Medycyna Wet. 2006, 62 (3) 331
Praca oryginalna Original paper
Paso¿yty przewodu pokarmowego koni ze wzglêdu na powszechne wystêpowanie i znaczn¹ patogennoæ s¹ uznawane za g³ówn¹ przyczynê chorób inwazyj-nych. Najbardziej rozpowszechnione s¹ s³upkowce (Strongylidae) wystêpuj¹ce u 80-90% pog³owia koni w kraju (3-5, 8, 11-14).
Poziom zara¿enia mo¿na oceniaæ na podstawie ba-dañ koproskopowych (liczba wydalanych z ka³em jaj), larwoskopowych (ró¿nicowanie larw inwazyjnych wyhodowanych z jaj) lub sekcyjnych. W oparciu o ba-dania koproskopowe i larwoskopowe wykazano wp³yw wielu czynników, w tym systemu i warunków chowu na poziom zara¿enia koni paso¿ytami (3-4, 11-14). Badania sekcyjne koni umo¿liwiaj¹ dok³adne okrele-nie inwazji zarówno pod wzglêdem ilociowym, jak i jakociowym. Jednak w przypadku takich ¿ywicieli jak konie, ze wzglêdu na koszty, trudnoci techniczne i pracoch³onnoæ wykonywane s¹ rzadko. Z wiado-mych wzglêdów materia³ sekcyjny mo¿na uzyskaæ je-dynie od koni rzenych, które z regu³y nie s¹
podda-wane zabiegom odrobaczania. W przeci¹gu prawie czterdziestu lat takie badania przeprowadzono w Pol-sce tylko dwukrotnie (4, 18). Dopiero ostatnio opubli-kowano wyniki badañ sekcyjnych 10 koni z rejonu Polski rodkowo-wschodniej (8).
Celem przeprowadzonych badañ by³a ocena zara-¿enia paso¿ytami jelitowymi koni wierzchowych w stadninie i klubach jedzieckich na podstawie ba-dañ koproskopowych oraz koni roboczych w oparciu o wyniki sekcji parazytologicznej jelita grubego.
Badania zrealizowano ze rodków finansowych Ministerstwa Nauki i Informatyzacji (grant nr 2 P06D 022 26).
Materia³ i metody
Badania przeprowadzono w 2004 r. obejmuj¹c nimi ko-nie z terenu Polski po³udniowej: czystej krwi arabskiej ze stadniny, konie pó³krwi z 5 klubów jedzieckich z okolic Tarnowa oraz konie robocze z powiatu d¹browskiego (D¹b-rowa Tarnowska) w woj. ma³opolskim. Ka³ do badañ
po-Paso¿yty jelitowe zagro¿eniem zdrowia koni
w ró¿nych warunkach chowu
JAKUB GAWOR, S£AWOMIR KORNA*, VITALIJ CHARÈENKO**, BOGUS£AW NOWOSAD*, MARTA SKALSKA*
Pracownia Parazytoz Zwierz¹t Domowych Instytutu Parazytologii im. W. Stefañskiego PAN, ul. Twarda 51/55, 00-818 Warszawa
*Katedra Zoologii i Ekologii AR, al. Mickiewicza 24/28, 30-059 Kraków
**Instytut Zoologii im. I. I. Schmalhausena Narodowej Akademii Nauk Ukrainy, ul. B. Khmelnytskogo 15, 01601 Kijów
Gawor J., Korna S., Charèenko V., Nowosad B., Skalska M.
Intestinal parasites and health problems in horses in different breeding systems Summary
The purpose of the study was to evaluate intestinal parasite infections in riding horses from one stud farm and 5 riding clubs based on fecal egg counts, and in working horses on the basis of necropsy. The prevalence of strongyles was similar in stud farm and clubs (71.0% and 36.3%-87.1%, respectively), with higher egg counts in the farms (924) compared to the clubs (302-515). Larvae differentiation indicated a very low prevalence of large strongyles in the above horses. Parascaris equorum was not very prevalent in adult Arabian horses (0.5%), while 3.7-21% of horses in clubs were infected. Anoplocephala spp. was not very prevalent in Arab--horse farms (6.7%) and in riding clubs (0-1.8%). 4 large strongyle, 14 small strongyle species and 5 other species of parasites were found in fourteen horses slaughtered for meat. The results indicated a high preva-lence of large strongyles (S. vulgaris 64.3%, S. equinus 21.4%, and Triodontophorus spp. 14.3%-21.4%). The most prevalent cyathostome species were Coronocyclus coronatus (57.1%), Cylicocyclus nassatus (50.0%) and Cyathostomum catinatum (42.9%). Tapeworm and botfly infections were found in individual cases (7.1%). Horses in Arab farm and riding clubs were routinely de-wormed twice a year. It was noted that no anthelmintics had been used in the slaughtered horses. The results revealed that small strongyles (cyathostomes) are the most common intestinal parasites in horses despite regular anthelmintic treatment. In addition it seems important to take S. vulgaris infection into account when diagnosing abdominal pain, i.e. colic in un-wormed horses (working or kept in organic farming systems).
