Zasoby ropy naftowej w III piaskowcu ciê¿kowickim w z³o¿u Osobnica
(jednostka œl¹ska, polskie Karpaty zewnêtrzne) —
uwarunkowania sedymentologiczne
Pawe³ Lis*
Oil resources of the third Ciê¿kowice sandstone in the Osobnica oilfield (Silesian Unit, Polish Outer Carpathians) — sedimentological characteristic. Prz. Geol., 54: 597–604.
S u m m a r y . The study area is located in the central part of the Polish Outer Carpathians in the vicinity of Jas³o. Petroleum reservoir described here is the third Ciê¿kowice sandstone (Upper Paleocene), composed of channel fill and depositional lobe succession. The Osobnica field is a part of an ancient deepwater fan system, referred to as the Eastern Fan. Within this system, seven sandstone packages interbedded with mudstone/fine sandstone deposits were recognized. The first, second and the third package are characterized by coarsening- and thickening-upward trends, and are interpreted as depositional lobes. The overlying four packages, each roughly 40 m thick, show upward fining and thinning and are interpreted as channel fill deposits. In the Osobnica field, the total resources are calculated at about 491 500 tons, of which some 352 600 tons of oil were exploited until 2002. Map of resource arrangement and structural modelling have indicated that the main factor controlling the distribution of hydrocarbons in the Osobnica field is the shape of the structure, whereas facies development played a subordinate role. The main part of oilfields is in the SE elevated part of the Osobnica anticline. Oil accumulated in both channel and lobe deposits, although channel fills appear to be slightly more oil prone.
Key words. Outer Carpathians, Ciê¿kowice sandstone, channel fill, depositional lobes, hydrocarbon resources
Z³o¿e Osobnica odkryte w 1953 r., jest zlokalizowane we wschodniej czêœci polskich Karpat, w jednostce œl¹skiej (ryc. 1) w obrêbie tzw. fa³du Osobnicy, nale¿¹cego do du¿ego elementu tektonicznego, który kontynuuje siê ku wschodowi jako fa³d Bóbrki–Rogów, a ku zachodowi jako fa³d Biecza–Ciê¿kowic. Ogólna d³ugoœæ tej struktury jest rzêdu kilkudziesiêciu kilometrów.
Akumulacja ropy naftowej w z³o¿u Osobnica wystê-puje w kilku horyzontach piaskowcowych w obrêbie warstw istebniañskich i trzech poziomach piaskowców ciê¿kowickich, które tworz¹ dla wêglowodorów pu³apki antyklinalne.
Analizê sedymentologiczn¹ wykonano na podstawie danych karota¿owych, oraz opisów rdzeni zawartych w spra-wozdaniach otworowych z lat 1953–2000. Do konstruowania mapy zasobów wykorzystano mapy strukturalne oraz punkto-we dane petrofizyczne, pochodz¹ce z otworów wiertniczych (Mas³owski i in., 1997). W oparciu o dane dotycz¹ce parame-trów zbiornikowych (przepuszczalnoœæ, porowatoœæ efektywna,
mi¹¿szoœæ efektywna, wspó³czynnik nasycenia wod¹,
wspó³czynnik zmiany objêtoœci ropy w warunkach z³o¿owych do warunków normalnych) obliczono zasoby ropy naftowej zakumulowane w III poziomie piaskowców ciê¿kowickich, wizualizuj¹c wyniki w postaci mapy. Pos³u¿y³o to do wyznacze-nia najbardziej zasobnych obszarów z³o¿a.
Przeprowadzona analiza architektury, oparta na bada-niach rozk³adu wyró¿nionych facji osadowych w III
pozio-mie piaskowców ciê¿kowickich, pozwoli³a na
wyznaczenie indywidualnych stref w obrêbie tego pia-skowca, definiuj¹c je w kategorii utworów powsta³ych w ró¿nych strefach facjalnych w systemie sto¿ka podmor-skiego. Przy interpretacji facji pos³u¿ono siê równie¿ dany-mi dotycz¹cydany-mi mechanizmów depozycji tych utworów.
Zestawienie analiz z mapami parametrów petrofizycz-nych oraz map¹ wielkoœci wydobycia, pozwala na okreœle-nie zwi¹zku miêdzy wielkoœci¹ akumulacji ropy naftowej, a facjami/struktur¹ z³o¿a.
Metodyka badañ
Do analizy facjalnej, przedstawionej w niniejszej pra-cy, pos³u¿y³y dwie zasadnicze grupy danych. Pierwsz¹ z nich by³y opisy rdzeni (rdzenie z III poziomu piaskowców ciê¿kowickich zosta³y zlikwidowane) zamieszczone w sprawozdaniach otworowych, dokumentacjach geologicz-nych oraz w dodatkach do dokumentacji. Na podstawie tych danych dla 24 otworów wiertniczych zosta³y sporz¹dzone prawie pe³ne profile litologiczne z trzeciego poziomu piaskowców ciê¿kowickich. Przy konstrukcji pro-fili uwzglêdniono wielkoœæ frakcji materia³u buduj¹cego ska³ê, zawartoœæ materii organicznej, struktury sedymenta-cyjne i tektoniczne, wystêpowanie mineralizacji kwarcowej i kalcytowej, œlady wêglowodorów, zawodnienie oraz inne zauwa¿one cechy. Uzysk rdzeni w obrêbie analizowanych utworów mieœci³ siê w zakresie od 9% do 100%.
Drug¹ grup¹ informacji uzupe³niaj¹cych opisy by³y pro-filowania geofizyki otworowej. Wykorzystano: profilowa-nie neutron-gamma (PNG), profilowaprofilowa-nie gamma (PG), profilowania opornoœci (PO), oraz profilowanie poten-cja³ów samoistnych (PS). Integracja krzywych geofizyki otworowej z opisami rdzeni umo¿liwi³a przeœledzenie i korelacjê litologii w ca³ym profilu, a nastêpnie przeniesienie tych informacji tam, gdzie brak by³o materia³u rdzeniowego. Zamierzeniem niniejszej pracy by³o równie¿ wskazanie najistotniejszych cech decyduj¹cych o rozk³adzie wielkoœci zasobów ropy naftowej. W tym celu obliczono wielkoœci zaso-bów, przedstawiaj¹c je w postaci mapy.
Podstawow¹ metod¹ obliczania zasobów wêglowodo-rów jest metoda objêtoœciowa, polegaj¹ca na wyliczeniu iloœci ropy naftowej zawartej w porach ska³y. Aby wyniki przynios³y zadowalaj¹c¹ jakoœæ, potrzebna jest du¿a iloœæ danych, takich jak: porowatoœæ efektywna, przepuszczal-noœæ efektywna, mi¹¿szoœæ efektywna, nasycenie wod¹, wspó³czynnik zmiany objêtoœci ropy w warunkach z³o¿owych do warunków normalnych. Wynika z tego, i¿ metodê t¹ mo¿na stosowaæ w przypadku dobrze poznanych z³ó¿, na których jest dok³adnie rozpoznana zmiennoœæ parametrów petrofizycznych.
