DOI: http://dx.doi.org/10.18290/rt.2016.63.11-8
KS. WOJCIECH PIKOR
SZKOLNE KOŁA BIBLIJNE
BIBLICAL SCHOOL GROUPS
A b s t r a c t. The author presents a model and a program of extracurricular (optional) classes, the subject of which is the Holy Bible. Biblical school groups offer includes a characterization of the class participants, an ascertainment of the relation of biblical school groups to school religious instruction and parish catechesis as well as a summary of the expected objectives and the form of classes conducted as a part of such activities. The article ends with a detailed program of the biblical school groups work at primary and junior-high school levels.
Key words: biblical catechesis; parish catechesis; after school activities; biblical animation.
Szkoła prowadzi róne zajcia. Obok podstawowych form działalnoci dy-daktyczno-wychowawczej, takich jak obowizkowe zajcia edukacyjne czy zaj-cia rozwijajce zainteresowania i uzdolnienia, moliwe jest prowadzenie równie innych zaj edukacyjnych. Wybór ich tematyki, zakresu i formy pozostaje auto-nomiczn decyzj organów prowadzcych szkoły, dyrektorów szkół oraz rodzi-ców uczniów. W ten rodzaj działa mog włczy si równie nauczyciele religii. Rozporzdzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 14 kwietnia 1992 r. w spra-wie warunków i sposobu organizowania nauki religii w publicznych przedszko-lach i szkołach (Dz.U. nr 36, poz. 155, z pón. zm.) przewiduje w § 7 ust. 3 mo-liwo prowadzenia przez nauczyciela religii na terenie szkoły „organizacji o charakterze społeczno-religijnym i ekumenicznym na zasadach okrelonych w art. 56 ustawy o systemie owiaty”1. Na tej podstawie prawnej działaj szkolne
Ks. prof. dr hab. WOJCIECH PIKOR – rektor Wyszego Seminarium Duchownego w Pelplinie; profesor Wydziału Teologicznego Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu; adres do korespon-dencji: e-mail: pikorwo@wp.pl
1 Zgodnie z art. 56 ust. 1 Ustawy z 7 wrzenia o systemie owiaty 1991 r. (Dz.U. 1991 Nr 95 poz.
koła Caritas czy te Uniwersytet Biblijny dla dzieci organizowany w szkołach na terenie diecezji radomskiej przez ks. dr. Jacka Kucharskiego, moderatora diece-zjalnego Dzieła Biblijnego2. W tym kontekcie rodzi si pytanie o moliwo wypracowania pewnego modelu i programu zaj pozalekcyjnych, których przed-miotem byłoby Pismo wite. Odpowied na to pytanie musi uwzgldni kilka kwestii: adresatów tego rodzaju zaj, relacji szkolnych kół biblijnych do kate-chezy szkolnej i katekate-chezy parafialnej, celów stawianych takim zajciom oraz formy zaj realizowanych w ramach takiego koła. Poszukiwanie odpowiedzi zmierza bdzie do zaproponowania programu zaj dla szkolnych kół biblijnych.
1. ADRESACI ZAJ POZALEKCYJNYCH Z BIBLII
W przestrzeni nauczania szkolnego funkcjonuje kategoria ucznia zdolnego. Charakteryzuje si on ponadprzecitnymi osigniciami lub potencjalnymi zdol-nociami do takich osigni3. Jednostki zdolne s identyfikowane na podstawie obserwacji aktywnoci ucznia (pierwsza cecha) lub testów psychologicznych (druga cecha). Wród wielu elementów składajcych si na opis ucznia zdolnego wskazuje si m.in. na fakt, e szybciej przyswajaj sobie materiał, opanowuj go w szerszym zakresie, w trakcie nauki szukaj zwizków przyczynowo-skutko-wych, sigaj po dodatkowe informacje, maj bogatsze skojarzenia, posługuj si łatwo jzykiem danej dziedziny, ucz si wytrwalej, duo czytaj, maj róne i liczne zainteresowania, s zdolni do samodzielnej i efektywnej pracy. Ten rodzaj uczniów budzi szczególne zainteresowanie nauczycieli w zwizku z organizacj imprez szkolnych i konkursami wiedzy. W rezultacie dochodzi do swoistej se-lekcji wród uczniów i koncentrowania si nauczyciela – chociaby w kontekcie konkursów przedmiotowych – na pracy z kilkoma uczniami. Dla nich organizuje si bardzo czsto zajcia pozalekcyjne, które słu przygotowaniu ich do udziału w takich konkursach.
i inne organizacje, a w szczególnoci organizacje harcerskie, których celem statutowym jest działalno wychowawcza albo rozszerzanie i wzbogacanie form działalnoci dydaktycznej, wychowawczej i opie-kuczej szkoły lub placówki”. Podjcie takich działa przez dan organizacj „wymaga uzyskania zgody dyrektora szkoły lub placówki, wyraonej po uprzednim uzgodnieniu warunków tej działalnoci oraz po uzyskaniu pozytywnej opinii rady szkoły lub placówki i rady rodziców”.