Medycyna Wet. 2006, 62 (3) 332
bierano 4 razy w ci¹gu roku (IV, VI, VIII, X) od 170 koni w stadninie i 40 z klubów jedzieckich. Zwierzêta w okresie badañ by³y odrobaczane w kwietniu za pomoc¹ preparatów na bazie embonianu pyrantelu lub iwer-mektyny. Konie w stadninie utrzymy-wane by³y systemem alkierzowo--pastwiskowym, a w klubach jedziec-kich w stajniach, z mo¿liwoci¹ wyj-cia na padoki ziemne lub ze sk¹p¹ ilo-ci¹ trawy. W obiektach tych od wielu lat stosowano dwukrotne odrobacza-nie, przed rozpoczêciem sezonu pa-stwiskowego i po jego zakoñczeniu.
Badania ka³u na obecnoæ jaj paso¿ytów wykonano przy u¿yciu metody McMastera (2) oraz prowadzono hodowle larw s³upkowców do stadium inwazyjnego (9). W oparciu o uzyskane wyniki obliczono redni¹ sezonow¹ ekstensyw-noæ zara¿enia oraz liczbê wydalanych jaj w 1 g ka³u, a tak¿e okrelono udzia³ s³upkowców ma³ych i du¿ych w pa-razytofaunie jelita grubego koni na podstawie ró¿nicowa-nia larw inwazyjnych tych nicieni.
Badaniami sekcyjnymi objêto 14 koni roboczych pocho-dz¹cych z powiatu d¹browskiego, poddanych ubojowi w rzeni eksportowej w S³omnikach k. Krakowa. Do ba-dañ pobierano fragmenty ciany (oko³o 10%) oraz treæ po-karmow¹ (ok. 5%) z trzech odcinków jelita grubego, tj. okrê¿nicy dolnej, okrê¿nicy górnej i jelita lepego. Du¿e paso¿yty wybierano z treci pokarmowej (owsiki, glisty) oraz zbierano ze luzówki (tasiemce i du¿e s³upkowce). W laboratorium z ka¿dego odcinka jelita grubego izolowa-no paso¿yty, które po zakonserwowaniu w 70% etaizolowa-nolu okrelano do gatunku.
Wyniki i omówienie
Wyniki badañ koproskopowych przedstawiono w tab. 1 i 2. rednia sezonowa ekstensywnoæ zara¿e-nia s³upkowcami ma³ymi (Cyathostominae) w klubach jedzieckich wynosi³a od 36,3% do 87,1%, a w stad-ninie 71,0%. Konie w stadstad-ninie wydala³y rednio wiê-cej jaj s³upkowców w 1 g ka³u (920) w porównaniu z badanymi w klubach jedzieckich (300-520 jaj/1 g) (tab. 1). D³ugotrwa³y kontakt koni w stadninie z lar-wami inwazyjnymi na pastwisku u³atwia zara¿enie, zw³aszcza s³upkowcami ma³ymi, które charakteryzu-je stosunkowo krótki okres prepatentny (5-6 tygodni), krótki czas rozwoju larw inwazyjnych z jaj (5-7 dni w temp. 20-25°C) oraz d³ugotrwa³y okres prze¿ywa-nia tych larw na pastwisku (12-20 tygodni). Sprzyja to szybkiej i sta³ej reinwazji u wypasanych koni. W klu-bach jedzieckich krótkotrwa³e przebywanie koni na pozbawionych trawy wybiegach, w warunkach nieko-rzystnych dla rozwoju larw inwazyjnych, ograniczy³o liczbê wydalanych przez nie jaj s³upkowców.
