Węglowego w Lubelskim Zagłębiu Węglowym. Kwart. Geol. 1978 nr 2.
18. R ó ż k o w s k i A „ R u d z i ń s k a T. - Hydro-geolo giczne warunki eksploatacji górniczej w Central-nym Rejonie Węglowym w LZW. Mat. II Konf. Nauk. PAN Kraków 1981.
19. Róż ko wski A„ Rud z ińska - Z ap a śni k T. - Pochodzenie wód podziemnych w Górnośląskim i Lubelskim Zagłębiu Węglowym. Prz. Geol. 1983 nr 6. 20. R ó ż k o w s ki A., C hm u r a A. et al. -
Zasole-nie wód Małej Wisły odprowadzanymi wodami kopalń węgla kamiennego. [W:] Mat. Konf. Nauk. Problemy hydrogeologiczne południowo-zachodniej Polski. Wyd. Pol. Wrocł. 1986.
21. Różkowski A., Wilk Z. (red.) - Warunki hydrogeologiczne Lubelskiego Zagłębia Węglowego. Pr. Inst. Geol. 1985 (w druku).
22. R u d z i ń s k a T „ R ó ż k o w s k i A. - Warunki hydrogeologiczne Lubelskiego Zagłębia Węglowego. [W:] Surowce min. środk. wsch. Polski. Pr. zbior. pod red. S. Kozłowskiego. Wyd. Geol. 1984. 23. Szi r ok o w A.Z. (red.) - Lwowsko-wołyńskij
ka-mienno-ugolnyj bassiejn. Kij ew 1984.
24. W i 1 k
z
.
-
Zawodnienie a wielkość i głębokość kopalń we wschodniej części Górnośląskiego ZagłębiaWęglowego. Pr. Geol. Komis. Nauk. Geol. PAN Oddz. w Krakowie, 1965 nr 24.
25. W i 1 k Z. - Ochrona naturalnych warunków wod-nych na terenach górniczych. Ochr. Terenów Gór. 1980 nr 54.
26. T w ar d o w s k a I. - Mechanizm i dynamika ługo wania odpadów karbońskich na zwałowiskach. PAN. Inst. Podst. Inż. Środ. Prace i studia, 1981 nr 19. 27. Zuber A., Grabczak J.-Stableisotopesas
a tool for age stratification of deep waters in the Lublin coal basin. AM - Union Symp. Isotop. in the Hydro-sphere. Tallin 1981.
28. Z wierzch owski A. - Strukturalne uwarunko-wania dróg krążenia wgłębnych wód w północno -wschodniej części Lubelskiego Zagłębia Węglowego. Kwart. Geol. 1987 (w druku).
STRESZCZENIE
Eksploatacja złóż węgli kamiennych, występujących w utworach karbonu produktywnego, prowadzona jest w Polsce metodą głębinową w trzech zagłębiach węglowych:
górnośląskim, dolnośląskim i lubelskim. Dwa pierwsze zagłębia cechują się rozwiniętą na szeroką skalę eksploata-cją, trzecie zaś jest w fazie rozpoznawania hydrogeologicz-nego.
Deformacje górotworu i jego drenaż, wywołane eksploa-tacją górniczą, doprowadziły do zakłócenia naturalnego reżimu hydrogeologicznego, zwłaszcza w zagłębiu górno-śląskim i d~lnośląskim. Spowodowały one również, w różnym stopniu, degradację naturalnego środowiska wod-nego.
Ilość i jakość pompowanych wód przez kopalnie węgla kamiennego zależne są od takich czynników, jak: budowa geologiczna złóż, parametry hydrogeologiczne serii złożo wej i jej nadkładu, położenie w systemie przepływu wód oraz od głębokości, metod i czasu eksploatacji.
PE31-0ME
3KcnnyaTa~IMI MeCTOpO>t<AeHHl::i KaMeHHoro yrm1, Ha-XOA.Rl.l.IHXC.R B OTno>KeHH.RX npOAYKTHBHoro Kap6oHa, npo-BOAHTC.R B nonbWe rny6HHHblM MeTOAOM B Tpex yronb-HblX 6accei:1Hax: BepxHeCHne3CKOM, HH>t<HecHne3CKOM H ni-06nHHCKOM. Asa nepBble 6accei:1Hbl xapaKTepH3Yl-OTC.R
3KCnnyaTa~Hei:1 npoBOAHMOl::i B KpynHOM Macwn6e, TpeTHl::i 6accei:1H HaxoAHTC.R B cpa3e rnAporeonornYecKol::i pa3BeAKH.