2
K. KOSTECKI, Inauguracja działalnoci Uniwersytetu Biblijnego dla dzieci, http://radom. biblista.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=566&Itemid=1 [dostp: 10.01.2016].
3
Por. M. CHOJNOWSKA, Formy pracy z uczniem zdolnym (Zeszyt Metodyczny Orodka Dosko-nalenia Nauczycieli w Centrum DoskoDosko-nalenia i Edukacji we Włocławku), Włocławek 2009, s. 4. Dalsza charakterystyka ucznia zdolnego: tame, s. 7.
Ten sposób patrzenia na uczniów potencjalnie zainteresowanych szkolnym kołem biblijnym wymaga modyfikacji. Nie chodzi bowiem tylko o uczniów zdol-nych. Pierwszorzdnymi adresatami takich zaj pozalekcyjnych powinni by uczniowie pragncy poznawa Pismo wite, pogłbiajc tym samym swoj relacj z Panem Bogiem. W lekcji religii uczestniczy znaczny procent uczniów z rodzin katolickich, w których rodzice s praktykujcy, pozostaj zaangaowani w ycie swojej parafii, s członkami rónych ruchów i stowarzysze kocielnych. Dzieci z takich rodzin zwykle posiadaj ju pewn znajomo Pisma witego i maj dowiadczenie ycia wiary, jednake w ramach katechezy nie zawsze maj szans na pogłbienie i umocnienie wiary, szczególnie kiedy głównym przedmio-tem troski katechety jest utrzymanie dyscypliny na lekcji i szukanie pomysłu na zainteresowanie uczniów religijnie obojtnych czy nawet wrogich. Lekcja religii w takiej sytuacji staje si niestety form zaj wyrównawczych z religii, podczas których próbuje si zaradzi brakom wychowania religijnego w domu rodzinnym. Z tego powodu wane jest dotarcie z ofert zaj pozalekcyjnych zwizanych z Bibli do rodziców zainteresowanych formacj religijn swoich dzieci. Nawi-zanie kontaktu z rodzicami moe nastpi na gruncie parafii, w ramach której zostanie skierowana propozycja udziału ich dzieci w takich zajciach. Współ-praca z rodzicami jest wana z kilku powodów4. Po pierwsze, powód logistyczny – dzieci maj obecnie po kilka rónych zaj pozalekcyjnych, z którymi musi „konkurowa” szkolne koło biblijne. Dotarcie dziecka we wszystkie te miejsca jest niekiedy powanym przedsiwziciem logistycznym, którego powodzenie zaley czsto od rodziców. Po drugie, motywacja dziecka musi znale wsparcie ze strony rodziców, którzy bd towarzyszyli mu szczególnie w chwili, gdy b-dzie brakowało wytrwałoci. Po trzecie, prowadzenie takich zaj wykracza bdzie poza obrb szkoły (np. przygotowanie jasełek, wyjazd na obóz biblijny itp.), co wymaga bdzie niekiedy zaangaowania równie rodziców. Wskazane jest zatem, by rodzice zostali włczeni w proces rozwoju swoich dzieci.
4
Por. M. MENDYK, Katecheza parafialna dopełnieniem katechezy szkolnej. Refleksja teo-logiczno-pastoralna wokół dokumentów II Polskiego Synodu Plenarnego 1991-1999, w: B. DRO D (red.), Z miłoĞci do KoĞcioła, Legnica 2007, s. 409.
2. RELACJA KÓŁ BIBLIJNYCH DO LEKCJI RELIGII
W podrcznikach do katechetyki zajcia pozalekcyjne, jako forma organizacji kształcenia religijnego, s wzmiankowane tylko przez Jana Szpeta5. Stwierdza on, e zajcia pozalekcyjne „stanowi cz składow zaplanowanej pracy dydak-tyczno-wychowawczej w szkole. Róni si one jednak od zaj lekcyjnych cela-mi, formami i doborem treci. Celem jest rozwijanie zainteresowa problematyk wchodzc w zakres i relacje z religi”6. Tak nakrelony cel zostaje nastpnie uszczegółowiony. Wskazane przez Szpeta zadania, stojce przed zajciami poza-lekcyjnymi, mona zaadaptowa do szkolnych kół biblijnych dzieci i młodziey. Cel tych zaj byłby zatem nastpujcy:
– pogłbianie wiedzy biblijnej;
– biblijne pogłbienie wtajemniczenia chrzecijaskiego;
– rozwijanie umiejtnoci interpretowania Pisma witego wynikajcych z re-alizowanego programu;
– rozwijanie umiejtnoci rozwizywania problemów religijnych w oparciu o Pismo wite;
– zainteresowanie popularn literatur biblijn;
– przygotowanie uczniów do udziału w konkursach biblijnych;
– popularyzacja zainteresowania Bibli na terenie szkoły (przez wystawy, gazetki itd.).