Badania larw inwazyjnych wykaza³y bardzo niski poziom zara¿enia koni s³upkowcami du¿ymi (Stron-gylinae) (0-1,2%) i dominacjê s³upkowców ma³ych (Cyathostominae) (tab. 3). Nisk¹ ekstensywnoæ
za-ra¿enia koni wierzchowych s³upkowcami du¿ymi po-twierdzaj¹ wyniki badañ w³asnych oraz innych auto-rów (1, 5, 12-14, 16). Wynika to z powszechnego sto-sowania preparatów przeciwrobaczych, z których wszystkie wykazuj¹ skutecznoæ przeciwko larwom wêdruj¹cym tych paso¿ytów (10).
Ekstensywnoæ zara¿enia koni glist¹ (Parascaris equorum) by³a bardzo niska u koni arabskich (0,5%); nieco wy¿sz¹ stwierdzono w klubach jedzieckich (3,5--5,5%), z wyj¹tkiem jednego, gdzie 21% koni wyda-la³o jaja glist (tab. 2). Glista koñska jest paso¿ytem wystêpuj¹cym najczêciej u rebi¹t, lecz diagnozowana bywa tak¿e u koni starszych utrzymywanych w ró¿-nych systemach chowu (5, 8, 11, 17).
Tasiemce z rodzaju Anoplocephala spp. stwierdzo-no u koni w stadninie w ekstensywstwierdzo-noci zara¿enia 6,7%, wy¿szej ni¿ obserwowana tam w latach 1999--2001 (1,3-3,9%) (12). Stosowana metoda
McMaste-t k e i b O % a i n e ¿ a r a z æ o n w y s n e t s k E rednia ilczbajajw1gka³u(EPG) ñ a d a b c ¹ i s e i M Miesi¹cbadañ V I VI VIII X rednio IV VI VIII X rednio K S 54,0 64,0 86,0 80,0 71,0 540 620 1380 1140 920 1 -J K 87,7 20,6 34,6 51,8 48,7 440 640 1280 1470 460 2 -J K 66,7 78,6 10,0 10,0 36,3 710 500 0 0 300 3 -J K 92,5 64,3 57,1 85,7 74,9 170 670 2230 1510 400 4 -J K 100,01 100,01 62,5 85,7 87,1 180 11101 1160 1610 520 5 -J K 66,7 50,0 76,9 76,9 67,6 390 480 1270 1180 330 Tab. 1. Zara¿enie koni s³upkowcami
Objanienia: SK stadnina, KJ kluby jedzieckie
t k e i b O Parasca(ir%s)equorum Anoploce(%ph)alaspp. K S 0,5 6,7 1 -J K 3,7 0,9 2 -J K 3,5 0,0 3 -J K 5,5 1,8 4 -J K 0,0 0,0 5 -J K 21,01 0,0
Tab. 2. Zara¿enie koni glist¹ i tasiemcami
t k e i b O Liczblaarwwoyskkoonpaniiych CLyiactzhboas/t%omlainrwae LSicrtzobnag/%yilnlaarew K S 42 4200/99,8 8/0,2 1 -J K 10 1000/100 0 2 -J K 10 1000/99,9 1/0,1 3 -J K 10 1000/99,5 5/0,5 4 -J K 10 1000/100 0 5 -J K 10 1000/98,8 12/1,2 Tab. 3. Wystêpowanie larw inwazyjnych s³upkowców
Medycyna Wet. 2006, 62 (3) 333
ra, w której wykorzystywano 2-4 gramowe próbki ka³u nie umo¿liwia prawid³owej oceny inwazji tasiemców. Wynika to przede wszystkim ze specyfiki morfologii tych paso¿ytów (jaja w kale pojawiaj¹ siê nieregular-ne, uwalniane z dojrza³ych cz³onów odrywaj¹cych siê od strobili), a tak¿e w³aciwoci jaj z onkosfer¹ (znacz-nie ciê¿sze od jaj nicieni, trudno izolowaæ je za pomo-c¹ flotacji w roztworze NaCl, na której opiera siê me-toda McMastera).
Wy¿szy poziom zara¿enia koni tasiemcami (4,9--96,0%) w rodkowo-wschodniej Polsce stwierdzili Gund³ach i wsp. (8), stosuj¹c metodê Nilssona i wsp. (15) w modyfikacji w³asnej przy wykorzystaniu m.in. 50 g próbki ka³u (6, 7).