Metodami alternatywnymi s¹ tzw. metody testów hydrodynamicznych (Well Test), polegaj¹ce na stworzeniu *Pañstwowy Instytut Geologiczny, ul. Rakowiecka 4,
stanu nierównowagi w odwiercie z jednoczesnym pomia-rem reakcji z³o¿a na stworzone w nim zaburzenia. Reakcjê z³o¿a rejestruje siê poprzez pomiar zmiany ciœnienia w cza-sie. Dziêki dok³adnej analizie pochodnych krzywych ciœ-nienia, oraz podstawowych danych geologicznym, mo¿na z jednego otworu, poprzez stworzenie modelu geometrycz-nego kolektora, wyliczyæ wielkoœæ zasobów z³o¿a.
Eksploatowane od lat 50. z³o¿e Osobnica jest dobrze
rozpoznane. Na obszarze ok. 1,6 km2znajduje siê ponad
150 otworów wiertniczych (ryc. 2). Tym samym istnieje du¿o danych petrofizycznych, które mo¿na wykorzystaæ przy analizie z³o¿owej. Te fakty sk³oni³y do obliczenia zasobów ropy naftowej metod¹ objêtoœciow¹. Przy kon-struowaniu modelu z³o¿a dokonano uproszczenia pole-gaj¹cego na tym, ¿e nie uwzglêdniono uskoków dziel¹cych z³o¿e na mniejsze fragmenty. Dla ca³ego z³o¿a wykorzysta-no ten sam parametr nasycenia wod¹. Takie uproszczenie, przy tej iloœci danych nie jest znacz¹ce dla obliczeñ wiel-koœci zasobów. Pominiête uskoki mog¹ stanowiæ jedynie elementy dziel¹ce z³o¿e na bloki o ograniczonej, miêdzy sob¹, przepuszczalnoœci.
Do modelowania parametrów z³o¿owych pos³u¿y³ pro-gram ZMAPPlus firmy Landmark. Analogowe mapy poro-watoœci efektywnej i mi¹¿szoœci efektywnej zosta³y zwektoryzowane i zaimportowane do programu, który stwo-rzy³ mapy izolinii powy¿szych parametrów. Obliczenie zasobów nast¹pi³o wed³ug wzoru [1] w programie ArcView.
Rys geologiczny
Z³o¿e Osobnica znajduje siê we wschodniej czêœci p³aszczowiny œl¹skiej. W tym rejonie, wyró¿niaj¹ siê dwie strefy utworzone g³ównie ze ska³ górnokredowych, i pale-ogeñskich (Ksi¹¿kiewicz, 1972). S¹ to antyklinorium po³udniowe i odpowiadaj¹ce mu synklinorium jasielskie. Synklinorium jasielskie, ku po³udniowemu wschodowi przekszta³ca siê w centraln¹ depresjê karpack¹.
Le¿¹cy na obszarze centralnej depresji karpackiej fa³d Osobnicy nale¿y do du¿ego elementu tektonicznego, który wynurza siê na po³udniowym wschodzie w okolicy Rudawki Rymanowskiej i ci¹gnie siê przez G³êbokie, Klimkówkê, Bóbrkê, £ê¿yny, Œwierchow¹ do Osobnicy.
W obrêbie struktury Osobnica profil litologiczny jest typowym profilem dla jednostki œl¹skiej (np. Œl¹czka & Kamiñski, 1998). W przedziale górna kreda–dolny neogen, sk³ada siê on z: warstw istebniañskich dolnych (kampan, mastrycht), warstw istebniañskich górnych (paleocen), piaskowców ciê¿kowickich z prze³awiceniami ³upków pstrych (górny paleocen-œrodkowy eocen), warstw
hiero-glifowych (górny eocen), margli globigerynowych
(eocen–oligocen), warstw menilitowych (dolny oligocen) i warstw kroœnieñskich (dolny oligocen–najni¿szy miocen).
Fa³d Osobnicy stanowi antyklinê nadnasuwcz¹
(Mas³owski i in., 1997), podzielon¹ tektonicznie,wzd³u¿
0 10 20km POLSKA POLAND Prz¹dki Odrzykoñ Krosno Dukla Biecz Nowy ¯migród Bobowa Besko Trzesniów Bóbrka £osie Ciê¿kowice Gorlice Jas³o Harklowa STRUKTURA OSOBNICY G³êbokie Klimkówka £ê¿yny Œwierchowa Osobnica Rudawka Rymanowska Skamienia³e Miasto OSOBNICA STRUCTURE Skamienia³e Miasto
holocen w dolinach górskich, czêœciowo wraz z plejstocenem Holocene in mountain valleys, partly together with Pleistocene JEDNOSTKA ŒL¥SKA i PODŒL¥SKA
SILESIAN & SUB SILESIAN UNIT utwory chaotyczne miocenu Miocene chaotic complex
dolne warstwy kroœnieñskie (górny oligocen) Lower Krosno Beds (Upper Oligocene) górne warstwy kroœnieñskie (dolny miocen) Upper Krosno Beds (Lower Miocene)
³upki menilitowe (dolny oligocen) Menilite Shale (Lower Oligocene)
³upki pstre i piaskowce ciê¿kowickie (górny paleocen-eocen) Variegated Shale & Ciezkowice Sandstone (Upper Paleocene-Eocene) warstwy istebniañskie (górna kreda-paleocen)
Istebna Beds (Upper Cretaceus-Paleocene)
warstwy godulskie i ³upki pstre (górna kreda) Godula Beds & Variegated Shale (Upper Cretaceous)
lokalizacja g³ównych ods³oniêæ w piaskowcach ciê¿kowickich location of main outcrops of the Ciezkowice Sandstone
JEDNOSTKA MAGURSKA MAGURA UNIT
warstwy magurskie (eocen-oligocen) Magura Beds (Eocene-Oligocene) warstwy podmagurskie i ³upek pstry (eocen) Submagura Beds & Variegated Shale (Eocene) warstwy inoceramowe (górna kreda-paleocen) Inoceramian Beds (Upper Cretaceous-Paleocene) JEDNOSTKA DUKIELSKO-GRYBOWSKA
DUKLA-GRYBOW UNIT
warstwy kroœnieñskie w oknach tektonicznych (oligocen) Krosno Beds in tectonic windows (Oligocene) ³upki menilitowe (dolny oligocen) Menilite Shale (Lower Oligocene)
³upki pstre, warstwy hieroglifowe i piaskowce ciê¿kowickie Variegated Shales, Hieroglyphic Beds & Ciê¿kowice Sandstone warstwy inoceramowe (paleocen-górna kreda)
Inoceramian Beds (Paleocene-Upper Cretaceous) ³upki menilitowe i warstwy grybowskie (eocen-dolny oligocen) Menilites & Grybów Beds (Lower Oligocene-Eocene)
brzeg nasuniêcia p³aszczowiny magurskiej Magura overthrust margin brzeg nasuniêcia p³aszczowiny dukielskiej Dukla overthrust margin
uskoki faults
obszar objêty koncesj¹ eksploatacyjn¹ PGNiG S.A. POGC concession area
górne ³upki cieszyñskie (dolna kreda) Upper Cieszyn Shale (Lower Cretaceous) formacja margli wêglowieckich (górna kreda-eocen) Wêglówka Marl Formation (Upper eocene)
Ryc. 1. Fragment mapy geologicznej E czêœci Karpat Fliszowych (za Œwidziñskim, 1954; czêœciowo reinterpretowana przez
Jankow-skiego, 2003) — niepublikowane
Fig. 1. Part of geological map of the Central Polish Carpathian (after Œwidziñski 1954, partly reinterpreted by Jankowski, 2003) —
rozci¹g³oœci, na dwa elementy ni¿szego rzêdu. W struktu-rze z³o¿owej zaznacza siê kilka bloków, oddzielonych od siebie dyslokacjami poprzecznymi. W kolejnoœci s¹ to blo-ki: wschodni — Iglera, Osobnicy-Centrum i Osobnicy-Za-chód. Horyzonty roponoœne wystêpuj¹ce tak w dolnych i górnych warstwach istebniañskich jak i w trzech pozio-mach piaskowców ciê¿kowickich, ekranowane s¹ litolo-gicznie przez ³upki eoceñskie i ³upki istebniañskie. Równie¿ strefy dyslokacji pod³u¿nych i poprzecznych, a tak¿e zwi¹zane z nimi utwory, mog¹ stanowiæ nieprze-puszczalne ska³y uszczelniaj¹ce (Mas³owski i in., 1997).
