ANNA STACHYRA-SOKULSKA
SYSTEM WARTOS´CI I KRYZYS
W WARTOS´CIOWANIU ME
Z
CZYZN DECYDUJ
ACYCH SIE
NA ZAWARCIE ZWI
AZKU MAZ
EN´SKIEGO
LUB KAPAN
´ STWO
THE SYSTEM OF VALUES AND VALUE CRISIS IN MEN OPTING FOR MARRIAGE OR PRIESTHOOD
A b s t r a c t. Aim: The aim of this paper is to analyze the differences in value systems of men who want to get married and those who have consciously chosen living in solitude – as priests.
Methods: P. Brzozowski’s Scheler’s Value Scale, P. Oles´’s Value Crisis Questionnaire were applied in the research.
The project included 100 participants – the experimental group comprised 50 students of the theological college and the control group consisted of 50 students of the university.
Results. The study shows significant differences between the systems of values in the two researched groups. The students of the theological college value: God, faith, Salvation and eternal life. Studies suggest that the important values for men determined to get married are those related to prosperous life, pleasure and joy of life. The experimental group do not differ significantly in terms of preference of moral values and the values of secularism.
Key words: value system, marriage, priesthood.
1. DEFINICJE I TEORIE WARTOS´CI
Wartos´ci s a jedn a z podstawowych kategorii psychologii, istotn a takze w innych dziadzinach nauki, takich jak: socjologia, prawo, teologia, czy teoria kultury. Terminem tym oznaczane jest cos´ cennego i godnego poz
ada-Mgr ANNASTACHYRA-SOKULSKA– Instytut Psychologii UMCS, Lublin; adres do kores-pondencji: e-mail: anna.sokulska@poczta.umcs.lublin.pl
nia – w sensie absolutnym, b adz´ na gruncie danego systemu, zespou pogl a-dów, a takze kryterium postepowania czowieka1. Pocz atkowo termin
„war-tos´c´” oznacza materialn a strone przedmiotów wymiany i uzytkowania. Dopie-ro w XIX wieku pojecie to trafio do filozofii i innych nauk. Dowodem, iz wartos´ci zajmuj a istotne miejsce w zyciu kazdego czowieka jest fakt, ze w preambuach do wielu konstytucji istotne dla kazdego pan´stwa wartos´ci s a zaakcentowane w czes´ci zasadniczej.
W ramach psychologii opisywano wartos´ci w róznorodny sposób. Definiu-j ac to pojecie zwraca sie uwage na wpyw preferowanych wartos´ci na zacho-wanie jednostki. Jak podkres´la Kazimierz Popielski2, wartos´ci s a powi azane z podmiotowo-osobowym wymiarem ludzkiej egzystencji i s a realizowane zgodnie ze stylem zycia i aktywnos´ci jednostki dzieki wolnos´ci, zaangazowa-niu i odpowiedzialnos´ci. Wartos´ci stanowi a wazn a czes´c´ systemu przekonan´ i definiowane s a jako „[wzglednie] trwae przekonanie, ze okres´lony sposób postepowania lub ostateczny stan egzystencji jest osobis´cie lub spoecznie preferowany w stosunku do alternatywnych sposobów postepowania lub osta-tecznych stanów egzystencji”3.
Burrhus Skinner4 natomiast uwaza wartos´ci za stany umysowe, które w ogóle nie istniej a, s a po prostu sposobem opisywania tego, co oddziauje na czowieka jako wzmocnienie.
Mieczysaw obocki5rozumie wartos´c´ jako wszystko, co uchodzi za waz-ne, cenne zarówno dla jednostki, jak i spoeczen´stwa, jest godne poz adania, oraz aczy sie z pozytywnymi odczuciami stanowi acymi cel d azen´ jednostki.
Ws´ród psychologicznych koncepcji wartos´ci na szczególne miejsce zasu-guj a koncepcje: Maxa Schelera i Piotra Olesia.
1A. B i e l a w s k a, J. W i s´ n i e w s k i. Wartos´ci i stosunek do religii i Kos´cioów
wspólnot europejskich Unii Europejskiej oraz jej pan´stw czonkowskich. Poznan´: Uniwersytet
Adama Mickiewicza 2009 s. 31.
2K. P o p i e l s k i. Wartos´ci i ich znaczenie w zyciu ludzi. W: K. P o p i e l s k i.
Czowiek – wartos´c´ – sens. Lublin 1996 s. 59.
3P. B r z o z o w s k i. Skala Wartos´ci. Polska Adaptacja Value Survey M. Rokeacha. Warszawa: Pracownia Testów Psychologicznych Polskiego Towarzystwa Psychologicznego 1989 s. 4.
4B. S k i n n e r. Poza wolnos´ci a i godnos´ci a. Warszawa: Pan´stwowy Instytut Wydawni-czy 1978 s. 128-130.
5M. o b o c k i. Pedagogika wobec wartos´ci. W: B. S´ l i w e r s k i. Kontestacje
Bardzo wazn a teori a wartos´ci jest koncepcja Maxa Schelera. Wyróznia on dwie warstwy rzeczywistos´ci: sfere bytu i sfere wartos´ci6. Byty podzieli na psychiczne, idealne i materialne. Uwaza, ze byty mog a istniec´ w sposób obiektywny, czyli niezaleznie od poznaj acego podmiotu, b adz´ tez subiektyw-nie – zalezsubiektyw-nie od podmiotu. Natomiast wartos´ci, wedug Schelera, istsubiektyw-niej a obiektywnie i s a niezalezne od podmiotu.