Wyniki badañ sekcyjnych koni rzenych przedstawiono w tab. 4 i 5. Stwierdzono 4 ga-tunki s³upkowców du¿ych, 14 s³upkowców ma³ych oraz 5 gat. innych paso¿ytów jelitowych. Istotne by³o stwierdzenie wysokiej ekstensyw-noci zara¿enia badanych koni s³upkowcami du¿ymi (Strongylus vulgaris 64,3%, S. equi-nus 21,4%, Triodontophorus spp. 14,3% i 21,4%). Udzia³ Strongylus vulgaris wród wszyst-kich stwierdzonych paso¿ytów by³ równie¿ znaczny i wynosi³ 12,6%. Maksymaln¹ liczb¹ osobników tego gatunku u jednego konia by³y 64 paso¿yty, co nie od-zwierciedla rzeczywistej intensywnoci zara¿enia, ze wzglêdu na sposób pobierania prób do badañ. Szacun-kowe obliczenia pozwalaj¹ w tym przypadku oceniæ inwazjê S. vulgaris na przekraczaj¹c¹ 100 egzempla-rzy. Najczêciej stwierdzanymi gatunkami s³upkow-ców ma³ych by³y: Coronocyclus coronatus (57,1%), Cylicocyclus nassatus (50%) i Cyathostomum catina-tum (42,9%).
Poród ogó³u stwierdzonych paso¿ytów przewodu pokarmowego najwy¿szy udzia³ procentowy stanowi-Tab. 5. Wystêpowanie paso¿ytów w poszczególnych odcinkach jelita grubego koni
Tab. 4. Wystêpowanie paso¿ytów jelitowych u koni a t y ¿ o s a p k e n u t a G zLaicrzab¿aonkyocnhi Ekisntwenaszyijw(n%o)æ stwLiiecrzdbzao/n%ych w ó t y ¿ o s a p e a n il y g n o rt S s ir a g l u v s u l y n o rt S 9 64,3 235/12,6 s u n i u q e . S 3 21,4 16/0,3 s u t a rr e s s u r o h p o t n o d o ir T 3 21,4 14/0,8 a d u a c i v e r b . T 2 14,3 13/0,7 e a n i m o t s o h t a y C m u t a n it a c m u m o t s o h t a y C 6 42,9 80/4,3 m u t a r e t a p . C 1 17,1 4/0,2 s u t a n o r o c s u l c y c o n o r o C 8 57,1 318/17,1 s u t a i b a l . C 1 17,1 2/0,1 s u t a s r u b i g n o l s u n a h p e t s o c il y C 2 14,3 40/2,2 s u t a c il a c . C 4 28,6 272/14,6 i d l o g . C 3 21,4 52/2,8 s u t u n i m . C 4 28,6 53/2,9 s u t a s s a n s u l c y c o c il y C 7 50,0 522/28,1 i h tr o w h s a . C 1 17,1 47/2,5 s u m o t s o t p e l. C 2 14,3 156/8,4 s u t a ti p a c s u l a h p e c o l a y G 3 21,4 16/0,9 m u t a l u c o p a m e n i v o rt e P 1 17,1 1/0,1 m u t a t n e d ir a p m i m u m o t s o ir e t o P 1 17,1 2/0,1 e a d i c r e c o m s o C a r a p i v i v a ir y a m t s b o r P 1 7,1 >1000/ e a d ir u y x O i u q e s ir u y x O 3 21,4 6/0,3 e a d i d ir a c s A m u r o u q e s ir a c s a r a P 1 7,1 1/0,1 e a d ii li h p o r e t s a G s il a n it s e t n i s u li h p o r e t s a G 1 7,1 20/ e a d il a h p e c o l p o n A a t a il o fr e p a l a h p e c o l p o n A 1 7,1 4/ a t y ¿ o s a p k e n u t a G % / w ó t y ¿ o s a p a b z c i L o ti l e j e p e l okdrêol¿nnaica okgrêó¿rnnaica e a n il y g n o rt S s ir a g l u v s u l y n o rt S 234 0 0 s u n i u q e . S 6 0 0 s u t a rr e s s u r o h p o t n o d o ir T 9/64 0 5/36 a d u a c i v e r b . T 0 2/15 11/85 e a n i m o t s o h t a y C m u t a n it a c m u m o t s o h t a y C 5/6 64/80 11/14 m u t a r e t a p . C 0 0 4 s u t a n o r o c s u l c y c o n o r o C 303/95 2/1 13/4 s u t a i b a l . C 0 0 2 s u t a s r u b i g n o l s u n a h p e t s o c il y C 0 13/33 27/68 s u t a c il a c . C 214/79 3/1 55/20 i d l o g . C 1/2 14/27 37/74 s u t u n i m . C 16/30 4/8 33/62 s u t a s s a n s u l c y c o c il y C 8/2 241/46 273/52 i h tr o w h s a . C 8/17 0 39/83 s u m o t s o t p e l. C 36/23 12/8 108/69 s u t a ti p a c s u l a h p e c o l a y G 1/6 0 15/94 m u t a l u c o p a m e n i v o rt e P 1 0 0 m u t a t n e d ir a p m i m u m o t s o ir e t o P 2 0 e a d i c r e c o m s o C a r a p i v i v a ir y a m t s b o r P >1000 >1000 >1000 e a d ir u y x O i u q e s ir u y x O 4/67 2/33 0