Koło biblijne, jako forma pracy pozalekcyjnej, nie stanowi zatem konkurencji czy alternatywy dla lekcji religii, lecz jawi si jako uzupełnienie elementu biblij-nego obecbiblij-nego na katechezie szkolnej. Wskazane wyej zadania podpowiadaj kierunek działa w zakresie koła biblijnego, którego program musi uwzgldnia cele i treci realizowane w ramach katechezy szkolnej.
Naley jednak pamita, e katecheza pozostaje parafialn z tego powodu, e podmiotem głoszcym ordzie zbawienia jest parafia, za samo nauczanie religii w szkole nie jest w stanie w pełni wywiza si z zada, które stawia przed kate-chez Kociół7. S nimi wtajemniczenie, kształcenie i wychowanie. Pełna
realiza-5
J. SZPET, Dydaktyka katechezy (UAM.WT Biblioteka Pomocy Naukowych 15), Pozna 1999, s. 156-157.
6
Tame, s. 156.
7
Por. H. IWANIUK, Nauka religii w szkole, „Ateneum Kapłaskie” 142 (2004), z. 3, s. 455; J. GORAJ, Jaka przyszłoĞü dla katechezy parafialnej?, w: S. KULPACZY SKI (red.), Miejsce katechezy. Rodzina, parafia, szkoła, Lublin 2005, s. 234; A. POTOCKI, Parafia – podmiotem i miejscem katechezy,
cja tych celów wymaga rodowiska parafialnego, które jest konieczne dla stwo-rzenia właciwych warunków dla przeywania liturgii, wychowywania do ycia we wspólnocie eklezjalnej, czerpania siły z bezporedniego kontaktu z Bogiem w sakramentach witych (por. PDK 106). Parafia zatem jest nie tylko podmiotem katechezy, ale musi by te istotnym jej miejscem. Poprzez posług słowa Boe-go, celebracj liturgiczn i dzieła miłosierdzia parafia winna pełni funkcj zasad-niczego rodowiska katechetycznego8.
Pomostem midzy katechez szkoln i katechez parafialn, patrzc szerzej – midzy szkoł i parafi, mog by szkolne koła biblijne. W swojej formie, treciach i celach zbliaj si do katechezy parafialnej. Mimo e jest ona postulowana przez katechetyczne dokumenty Kocioła w Polsce, nie otrzymała ona jednak właciwego wsparcia teoretycznego i praktycznego. Wprawdzie w Podstawie programowej ka-techezy KoĞcioła katolickiego w Polsce oraz Programie nauczania religii rzymsko-katolickiej w przedszkolach i szkołach, zarówno z 2001 jak i z 2010 roku9, zwraca si uwag na parafi jako kluczowe rodowisko w przygotowaniu dzieci i młodzie-y do sakramentów witych, wskazuje tematyk i form katechezy parafialnej, jednake w lad za tym nie poszło opracowanie programu tej katechezy (wyjtkiem jest etap edukacji ponadgimnazjalnej), który analogicznie do programu katechezy szkolnej wskazywałby cele katechetyczne, treci, wymagania i skorelowanie jej z edukacj szkoln10. Zakładana korelacja katechezy szkolnej i katechezy para-fialnej jest tylko yczeniowa, jeli przeledzi tematyk spotka w ramach duszpa-sterstwa katechetycznego w parafii podan przez Program nauczania religii. Próno szuka tematów, w których zauwaa si bezporednie odniesienie do ele-mentu biblijnego11. We wskazaniach dotyczcych formy tej katechizacji nie za-uwaa si adnej propozycji animacji biblijnej.
„Perspectiva” 2(5) 2006, s. 86; T. PANU , KoniecznoĞü katechezy parafialnej, w: R. CHAŁUPNIAK, J. KOCHEL, J. KOSTORZ (red.), Katecheza parafialna – reaktywacja. Duszpasterstwo katechetyczne w parafii (Opolska Biblioteka Teologiczna 91), Opole 2006, s. 126.
8
Por. A. POTOCKI, Parafia – podmiotem i miejscem katechezy, s. 96; M. MENDYK, Katecheza parafialna dopełnieniem katechezy szkolnej, s. 397-398.
9
Konferencja Episkopatu Polski, Podstawa programowa katechezy KoĞcioła katolickiego w Pol-sce. Nowe wydanie, Kraków 2010 (dalej jako PPK); Komisja Wychowania Katolickiego Konferencji Episkopatu Polski, Program nauczania religii rzymskokatolickiej w przedszkolach i szkołach, Kraków 2010 (dalej jako PNR).
10
Szczegółowe omówienie propozycji katechezy parafialnej w PPK i PNR w: P. MKOSA, Systematyczna katecheza parafialna dzieci i młodzieĪy. Motywacja i realizacja, w: S. KULPACZY -SKI (red.), Miejsca katechezy, s. 273-312.
11
Wyjtkiem jest kl. IV szkoły podstawowej, w ramach której zaleca si zorganizowanie spotkania połczonego z naboestwem Słowa i wrczeniem egzemplarza Pisma witego (PNR, s. 105).
