Polsko-rosyjska ekspedycja do permsko-triasowych stanowisk paleontologicznych
na platformie wschodnioeuropejskiej
Mateusz Ta³anda
1, Grzegorz NiedŸwiedzki
1, Robert Bronowicz
2, Tomasz Sulej
3We wrzeœniu 2008 r. odby³a siê polsko-rosyjska ekspedycja do dwóch permsko-triasowych stano-wisk paleontologicznych w europejskiej czêœci Rosji (ryc. 1). Wyprawa zosta³a zorganizowana przez Instytut Paleobiologii Polskiej Akademii Nauk oraz Instytut Paleontologii Rosyjskiej Akademii Nauk we wspó³pracy z wydzia³ami Biologii i Geologii Uniwersytetu Warszawskie-go. Uczestnikami wyprawy byli: dr Andriej Sennikov (Instytut Paleontologii Rosyjskiej Akademii Nauk), dr Tomasz Sulej i Marian Dzie-wiñski (Instytut Paleobiologii Polskiej Akademii Nauk), Robert Bronowicz, Grzegorz NiedŸwiedz-ki i Mateusz Ta³anda (Uniwersytet WarszawsNiedŸwiedz-ki). Celem ekspedycji by³o poznanie i wstêpna do-kumentacja póŸnopermskich i wczesnotriaso-wych stanowisk geologiczno-paleontologicznych w okolicach Wjaznik (ryc. 2) i Rybiñska (Ochev & Surkov, 2000), okreœlenie ich pozycji straty-graficznej oraz poszukiwania skamienia³oœci
fauny l¹dowej, w tym szczególnie koœci krêgow-ców. By³ to jednoczeœnie rekonesans przed plano-wanymi regularnymi pracami wykopaliskowymi na terenie Rosji, które maj¹ szansê rozpocz¹æ siê w 2010 r.
Stanowiska w okolicy Wjaznik i Rybiñska znane s¹ ze spektakularnego zapisu osadów i ska-mienia³oœci, reprezentuj¹cych wci¹¿ s³abo pozna-ne zmiany w ekosystemach z prze³omu permu i triasu (Lozovsky, 1998). Zestawienie danych paleontologicznych z rejonu moskiewskiego z danymi o kontynentalnych osadach z pogranicza permu i triasu na obszarze basenu germañskiego, które zawieraj¹ nieliczne skamienia³oœci kostne krêgowców, obfituj¹ jednak w skamienia³e tropy gadów, mo¿e wy³oniæ bezcenny obraz ewolucji ekosystemów l¹dowych na obszarze Europy w
127 Przegl¹d Geologiczny, vol. 58, nr 2, 2010
1
Wydzia³ Biologii, Uniwersytet Warszawski, ul. Banacha 2, 02-079 Warszawa; gniedzwiedzki@biol.uw.edu.pl
2
Wydzia³ Geologii, Uniwersytet Warszawski, al. ¯wirki i Wigury 93, 02-089 Warszawa; r.bronowicz@uw.edu.pl
3
Instytut Paleobiologii PAN, ul. Twarda 51/55, 00-818 Warszawa; sulej@twarda.pan.pl M. Ta³anda G. NiedŸwiedzki R. Bronowicz T. Sulej
MOSKWA MOSKWA KAZAÑ
Rybiñsk
Wjazniki
Wo³ga Kama 200kmRyc. 1. Lokalizacja odwiedzonych stanowisk geologiczno-paleontologicznych
¬
Ryc. 2. Skoœne warstwowania rzeczne w
tym zagadkowym interwale postulowanej trans-formacji ekosystemów. W osadach pochodzenia l¹dowego z rejonu Wjaznik i Rybiñska uda³o siê odnaleŸæ szcz¹tki p³azów tarczog³owych, koœci gadów, liczne muszloraczki (konchostra-ki) i ma³¿e s³odkowodne (ryc. 3 i 4). Zebrana kolekcja skamienia³oœci konchostraków liczy ponad 200 okazów i bêdzie podstaw¹ korelacji biostratygraficznej osadów póŸnego permu i wczesnego triasu z rejonu moskiewskiego z obszarem Gór Œwiêtokrzyskich i Turyngii (patrz Kozur, 2005; Kozur & Bachmann, 2005; Ptaszyñski & NiedŸwiedzki, 2006). Szczególnie interesuj¹ce wydaje siê okreœlenie wieku zespo³u faunistycznego z Wjaznik (ryc. 5), gdzie wystêpuj¹ szcz¹tki najstarszych gadów naczelnych (ryc. 6) w asocjacji ze skamie-nia³oœciami typowo permskich czworonogów (Sennikov, 1995; Gower & Sennikov, 2000).