Piaskowce ciê¿kowickie jako ska³a zbiornikowa. Prze -prowadzone badania petrograficzne wykaza³y zwi¹zek w³asnoœci zbiornikowych z uziarnieniem i sk³adem mineral-nym. Stosunkowo wysoki wspó³czynnik korelacji porowa-toœci efektywnej i przepuszczalnoœci ze sum¹ zawarporowa-toœci odpornych mechanicznie sk³adników okruchowych, wska-zuje na ich rolê w zachowaniu porowatoœci miêdzyziarno-wej w procesie kompakcji mechanicznej (Bromowicz i in., 2001). Porowatoœæ efektywna na z³o¿u Osobnica w horyzoncie III piaskowców ciê¿kowickiech wynosi 13% (Mas³owski i in., 1997). Wielkoœæ przepuszczalnoœci piaskow-ca ciê¿kowickiego wynosi œrednio w piaskow-ca³ych Karpatach 1,46 mD (Bromowicz i in., 2001), natomiast Karnkowski (1993) podaje i¿ wielkoœæ przepuszczalnoœci na z³o¿u Osobnica dla III poziomu piaskowców ciê¿kowickich wynosi œrednio 500 mD. W obrêbie z³o¿a nie by³y przeprowadzane dok³adne analizy w³aœciwoœci zbiornikowych w aspekcie facjalnym.
W literaturze mi¹¿szy kompleks piaskowców ciê¿kowic-kich opisywany jest jako z³o¿ony z zespo³u facji
gruboziarni-stych/zlepieñcowatych, grubo³awicowych piaskowców,
okreœlanych czêsto terminem fluksoturbidyty (sensu D¿u³yñski; D¿u³yñski i in., 1959), w rzeczywistoœci odpowiadaj¹cych ca³emu szeregowi utworów powstaj¹cych z wysokoskoncentro-wanych sp³ywów grawitacyjnych (por. Lowe, 1982). Termin ten podkreœla ich specyficzny mechanizm transportu i depozycji (D¿u³yñski, 1959; Koszarski, 1963). Takie osady maj¹ równie¿ cechy sp³ywów kohezyjnych, kolizyjnych, up³ynnionego mate-ria³u oraz pr¹dów zawiesinowych (Leszczyñski, 1981).
Fluksoturbidyty mog¹ wystêpowaæ jako du¿e soczew-kowate cia³a w obrêbie utworów klastycznych. Ich u³awi-cenie jest mniej regularne ni¿ osadów klasycznych pr¹dów zawiesinowych. £awice maj¹ zmienn¹ mi¹¿szoœæ, czêsto wyklinowuj¹ siê i czêsto wykazuj¹ amalgamacjê (Gradziñ-ski, 1986). Osady wysokogêstoœciowe s¹ najczêœciej pozbawione warstwowania; g³ówn¹ ich masê stanowi¹ pia-skowce, mniejszy udzia³ maj¹ zlepieñce. Uziarnienie w obrêbie ³awic, zarówno w pionie, jak i w poziomie, jest bar-dzo zmienne. Przewa¿a uziarnienie nieuporz¹dkowane i normalne uziarnienie frakcjonalne, widoczne tylko we frakcji najgrubszej. Spotyka siê tak¿e uziarnienia frakcjo-nalne wielokrotne i odwrócone (Lowe, 1981).
Z punktu widzenia kryteriów genetycznych piaskowce ciê¿kowickie mo¿na zaklasyfikowaæ jako g³êbokowodne piaskowce masywne, wed³ug terminologii wprowadzonej przez Stowa i Johanssona (2000). Terminem tym wspomniani autorzy definiuj¹ grubo³awicowe (>1 m), g³êbokowodne pia-skowce, tworz¹ce soczewkowate cia³a. Geneza, zró¿nicowanie i geometria osadów tego typu jest doœæ s³abo poznana; tym samym przysparza wielu problemów podczas studiów sedy-mentologicznych, szczególnie w obszarach s³abo ods³oniêtych lub analizowanych na podstawie danych otworowych. Zagad-nienie to jest bardzo istotne, gdy¿ w wielu przypadkach g³êboko-wodne piaskowce masywne, tworz¹ doskona³e ska³y zbiornikowe
dla wêglowodorów, czego przyk³adem s¹ niedawne odkrycia ropy naftowej i gazu ziemnego w osadach paleogeñskich (z³o¿a Alba, Gryphon, Balder) i mezozoicznych (z³o¿a Agat, Galley, Kopervik) na Morzu Pó³nocnym (Stow & Johansson, 2000).
W stosunku do piaskowców ciê¿kowickich, w praktyce poszukiwawczej i literaturze stosuje siê nastêpuj¹cy podzia³, licz¹c od sp¹gu warstw menilitowych ku do³owi: I pstre ³upki, I piaskowiec ciê¿kowicki, II pstre ³upki, II pia-skowiec ciê¿kowicki, III pstre ³upki, III piapia-skowiec ciê¿ko-wicki. Na wschodzie jednostki œl¹skiej wyró¿niono szeœæ pakietów piaskowcowo-³upkowych (Leszczyñski, 1981).