W tym kontekcie szans dla katechezy parafialnej s szkolne koła biblijne. W Podstawie programowej katechezy dla II etapu edukacyjnego (kl. IV-VI szkoły podstawowej) podkrela si, e „zwizanie dzieci z liturgi i duszpasterstwem wymaga oywienia form duszpasterskiego oddziaływania, wspomagajcego lek-cje religii w postaci grup duszpasterskich, kół zainteresowa działajcych na terenie szkoły lub parafii” (PPK, s. 49). Koło biblijne nie ma zastpi innych grup duszpasterskich działajcych na terenie parafii, ani te nie ma ambicji konku-rowania z katechez szkoln lub parafialn. Ma pełni funkcj „wspomagajc”, ukierunkowan na połczenie trzech celów stojcych przed katechez: kształcenia w zakresie Pisma witego, wtajemniczenia przez odkrywanie sakramentalnoci słowa Boego i wychowania przez budowanie wizi w grupie katechetycznej opartych na egzystencjalnej i eklezjalnej lekturze Biblii. Tworzc zatem program dla szkolnych kół biblijnych, naley z jednej strony uwzgldni cele i tematyk katechezy szkolnej, z drugiej za strony usytuowa je w rodowisku parafialnym tak, by katecheza budowała wspólnot Kocioła.
3. CELE SZKOLNYCH KÓŁ BIBLIJNYCH
Punktem wyjcia w dyskusji nad celami szkolnych kół biblijnych musi by Podstawa programowa katechezy oraz Program nauczania religii. Zadania reali-zowane przez koła biblijne winny wspiera kształcenie, wtajemniczenie i wycho-wanie realizowane w ramach katechezy szkolnej. Zadania, stawiane katechezie szkolnej w Podstawie programowej katechezy, obejmuj sze elementów: rozwija-nie poznania wiary, wychowarozwija-nie liturgiczne, formacj moraln, wychowanie do modlitwy, wychowanie do ycia wspólnotowego oraz wprowadzenie do misji12. Powysze zadania, przeniesione na grunt kół biblijnych, zostan przepracowane pod ktem elementu biblijnego na trzech poziomach edukacyjnych: klas I-III i klas IV-VI szkoły podstawowej oraz gimnazjum.
a) Rozwijanie poznania wiary
Klasy I-III szkoły podstawowej (katecheza inicjacji w sakramenty pokuty
i pojednania oraz Eucharystii)
12
Podobnie, jakkolwiek w sposób o wiele bardziej zawony, o celach stawianych dziecicym grupom parafialnym pisze M. Jadczak: DzieciĊce grupy parafialne dopełnieniem katechezy szkolnej, „Studia Theologica Varsaviensia” 2(38) 2000, s. 215-224. Wyrónia ona trzy cele: dowiadczenie wspólnoty Kocioła, głbsze przeycie liturgii i podjcie działa apostolskich.
Zadaniem katechezy według Programu nauczania religii jest przyblienie uczniom Pisma witego jako „najwaniejszej ksigi na wiecie”, „ksigi wi-tej” oraz „listu kochajcego Ojca do dzieci” (PNR, kl. I, s. 36; kl. II, s. 45). Pozo-staje pytanie, w jakim stopniu koresponduje to z zadaniem postawionym przez PPK, by uczniowie poznali „Pismo wite jako ksig wiary” i „odkrywali jego znaczenie w yciu człowieka” (PPK, s. 29).
Koło biblijne, realizowane z dziemi klasy III, winno przyblia im Bibli jako ksig wiary (tego elementu brakuje w PNR), co staje si moliwe przede wszystkim w powizaniu z przeywaniem roku kocielnego oraz celebrowaniem liturgii słowa Mszy witej.
Klasy IV-VI szkoły podstawowej (katecheza mistagogiczna)
Na tym poziomie edukacyjnym uczniowie maj zdoby „podstawowe infor-macje o Pimie witym (wybrane nazwy ksig i ich autorzy, najprostsze zasady interpretacji)”, pozna „przesłanie wybranych fragmentów biblijnych dotycz-cych stworzenia, miłosierdzia, opatrznoci i miłoci Boga Ojca (na przykładzie narodu wybranego), ycia i dzieła Jezusa Chrystusa” oraz odkrywa w tekstach biblijnych „wezwanie Boe do własnego ycia” (PPK, s. 40).
W kontekcie powyszych zada katechezy szkolnej na tym poziomie eduka-cyjnym koło biblijne nie powinno i w kierunku rozszerzania iloci wiadomoci introdukcyjnych, ile raczej stawia na bezporedni kontakt ucznia z tekstem Pis-ma witego i wiatem, który z niego si wyłania. Chodziłoby zatem o trzy kwes-tie: kultura czasów biblijnych (szczególnie Palestyny czasów Jezusa), odkrywanie biblijnej historii zbawienia w kluczu typologii (wypełnienia) oraz poznawanie rónych obrazów Jezusa w Ewangeliach. Bezporedni kontakt z tekstami biblij-nymi bdzie słuył poznawaniu treci Pisma witego, ale te bdzie miał na celu wprowadzenie uczniów do samodzielnej lektury Pisma witego pod ktem narracyjnym i egzystencjalnym (analiza narracyjna, metoda Västers, metoda sied-miu kroków, podró w wyobrani).