Aeą>opMa~HH ropHblX nopoA H Hx ApeHa>K, Bbl3BaHHble ropHol::i 3KcnnyaTa~Hei:1, npHsenH K HapyweHHH ecTeCTBeH-Horo rHAporeonornYecKoro pe>t<HMa, oco6eHHO B BepxHe-CHne3CKOM H HH>t<HecHne3CKOM yronbHblX 6accei:1Hax. 0HH Bbl3BanH TaK>Ke, B pa3HOl::i CTeneHH, AerpaAa~Hl-0 npHpOA-HOl::i BOAnpHpOA-HOl::i cpeAbl.
KonHYeCTBO H KaYeCTBO BOA HaKaYHBaHHblX waxTaMH KaMeHHoro yrn.R 3aBHCHT OT TaKHX cpaKTOpOB, KaK: reono-fH4eCKoe CTpoeHHe MeCTOpO>t<AeHHl::i, rHAporeonorH4eG KHe napaMeTpbl nnaCTOBOl::i cepHH H ee BCKpblWH, nono->KeHHe B CHCTeMe Te4eHH.R BOA, a TaK>Ke OT rny6HHbl, MeTOAOB H BpeMeHH 3KCnnyaTa~HH.
WIESŁAW BEDNARCZYK Polska Akademia Nauk
WOKÓŁ
GRAN
I
CY PREKAMBR-KAMBR
Na rozszerzonym posiedzeniu Grupy Roboczej Granica Prekambr-Kambr, w czasie Międzynarodowego Kon-gresu Geologicznego w Moskwie w 1984 r. (3), ustalono, że mimo znacznych postępów badań istnieje w dalszym ciągu konieczność przeprowadzenia dokładniejszych korelacji typowego - jako stratotypowy (28) - profilu meiszukuń skiego w Chinach z innymi sekwencjami przejściowym. Aby osiągnąć ten cel, należałoby przygotować pełny opis zarówno drobnoszkieletowych skamieniałości (SSF -Shelly Small Fossils), śladów działalności organizmów (trace fossils)~ jak i domniemanych trylobitów, znalezio-nych we wczesnym kambrze Syberii, Chin i na pozosta-łych obszarach kuli ziemskiej (28). Etapem prowadzącym do tego celu miała być zaplanowana na 1986 r. sesja
robo-274
UKD 551.71/.732.02:061.3 cza w Uppsali, w Szwecji.O rganizację tej sesji powierzono dr Stefanowi Bengtsonowi z Instytutu Paleontologicznego Uniwersytetu Uppsalskiego.
Przed spotkaniem w Uppsali prowadzono intensywne badania biostraiygraficzne i paleontologiczne (13), zwłasz cza w Azji. W Chinach, oprócz studiów nad profilem w Meiszukun, badania rozszerzono na obszary prowincji Guizon i Sinkiang oraz region Jangcy (Szechuan) (32, 33). Szczególnie żywą dyskusję wywołało odkrycie nie-zwykłej anomalii związanej ze zwiększeniem zawartości irydu w poziomie powyżej warstw z pierwszymi trylobi-tami we wczesnym kambrze w prowincji Junnan i w regio-nie Yangtse Gorges. Według Hsii (19), anomalia ta -związana z katastrofalnym zderzeniem się wielkiego
me-teorytu z powierzchnią kuli ziemskiej, poprzedzającym
pojawienie się pierwszych trylobitów opancerzonych
-stała się podstawą wysuniętej przez tego autora sugestii
ustanowienia granicy prekambr - kambr poniżej warstwy
z tymi trylobitami opancerzonymi. Sugestia ta stała się
obiektem gwałtownej krytyki (1). Uznano, że geochemiczne
perturbacje mogą być brane pod uwagę jedynie jako
chemo-stratygraficzny sygnał przy korelacji oddalonych profilów,
nie zawsze zbieżny z granicami biostratygraficznymi.
Prob-lem jest trudny i najlepiej ilustruje go fakt, że wśród
specja-listów istnieją co najmniej trzy poglądy związane z tak
zwaną „eksplozją kambryjską", inicjującą początek ery
paleozoicznej. Przyjmuje się, że eksplozja ta nastąpiła
w dwóch etapach. W pierwszym etapie pojawiły się
drobno-szkieletowe skamieniałości i złożone ślady organizmów
(14, 18). W drugim nastąpiło ich bogate zróżnicowanie.