Reprezentuj¹ one g³êbokomorskie osady zdeponowane w systemie sto¿ków podmorskich (Leszczyñski 1981). Poziomy piaskowców ciê¿kowickich w Karpatach s¹ osa-dem kilku cykli sedymentacyjnych, które zaznaczy³y siê intensywn¹ dostaw¹ osadów gruboklastycznych, przedzie-lanych okresami spokoju zdominowanymi sedymentacj¹ pelagiczn¹ tzw. ³upków pstrych. Cykle te trwa³y od póŸnego paleocenu po œrodkowy eocen (Leszczyñski, 1981). Interpre-towane s¹ równie¿ jako utwory sto¿ka basenowego zdepono-wane w wielozestawie sekwencji niskiego stanu wzglêdnego poziomu morza (Dziadzio i in., 2005). Osady ³upków pstrych (I, II, III) interpretowane s¹ jako osady deponowane podczas ci¹gów transgresywnych i wysokiego stanu wzglêdnego pozio-mu morza (Baszkiewicz i in., 2001; Dziadzio i in., 2006 ). Œrodowiska sedymentacji sto¿ków podmorskich skupiaj¹ uwagê zw³aszcza geologów naftowych, gdy¿ piaskowce i zlepieñce buduj¹ce sto¿ek podmorski s¹ potencjalnymi kolektorami dla wêglowodorów (Walker, 1978). Dotyczy to równie¿ piaskow-ców ciê¿kowickich, które s¹ jednymi z najlepszych ska³ zbiorni-kowych Karpat. Pocz¹tkiem rozpoznania sto¿ków podmorskich by³a analiza ich kszta³tów i rozk³adu paleopr¹dów, a w póŸniej-szym czasie rozpoznawano je tak¿e na podstawie pionowego nastêpstwa facji (np. Mutti, 1974).
W klasycznym, pionowym, progradacyjnym nastêp-stwie facjalnym, wystêpuj¹cym w rozwijaj¹cym siê sto¿ku podmorskim (Walker, 1978), profil rozpoczyna siê od drobnoziarnistych osadów dystalnych czêœci lobów depo-zycyjnych, przechodz¹c w coraz grubsze osady kana³ów rozprowadzaj¹cych (Walker, 1978). W profilach piaskow-ca ciê¿kowickiego mo¿na zauwa¿yæ podobne cechy.
III poziom piaskowców ciê¿kowickich w obrêbie struktury Osobnica
Piaskowce ciê¿kowickie z³o¿a Osobnica przeanalizowa-no na podstawie opisów rdzeni oraz krzywych karota¿owych. Na podstawie danych z 24 otworów w obrêbie III piaskowca ciê¿kowickiego, wyró¿niono interwa³y piaskowcowe oraz interwa³y mu³owcowo-i³owcowe. Mi¹¿szoœæ osadów III pia-skowca ciê¿kowickiego na z³o¿u Osobnica osi¹ga ponad 200 m, mi¹¿szoœæ efektywna z³o¿a dochodzi do 100 m.
Na podstawie kszta³tu krzywych karota¿owych mo¿na wydzieliæ 7 g³ównych pakietów piaskowcowych (ryc. 4). Analizuj¹c dane geofizyki otworowej zaobserwowano zmiennoœæ mi¹¿szoœci poszczególnych interwa³ów, która waha siê w przedziale pomiêdzy 5 a 40 m. Najbardziej mi¹¿szy jest, licz¹c od do³u, pi¹ty pakiet piaskowcowy (ryc. 4, 5). Litologia poszczególnych pakietów piaskow-ców oraz kszta³t krzywych geofizycznych pozwala na wydzielenie, w obrêbie struktury Osobnica, dwóch g³ównych facji: korytowej (kana³owej) i lobowej. Facja wydzielona na ryc. 3 jako pozakorytowa nie jest rozpatry-wana, gdy¿ nie stanowi potencjalnej ska³y zbiornikowej;
ponadto nie mo¿e ona byæ jednoznacznie wyznaczona bez materia³u rdzeniowego.
Facja lobowa. Budowa sto¿ków podmorskich jest analizo -wana zarówno na podstawie powierzchniowych ods³oniêæ, jak i na podstawie krzywych karota¿owych, z których interpretowaæ mo¿na litologiê oraz poœrednio porowatoœæ, wielkoœæ ziarna oraz mi¹¿szoœæ warstw. Metody te czêsto s¹ ³¹czone w jeden system badawczy pozwalaj¹cy, tylko w oparciu o krzywe geofizyczne, rekonstruowaæ zmiennoœæ i architekturê tych œrodowisk (Baszkiewicz i in., 2001;
Beau-bouef, 2004; Crews i in., 2000; Dziadzio i in., 2005; Prather i in., 1998; Walker, 1978). I tak np. wed³ug Muttiego & John-sa (1978), na krzywych geofizyki otworowej PS, PG i PO facje lobowe maj¹ kszta³ty zbli¿one do lejkowatych.
W III poziomie piaskowców ciê¿kowickich w inter-wa³ach odpowiadaj¹cych lobom depozycyjnym obserwu-jemy grubienie warstw oraz wzrost wielkoœci ziarna ku górze (ryc. 4). Wszystkie te cechy s¹ zauwa¿alne w profilu litologicznym na badanym obszarze w cyklach 1–4. Tym samym cztery pierwsze pakiety piaskowcowe mo¿na uznaæ
Osobnica 75 Osobnica 92 Osobnica 36 Osobnica 87
Osobnica 93 Osobnica 26 Osobnica 96 Osobnica 127 400 500 600 700 800 900 500 600 700 800 Osobnica 85
facja korytowa i lobów depozycyjnych (nierozdzielone)
channel fill & depositional lobes (undifferentiated) facja pozakorytowa levee/overbank ³upek marglisty marly shale PO resistivity PS spontaneous potential Krzywe geofizyki otworowej: Geophisical logs:
[m]
[m]
Ryc. 3. Trójwymiarowa korelacja litofacjalna, sporz¹dzona na podstawie krzywych karota¿owych oraz opisów rdzeni. Fig. 3. 3D lithofacies correlation, based on geophysical logs and core descriptions
I I’ II II’ III IV IV’ III’ 106 155 133139 100 85 118 151 120 119 97 58 56 16 9 50 128 71 122 94 107 121121a 6 1 130 98 138r 105 32 123 10 7 2z 5 3z 19 18 21 30 312 8 137 12 42 27 52 53 61 77 49 28 45 20 46 24 14 4z 11 84 25 64 65 78 66 97 135 34 55 59 72 76 83 69 112 124 86 90 29 96 87 70 113 35 47 153 4 102 140 51 63 136 37 104 156 88 103 117 116 110 75 141 39 114 74 68 101 57 46 92 125 95 152 38 15 1389 3 126 129 40 44 23 62 36 22 26 150 41 93 54 99 115 154 109 108 111 127 82 60 143 142 73 I I’
linie przekrojów korelacyjnych location of cross-section
uskok fault nasuniêcie thrust
obszar objêty koncesj¹ eksploatacyjn¹ PGNiG S.A. POGC concession area
numer odwiertu number of well
105
0 100 200 300 400 500m
Ryc. 2. Mapa rozmieszczenia odwiertów na powierzchni, na z³o¿u Osobnica z uskokami i nasuniêciem, stwierdzonymi w stropie III
poziomu piaskowców ciê¿kowickich
za utwory lobów depozycyjnych z istniej¹cymi w ich obrêbie, prawdopodobnie, pobocznymi kana³ami rozprowadzaj¹cymi, które wyodrêbniæ mo¿na na podstawie blokowych kszta³tów krzywych karota¿owych (ryc. 4). Takie wykszta³cenie utwo-rów jest charakterystyczne np. dla rozwijaj¹cego siê lobu sto-¿ka podmorskiego, który prograduje na obszar równi basenowej (Walker, 1978). Na skutek progradacji nastê-puj¹ce po sobie utwory lobu zbudowane s¹ z coraz grubszego ziarna. Utworami buduj¹cymi loby depozycyjne w obrêbie III piaskowca ciê¿kowickiego w z³o¿u Osobnica s¹ piaskowce drobnoziarniste, œrednioziarniste i gruboziarniste.