Oprócz prac terenowych przeprowadziliœmy badania porównawcze bogatych zbiorów Mu-zeum Paleontologicznego w Moskwie (ryc. 7–8). Z du¿ym zainteresowaniem ogl¹daliœmy zbiory z kolekcji prof. W³adimira Amalickiego. By³a ona preparowana, badana i eksponowana przed I wojn¹ œwiatow¹ w Warszawie na Cesarskim Uniwersytecie Warszawskim.
Wizyta w Moskwie by³a równie¿ sposobno-œci¹ do dok³adnego obejrzenia zagadkowego pióra, znalezionego w osadach póŸnej jury w Kazachstanie. W 2006 r., w trakcie ekspedycji paleontologicznej w góry Karatau odkryliœmy drugi okaz przypuszczalnego najstarszego pióra typu ptasiego (patrz NiedŸwiedzki, 2006). Eks-pedycja do Rosji zacieœni³a wspó³pracê miêdzy Polsk¹ i Rosyjsk¹ Akademi¹ Nauk oraz Uni-wersytetem Warszawskim i byæ mo¿e stanie siê
128
Przegl¹d Geologiczny, vol. 58, nr 2, 2010
Ryc. 3. Znalezione w okolicach Rybiñska koœci p³azów tarczog³owych i ich
odciski. Fot. G. NiedŸwiedzki
Ryc. 4. Nagromadzenie konchostraków znalezione w osadach oleneku w
okolicy Rybiñska nad Wo³g¹. Fot. M. Dziewiñski
przyczynkiem do kolejnych eksploracji wschodnioeuro-pejskiego permotriasu.
Sk³adamy serdeczne podziêkowania Andriejowi Sennikowo-wi za zaproszenie i organizacjê ekspedycji. Dziêki niemu mogliœ-my nie tylko lepiej poznaæ osi¹gniêcia rosyjskiej paleontologii, ale tak¿e kulturê tego kraju. Chcielibyœmy podziêkowaæ tak¿e
Marianowi Dziewiñskiemu za dzieln¹ przeprawê naszym pojaz-dem i mi³e towarzystwo.
Literatura
GOWER D.J. & SENNIKOV A.G. 2000 — Early archosaurs from Russia. [W:] M.J. Benton, M.A. Shishkin, D. Unwin & E.N. Kurochkin (red.), The Age of Dinosaurs in Russia and Mongolia. Cambridge University Press: 120–139.
KOZUR H. 2005 — Correlation of the continental uppermost Permian and lower Triassic of the Germanic Basin with the marine scale in the light of new data from China and Iran. Albertiana, 33: 48–51. KOZUR H. & BACHMANN G. 2005 — Correlation of the German Triassic with the international scale. Albertiana, 32: 21–35.
LOZOVSKY V.R. 1998 — The Permian-Triassic boundary in the continen-tal series of Eurasia. Palaeogeogr., Palaeoclim., Palaeoecol., 143: 273–283. NIEDWIEDZKI G. 2006 — Ekspedycja Polskiej Akademii Nauk do Kazachstanu — Karatau 2006. Prz. Geol., 8: 649, 699.
OCHEV V.G. & SURKOV M.V. 2000 — The history of excavation of Permo-Triassic vertebrates from Eastern Europe. [W:] M.J. Benton, M.A. Shishkin, D. Unwin & E.N. Kurochkin (red.), The Age of Dino-saurs in Russia and Mongolia. Cambridge University Press: 120–139. PTASZYÑSKI T. & NIEDWIEDZKI G. 2006 — Pstry piaskowiec w Górach Œwiêtokrzyskich: chronostratygrafia i korelacja litostratygra-ficzna z basenem turyñskim. Prz. Geol., 54: 525–533.
SENNIKOV A.G. 1995 — Wczesne tekodonty wschodniej Europy [po rosyjsku]. Trudy Paleontologièeskogo Instituta, 263: 1–139.
129 Przegl¹d Geologiczny, vol. 58, nr 2, 2010
10 cm
Ryc. 7. Czaszka wielkiego p³aza tarczog³owego; zbiory
Insty-tutu Paleontologii Rosyjskiej Akademii Nauk. Fot. R. Bronowicz
10 cm
Ryc. 6. Rekonstrukcja czaszki Archosaurus rossicus Tatarinov, 1960 — najstarszego znanego archozaura; zbiory Instytutu Pale -ontologii Rosyjskiej Akademii Nauk. Fot. G. NiedŸwiedzki
Ryc. 8. Grzegorz NiedŸwiedzki z czaszk¹ drapie¿nego
archo-zaura z wczesnego triasu; zbiory Instytutu Paleontologii Rosyjskiej Akademii Nauk. Fot. M. Dziewiñski