Gimnazjum (katecheza wyznania i rozumienia wiary)
Zadania stawiane katechezie w odniesieniu do elementu biblijnego sprowadzaj si na pierwszym miejscu do introdukcji do Pisma witego oraz przyblienia wy-darze składajcych si na biblijn histori zbawienia (por. PPK, s. 53). Równo-czenie „ucze ma naby podstawow wiedz z zakresu analizy tekstu biblijnego i umiejtnoci interpretacji religijnej perykop biblijnych” (PPK, s. 51). Powysze zadania w PNR zostaj zasadniczo wpisane w program klasy I gimnazjum, w
re-zultacie czego program wydaje si przeładowany nie tylko zagadnieniami introduk-cyjnymi, ale równie iloci tekstów biblijnych majcych odda cało historii zbawienia Starego i Nowego Testamentu (por. PNR, s. 111-115). Równoczenie zauwaa si ograniczone zainteresowanie autorów programu działalnoci i listami w. Pawła, który jest przywoływany tylko w perspektywie historii rodzcego si Kocioła w ramach prezentowania dziejów Kocioła (PNR, s. 115). Z nauczania Jezusa autorzy programu koncentruj si zasadniczo na Omiu błogosławiestwach i na Modlitwie Paskiej (por. PNT, s. 113, 131).
Wobec tak rozłoonego elementu biblijnego w katechezie gimnazjalnej koło biblijne stwarza szans na systematyczne wprowadzenie do Pisma witego ukierunkowane na zagadnienia hermeneutyczne i kulturowe (Biblia w kulturze), jak równie na systematyczn lektur Nowego Testamentu (w programie nacisk zdaje si by zbytnio połoony na teksty ST) w kilku obszarach: nauczania Jezusa (np. mowy Jezusa w Mt, przypowieci Jezusa), działalnoci w. Pawła w kontek-cie rodzcego si Kocioła (Dz) oraz listów Pawłowych (np. 2 Kor – najbardziej osobisty ze wszystkich listów w. Pawła).
b) Wychowanie liturgiczne
Ten obszar działania katechetycznego ma na celu wprowadzenie uczniów do udziału w sakramentach witych i przeywania roku liturgicznego. Element biblijny, wskazywany przez PodstawĊ programową katechezy w kontekcie wychowania liturgicznego, łczy si w szkole podstawowej z biblijn genez sa-kramentów witych (Eucharystia – kl. I-III szk. podst., PPK, s. 30; sakramentów – kl. IV-VI szk. podst., PPK, s. 40), natomiast w gimnazjum „interpretowaniem wybranych czyta mszalnych w kontekcie okresów liturgicznych” (PPK, s. 54).
Wychowanie liturgiczne, prowadzone w ramach koła biblijnego, winno mie charakter praktyczny, pozwalajcy na lektur słowa Boego wewntrz wspólnoty Kocioła w ramach zgromadzenia liturgicznego. Podjcie „diakonii słowa” przez uczestników koła biblijnego polegałoby przede wszystkim na aktywnym współ-tworzeniu liturgii słowa podczas niedzielnej Mszy witej (przygotowanie ko-mentarzy i modlitwy wiernych, posługa lektora i kantora).
c) Formacja moralna
Autorzy Podstawy programowej zalecaj na wszystkich poziomach edukacyj-nych, by formacja moralna była oparta na Dekalogu i Błogosławiestwach (PPK, s. 30, 41, 55). W kl. I-III szkoły podstawowej jako podstaw formacji moralnej wskazuje si równie nauczanie Jezusa w przypowieciach (PPK, s. 30). W
przy-padku najmłodszych uczniów szkoły podstawowej zadaniem nauczyciela religii jest take „kształtowanie [w nich] umiejtnoci rozwoju własnej osobowoci na przykładzie wzoru witych”, ze szczególnym uwzgldnieniem postaci biblijnych (PPK, s. 31).
Wychowanie moralne, podejmowane w ramach koła biblijnego jako uzupełnienie i poszerzenie formacji moralnej uczniów, winno bazowa na dwóch elementach. Pierwszy to nauczanie moralne Jezusa, którego nie mona redukowa tylko do Deka-logu i Błogosławiestw. Naley poszerzy wybór tekstów nowotestamentalnych, które pozwol uczniom na bardziej wiadome podanie drog ucznia Jezusa. Pod tym ktem mona zaproponowa lektur Ewangelii wg w. Marka, nazywanej niekiedy „Ewangeli ucznia”, ju na poziomie kl. IV-VI szkoły podstawowej. Na po-ziomie szkoły gimnazjalnej wydaje si zasadne podjcie lektury mów Jezusa z Ewan-gelii wg w. Mateusza (w tym Kazania na górze), przypowieci Jezusa, historii w. Pawła opisanej w Dziejach Apostolskich oraz jednego z jego listów, np. Drugiego Listu do Koryntian.