W odróznieniu od bytów materialnych i psychicznych, istniej acych realnie, wartos´ci istniej a idealnie. Dlatego tez wartos´ci nie s a dostepne ani poznaniu zmysowemu, ani tez racjonalnemu. Wartos´ci s a autonomiczne i odrebne od przedmiotów, w których tkwi a, lecz same nigdy nie wystepuj a niezaleznie od swych przedmiotów7. Kunowski dodaje, ze w ujeciu Schelera wartos´ci nie s a ani was´ciwos´ciami rzeczy, ani uczuciami przykros´ci czy przyjemnos´ci, jakie rzeczy w nas wywouj a. Wszystkie wartos´ci s a jakos´ciami materialnymi, znajduj acymi sie we wzajemnym hierarchicznym stosunku i przyjmuj a stop-niowanie. Niemozliwe jest zdefiniowanie tych jakos´ci, ale dzieki nim mozemy orzekac´ o przedmiotach, które one przenikaj a.
Wedug Schelera uniwersalna hierarchia wartos´ci istnieje obiektywnie i mozna z ni a zestawic´ dla porównania fakty empiryczne. Faktami empirycz-nymi s a hierarchie wartos´ci akceptowane przez pewne grupy osób w okres´lo-nym czasie historyczokres´lo-nym. Natomiast wartos´ci obiektywne s a ideami b adz´ przymiotami idealnymi, z których mozna uzyskac´ wiedze aprioryczn a.
Adam Wegrzycki8, powouj ac sie na Schelera, pisze o pieciu modalnos´-ciach wartos´ci. Najwyzej w hierarchii znajduj a sie wartos´ci religijne: s´wiete i nies´wiete. Wartos´ci s´wiete przypisywane s a Bogu, bóstwom, pewnym zja-wiskom przyrodniczym lub spoecznym. W zwi azku z wartos´ciami s´wietymi ludzie przejawiaj a uczucie najwyzszej czci i przypisuj a im najwyzsze oceny. Wartos´ciom s´wietym przeciwstawiane s a wartos´ci demoniczne.
Nizej znajduj a sie wartos´ci duchowe (kulturowe), które Scheler dzieli na trzy grupy:
wartos´ci estetyczne – tego, co piekne i brzydkie;
wartos´ci porz adku prawnego – tego, co suszne i niesuszne; wartos´ci prawdy – tego, co prawdziwe i co faszywe.
6S. K u n o w s k i. Wartos´ci w procesie wychowania. Kraków: Oficyna Wydawnicza Impuls 2003 s. 19-20.
7Tamze s. 20-21.
Nizej znajduj a sie wartos´ci witalne (wartos´ci zycia). Nazwane s a wartos´ciami tego, co szlachetne i pospolite. Wi az a sie one z zachowaniem zycia oraz zdrowia, zarówno psychicznego jak i fizycznego. Wartos´ci witalne pozytywne podtrzymuj a zycie i zdrowie, natomiast wartos´ci witalne negatywne zagrazaj a czowiekowi.
Na czwartej pozycji znajduj a sie wartos´ci utylitarne, czyli zwi azane z tym, co jest uzyteczne i nieuzyteczne. Wedug Schelera nie s a one wartos´ciami samoistnymi, lecz pochodnymi. Do tych wartos´ci mozna zaliczyc´ np. oszczed-nos´c´, piloszczed-nos´c´, roztropnos´c´. Najnizej w hierarchii znajduj a sie wartos´ci hedoni-styczne – czyli przyjemnos´ciowe. S a one zwi azane z przezywaniem stanów przyjemnos´ci (pozytywne wartos´ci hedonistyczne) lub przykros´ci (negatywne wartos´ci hedonistyczne). S a to stany odczuwania przykros´ci i przyjemnos´ci typu zmysowego jak i emocjonalnego. Scheler twierdzi, ze wymieniony porz adek wartos´ci zachowuje waznos´c´ zawsze i wszedzie, czyli niezaleznie od sytuacji i czasów, w których ludzie zyj a.
Piotr Brzozowski9zwraca uwage, ze w hierarchii Schelera nie ujete zosta-y wartos´ci moralne. Przypisuje to specyficznemu rozumieniu przez autora koncepcji aktów moralnych. Dotycz a one stosunku do wszystkich pozostaych modalnych wartos´ci. Sprowadza sie to do oceny realizacji b adz´ braku reali-zacji innych wartos´ci. Wartos´c´ moralna „dobry” odnosi sie tylko do aktów realizuj acych wartos´c´ pozytywn a, w odróznieniu od negatywnej, lub gdy w gre wchodz a dwie wartos´ci pozytywne, do aktów realizuj acych wartos´c´ wyzsz a. Natomiast wartos´c´ moralna „zy” odnosi sie zarówno do aktów reali-zuj acych wartos´ci negatywne, jak i do aktów realizuj acych wartos´c´ nizsz a spos´ród dwu wartos´ci pozytywnych10.
Scheler wskazuje na istnienie róznic indywidualnych pod wzgledem wrazli-wos´ci na wartos´ci. Kunowski11 podkres´la, ze w koncepcji Schelera czowiek jest podmiotem wartos´ci, ale nie twórc a, zatem musi te wartos´ci uznac´, ale nie moze ich zmieniac´.
Piotr Oles´12 na gruncie aksjologii wyróznia dwa zasadnicze ujecia war-tos´ci: obiektywistyczne i subiektywistyczne. Pierwsza okres´lana jest jako
9 P. B r z o z o w s k i, Uniwersalna hierarchia wartos´ci – fakt czy fikcja? „Przegl ad Psychologiczny” 48:2005 nr 3 s. 261-276.
10W e g r z y c k i, jw. s. 53. 11K u n o w s k i, jw. s. 21.
12P. O l e s´. Z badan´ nad wartos´ciami i wartos´ciowaniem: niektóre kwestie
realna jakos´c´ bytu czowieka. Ów byt, jednostka, moze w mniej lub bardziej trafny sposób odkrywac´ i poznawac´. Ujecie subiektywistyczne wartos´ci jest zas´ wynikiem aktywnos´ci podmiotu, który potrafi wartos´ciowac´ otoczenie i nadawac´ mu znaczenie.
