195 Recenzje
polskokatolicka jest bardzo widoczna. W jednym i drugim wypadku pis´miennictwo o duszpasterstwie ws´ród tamtejszych Polonii jest juz> duz>e, a w Opracowaniach za maAo widoczne. Takz>e we WsteCpie.
Autor podj CaA sieC opracowania tematu bardzo poz>ytecznego, gdyz> zainteresowanie duszpasterstwem ws´ród Polonii i Polaków poza granicami Polski oraz duszpasterzami zaangaz>owanymi w teC dziaAalnos´c´ jest wielkie. Juz> w pierwszym tomie sAownika ks. Szyman´skiego znajduj Ca sieC liczne biogramy, których brak w innych sAownikach czy encyklopediach. Niektórzy duszpasterze Polonii powinni miec´ na obszerniejsze bio-gramy, gdyz> ich losy i dziaAalnos´c´ duszpasterska oraz narodowa zasAuguj Ca na pogAeC-bione opracowanie. Z> yczeC Autorowi realizacji zamysAu i szybko ukazuj Cacych sieC ko-lejnych tomów.
Marian Brudzisz CSsR Kraków
I8D"p>"–A@:\V" 1920-1939 DD.: 1 nFH@Dnp *4B:@<"H4R>4N &n*>@F4>
IEEC 2 )DJ(@` CnRR` A@FB@:4H@`. )@8J<,>H4 n <"H,Dn":4 / =!=
I8D"p>4. m>FH4HJH nFH@Dnp I8D"p>4, JB@Db*>484 =.E. CJ$:\@&" n ?.E.
CJ$:\@&, 74p&: )IM m 9mG+C! 2012, ss. 624.
W 32. tomie „Studiów Polonijnych” zaprezentowano ksi Caz>keC pos´wieCcon Ca polskiej dyplomacji na Wschodzie w XX i na pocz Catku XXI wieku. Znaczna czeCs´c´ wspomnia-nego opracowania dotyczyAa powstania i dziaAalnos´ci polskich przedstawicielstw dyplomatycznych na terytorium Ukrain´skiej Socjalistycznej Republiki Radzieckiej (USRR) w latach dwudziestych-trzydziestych XX wieku. Praca ta znacznie wzbo-gaciAa dotychczasow Ca literatureC na temat szeroko rozumianej polskiej aktywnos´ci dyplomatycznej na Wschodzie oraz wzajemnych stosunków dyplomatycznych mieCdzy Polsk Ca a Zwi Cazkiem Radzieckim.
ZupeAnie inny charakter ma najnowsza publikacja, stanowi Caca przedmiot niniej-szego omówienia. Ksi Caz>ka Ukraina-Polska lata 1920-1939: Z dziejów stosunków dyplomatycznych USRR z II Rzeczpospolit Ha. Dokumenty i materiaJy zostaAa opubli-kowana w 2012 r. w Kijowie przez wydawnictwo „Duch i Litera”, które dziaAa przy Uniwersytecie Narodowym „Akademia Kijowsko-Mohylan´ska”. Wyj Catkowos´c´ tej pub-likacji polega na tym, z>e jest to praca z´ródAowa. Po raz pierwszy w jednej ksi Caz>ce zostaAy zgromadzone, i przedstawione dla szerszego grona czytelników, róz>nego rodzaju dokumenty i materiaAy dotycz Cace historii wzajemnych stosunków dyplo-matycznych mieCdzy Ukrain Ca Radzieck Ca a II Rzeczpospolit Ca. Ramy chronologiczne tej pracy zostaAy uwarunkowane dwoma, bardzo waz>nymi datami w historii obu pan´stw. Z jednej strony jest to rok 1920, gdy zapocz Catkowano polsko-sowieckie rozmowy pokojowe w Rydze, zakon´czone podpisaniem traktatu pokojowego (18 mar-ca 1921), który m.in. ustaliA graniceC mieCdzy Polsk Ca a Rosj Ca i Ukrain Ca Radzieck Ca.
196 Recenzje
Z drugiej – rok 1939, który staA sieC pocz Catkiem drugiej wojny s´wiatowej i kresem istnienia niepodlegAego pan´stwa polskiego.