Kolejny element, słucy formacji moralnej, to analiza postaci biblijnych. Chodzi jednak o analiz narracyjn tekstów biblijnych, w ramach której dojdzie do re-kreacji bohaterów biblijnych przez uczniów. Potrzebny jest moment kon-frontacji midzy uczniami i postaciami poznawanymi na kartach Biblii. Ten kie-runek działania konieczny jest szczególnie na poziomie gimnazjum, na którym Podstawa programowa katechezy zdaje si nie by zainteresowana postaciami biblijnymi jako wzorcami osobowymi, w przeciwiestwie do wczeniejszych poziomów edukacyjnych.
d) Wychowanie do modlitwy
W przypadku kl. I-III szkoły podstawowej autorzy Podstawy programowej katechezy wskazuj jako zadanie nauczyciela religii kształtowanie u uczniów umiejtnoci nawizywania dialogu z Bogiem przez róne formy modlitwy (dzik-czynnej, chwalebnej, przebłagalnej, prywatnej i liturgicznej). Jako wzór modlitwy jest przywoływany Jezus oraz Jego Matka (PPK, s. 31). Na etapie kl. IV-VI zaleca si odwołanie do biblijnych wzorów modlitwy, jakkolwiek nie precyzuje si, o jakie teksty biblijne chodzi (PPK, s. 42). Ten element jest wyranie wskazany na poziomie gimnazjum, gdzie zaleca si „interpretacj tekstów dotyczcych modlitwy Jezusa”, za Modlitw Pask uznaje si za „program ycia chrzecijanina” (PPK, s. 56). W gimnazjum równie przewiduje si „wprowadzenie w prywatn lektur Pisma witego jako dialogu z Bogiem” (PPK, s. 56).
Wobec powyszych zalece dotyczcych formacji modlitewnej, zajcia prowa-dzone w ramach koła biblijnego winny wesprze uczniów w modlitewnej lekturze Pisma witego. Temu ma słuy wdraanie uczniów do indywidualnej lektury Biblii, która bdzie prowadziła do modlitwy (np. Namiot spotkania). Wane jest równie zapoznanie uczniów z psalmami jako tekstami modlitewnymi. Wreszcie mona poszukiwa odniesie do Biblii w modlitwach i naboestwach okresowych. Odkrywanie moliwoci modlitewnego czytania Pisma witego bdzie te nast-powało przez przygotowanie medytacji biblijnych do naboestw okresowych, jak równie przez szukanie inspiracji do wezwa modlitwy wiernych w czytaniach mszalnych z danej niedzieli. Te róne formy aktywnoci uczniów winny by dos-tosowane do ich poziomu intelektualnego, psychicznego i duchowego.
e) Wychowanie do Īycia wspólnotowego
To zadanie nauczania religii jest rozumiane przez autorów Podstawy pro-gramowej katechezy w odmienny sposób na rónych etapach edukacji. W kl. I-III szkoły podstawowej chodzi o odkrywanie przez uczniów Kocioła jako „przestrzeni gromadzenia si wspólnoty wierzcych”, a tym samym o budowanie w nich „wia-domoci przynaleenia do Kocioła” (PPK, s. 32). W podobnym kierunku id zalecenia programowe na poziomie kl. IV-VI szkoły podstawowej, jakkolwiek tam Kociół jest przywoływany jako jedna z wielu wspólnot, za które ucze ma bra odpowiedzialno (inne to rodzina, klasa, szkoła, grupa rówienicza, naród; PPK, s. 42). Na poziomie gimnazjum wychowanie do ycia wspólnotowego przyjmuje form bardziej teoretyczn (teologiczno-historyczn), gdy na podstawie Biblii ucze ma odkrywa powstanie i przymioty Kocioła (PPK, s. 56).
Realizacja powyszych zada, szczególnie w ich aspekcie praktycznym, moe zosta wsparta przez szkolne koła biblijne. Udział w nich uczniów jest doskonał okazj do budowania relacji midzyosobowych, odkrywania rónych moliwoci komunikacji, nie tylko uczenia si, ale i tworzenia grup rówieniczych. Aktyw-noci podejmowane przez uczniów musz zatem słuy rozwojowi ich umiejt-noci społecznych bazujcych na Ewangelii. Równoczenie obecno uczniów w rodowisku parafii umoliwi im dowiadczenie ycia w Kociele lokalnym, którego kształt jest pochodn równie ich zaangaowania we wspólnot para-fialn.
f) Wprowadzenie do misji
Ostatni element, opisujcy zadania wyznaczane katechezie przez PodstawĊ programową, słuy kształtowaniu postawy wiadectwa wiary i apostolatu podej-mowanego przez uczniów w ich rodowisku yciowym. Powyszy postulat
powraca na wszystkich poziomach edukacji szkolnej (PPK, s. 33, 42, 58), jak-kolwiek w gimnazjum jest on usytuowany w szerszym kontekcie yciowym ucz-niów – społecznym i misji ad gentes (PPK, s. 42).