Facja lobowa na z³o¿u Osobnica charakteryzuje siê zwiêkszaniem wielkoœci ziarna ku górze, zwiêkszaniem gruboœci ³awic ku górze, œrednio i gruboziarnistymi osada-mi. Mi¹¿szoœæ pakietów waha siê w przedziale pomiêdzy kilka a trzydzieœci metrów.
Na syntetycznym profilu litologicznym, wykonanym na podstawie opisów rdzeni, mo¿na zauwa¿yæ generaln¹ tendencjê wzrostu wielkoœci ziarna ku górze, od piaskow-ców œrednioziarnistych do zlepieñcowatych (ryc. 5). Mo¿e to œwiadczyæ o progradacyjnym charakterze opisywanego cyklu piaskowcowego. Depozycja mog³a nastêpowaæ w warunkach np. nadbudowy sto¿ka podmorskiego, rozwi-jaj¹cego siê na sk³onie basenu sedymentacyjnego, ale podobne zmiany w trendach uziarnienia znane s¹ równie¿ w sto¿kach basenowych, szczególnie tych kontrolowanych tektonicznie, czyli rozwijaj¹cych siê w np. pó³rowach.
Facja korytowa. Wed³ug Muttiego & Johnsa (1978), Prathe -ra i in. (1998) na krzywych geofizyki otworowej PG, PO facje kana³owe maj¹ zmienne kszta³ty w zale¿noœci od odleg³oœci od strefy Ÿród³owej oraz rodzaju dostarczanego materia³u. Jako strefy kana³owe s¹ uznawane te, które w powi¹zaniu cech lito-logicznych i sedymentolito-logicznych z zapisem na krzywych geofizyki otworowej maj¹ kszta³ty zbli¿one do: cylin-drycznych, dzwonowatych, jajowatych i blokowych. W profilu litologicznym charakteryzuj¹cym facje kana³owe sto¿ków pod-morskich, obserwujemy cienienie warstw oraz spadek wielkoœci ziarna ku górze. W literaturze s¹ opisywane tak¿e sukcesje kana³owe, w których ziarno drobnieje ku górze, przy jednoczesnym wzroœcie mi¹¿szoœci ³awic (np. Strzeboñski, 2001). Na z³o¿u Osob-nica z obrazu krzywych karota¿owych mo¿na zinterpretowaæ ist-nienie mi¹¿szych interwa³ów piaskowcowych. Zatem pakiety piaskowcowe 5–7 mog¹ stanowiæ utwory kana³ów rozprowa-dzaj¹cych. Zbudowane s¹ z: piaskowców drobnoziarnistych, œred-nioziarnistych, gruboziarnistych oraz piaskowców zlepieñcowatych z otoczakami do 5 mm œrednicy (np. ryc. 4).
Na badanym obszarze zapewne istnia³o kilka kana³ów rozprowadzaj¹cych, u wylotu których formowa³y siê dru-gorzêdne loby depozycyjne. Nale¿y pamiêtaæ, i¿ badany obszar stanowi ma³¹ czêœæ du¿ego basenu sedymentacyj-nego, rozci¹gaj¹cego siê na przestrzeni kilkudziesiêciu kilometrów. Zatem migracja kana³ów w czasie i przestrze-ni powoduje, ¿e sto¿ek zbudowany jest z zazêbiaj¹cych siê
PG PNG PS FORMY AKUMULACJI ACCUMULATION FORM KORYTO CHANNEL RETROGRADATION TO AGRADATION RETROGRADACJA DO AGRADACJI LOB DEPOZYCYJNY DEPOSITIONAL LOBE PROGRADATION PROGRADACJA LOB DEPOZYCYJNY DEPOSITIONAL LOBE PROGRADATION PROGRADACJA LOB DEPOZYCYJNY DEPOSITIONAL LOBE PROGRADATION PROGRADACJA LOB DEPOZYCYJNY DEPOSITIONAL LOBE PROGRADATION PROGRADACJA KORYTO CHANNEL RETROGRADATION RETROGRADACJA KORYTO CHANNEL RETROGRADATION TO AGRADATION RETROGRADACJA DO AGRADACJI PS A B C D 1 2 3 4 5 6 7 MS MS MS MS MS CGL CGL CT CT CT wielkoϾ ziarna grain size PSPO
malenie mi¹¿szoœci ³awic ku górze thinning upwards sequence wzrost mi¹¿szoœci ³awic ku górze thickening upward sequence generalny trend wzrostu wielkoœci ziarna
grain-size trend – coarsening upwards
lejkowaty kszta³t krzywej karota¿owej funnel-shaped log
owalny b¹dŸ dzwonowaty kszta³t krzywej karota¿owej oval or bell-shaped log
pakiety piaskowcowe sandstone packages 1-7 CT MS CGL turbidyty classic turbidites piaskowiec masywny massive sandstone zlepieniec conglomerate facja pozakana³owa levee/overbank
Ryc. 4. Zgeneralizowany profil pionowy w obrêbie III piaskowca ciê¿kowickiego w antyklinie Osobnicy, oparty na podstawie
danych z otw. Os. 127; A — interpretacje krzywych geofizycznych na schematycznym blokdiagramie, B — schematyczny rozk³ad uziarnienia poszczególnych serii piaskowcowych, C — zmiany mi¹¿szoœci ³awic, D — kszta³t krzywych karota¿owych i ich interpre-tacja
Fig. 4. General profile through the third Ciê¿kowice sandstone on the Osobnica anticline, based on the Os. 127 well; A — shows the
interpretation of well logs, B — displays the schematic grain-size trends in sandstone packages, C — shows changes in bed thickness, D — shows shape of well logs and their interpretation
ze sob¹ osadów kana³owych, miedzykana³owych, pozaka-na³owych i lobowych (ryc. 3). Utwory te wielokrotnie powtarzaj¹ siê zarówno w obrêbie poszczególnych pozio-mów piaskowców ciê¿kowickich, jak te¿ w obrêbie indy-widualnych mi¹¿szych kompleksów piaskowcowych, jakim jest III piaskowiec ciê¿kowicki.
Horyzont roponoœny z³o¿a Osobnica buduj¹ g³ównie piaskowce œrednioziarniste, gruboziarniste i zlepieñcowate, jednak w profilu pionowym wystêpuj¹ równie¿ osady drob-noziarniste. S¹ one œwiadectwem odcinków czasu spokojnej sedymentacji lub depozycji w strefie pozakorytowej.
Po przeanalizowaniu wszystkich materia³ów mo¿na stwierdziæ, ¿e wyró¿niona facja korytowa na z³o¿u Osobnica charakteryzuje siê zmniejszaniem wielkoœci ziarna ku górze, zmniejszaniem gruboœci ³awic ku górze i wystêpowaniem
œrednio-, gruboziarnistych i zlepieñcowatych utworów kla-stycznych (zawieraj¹ otoczaki do 5 mm œrednicy). Mi¹¿szoœæ pakietów, jest wiêksza ni¿ utworów lobowych, waha siê w przedziale pomiêdzy kilka a czterdzieœci metrów.