Zdaniem Olesia, wartos´ciowanie wynika z posiadanego przez podmiot sys-temu wartos´ci. Procesami wartos´ciowania s a: ocenianie, wybieranie i reali-zowanie wartos´ci. Wartos´ciowanie – ujmowane zgodnie z zasad a caos´cio-wego traktowania zjawisk – obejmuje wszystkie procesy zwi azane z przezy-waniem wartos´ci, sprzyjaj ace samoaktualizacji: procesy poznawcze, afektywne i motywacyjne. Na wartos´ciowanie skadaj a sie: wolny wybór spos´ród alter-natywnych mozliwos´ci po rozwazeniu konsekwencji kazdej z nich, pozytyw-nie oceniany przez samego wybieraj acego, akceptowany przez innych ludzi, zgodne z wyborem dziaanie, czyli realizacja wartos´ci, utrwalenie sie wzorca postepowania. Zdaniem Olesia, w zakresie kazdego z procesów wartos´ciowa-nia, czyli oceniawartos´ciowa-nia, wybierania czy realizowania wartos´ci mog a wyst apic´ trudnos´ci lub zaburzenia. Trudnos´ci w wartos´ciowaniu dotycz a bardzo waznej sfery, czesto okres´lanej jako centralna w osobowos´ci i mog a byc´ skutkiem: trudnos´ci uporz adkowania indywidualnego systemu wartos´ci w
hierar-chie;
znacz acego przewartos´ciowania;
braku integracji procesów poznawczych, afektywnych i motywacyjnych w wartos´ciowaniu;
poczucia niezrealizowania wartos´ci w zyciu.
Trudnos´ci w wartos´ciowaniu zwi azane s a m.in. z brakiem wystarczaj acej refleksji nad wartos´ciami, brakiem odpowiedniego rozeznania i us´wiadomienia wartos´ci, naciskiem i presj a spoeczn a, zetknieciem jednostki z odmiennymi niz jej systemami wartos´ci i wynikaj acymi z nich postawami.
Oles´13 zwraca uwage, ze akceptowane wartos´ci odgrywaj a wielk a role w rozwoju osobowos´ci i w procesie dojrzewania jednostki.
2. PREFERENCJE WYBORU WARTOS´CI W S´WIETLE BADAN´
Wielu badaczy14 zauwaza, ze system wartos´ci jest jednym z elementów stanowi acych wyznacznik trwaos´ci zwi azku mazen´skiego. Jan Rostowski15 na podstawie swoich badan´ stwierdza, iz ceniony stopien´ wartos´ci w zwi azku mazen´skim decyduje o tym, czy dany zwi azek mozna uznac´ za dobrany. Autor uwaza, ze przekonania zwi azane z wartos´ciami religijnymi i spoecz-nymi wpywaj a pozytywnie na funkcjonowanie mazen´stwa. Natomiast, gdy istotne znaczenie odgrywaj a wartos´ci ekonomiczne i materialne, mozna za-uwazyc´ negatywny wpyw na mazen´stwo. Wedug Rostowskiego podobien´-stwo miedzy mazonkami w zakresie cenionych wartos´ci jest dobrym predyka-torem udanego zwi azku.
Maria Rys´16 twierdzi, ze poznanie wartos´ci wspómazonka oraz wypra-cowanie kompromisu w tej materii ma istotne znaczenie w tworzeniu udanego zwi azku mazen´skiego. Zgodnos´c´ postaw wobec nadrzednych wartos´ci moze wytworzyc´ siln a i trwa a wiez´ miedzy kochaj acymi sie ludz´mi.
Na podstawie badan´, przeprowadzonych w latach 1988-1996 przez CBOS17, na szczycie upragnionych wartos´ci dorastaj acego pokolenia znaj-duj a sie: udane, szczes´liwe zycie rodzinne, odwzajemniona mios´c´, przyjaz´n´, akceptacja, zyczliwos´c´ i szacunek innych. Rodzine, a w niej dobro dzieci i wasne stawiaj a na czele wszystkich wartos´ci. Wybór powyzszych wartos´ci modziez potwierdza poprzez dawanie najwyzszych ocen cechom osobowym, które w zyciu s a wyrazem szacunku dla drugiego czowieka.
S a to takie cechy, jak: atwos´c´ nawi azywania kontaktów z innymi ludz´mi, umiejetnos´c´ przychodzenia im z pomoc a, bezpos´rednios´c´, uprzejmos´c´, zycz-liwos´c´ oraz uczciwos´c´. Modzi ludzie natomiast najbardziej potepiaj a te cechy osobowos´ciowe, które godz a w godnos´c´ osoby ludzkiej i zycie w spoeczen´-stwie, czyli: egocentryzm, obojetnos´c´ na sprawy innych, uznawanie spraw
14J. T. M i d d l e t o n. The Role of Values in Marriage Counselling. “The Family Coordinator” 19(4):1970 s. 335-341 oraz P. K y a l o. A Reflection on the African Traditional
Values of Marriage and Sexuality. “International Journal of Academic Research in Progressive
Education and Development” 1(2):2012 s. 211-219.
15J. R o s t o w s k i. Zarys psychologii mazen´stwa. Psychologiczne uwarunkowania
dobranego zwi azku mazen´skiego. Warszawa: PWN 1987 s. 112.
16M. R y s´. Psychologia mazen´stwa w zarysie. Warszawa: CMP 1999 s. 92.
17M. B a r l a k (2006). System wartos´ci maturzystów kon´ca XX wieku i ich postawy
wobec osób niepenosprawnych. Z´ ródo: http://pl.shvoong.com/humanities/1633062-warto%
materialnych za najwazniejsze, znieczulice spoeczn a, bezmys´lne niszczenie cudzego mienia, niedostrzeganie czowieka, niezyczliwos´c´, brak solidarnos´ci, obude, zakamanie, biurokracje, nietolerancje wobec innych.