Szkolne koło biblijne stwarza przestrze do dawania wiadectwa wiary przez uczniów w społecznoci szkolnej oraz parafialnej. Sami bdc ewangelizowani, mog sta si podmiotem ewangelizacji i popularyzacji Biblii w grupach rówie-niczych.
4. PROPOZYCJA PROGRAMU DZIAŁALNO CI KÓŁ BIBLIJNYCH
Działalno szkolnych kół biblijnych musi pozostawa w relacji do programu nauczania religii w szkole, stajc si zarazem jedn z form duszpasterstwa bi-blijnego prowadzonego wewntrz parafii13. Tworzenie szkolnych kół biblijnych mona odczytywa jako odpowied na postulat „biblijnej animacji całego dusz-pasterstwa”, wyraony przez papiea Benedykta XVI w adhortacji Verbum Domini z 2010 r. (VD 73). Zawajc spojrzenie do katechezy, mona w oparciu o sugestie poczynione przez Benedykta XVI w nr. 73 i 74, a nastpnie w nr. 111 Verbum Domini wskaza cztery cele biblijnej animacji katechezy – chrystologi-czny, ewangelizacyjny, egzystencjalny i kulturotwórczy14, które posłu do zbu-dowania programu zaj dla kół biblijnych.
Pierwszy cel jest chrystologiczny. Animacja biblijna całego duszpasterstwa ma doprowadzi do „osobistego spotkania z Chrystusem objawiajcym si nam w swoim słowie” (VD 73). Model takiego spotkania w kontekcie katechezy widzi Benedykt XVI w spotkaniu dwóch uczniów z Jezusem w drodze do Emaus (Łk 25,13-35) (por. VD 74). Finalno tego spotkania zawiera si najpierw w wy-janieniu Pisma dokonanym przez Chrystusa – „egzegety Boga” (VD 90).
Odczy-13
Ten postulat uwzgldnia „Program Emaus. cieka duchowoci biblijnej” o tytule „Panie, do kogó pójdziemy”, realizowany pilotaowo w roku szkolnym 2006-2007 w niektórych szkołach Archidiecezji Warszawskiej. Stanowił on propozycj dla kl. IV-VI szkoły podstawowej dwunastu spotka w parafii, które winny by poprzedzone katechez w szkole przygotowujc do owocnego przeycia spotkania. Tematy dwunastu spotka podejmowały element biblijny wskazany przez Pro-gram nauczania religii. Por. T. PIKUS, Panie, do kogóĪ pójdziemy. cieka duchowoci biblijnej. Program Emaus. Pomoc katechetyczna dla klas IV, V, VI szkoły podstawowej. Materiały meto-dyczne, Warszawa 2008, s. 15-17.
14
Szczegółowa analiza wymienionych celów szkolnej animacji biblijnej w: W. PIKOR, Animacja biblijna w szkole – cele, metody, perspektywy, „Collectanea Theologica” 1(82) 2012, s. 94-102.
tywanie Pisma witego w wietle Chrystusa jest konieczne, by nie pozosta na poziomie lektury historiograficznej i zlaicyzowanej (VD 35). Chodzi o lektur dialogu, w którym człowiek odkrywa Jezusa obecnego i działajcego w słowie Boym. Naley to czyni we wspólnocie Kocioła, który jest właciwym miejs-cem interpretacji Biblii (VD 29). Poznawanie Biblii musi dokonywa si „zgod-nie z wiar Kocioła, w nurcie jego Tradycji” (VD 73).
Drugi cel animacji biblijnej katechezy, wskazany przez Benedykta XVI, do-tyczy ewangelizacji. Spotkanie z Jezusem w słowie Pisma ma prowadzi do wiadectwa, które rodzi si z odzyskanej w Chrystusie nadziei. Tak było w przy-padku dwóch uczniów idcych do Emaus, którzy otwierajc si na Jezusow interpretacj Pisma, zrozumieli, e droga ucznia musi poda drog Mistrza, wiodc przez cierpienie i mier do zmartwychwstania. I daj o tym wiadectwo wobec Jedenastu, którym jeszcze tego samego wieczoru opowiadaj o swoim spotkaniu z Jezusem-Słowem (por. Łk 24,35).