Jednak¿e analizuj¹c dodatkowo krzywe karota¿owe mo¿na zauwa¿yæ, ¿e wzrost wielkoœci ziarna ku górze nie jest jednoznaczny we wszystkich otworach. Na podstawie przeprowadzanych rozwa¿añ mo¿na uznaæ, i¿ piaskowce ciê¿kowickie prawdopodobnie s¹ osadami sto¿ka równi basenowej. Nie zauwa¿a siê cech charakterystycznych dla sto¿ków sk³onu, a te które dominuj¹, g³ównie wystêpuj¹ w sto¿kach równi basenowej. Cykliczne wykszta³cenie osa-dów mo¿e œwiadczyæ o autocyklicznoœci zjawisk depozycji nie zwi¹zanej z progradacj¹, a jedynie z migracj¹ koryt roz-prowadzaj¹cych i okreœlonym stosunkiem wielkoœci subsy-dencji do iloœci dostarczanego materia³u.
Zasoby ropy naftowej na z³o¿u Osobnica
Dla obliczania metod¹ objêtoœciow¹ pierwotnych zaso-bów z³o¿a ropy naftowej, wykorzystuje siê proste wyliczenia sumarycznej objêtoœci ska³y zbiornikowej przez okreœlenie
objêtoœci przestrzeni porowo-szczelinowej wype³nionej
wêglowodorami, przeliczonej na warunki powierzchniowe (magazynowe). Do obliczenia pierwotnych zasobów pos³u¿y³ wzór (Szostak, 2000): = =
å
Fihi iBi Swi i n F ( –1 ) 1 [1] gdzie: F — powierzchnia z³o¿a, h — mi¹¿szoœæ efektywna, M — porowatoœæ efektywna,Sw—wspó³czynnik nasycenia wod¹,
B — wspó³czynnik zmiany objêtoœci ropy w warun-kach z³o¿owych do warunków normalnych,
i — kolejne oczko siatki obliczeniowej.
Powierzchniê z³o¿a nale¿y traktowaæ tu jako 100 m2× i,
gdzie „i” to iloœæ oczek regularnej siatki interpolacyjnej. Mapy mi¹¿szoœci efektywnej i porowatoœci efektywnej zosta³y stworzone na podstawie kolejno 63 i 42 danych punk-towych-odwiertów. Analizowane wspó³czynniki mi¹¿szoœci i porowatoœci zosta³y u¿yte do obliczeñ jako mapy, co poskutko-wa³o dok³adniejszymi wynikami. Wspó³czynnik nasycenia wod¹, ze wzglêdu na brak danych z otworów, wyznaczono arbitralnie jako 0,7 dla ca³ego horyzontu (Mas³owski — inf. ustna, 2004). Jako wielkoœæ wspó³czynnika zmiany objêtoœci ropy naftowej w warunkach z³o¿owych do warunków normal-nych przyjêto 1,06 podobnie jak w piaskowcach istebniañskich (Kuk & Mas³owski, 2002).
Przy wyznaczeniu wspó³czynników nasycenia wod¹ oraz wspó³czynnikach zmiany objêtoœci uwidaczniaj¹ siê braki metody objêtoœciowej. Wspó³czynniki te zosta³y wyznaczone jako wartoœci œrednie dla ca³ego horyzontu. Przy obliczaniu zasobów nale¿y pamiêtaæ o tym i¿ rzeczy-wiste, dok³adne iloœci ropy naftowej nie s¹ mo¿liwe do obli-czenia w sposób bezb³êdny. Nie jesteœmy w stanie poznaæ rozk³adu wartoœci parametrów, w takiej iloœci, jak zmienia siê to rzeczywiœcie w budowie geologicznej. Najlepszym wyjœciem z tej sytuacji jest stworzenie dok³adnych map oraz u¿ycie oprogramowania z odpowiednim algorytmem. To rozwi¹zanie pozwala ograniczyæ b³êdy do minimum. Na 1m ROPA GAZ 1 2 3 4 5 6 7 PAKIET PIASKOWCA SANDSTONE PACKAGE MU£ (SIL T) DROBNOZIARNISTE (fs) ŒREDNIOZIARNISTE (ms) GRUBOZIARNISTE (cs) ZLEPIEÑCOW A T E (vcs) piaskowiec sandstone ³upek shale ³upki margliste marly shale ³upek zapiaszczony sandy shale ³upek zailony clayey shale piaskowiec zailony clayey sandstone
³upek smugowany piaskowcem silt-laminated shale
brak rdzenia no data
œlady ropy i gazu oil and gas shows ³yszczyki mica Osobnica 105 908-920 m Osobnica 102 875-894 m Osobinca 26 532-533 m Osobnica 75 607-621 m Osobnica 85 850-855 m Osobnica 26 596-619 m Osobnica 105 997-1003 m Osobnica 75 644-659 m Osobnica 102 1000-1005 m Osobnica 85 941-945 m Osobnica 85 945-957 m Osobnica 85 968-971 m Osobnica 94 1039-1045 m OTWÓR INTERWA£ G£ÊBOKOŒCI (m) WELL DEPTH INTERVAL (m) ROPA GAZ PIASKOWCE: BARDZO DROBNOZIARNISTE (vfs)
Ryc. 5. Syntetyczny profil litologiczny oparty na podstawie
opi-sów rdzeni z 24 otworów ze z³o¿a Osobnica
Fig. 5. Synthetic lithological section based on core description, for
z³o¿u Osobnica, wykorzystany do obliczania zasobów, wzór [1], po podstawieniu danych przybiera nastêpuj¹c¹ postaæ:
= × × =
å
hi i const i n F 1 . [2]Wykorzystany wzór [1], pos³u¿y³ do obliczenia geolo-gicznych zasobów ropy naftowej. Zasoby geologiczne sta-nowi¹ podstawê do obliczenia zasobów przemys³owych. Wspó³czynnik przeliczenia zasobów geologicznych na wydobywalne, zale¿y od rodzaju wêglowodorów. Dla III poziomu piaskowców ciê¿kowickich przyjêto jego wartoœæ 0,3. Wielkoœæ ta zosta³a przyjêta dla z³ó¿ karpackich dla
tego typu kolektorów i podobnych warunków
eksploatacyjnych. G³ównymi czynnikami decyduj¹cymi o wielkoœci tego wspó³czynnika s¹: temperatura, lepkoœæ ropy a tak¿e kszta³t porów (Tokarski i in., 1962).
Obliczone zasoby geologiczne dla III piaskowca
ciê¿kowic-kiego na z³o¿u Osobnica wynosz¹ 1 927 522 m3
, przy gêstoœci
ropy 0,85 g/cm3jest to 1 638 393 t (ryc. 6). Zasoby
wydobywal-ne na z³o¿u Osobnica wynosz¹ 49 1518 t. Na tle innych polskich z³ó¿ jest to niewielkie z³o¿e.