W wielu badaniach wartos´ci „wyksztacenie” i „praca” uzyskiway drug a lokate, zaraz po udanym i szczes´liwym zyciu rodzinnym. Mode pokolenie pragnie miec´ poczucie równiez przydatnos´ci dla innych i przydatnos´ci spo-ecznej. Natomiast mniej aktywn a postawe wyraza wobec caego spoeczen´-stwa i wobec ojczyzny.
Interesuj ace badania przeprowadzili Mirosawa Czerniawska i Jan Czer-niawski18. Autorzy badali Skal a Wartos´ci Rokeacha dwie grupy modych mezczyzn: przyszych ksiezy (50 alumnów Wyzszego Seminarium Duchowne-go) i przyszych policjantów (50 studentów Wyzszej Szkoy Policji). Autorzy, doszukuj ac sie czynników determinuj acych wybór okres´lonych wartos´ci, udo-wodnili, ze osoby przygotowuj ace sie do róznych ról zawodowych (ksiedza i policjanta) preferuj a zupenie inne wartos´ci. Z badan´ wynika, ze wybór przyszej roli zawodowej róznicuje preferencje czternastu z osiemnastu warto-s´ci ostatecznych i dwunastu spos´ród osiemnastu wartowarto-s´ci instrumentalnych. Najbardziej róznicuje badanych stosunek do wartos´ci religijnych i etycznych, które s a wyraz´niej preferowane przez studentów seminarium. Znamienna jest takze róznica w wyborze wartos´ci rodzinnych, materialnych, prestizowych oraz intelektualnych. Te s a bardziej cenione przez przyszych policjantów. Mozna zatem stwierdzic´, ze wybór danej wartos´ci realizowany jest dzieki zgodnos´ci systemu wartos´ci i roli zawodowej. Zgodnos´c´ ta jest gwarantem efektywnego penienia ról, gdyz jednostki posiadaj a takie cechy, które s a w stanie wyzwolic´ odpowiednie napiecie motywacyjne.
3. PROBLEMATYKA I CEL BADAN´
Zasadniczym celem pracy jest rozpoznanie systemu wartos´ci modziezy (mezczyzn), która w swojej perspektywie zyciowej ma zamiar zdecydowac´ sie na funkcjonowanie w zwi azku mazen´skim, b adz´ na funkcjonowanie samotne – podejmuj ac role osoby duchownej.
18M. C z e r n i a w s k a, J. C z e r n i a w s k i. Rola zawodowa a system wartos´ci. „Test” 4:1996 s. 133-141.
Zakres problematyki badawczej sprowadza sie do oceny preferowanego systemu wartos´ci badanych mezczyzn, a takze do stwierdzenia czy i w jakim stopniu wystepuje u badanych kryzys wartos´ci.
Zatem mozna sformuowac´ problem badawczy w formie pytania: Czy wy-bór wartos´ci i kryzys w preferowaniu wartos´ci ma wpyw na planowanie wasnej perspektywy zyciowej? Tak sformuowany problem zakada powstanie nastepuj acych hipotez:
1. System wartos´ci odgrywa wazn a role w podejmowaniu decyzji odnos´nie do wyboru stanu cywilnego – mazen´stwa lub bezzen´stwa;
2. Mezczyz´ni planuj acy bezzen´stwo (stan duchowny) przezywaj a mniejszy kryzys w wartos´ciowaniu niz mezczyz´ni wybieraj acy zycie w mazen´stwie.
4. METODY, TECHNIKI, NARZE DZIA BADAWCZE
Skala Wartos´ci Schelerowskich SWS w adaptacji P. Brzozowskiego Zgodnie z zaozeniem, ze istnieje szes´c´ podstawowych grup wartos´ci – hedonistyczne, witalne, estetyczne, prawdy, moralne i s´wiete – starano sie znalez´c´ takie wartos´ci, które nalezayby do kazdej z wymienionych grup i jednoczes´nie posiaday jak najlepsze was´ciwos´ci psychometryczne (Brzo-zowski, 1995).
Na lis´cie wartos´ci SWS znajduj a sie terminy okres´laj ace pojecia abstrak-cyjne. Aby je zrozumiec´, trzeba osi agn ac´ pewien poziom rozwoju umysowe-go, zalezny od wieku, a takze wyksztacenia. Dlatego wiec SWS moze byc´ uzywany do badania osób powyzej 15 roku zycia.
Skala Wartos´ci Schelerowskich (SWS wersja D-50) skada sie z piec´dzie-sieciu wartos´ci. Nazwy tych wartos´ci tworz a szes´c´ podstawowych skal. S a to podskalne wartos´ci: Hedonistycznych (H), Witalnych (W), Estetycznych (E). Prawdy (P), Moralnych (M) i S´wietych (S´). Wyodrebniono takze cztery pod-skalne czynnikowe. Podskala wartos´ci Witalnych dzieli sie na dwie podpod-skalne czynnikowe: Sprawnos´ci i Siy Fizycznej (SSF) i Wytrzymaos´ci (Wyt.). Podskala wartos´ci S´wietych dzieli sie na S´wietos´ci S´wieckie (S´S´) i S´wietos´ci Religijne (S´R).
– Podskala wartos´ci hedonistycznych skada sie z 8 pozycji: dostatnie zycie, mios´c´ erotyczna, posiadanie, przyjemnos´c´, rados´c´ zycia, wygoda, wypoczecie, zycie pene wrazen´.
– Podskala wartos´ci Witalnych – 6 pozycji: odpornos´c´ na zmeczenie, sia fizyczna, sprawnos´c´, sprezystos´c´ ciaa, umiejetnos´c´ znoszenia chodu, umiejet-nos´c´ znoszenia godu.