Trzeci cel animacji biblijnej ukierunkowany jest na egzystencjĊ uczniów. Ka-techeza ma by tak prowadzona, pisze papie Ratzinger, by słowa Pisma „odbie-rane były jak ywe, jak ywy jest dzisiaj Chrystus, gdzie dwaj albo trzej zebrani s w Jego imi. Powinna ona przekazywa w pełen ycia sposób histori zbawie-nia i treci wiary Kocioła, aby kady wierny uznał, e równie jego egzystencja naley do tej historii” (VD 74). Animacja w ramach koła biblijnego musi wic by czynnoci egzystencjaln, tak by pomogła młodym ludziom „w poznawaniu Pisma witego i bliskim obcowaniu z nim, aby było ono niczym kompas wska-zujcy drog, któr naley i” (VD 104). Osobistym dowiadczeniem uczniów ma by odkrywanie, e słowo Boe jest „rzeczywistoci, któr mona y i dzi-ki której mona y” (VD 97).
Czwarty cel animacji biblijnej, podejmowanej w ramach koła biblijnego, ma
wymiar kulturotwórczy. Podczas spotka biblijnych uczniowie maj odkrywa
Bibli jako „wielki kod kulturowy” (VD 110), bez którego nie sposób zrozumie w pełni siebie w wiecie kultury. Poznawanie, w jaki sposób Pismo wite wywierało wpływ na kultur w przeszłoci, ma słuy dalszemu „ewangelizo-waniu kultury” (VD 114) ju przez samych uczniów.
Zidentyfikowane w ten sposób cele animacji biblijnej w katechezie posłu za okrelenie czterech cieek pracy z Pismem witym w ramach kół biblijnych:
a) odkrywanie Chrystusa w Biblii – cel chrystologiczny; b) bycie człowiekiem Biblii – cel egzystencjalny; c) dawanie wiadectwa Biblii – cel ewangelizacyjny; d) inspirowanie Bibli kultur – cel kulturotwórczy.
W proponowanym programie kada cieka jest realizowana w cyklu comie-sicznym. W kadym miesicu przewiduje si cztery spotkania, z których kade bdzie podejmowało jeden z wymienionych wyej celów. W programie tematyka spotka podana jest antykw, za zdania pisane kursyw stanowi prób doprecy-zowania danego tematu oraz wskazuj niekiedy na form pracy w ramach danego spotkania.
Program obejmuje kl. III szkoły podstawowej oraz pełny cykl edukacji na poziomie kl. IV-VI szkoły podstawowej i gimnazjum. Pominicie szkół ponad-gimnazjalnych jest uznaniem praktycznej niemoliwoci prowadzenia tego typu zaj pozalekcyjnych po zmianie podstawy programowej kształcenia ogólnego. Zajcia w poszczególnych latach cyklu niszych poziomów edukacji s skorelo-wane z programem nauczania religii w danej klasie, jednake trzyletni układ zaj pozwala na prowadzenie zaj dla grup mieszanych wiekowo, dziki czemu kady ucze na danym poziomie edukacyjnym bdzie mógł przej identyczn formacj biblijn. W przypadku dzieci młodszych wydaje si zasadne zaproponowanie tego rodzaju zaj pozalekcyjnych tylko dla dzieci kl. III, co wynika z moliwoci intelektualnych i psychicznych dzieci na tym poziomie edukacji szkolnej.
BIBLIOGRAFIA
Konferencja Episkopatu Polski, Podstawa programowa katechezy Kocioła katolickiego w Polsce. Nowe wydanie, Kraków 2010.
Komisja Wychowania Katolickiego Konferencji Episkopatu Polski, Program nauczania religii rzymskokatolickiej w przedszkolach i szkołach, Kraków 2010.
CHAŁUPNIAK R., KOCHEL J., KOSTORZ J. (red.), Katecheza parafialna – reaktywacja. Duszpasterstwo katechetyczne w parafii (Opolska Biblioteka Teologiczna 91), Opole 2006.
JADCZAK M., Dziecice grupy parafialne dopełnieniem katechezy szkolnej, „Studia Theologica Varsaviensia” 38/2 (2000), s. 215-224.
MKOSA P., Systematyczna katecheza parafialna dzieci i młodziey. Motywacja i realizacja”, w: S. KUL -PACZY SKI (red.), Miejsca katechezy. Rodzina, parafia, szkoła, Lublin 2005, s. 273-311.
PIKOR W., Animacja biblijna w szkole – cele, metody, perspektywy, CT 82/1 (2012), s. 93-113. POTOCKI A., Parafia – podmiotem i miejscem katechezy, „Perspectiva” 5/2 (2006), s. 85-100.
SZKOLNE KOŁA BIBLIJNE
S t r e s z c z e n i e
Autor podejmuje pytanie o moliwo wypracowania modelu i programu zaj pozalekcyjnych, których przedmiotem byłoby Pismo wite. Odpowied na to pytanie, udzielona w artykule, obej-muje nastpujce kwestie: adresaci tego rodzaju zaj, relacja szkolnych kół biblijnych do kate-chezy szkolnej i katekate-chezy parafialnej, cel stawiany takim zajciom oraz formy zaj realizowanych w ramach takiego koła. Poszukiwanie odpowiedzi zmierza do zaproponowania programu zaj dla szkolnych kół biblijnych.