Ze z³o¿a Osobnica, do 2002 r. wydobyto z III poziomu piaskowców ciê¿kowickich ok. 352 000 t ropy naftowej, ze œredni¹ wydajnoœci¹ z otworu ok. 2,3 t/d. Wed³ug wyko-nanych obliczeñ do wydobycia pozosta³o ok. 139 000 t ropy naftowej, co przy eksploatacji 30 odwiertami, przy œredniej wielkoœci wydobycia z otworu ok. 2,3 t/d, pozwoli na wydobywanie do ok. 2008 r.
Na z³o¿u Osobnica ropa naftowa jest eksploatowana tak¿e z warstw istebniañskich. Ca³kowite zasoby z³o¿a wynosz¹ ok. 590 tys. t ropy naftowej (Karnkowski, 1993), czyli wiêkszoœæ wêglowodorów jest zakumulowana w horyzoncie III piaskowca ciê¿kowickiego.
Powi¹zanie wielkoœci akumulacji ropy naftowej z facjami horyzontu roponoœnego
III piaskowca ciê¿kowickiego
Najwiêksze zasoby ropy naftowej znajduj¹ siê w SE czê-œci z³o¿a. W tej czêczê-œci mi¹¿szoœæ efektywna horyzontu ropo-noœnego jest zdecydowanie najwiêksza. Mo¿e to mieæ zwi¹zek np. z przyuskokowym zwiêkszeniem mi¹¿szoœci ³awic, b¹dŸ przy za³o¿eniu, ¿e sedymentacja odbywa³a siê w re¿imie aktywnych pó³rowów (Dziadzio i in., 2006) mog³o
nastêpowaæ lokalne, uprzywilejowane zwiêkszanie
mi¹¿szoœci wywo³ane niejednorodnoœci¹ obni¿ania siê dna basenu, w którym nastêpowa³o zwiêkszenie mi¹¿szoœci osa-du. Rozk³ad facji korytowych i lobowych jest w przybli¿e-niu równy na ca³ej powierzchni z³o¿a (ryc. 3). Analizuj¹c krzywe karota¿owe zauwa¿yæ mo¿na i¿ nie ma prostej rela-cja pomiêdzy facj¹, a iloœci¹ zakumulowanej ropy. Predesty-nowany do wiêkszego nagromadzenia wêglowodorów jest siódmy pakiet III piaskowca ciê¿kowickiego wykszta³cony w facji interpretowanej jako korytowa. W tej warstwie zano-towano najwiêksze przyp³ywy ropy naftowej, nawet ponad 9 t/d (œrednia wielkoœæ przyp³ywu to 2,3 t/d).
Rozpatruj¹c wszystkie dane mo¿na wysnuæ wniosek, i¿ iloœæ nagromadzonej ropy naftowej nie jest zwi¹zana z wykszta³ceniem facjalnym, w pewnym stopniu uprzywile-jowana jedynie mo¿e byæ facja korytowa. Wiêksze nagro-madzenie wêglowodorów w ska³ach tej facji mo¿e mieæ zwi¹zek z wiêksz¹ porowatoœci¹ efektywn¹ w utworach bardziej gruboziarnistych. Na podstawie wykonanych ana-liz zauwa¿yæ mo¿na, ¿e wielkoœæ nagromadzenia wêglo-wodorów zale¿y od pozycji strukturalnej pu³apki z³o¿owej. Wystêpowanie akumulacji wêglowodorów w utworach korytowych i lobów depozycyjnych jest spowodowane ich litologi¹. Wykonane badania potwierdzaj¹, i¿ facje te
inter-4531000 4531000 4530500 4530500 4530000 4530000 4529500 4529500 4529000 4529000 5505500 5505500 5506000 5506000 5506500 5506500 5507000 5507000 0 500m 500 [m ]3 0 -25 25 -49 49 -74 74 -99 99 -123 123 -148 148 -173 173 -197 197 -222 222 -247 247 -271 271 -296 296 -321 321 -346 346 -370 370 -395 395 -420 420 -444 444 -469 469 -494
Ryc. 6. Mapa rozk³adu zasobów ropy naftowej na z³o¿u Osobnica. Fig. 6. Map of the oil resources distribution on the Osobnica oilfield
pretowane jako efekt depozycji w systemie sto¿ków pod-morskich, s¹ dobrymi kolektorami dla wêglowodorów i ich analiza nawet na ma³ym fragmencie ma ogromne znacze-nie dla rozwi¹zania problemów zwi¹zanych z rozmiesz-czeniem ska³ zbiornikowych w Karpatach.
Wnioski
W obrêbie z³o¿a Osobnica w III poziomie
pia-skowców ciê¿kowickich wyznaczono, facje korytowe i lobów depozycyjnych, oraz przeprowadzono próbê okre-œlenia ich poziomego i pionowego nastêpstwa. W profilu III piaskowca ciê¿kowickiego na z³o¿u Osobnica wydzie-lono siedem pakietów piaskowcowych, oddzielonych od siebie utworami drobnoziarnistymi.
Zinterpretowano progradacyjne cechy osadów III
piaskowca ciê¿kowickiego w pakietach 1–4. Utwory te
mog¹ reprezentowaæ osady lobów depozycyjnych.
Mi¹¿szoœæ lobów depozycyjnych waha siê w granicach od kilku do oko³o trzydziestu metrów.
W pakietach 5–7 stwierdzono agradacyjno-retrogradacyjne
wykszta³cenie utworów III poziomu piaskowców ciê¿kowickich. Utwory te zinterpretowano jako koryta rozprowadzaj¹ce, maj¹ce mi¹¿szoœæ w granicach od kilku do ok. czterdziestu metrów.
Najbardziej zasobn¹ czêœci¹ z³o¿a jest czêœæ SE.
Wydaje siê, ¿e to rodzaj pu³apki z³o¿owej i w³aœciwoœci zbiornikowe decydowa³y o migracji ropy naftowej w tym kierunku. Równie¿ w tej czêœci mi¹¿szoœæ efektywna III piaskowca ciê¿kowickiego jest najwiêksza — waha siê w granicach od czterdziestu do siedemdziesiêciu metrów.
Obliczono metod¹ objêtoœciow¹ zasoby dla III
pia-skowca ciê¿kowickiego. Zasoby wydobywalne wynosz¹ 491518 t.
Mapa rozk³adu zasobów ropy naftowej ma
odzwierciedle-nie w mapie iloœci wydobycia ropy z III piaskowca ciê¿kowic-kiego na z³o¿u. Otwory, z których wydobyto najwiêksze ilo-œci tego surowca pokrywaj¹ siê ze strefami najwiêkszej zasobnoœci widocznymi na mapie rozk³adu zasobów w opra-cowaniu analizy geologiczno-z³o¿owej struktury Osobnica (Mas³owski i in., 1997).
Nie ma wyraŸnej korelacji pomiêdzy
wykszta³ceniem facjalnym, a iloœci¹ wêglowodorów. Nie-znaczne wiêksze akumulacje mo¿na wi¹zaæ z facjami korytowymi. Jednak g³ównym czynnikiem decyduj¹cym o rozk³adzie akumulacji wielkoœci ropy naftowej jest anty-klinalna forma pu³apki z³o¿owej. Facje kana³owe i lobowe s¹ dobrymi kolektorami dla wêglowodorów.