– Podskala wartos´ci Estetycznych – 7 pozycji: elegancja, gustownos´c´, harmonia, ad rzeczy, proporcjonalnos´c´ ksztatów, regularnos´c´ rysów, upo-rz adkowanie.
– Podskala wartos´ci Prawdy – 8 pozycji: inteligencja, logicznos´c´, m adros´c´, obiektywnos´c´, otwarty umys, rozumienie, szerokie horyzonty umysowe, wiedza.
– Podskala wartos´ci Moralnych – 11 pozycji: dobroc´, honor, mios´c´ bliz´-niego, pokój, pomaganie innym, prawdomównos´c´, rzetelnos´c´, szczeros´c´, ucz-ciwos´c´, uprzejmos´c´, zyczliwos´c´.
– Podskala wartos´ci S´wietych – 10 pozycji: Bóg, kraj, naród, niepodle-gos´c´, ojczyzna, pan´stwo, patriotyzm, wiara, zbawienie, zycie wieczne.
Na cztery podskalne czynnikowe skadaj a sie pozycje:
– Sprawnos´c´ i Sia Fizyczna – 3 pozycje: sia fizyczna, sprawnos´c´, spre-zystos´c´ ciaa.
– Wytrzymaos´c´ – 3 pozycje: odpornos´c´ na zmeczenie, umiejetnos´c´ zno-szenia chodu, umiejetnos´c´ znozno-szenia godu.
– S´wietos´ci Religijne – 4 pozycje: Bóg, wiara, zbawienie, zycie wieczne. Na arkuszu testowym wartos´ci uporz adkowane s a alfabetycznie. Zadaniem badanej osoby jest ocena wartos´ci, przy uzyciu 101-punktowej skali.
Kwestionariusz do Badania Kryzysu w Wartos´ciowaniu (KKW) autorstwa P. Olesia
Kwestionariusz do Badania Kryzysu w Wartos´ciowaniu zosta opracowany w 1985 roku i by przeznaczony do badan´ naukowych (Oles´, 1998). Kwestio-nariusz suzy badaniu tych kwestii, które ogólnie mozna okres´lic´ jako znacze-nie systemu wartos´ci w osobowos´ci. KKW skada sie z 25 pytan´ (w tym 24 pytania diagnostyczne). Oprócz wyniku ogólnego, mozna tez obliczac´ wyniki w podskalach: H – Trudnos´c´ uporz adkowania systemu wartos´ci w hierarchie; Z – Poczucie zagubienia wartos´ci; D – Dezintegracja wartos´ciowania; R – Poczucie nierealizowania wartos´ci.
Charakterystyka badanych osób
W badaniach wzieo udzia 100 mezczyzn, którzy bezpos´rednio po maturze podjeli studia. 50-ciu z nich przed przeprowadzeniem badan´ os´wiadczyo, ze
chcieliby w przyszos´ci zawrzec´ zwi azek mazen´ski i ci stanowi a grupe po-równawcz a. Natomiast 50-ciu os´wiadczyo, ze s´wiadomie rezygnuj a z zawar-cia zwi azku mazen´skiego i maj a zamiar podj ac´ lub kontynuowac´ studia w se-minarium duchownym. Ci mezczyz´ni stanowi a grupe zasadnicz a.
Badania przeprowadzono na studentach rozpoczynaj acych studia na lubel-skich uczelniach i postulantach deklaruj acych rozpoczecie studiów teologicz-nych. Badania wykonano w paz´dzierniku i listopadzie 2010 r., tj. na pocz atku nowego roku akademickiego, po podjeciu decyzji co do swojej perspektywy zyciowej.
Przy doborze grup uwzgledniono nastepuj ace kryteria:
– badani byli tylko mezczyz´ni pochodz acy z rodzin penych, maj acy ro-dzen´stwo;
– matki badanych miay wyksztacenie s´rednie lub wyzsze;
– wszyscy badani pochodzili ze s´rodowiska miejskiego – z miast od 10 000 do 100 000 mieszkan´ców;
– wiek badanych waha sie od 19 do 22 lat; – wszyscy badani byli katolikami.
Interpretacja wyników badan´
Analiza Wyników w Skali Wartos´ci Schelerowskich – SWS
Badani mezczyz´ni rózni a sie pod wzgledem hierarchii wartos´ci, jednakze pewne zbiory wartos´ci w obu badanych grupach zajmuj a to samo miejsce. Tak dzieje sie z wartos´ciami Moralnymi i S´wietos´ciami S´wieckimi. Zarówno grupa przyszych kapanów, jak i mezczyzn deklaruj acych zawarcie zwi azku mazen´skiego uhierarchizowaa wartos´ci Moralne jako przecietnie wazne (tabela 1). Tak a sam a pozycje w obydwu grupach otrzymay S´wietos´ci S´wiec-kie. Najwieksza róznica miedzy badanymi mezczyznami ujawnia sie w przy-padku wartos´ci Hedonistycznych i S´wietos´ci Religijnych. Przyszli mezowie najwyzej w hierarchii wartos´ci stawiaj a wartos´ci Hedonistyczne, podczas gdy adepci do zycia kapan´skiego uznaj a je za najmniej wazne i sytuuj a je jako ostatnie (wykres 1). Natomiast w tej grupie badanych mezczyzn najwyzej w hierarchii wartos´ci uznawane s a S´wietos´ci S´wiete, czyli wiara, zbawienie i zycie wieczne. W grupie porównawczej wartos´ci te zostay uznane za naj-mniej wazne. Istotna róznica zauwazalna jest takze w zakresie wartos´ci Witalnych (á=.001), zarówno Sprawnos´ci i Siy Fizycznej, jak i Wytrzyma-os´ci. S a one zdecydowanie wyzej cenione przez mezczyzn decyduj acych sie na mazen´stwo. Dla mezczyzn z grupy zasadniczej nie odgrywaj a az tak
waz-nej roli. Grupa mezczyzn deklaruj acych bezzen´stwo istotnie wyzej ceni war-tos´ci Estetyczne, które najbardziej róznicuj a badan a grupe (SD=2,09). Intere-suj acy jest wynik badanych grup w zakresie wartos´ci Prawdy, gdzie to grupa porównawcza umiejscowia je wyzej w hierarchii. Moze to wynikac´ z faktu, iz wartos´ci te zwi azane s a z m adros´ci a, obiektywizmem, wiedz a, szerokimi horyzontami, a wartos´ci dotycz ace prawdomównos´ci, rzetelnos´ci, szczeros´ci zostay zawarte w podskali wartos´ci Moralnych.