Medycyna Wet. 2006, 62 (3) 334
³y Cylicocyclus nassatus (28,1%), Coronocyclus co-ronatus (17,1%) oraz Cylicostephanus calicatus (14,6%). U jednego konia wykazano obecnoæ Probst-mayria vivipara (Cosmocercidae). Te niewielkie ni-cienie (oko³o 1,5 mm d³ugoci) wystêpuj¹ w wysokiej intensywnoci inwazji (tysi¹ce egzemplarzy), dlatego te¿ nie brano ich pod uwagê, obliczaj¹c procentowy udzia³ osobników poszczególnych gatunków. Pozosta-³e stwierdzone paso¿yty jelitowe (glisty, owsiki, tasiem-ce oraz larwy gzów) wystêpowa³y u pojedynczych koni (tab. 4).
Prezentowane badania wykaza³y, ¿e u koni nieodro-baczanych w porównaniu z regularnie leczonymi wy-stêpuje znacznie bogatsza parazytofauna jelitowa, zw³aszcza s³upkowców du¿ych. W niniejszych bada-niach stwierdzono nieco wiêksz¹ liczbê gatunków pa-so¿ytów, zw³aszcza ma³ych s³upkowców ni¿ u koni z okolic Lublina (8). Sporód stwierdzonych nicieni tej grupy 7 gatunków wystêpowa³o w obu opracowa-niach. Na uzyskane ró¿nice wyników badañ mog³a mieæ wp³yw ró¿na intensywnoæ inwazji tych paso¿y-tów u badanych koni.
Badania sekcyjne umo¿liwi³y ocenê rozmieszcze-nia poszczególnych gatunków paso¿ytów w obrêbie jelita grubego (tab. 5). Wiêkszoæ gatunków s³upkow-ców du¿ych bytowa³a w jelicie lepym, z wyj¹tkiem Triodontophorus brevicauda. S³upkowce ma³e wystê-powa³y g³ównie w okrê¿nicy górnej (9 gatunków), okrê¿nicy dolnej (3 gat.) oraz w jelicie lepym (3 gat.). Jest to zgodne z wczeniejszymi badaniami rozmiesz-czenia Strongylidae w jelicie grubym koni (3, 4).
Podsumowanie
Wyniki badañ koproskopowych wykaza³y, ¿e prob-lem inwazji paso¿ytów jelitowych u koni jest ci¹gle aktualny, zw³aszcza w wielkostadnym chowie i hodow-li, gdzie istnieje wiele czynników sprzyjaj¹cych trans-misji paso¿ytów w ró¿nych grupach wiekowych. Wa¿-ne jest wiêc synchronizowanie w czasie zabiegów de-helmintyzacji. Nale¿y odrobaczaæ w miarê mo¿liwo-ci w jednym terminie ca³e pog³owie, a przynajmniej grupy koni korzystaj¹cych z jednego pastwiska. Re-gularne kontrolowanie zara¿enia (badania ka³u na obecnoæ jaj paso¿ytów) i stosowanie w³aciwych an-tyhelmintyków w odpowiednim czasie pozwala zmniejszyæ rozmiary inwazji i umo¿liwia wyklucze-nie z kolejnej akcji dehelmintyzacji koni o niskim po-ziomie zara¿enia, co znacznie obni¿a koszty zwalcza-nia paso¿ytów.
Przeprowadzone badania wykaza³y, ¿e u nieodro-baczanych koni roboczych inwazje s³upkowców du-¿ych, a przede wszystkim Strongylus vulgaris wystê-puj¹ powszechnie, w znacznej intensywnoci zara¿e-nia. Przyjmuje siê, ¿e inwazja ponad 100 osobników tego gatunku u doros³ego konia jest przyczyn¹ niedo-krwistoci (10). W diagnostyce ró¿nicowej bólów morzyskowych (kolek) u koni ciê¿szych ras nale¿y wiêc braæ pod uwagê robaczycê wywo³an¹ inwazj¹
larw S. vulgaris w têtnicach krezkowych. Pomocn¹ wskazówk¹ s¹ informacje pochodz¹ce z wywiadu z hodowc¹, czy i kiedy w danym przypadku klinicz-nym przeprowadzono zabieg odrobaczenia.