Wybór i opracowanie zebranych w prezentowanej ksi Caz>ce materiaAów z´ródAowych dokonali ukrain´scy historycy _ dr Natalia Rublowa i profesor Aleksander Rublow. Najobszerniejsz Ca, z´ródAow Ca czeCs´c´ pracy (s. 61-540) poprzedza artykuA wsteCpny (s. 359), autorstwa wspomnianych historyków. W tym wprowadzaj Cacym w problema-tykeC ksi Caz>ki teks´cie naukowym, omówiona zostaAa historia stosunków dyploma-tycznych obu krajów, poczynaj Cac od pokoju ryskiego az> do paktu Ribbentrop-MoAotow, w wyniku którego terytorium Polski zostaAo podzielone mieCdzy hitle-rowskie Niemcy i ZSRR. W pierwszej czeCs´ci artykuAu wprowadzaj Cacego (s. 3-38) autorzy przedstawili proces powstania, obsadeC i funkcjonowanie radzieckiego przedstawicielstwa dyplomatycznego we Lwowie. WAadze USRR miaAy niewielki wpAyw na funkcjonowanie konsulatu ZSRR we Lwowie, jednak byAa to placówka najbliz>ej poAoz>ona granic Ukrainy Radzieckiej i obejmuj Caca terytorium, gdzie mieszkaA znaczny odsetek ludnos´ci ukrain´skiej. Natomiast w drugiej czeCs´ci wsteCpu autorzy skupili sieC na omówieniu polskich placówek dyplomatycznych funkcjonu-j Cacych w latach 1921-1939 na terytorium USRR. ByAy to: poselstwo, a póz´niej konsulat Rzeczypospolitej Polskiej w Charkowie oraz konsulat (lata 1926-1934), a nasteCpnie konsulat generalny RP w Kijowie.
W czeCs´ci z´ródAowej ksi Caz>ka liczy ogóAem 133 dokumenty pochodz Cace z lat 1920-1939. Jedynym wyj Catkiem s Ca wspomnienia byAego sekretarza konsulatu USRR w Warszawie, a nasteCpnie sekretarza ambasady ZSRR w Polsce M. Hnatiuka pt. „Pierwsze lata ukrain´skiej dyplomacji” (1921-1923), spisane w 1969 r. (dok. 133). Zdecydowana wieCkszos´c´ dokumentów z´ródAowych pochodzi z trzech pan´stwowych archiwów na Ukrainie. Przede wszystkim s Ca to 54 dokumenty z fondu/zespoAu 4 (Lu-dowy Komisariat Spraw Zagranicznych USRR), który jest przechowywany w Central-nym Pan´stwowym Archiwum Wyz>szych Organów WAadzy i Rz Cadu Ukrainy. Kolejn Ca grupeC materiaAów (25 dokumentów) zaczerpnieCto z fondu/zespoAu 1 (Centralny Komitet Komunistycznej Partii Ukrainy) Centralnego Archiwum Pan´stwowego Orga-nizacji SpoAecznych Ukrainy. Ponadto w omawianej publikacji zostaAy wykorzystane równiez> archiwalia (28 dokumentów) z Archiwum SAuz>by Bezpieczen´stwa Ukrainy, m.in. akta s´ledcze niektórych represjonowanych osób zwi Cazanych z funkcjonowaniem republikan´skich przedstawicielstw dyplomatycznych w latach dwudziestych-trzydziestych XX wieku. ReszteC zaA Caczonych w zbiorze dokumentów i materiaAów stanowi Ca wycinki prasowe z czasopism, ukazuj Cacych sieC w okresie mieCdzywojennym na terytorium Ukrainy Radzieckiej i Polski (m.in. „Gazeta Polska”, „Kurier Polski”, „Sierp”, „SAowo Polskie” „DiAo”, „Komunist” (Charków), „Wisti” WUCWK).
Wszystkie dokumenty i materiaAy umieszczone w ksi Caz>ce _ jak zaznaczyli redak-torzy _ opublikowano w jeCzyku oryginaAu: polskim, rosyjskim, ukrain´skim i fran-cuskim. Dokumenty zostaAy równiez> opatrzone odpowiednimi przypisami i wyjas´nie-niami, które znacznie uAatwiaj Ca ich lektureC. Autorzy _ jak sami podkres´lali we wsteCpie (s. 59) _ starali sieC przedstawic´ historieC polsko-ukrain´skich stosunków dyplomatycznych w okresie mieCdzywojennym poprzez pryzmat konkretnych osób, które byAy zaangaz>owane w dziaAalnos´c´ poszczególnych placówek dyplomatycznych, tak polskich na Ukrainie Radzieckiej, jak i radzieckich w Polsce.
197 Recenzje
Na koniec warto podkres´lic´, z>e prezentowany zbiór dokumentów i materiaAów zostaA zaopatrzony równiez> w obszerny spis skrótów (s. 563-569) oraz indeks osób i miejsc geograficznych (s. 570-596). Ponadto na kon´cu ksi Caz>ki dodano w jeCzyku polskim (s. 597-606) i ukrain´skim (s. 607-619) szczegóAowy wykaz zamieszczonych w pracy dokumentów.
Witalij Rosowski Os´rodek Badan´ nad Poloni Ha i Duszpasterstwem Polonijnym KUL