Tab. 1. S´rednie wyniki stenowe i odchylenia standardowe w Skali Wartos´ci Schelerowskich grupy zasadniczej i porównawczej
Wartos´ci
Grupa zasadnicza Grupa porównawcza M (N=50) SD (N=50) M (N=50) SD (N=50) wartos´c´ t poziom istotnos´ci hedonistyczne 3,22 1,80 6,54 1,84 9,115 .001 prawdy 4,60 1,73 5,24 1,94 1,741 .085 moralne 5,56 1,43 5,48 1,89 0,239 .812 witalne 4,68 1,52 6,10 1,49 4,724 .001 estetyczne 4,74 1,50 5,86 2,09 3,082 .001 s´wietos´ci 6,58 1,39 4,88 1,55 5,787 .001 sprawnos´ci i siy fizycznej 4,42 1,91 6,14 1,84 4,589 .001 wytrzymaos´ci 5,00 1,23 6,30 1,54 4,662 .001 s´wietos´ci s´wieckie 5,02 1,48 5,02 1,24 0,000 1 s´wietos´ci religijne 7,86 1,07 4,88 2,06 0,090 .001
Wykres 1. S´ rednie wyniki stenowe grupy zasadniczej w Skali Wartos ´c i Schelerowskich
Analiza wyników Kwestionariusza do Badania Kryzysu w Wartos´ciowaniu (KKW)
Tab. 2. S´rednie wyniki stenowe grupy zasadniczej i porównawczej w Kwestionariuszu KKW Skale M Grupa zasadnicza (N=50) SD Grupa zasadnicza (N=50) M Grupa porównawcza (N=50) SD Grupa porównawcza (N=50) Wartos´c´ t Poziom istotnos´ci Ogól 3,46 1,49 6,50 2,02 8,561 .001 H 4,76 0,92 6,22 1,40 6,158 .001 Z 5,50 1,09 7,16 1,91 5,335 .001 D 4,58 0,84 5,56 1,40 4,246 .001 R 4,34 0,56 5,38 1,68 4,162 .001
Analizuj ac uzyskane przez porównywane grupy mezczyzn s´rednie wyniki w kwestionariuszu KKW daje sie zauwazyc´, ze rezultaty mieszcz a sie w gra-nicach wyników przecietnych (tabela 2, wykres 2). Mezczyz´ni deklaruj acy chec´ zawarcia zwi azku mazen´skiego mog a przejawiac´ niewielkie trudnos´ci w aktywnym ukierunkowaniu na cele zyciowe i realizacje d azen´ wynikaj ace z trudnos´ci w procesie wartos´ciowania. Natomiast u mezczyzn zdecydowa-nych na zycie w samotnos´ci zauwaza sie satysfakcje z preferowazdecydowa-nych war-tos´ci i akceptacje wybranej w oparciu o te warwar-tos´ci drogi zyciowej. Nie maj a oni takze trudnos´ci w uporz adkowaniu systemu wartos´ci w hierarchie i wy-braniu gównych wartos´ci kieruj acych i maj acych wpyw na ich zycie. Wybór preferowanych wartos´ci i postepowanie zgodnie z nimi jest wynikiem poszu-kiwan´ i refleksji, nie jest wynikiem przypadku. W grupie mezczyzn deklaru-j acych wybór zycia w zwi azku mazen´skim wyniki skaniaj a sie ku wysokim, co moze wynikac´ z niedostatecznej refleksji nad wyborem preferowanych wartos´ci, trudnos´ci a w okres´leniu wartos´ci gównej w ich zyciu, b adz´ tez w uporz adkowaniu systemu wartos´ci w hierarchie. Moze wystepowac´ u nich takze konflikt wartos´ci. Niewielki niepokój moze budzic´ lekko podwyzszony wynik w skali poczucia zagubienia wartos´ci s´wiadcz acy o tym, ze ci mez-czyz´ni maj a poczucie braku cenionych wartos´ci, ideaów oraz wzorów zycia jako standardów do realizacji. Mog a miec´ poczucie utraty znaczenia wartos´ci,
Wykres 2. S´ rednie wyniki stenowe grupy zasadniczej w Kwestionariuszu KKW
zagubienia ich uzasadnien´. Takze adepci do zycia w stanie zakonnym mog a doznawac´ niewielkiego uczucia braku wzorów godnych nas´ladowania, ale ra-czej nie wykazuj a poczucia utraty znaczenia wartos´ci, zagubienia ich uzasad-nien´. Podwyzszone wyniki w tej skali w obu grupach mog a wypywac´ z mo-dego wieku badanych, przejs´ciowych trudnos´ci w zaaklimatyzowaniu sie do nowego zycia, nowego otoczenia, gdyz nalezy pamietac´, ze s a to osoby po maturze, które niedawno podjey szereg waznych decyzji zwi azanych z przy-szos´ci a i adaptuj a sie do nowej sytuacji. Przecietne wyniki uzyskane przez mezczyzn z obu grup w skalach dezintegracji wartos´ciowania i poczucia nie-zrealizowania wartos´ci s´wiadcz a o motywacji do realizowania wartos´ci i ce-lów, wytrwaos´ci w d azeniu do preferowanych wartos´ci. U badanych mez-czyzn nie wystepuje rozbieznos´c´ miedzy wartos´ciami uznawanymi, odczuwa-nymi i motywacj a do ich realizacji. Swoje postepowanie postrzegaj a jako zgodne z obranym systemem wartos´ci. Maj a poczucie spenienia waznych za-dan´ zyciowych, oceniaj a swoje postepowanie jako was´ciwe, zwi azane z pre-ferowanym systemem wartos´ci, który jest dla nich satysfakcjonuj acy. Mozna zatem stwierdzic´, ze mezczyz´ni z obu grup wybrali drogi zyciowe odpowia-daj ace ich wartos´ciom i dzieki temu s a przez nich akceptowane i staj a sie z´ródem zyciowej satysfakcji.