Autor pragnie podziêkowaæ Panu Piotrowi Dziadzio za wprowadzenie w tematykê karpack¹ oraz pomoc w dotarciu do materia³ów geologiczno-naftowych podczas pisania pracy magi-sterskiej a tak¿e za wnikliw¹ recenzjê, cenne uwagi i dyskusje dotycz¹ce tego opracowania. Autor dziêkuje tak¿e firmie PGNiG za udostêpnienie danych i zgodê na ich publikacjê. Artyku³ jest oparty na badaniach przeprowadzonych na potrzeby pracy magi-sterskiej, wspartej finansowo przez AAPG Foundation w ramach programu Grants in Aid. Autor pragnie równie¿ podziêkowaæ Panu Paw³owi Poprawie za konstruktywne konsultacje.
Literatura
BASZKIEWICZ A., DZIADZIO P. & PROBULSKI J. 2001 — Straty-grafia sekwencji, petrogeneza i potencja³ zbiornikowy piaskowców
istebniañskich i ciê¿kowickich w zachodniej czêœci fa³du Iwonicza Zdroju. Prz. Geol., 49: 417–425
BEAUBOUEF R.T. 2004 — Deep-water leveed-channel complexes of the cerro Toro formation, Upper Cretaceous, southern Chile. AAPG Bull., 88: 1471–1500
BROMOWICZ J., GÓRNIAK K., PRZYSTAŒ G. & REMBIŒ M. 2001 – Wyniki badañ petrograficznych typowych litofacji zbiornikowych fli-szu karpackiego. Polish Journal of Mineral Resources.
DZIADZIO P. S., ENFIELD M. A., WATKINSON M. P. & PORÊBSKI S. J. 2006 (w druku) — The Cie¿kowice Sandstone: Examples of Basin-Floor Fan-stacking Patterns from the Main (Upper Paleocene to Eocene) Reservoir in the Polish Carpathians. AAPG Mem., 84. D¯U£YÑSKI S., KSI¥¯KIEWICZ M. & KUENEN H. 1959 — Turbi-dites in Flysch of the Polish Carpathian Mountains. Bull. Geol. Soc. Amer., 70: 1089–1118.
CIESZKOWSKI M., ŒL¥CZKA A. & WDOWIARZ S. 1985— New data on structure of the Flysch Carpathians. Prz. Geol., 33: 313–329. CREWS J. R., WEIMER P., PULHAM A. J. & WATERMAN A. S. 2000— Integrated approach to condensed section identification in intraslope basins, Pliocene–Pleistocene, northern Gulf of Mexico. AAPG Bull., 84: 1519–1536.
GRADZIÑSKI R., KOSTECKA A., RADOMSKI A. & UNRUG R. 1986 — Zarys sedymentologii, Warszawa.
JANKOWSKI L. 2003 — Budowa geologiczna przedpola jednostki magurskiej pomiêdzy Wis³oka a Dunajcem, ze szczególnym uwzglêd-nieniem utworów chaotycznych. Pañstw. Inst. Geol
KOSZARSKI L. 1963 — O sedymentacji piaskowców ciê¿kowickich, Kwart. Geol., 7: 717–718.
KSI¥¯KIEWICZ M. 1972 — Budowa geologiczna Polski, t. IV, Tekto-nika, cz. 3. Karpaty. Wyd. Geol.
KUK S. & MAS£OWSKI E. 2002 — Dokumentacja geologiczna z³o¿a ropy naftowej i gazu ziemnego Osobnica; Dodatek nr 4. Arch. PGNiG S.A. LESZCZYÑSKI S. 1981 — Piaskowce ciê¿kowickie jednostki œl¹skiej w polskich Karpatach: Studium sedymentacji g³êbokowodnej osadów gruboklastycznych. Rocz. Pol. Tow. Geol., 51: 436–487.
MAS£OWSKI E., DZIADZIO P., KUK S. & PROBULSKI J. 1997 — Analiza geologiczno -z³o¿owa struktury Osobnica. Arch. PGNiG S.A. MUTTI E., JOHNS D. R. 1978 — The role of sedimentary bypassing in the genesis of fan fringle and basin plain turbidites in the Hecho Group system (south— central Pyrenees): Mem. Soc. Geol. Ital., 11: MUTTI E. 1974— Examples of ancient deep-sea fan deposits from cir-cum-mediterranean geosynclines. Pubblicazioni Dell`Istituto Di Geolo-gia. Paleontologia E Geografia Fisica Dell1universita Di Turino: 92–105. OSZCZYPKO N. 1999 — From remnant oceanic basin to collision-re-lated foreland basin — a tentative history of the Outer Western Carpa-thians. Geol. Carpath, 50: 161–163.
OSZCZYPKO N. & ŒL¥CZKA A. 1985 — An attempt to palinspastic reconstruction of Neogene basins in the Carpathian foredeep. Rocz. Pol. Tow. Geol., 55: 55–75.
PRATHER B. E., BOOTH J. R., STEFFENS G. S. & CRAIG P. A. 1998 — Classification, Lithologic Calibration, and Stratigraphic Suc-cession of Seismic Facies of Intraslope Basins, Deep-Water Gulf of Mexico. AAPG Bull., 82: 701–728.
STOW A.V. & JOHANSSON M. 2000 — Deep-water massive sands: nature, origin and hydrocarbon implications. Mar. Petrol. Geol., 17: 145–174.
STRZEBOÑSKI P. 2001 — Sekwencje kana³owe w warstwach isteb-niañskich (kampan–paleocen) Beskidu Œl¹skiego. Kwart. AGH, 27: 181–199.
SZOSTAK L. 2000 — Naftowa in¿ynieria z³o¿owa. Wydanie specjalne miesiêcznika ENERGIA GIGAWAT, Kraków, 480pp.
ŒL¥CZKA A. & KAMIÑSKI M. A. 1998 — A Guidebook to excur-sions in the polish flysch Carpathians. Spec. Pub., 6.
ŒWIDZIÑSKI H. 1954 — Mapa geologiczna Karpat polskich — czêœæ wschodnia. Wyd. Geol.
ŒWIERCZEWSKA A. & TOKARSKI A.K. 1998 — Deformation bands and the history of folding in the Magura nappe, Western Outer Carpathians (Poland). Tectonophysics, 297: 73–90.
TOKARSKI A. 1962 — Dokumentacja geologiczna z³o¿a ropy nafto-wej i gazu ziemnego Osobnica; Dodatek nr 2. Archiwum PGNiG S.A. WALKER R. G. 1978 — Deep Water Sandstone Facies and Ancient Submarine Fans: Models for Exploration for Stratygraphic Traps, AAPG Bull., 62: 932–966.
¯YTKO K. 1977 — Uwagi o paleogeñskich ruchach tektonicznych w Karpatach zewnêtrznych. Kwart. Geol., 21: 938–940.
Praca wp³ynê³a do redakcji 29.05.2005 r. Akceptowano do druku 03.08.2005 r.