Pimiennictwo
1.Betlejewska K.: Dynamika inwazji s³upkowców ma³ych (Cyathostominae) u koni w cyklu rocznym. Medycyna Wet. 2000, 56, 36-38.
2.Coles G. C., Bauer C., Borgsteede F. H. M., Geerts S., Klei T. R., Taylor M. A., Waller P. J.: World Association for the Advancement of Veterinary Parasito-logy (W.A.A.V.P.) methods for the detection of anthelmintic resistance in nematodes of veterinary importance. Vet. Parasitol. 1992, 44, 35-44. 3.Gawor J.: Occurrence of Strongylidae (Nematoda: Strongyloidea) in polish
horses tarpans from Popielno reserve. Wiad. Parazyt. 2000, 46, 87-92. 4.Gawor J.: The prevalence and abundance of internal parasites in working
horses autopsied in Poland. Vet. Parasitol. 1995, 58, 99-108.
5.Gawor J.: Zara¿enie koni wierzchowych paso¿ytami przewodu pokarmowe-go. Medycyna Wet. 2002, 56, 148-150.
6.Gund³ach J. L., Sadzikowski A. B., Tomczuk K.: Diagnostyka inwazji tasiem-ców u koni. Medycyna Wet. 2003a, 59, 532-535.
7.Gund³ach J. L., Tomczuk K., Studziñska M., Sadzikowski A. B.: Wystêpowa-nie tasiemców u koni w rodkowo-wschodWystêpowa-niej Polsce. Medycyna Wet. 2003b, 59, 892-894.
8.Gund³ach J. L., Sadzikowski A. B., Tomczuk K., Studziñska M.: Paso¿yty przewodu pokarmowego koni z terenu Lubelszczyzny w wietle badañ ko-proskopowych i sekcyjnych. Medycyna Wet. 2004, 60, 1089-1092. 9.Henriksen S. A., Korsholme M.: A method for culture and recovery of
gastro-intestinal strongyle larvae. Nord Vet. 1983, 35, 429-430.
10.Herd R. P.: The changing world of worms: the rise of the cyathostomes and the decline of Strongylus vulgaris. Comp. Cont. Educ. Pract. Vet. 1990, 12, 732-736.
11.Korna S., Nowosad B., Skalska M.: Dynamika zara¿enia glist¹ (Parascaris equorum) koni w dwóch systemach chowu. Medycyna Wet. 2004a, 60, 412-414. 12.Korna S., Nowosad B., Skalska M.: Zara¿enie paso¿ytami przewodu pokar-mowego koni w zale¿noci od warunków utrzymania. Medycyna Wet. 2004b, 60, 853-857.
13.Korna S., Nowosad B., Skalska M.: Wp³yw systemu chowu koni na ich za-ra¿enie s³upkowcami (Strongylidae). Rocz. Nauk. Zoot. 2004c, 31, 95-101. 14.Korna S., Nowosad B., Skalska M. Bo³oz T.: Inwazje paso¿ytów jelitowych u koni w klubach jedzieckich z okolic Krakowa. Wiad. Parazyt. 2004d, 50, 323-327.
15.Nilsson O., Ljunstrom B. L., Hoglund J., Lundquist H., Uggla A.: Anoploce-phala perfoliata in horses in Sweden: prevalence, infection levels and intesti-nal lesions. Acta Vet. Scand. 1995, 36, 319-328.
16.Romaniuk K., Jaworski Z., Snarska A.: Dynamika inwazji nicieni z rodziny Strongylidae u koników polskich i ich rebi¹t. Medycyna Wet. 2002, 58, 467-469.
17.Romaniuk K., Jaworski Z., Golonka M., Snarska A.: Wystêpowanie i dyna-mika paso¿ytów wewnêtrznych u koników polskich z chowu wolnego. Me-dycyna Wet. 2003, 59, 617-619.
18.Sobieszewski K.: Nicienie paso¿ytnicze przewodu pokarmowego koni woje-wództwa lubelskiego. Acta Parasit. Pol. 1967, 15, 103-108.
Adres autora: dr Jakub Gawor, ul. Twarda 51/55, 00-818 Warszawa; e-mail: gaworj@twarda.pan.pl