Dyskusja wyników
Uzyskane wyniki badan´ pozwalaj a na nastepuj ace wnioski:
System wartos´ci odgrywa wazn a role w podejmowaniu decyzji odnos´nie do wyboru stanu cywilnego – mazen´stwa lub bezzen´stwa. Ta hipoteza zo-staa potwierdzona. Mezczyz´ni wybieraj acy zycie samotne jako najwazniejsze wartos´ci, kieruj ace ich zyciem, wybierali wartos´ci S´wiete – S´wietos´ci Re-ligijne, czyli Bóg, wiara, zbawienie i zycie wieczne, co moze byc´ dobrym predyktorem wytrwania w kapan´stwie. Mezczyz´ni wybieraj acy zawarcie w przyszos´ci zwi azku mazen´skiego istotnie wyzej ceni a wartos´ci Hedoni-styczne, rozumiane jako wypoczecie, zycie pene wrazen´, przyjemnos´c´, rados´c´ zycia, mios´c´ erotyczn a, wygode, posiadanie i dostatnie zycie. Odnosz ac badania autorki niniejszej pracy do miedzynarodowych badan´ nad wartos´cia-mi, prowadzonych na modych ludziach, widac´ wyraz´nie, ze polska modziez najbardziej ceni wartos´ci zwi azane z relacjami z innymi ludz´mi. Wartos´ci religijne s a cenione najnizej, co potwierdzaj a takze badania prowadzone w 5 krajach o zróznicowanej kulturze, religijnos´ci i odmiennym poziomie rozwoju gospodarczego: Hiszpanii, Korei Poudniowej, Litwie, Niemczech oraz Polsce.
Hipoteza zakadaj aca, ze mezczyz´ni planuj acy bezzen´stwo przezywaj a mniejszy kryzys w wartos´ciowaniu niz mezczyz´ni wybieraj acy zycie w mazen´stwie, zostaa czes´ciowo potwierdzona. W przypadku obu grup nie mozna mówic´ o kryzysie w wartos´ciowaniu, gdyz zadna grupa nie uzyskaa wyników wysokich, s´wiadcz acych o powaznych trudnos´ciach lub zaburzeniach w procesie wartos´ciowania. Jednakze podwyzszone wyniki ogólne oraz w podskali poczucia zagubienia wartos´ci (wynik mieszcz acy sie w granicy wyników wysokich) u mezczyzn wybieraj acych zycie w mazen´stwie, mog a wskazywac´ na wystepowanie w atpliwos´ci, poczucie zagubienia, obnizon a akceptacje wartos´ci uprzednio cenionych. Moze to wynikac´ z niedostatecznej refleksji nad wyborem preferowanych wartos´ci, trudnos´ci a w okres´leniu war-tos´ci gównej w ich zyciu, b adz´ tez w uporz adkowaniu systemu wartos´ci w hierarchie. Niemniej jednak nalezy pamietac´, ze rezultaty KKW odnosz a sie do aktualnego stanu osoby, nie daj ac informacji na temat czasu trwania trudnos´ci w procesie wartos´ciowania. Samo sowo „kryzys” podkres´la, ze trudnos´ci w procesie wartos´ciowania maj a charakter czasowy, oraz ze te trudnos´ci mog a byc´ zwi azane z wydarzeniami rozwojowymi: podejmowaniem nowych ról, zmian a s´rodowiska. Niew atpliwie badana grupa mezczyzn takie zmiany przezywa.
U mezczyzn zdecydowanych na zycie w samotnos´ci zauwaza sie satysfak-cje z preferowanych wartos´ci i akceptasatysfak-cje wybranej w oparciu o te wartos´ci drogi zyciowej. Nie maj a oni takze duzych trudnos´ci w uporz adkowaniu sy-stemu wartos´ci w hierarchie i wybraniu gównych wartos´ci kieruj acych i ma-j acych wpyw na ich zycie. Wybór preferowanych wartos´ci i postepowanie zgodnie z nimi jest wynikiem poszukiwan´ i refleksji. Niezwykle istotnym faktem jest, ze ci mezczyz´ni juz podjeli was´ciwie najwazniejsz a decyzje dotycz ac a ich przyszos´ci i byc´ moze dlatego przezywaj a mniejsze trudnos´ci w wartos´ciowaniu. Mozna zatem stwierdzic´, ze mezczyz´ni z obu grup wybrali drogi zyciowe odpowiadaj ace ich wartos´ciom i dzieki temu s a przez nich akceptowane i staj a sie z´ródem zyciowej satysfakcji.
*
Z przeprowadzonych badan´ wynika, ze najczes´ciej, jako wartos´ci nadaj ace sens zyciu modym studentom, wymieniane s a wartos´ci zwi azane z przyjem-nos´ci a i rados´ci a zycia, zyciem penym wrazen´. Badani dopiero wchodz a w okres dorosos´ci, podejmuj a pierwsze niezalezne wybory, s a to was´ciwie
ich pierwsze chwile po zdaniu egzaminu dojrzaos´ci, osi agnieciu penolet-nos´ci, wiec wybór takich wartos´ci jest w peni uzasadniony. W grupie mez-czyzn zdecydowanych na bezzen´stwo najwazniejsze wartos´ci to wartos´ci S´wiete – S´wietos´ci Religijne, czyli Bóg, wiara, zbawienie i zycie wieczne, co wskazuje na spójnos´c´ systemu wartos´ci i wybranej drogi zyciowej. W za-kresie wartos´ci Moralnych równiez nie zauwaza sie róznic istotnych staty-stycznie.
