Central, il y a moins d'entreprises permettant aux curistes de passer leur temps d'une façon attrayante.
Les disproportions présentées, qui caractérisent les stations clim atiques et balnéaires de ces deux régions, résultent de la structure d'emploi dans les secteurs principaux de l'économ ie. Le pourcentage des personnes em ployées dans le premier secteur est considérablem ent plus grand dans les stations de Karpates, que dans celles du M assif Central; la relation contraire a lieu au cas du troisièm e secteur. En comparant les stations climatiques et balnéaires françaises avec celles polonaises, on constate, que ces dernières sont plus “agricoles” et le développem ent de leurs services est plus faible. Cela ne reste pas sans influence sur l'ensemble de conditions de la vie de leurs habitants et des arrivants dans les buts curatifs et touristiques.
Traduit p a r Lucjan Kowalskt
SU M M A R Y
Geographical literature dealing with health resorts problems clearly points to a close connection between the diagnostic research and the evaluation o f the functional developm ent of health resorts. A stim ulus to undertake such research could be the differences observed in the general level o f the developm ent o f health resorts (especially when it refers to regions o f a si'mila* type o f the geographical environment). The consequence o f these differences is an uneven standard o f medical and tourist services offered there.
The regions which, in respect to the environmental conditions, meet the criteria which en ab le such comparative analises, can be the Polish Carpathians and the Central Plateau. They arc geographical regions where medical services and health resort recreation are one o f the basic aspects o f the social-econ om ic life o f the inhabitants.
N ight accom m odation in the health resorts o f the Central Plateau amounts to 83 thousand beds and is alm ost tw ice as large as in the Carpathian resorts (43 thousand beds). The health resorts o f the Central Plateau receive about 589 thousand visitors per year, which exceed s the number o f people visitin g the Carpathian resorts (c. 509 thousand). In both regions purely tourist reasons prevail. H owever, in the Central Plateau patients constitute only 23,1% o f all the visitors, w hile in the Carpathians - 40,1% . D iscussing the developm ent o f the medical function in the health resorts in the Polish Carpathians and the Central Plateau, one should point out the considerable differences in the annual number o f patients attended to by one person em ployed ¡n medical services. The ratio is much higher in most Carpathian resorts than in the Central Plateau resorts. This proves that the range o f medical services in French resorts is much wider than if1 Polish resorts, which refers both to the basic medical services and the remaining services com pleting the process o f patients' psycho-physical treatment.
In the resorts in the Polish Carpathians one can also observe a lower developm ent of recreational and entertainment facilities than in the Central Plateau. Similar disproportions occuf in the cultural and artistic life o f the resorts; the Carpathian resorts cannot offer the patients
'nany attractive options to spend their free time as the Central Plateau resorts can. The disproportions under discussion ch ielly result from the differences in the employm ent structure in 'he main sectors o f econom y. The health resorts o f the Polish Carpathians em ploy significantly m°re people in the first sector than the Central Plateau resorts do, w hile in the case o f the third sector the situation is opposite. In comparison with French health resorts, the Polish ones are more aSricuItural, with a low er developm ent o f services. This strongly affects the life conditions o f the ^habitants, including the people com in g for medical and tourist purposes.