Na podstawie analizy wyników przeprowadzonych badan´ mozna stwierdzic´, ze:
System wartos´ci odgrywa wazn a role w podejmowaniu decyzji odnos´nie do wyboru stanu cywilnego.
Hierarchia wartos´ci istotnie róznicuje modziez co do wyboru swojej per-spektywy zyciowej w mazen´stwie lub stanie bezzen´stwa.
Mezczyz´ni planuj acy bezzen´stwo przezywaj a mniejszy kryzys w wartos´cio-waniu niz mezczyz´ni wybieraj acy zycie w mazen´stwie.
Podsumowuj ac, mozna stwierdzic´, iz zaprezentowane wyniki badan´ s a zgodne z dotychczasowymi doniesieniami na temat wartos´ci preferowanych przez modych ludzi. Warto takze powtórzyc´ badania na tej samej grupie badanych za pare lat w celu sprawdzenia czy mezczyz´ni s a usatysfakcjono-wani z wyborów zyciowych, których dokonali w oparciu o preferowane war-tos´ci. Mozna takze sprawdzic´ czy i jak zmieni sie ich system wartos´ci zwe-ryfikowany bogatszym dos´wiadczeniem zyciowym.
BIBLIOGRAFIA
B a r l a k M.: System wartos´ci maturzystów kon´ca XX wieku i ich postawy wobec
osóbniepenosprawnych.Z´ ródo:http://pl.shvoong.com/humanities/1633062warto%
C5% 9Bci-maturzyst%C3%B3w-ko%C5%84ca-xx-wieku/#ixzz1OiaGOKdO (do-step: 03.2013).
B i e l a w s k a A., W i s´ n i e w s k i J.: Wartos´ci i stosunek do religii i Ko-s´cioów wspólnot europejskich Unii Europejskiej oraz jej pan´stw czonkowskich. Poznan´: Uniwersytet Adama Mickiewicza 2009.
B r z o z o w s k i P.: Skala Wartos´ci. Polska Adaptacja Value Survey M. Rokea-cha. Warszawa: Pracownia Testów Psychologicznych Polskiego Towarzystwa Psy-chologicznego 1989.
B r z o z o w s k i P.: Uniwersalna hierarchia wartos´ci – fakt czy fikcja? „Przegl ad
C z e r n i a w s k a M., C z e r n i a w s k i J.: Rola zawodowa a system warto-s´ci. „Test” 4:1996 133-141.
K u n o w s k i S.: Wartos´ci w procesie wychowania. Kraków: Oficyna Wydaw-nicza Impuls 2003.
K y a l o P.: A Reflection on the African Traditional Values of Marriage and Sexu-ality. “International Journal of Academic Research in Progressive Education and Development” 1(2):2012 s. 211-219.
o b o c k i M.: Pedagogika wobec wartos´ci. W: B. S´liwerski. Kontestacje peda-gogiczne. Kraków 1993.
M i d d l e t o n J. T.: The Role of Values in Marriage Counselling. “The Family Coordinator” 19(4):1970 s. 335-341.
O l e s´ P.: Z badan´ nad wartos´ciami i wartos´ciowaniem: niektóre kwestie metodo-logiczne. „Roczniki Psychologiczne” 5:2002 s. 53-75.
P o p i e l s k i K.: Wartos´ci i ich znaczenie w zyciu ludzi. W: K. P o p i e l-s k i. Czowiek – wartol-s´c´ – l-senl-s. Lublin 1996.
R o s t o w s k i J.: Zarys psychologii mazen´stwa. Psychologiczne uwarunkowania
dobranego zwi azku mazen´skiego. Warszawa: PWN 1987.
R y s´ M.: Psychologia mazen´stwa w zarysie. Warszawa: CMP 1999.
S k i n n e r B.: Poza wolnos´ci a i godnos´ci a. Warszawa: Pan´stwowy Instytut
Wy-dawniczy 1978.
W e g r z y c k i A.: Scheler. Warszawa: Wiedza Powszechna 1975.
SYSTEM WARTOS´CI I KRYZYS
W WARTOS´CIOWANIU ME Z CZYZN DECYDUJ ACYCH SIE NA ZAWARCIE ZWI AZKU MAZ EN´SKIEGO LUB KAPAN´STWO
S t r e s z c z e n i e
W badaniu wzieo udzia 100 mezczyzn. Grupa zasadnicza skadaa sie z 50-ciu studentów seminarium duchownego, natomiast grupa porównawcza z 50-ciu studentów uniwersytetu. Zostay uzyte nastepuj ace metody: Skala Wartos´ci Schelerowskich (SWS) w adaptacji P. Brzo-zowskiego, Kwestionariusz do Badania Kryzysu w Wartos´ciowaniu (KKW) P. Olesia.
Z badan´ wynika, ze ws´ród mezczyzn zdecydowanych na mazen´stwo najczes´ciej jako war-tos´ci najwazniejsze wymieniane s a te zwi azane z dostatnim zyciem, przyjemnos´ci a i rados´ci a zycia. W grupie mezczyzn zdecydowanych na bezzen´stwo najwazniejsze wartos´ci to wartos´ci S´wiete – S´wietos´ci Religijne, czyli Bóg, wiara, zbawienie i zycie wieczne.
Badane grupy nie rózni a sie istotnie, jezeli chodzi o wartos´ci Moralne czy s´wietos´ci S´wieckie.