Zubożenie drobnoszkieletowej fauny i pojawienie się
pierw-szych opancerzonych trylobitów może stanowić trzeci
etap w historii biosfery (19). Niestety nadal korygowane
są doniesienia o występowaniu pierwszych trylobitów
i dlatego data ich pojawienia się jest niepewna. Dlatego
też większość badaczy skłania się do koncepcji
przeprowa-dzenia granicy prekambr - kambr między pierwszym i
dru-gim etapem w rozwoju fauny drobnoszkieletowej, tzn. między poziomem A-Ci P-S w Chinach (13, 20) (tab. I).
Poza Chinami, lecz również w Azji, bardzo interesujące
wyniki uzyskali badacze w Indii, w północnych Himalajach
Ryc. 1. Uczestnicy sesji przed budynkiem Biomedycznego Centrum Uniwersytetu Uppsalskiego. W środku, drugi rząd od dołu - prof. John W. Cawie, przewodniczący IUGS; trzeci od lewej - Stefan Bengtson, organizator sesji, drugi od lewej - Aleksiej Ju. Rozanow,
przewodniczący Grupy Roboczej Prekambr - Kambr
i częściowo w Kaszmirze, w basenie Spiti-Zanskar i w Paśmie Krol w Himalajach Mniejszych (22) oraz w Iranie
(np: w Elburz Mountains) (13). Niezwykle interesująco
zapowiadają się badania we wschodniej części Nowej Fundlandii (7). W 1987 r. w St. John's odbędzie się plenarna
sesja grupy roboczej. Znaczne ożywienie badań
odnoto-wuje się również w Europie (2, 9, 11, 15, 16, 21, 25, 26),
w tym także w Polsce.
WYNIKI BADAŃ PRZEDSTAWIONE
NA SESJI W UPPSALI
W sesji uppsalskiej, która miała roboczy charakter
(workshop), wzięło udział 60 osób z 16 krajów. Większość
uczestników przywiozła ze sobą kolekcję skamieniałości,
co w znakomity sposób umożliwiło ich porównanie i w
pełni ilustrowało temat spotkania: Taksonomia i
biostraty-grafia najwcześniejszych skamieniałości
drobnoszkieleto-wych. Z Polski przybyło sześciu uczestników: Wiesław
Bednarczyk, Jerzy Dzik i Ryszard Wrona z Polskiej Aka-demii Nauk, Kazimiera Lendzion z Instytutu
Geologiczne-go i Stanisław Orłowski oraz Kazimierz Łydka z
Uniwersy-tetu Warszawskiego (ryc. 1).
Program sesji obejmował serię wykładów związanych
z najwcześniejszą fauną drobnoszkieletową i jej zastoso-waniem w badaniach biostratygraficznych (np. pojawienie się wyższych taksonów, produkty biomineralizacji
współ-Fig. J. Participants of Workshop before the Biomedical Centre ~f the Uppsala University. In the middle, second raw from the bottom - Professor John W. Cawie, Chairman of the International Commission on Stratigraphy, third one from the left in the same line -Dr. Stefan Bengtson, Workshop organizer, second one from the left in the same line - Dr. Alexey Yu. Rozanov, Chairman of the
czesnych organizmów, biostratygrafia ESF, tafonomia, rekonstrukcje sklerytomów, podstawy taksonomiczne) oraz
prezentację kolekcji paleontologicznych i dyskusje w
gru-pach problemowych. Tygodniowe (od 11 do 16 maja 1986 r.) spotkanie zakończyła sesja plenarna, na której omówiono wyniki uzyskane przez wspomniane grupy problemowe.
W pierwszej grupie roboczej, zajmującej się zagadnie-niem fosforytyzacji oraz relacjami między pierwotną i
wtór-ną fos[orytyzacją szkieletu zwierząt kopalnych, zarysowały
się dwie różne interpretacje tego zjawiska. Pierwsza
za-kładała ewolucyjne przejście biomineralizacyjne od skorupki
fosforanowo-wapiennej do węglanowo-wapiennej u wczes-nokambryjskich gatunków, druga natomiast, że ilościowa
redukcja taksonów wyższego rzędu o skorupce fosforanowo--wapiennej była związana z ich wymieraniem. W wyniku dyskusji sporządzono listę taksonów wyższego rzędu z wczesnego kambru, które produkowały szkielet fosfora-nowo-wapienny. Wymieniono wśród nich: tommotidy
(tak-że lapwortellidy, Eccentrotheca itp.), „buttony", kono-donty s.l., hiolitelminty, Microdictyon i Mobergella. Wczes-nokambryjskie organizmy o szkielecie węglanowo-wapien
ti0ym obejmują: chancellorydy, halkierydy, mięczaki,
hioli-ty, szkarłupnie, gąbki wapienne, koleoloidy i Cibricyatha,
Brachiopoda i ostrakoda, uznano za polyfiletyczne.
Jak widać z przytoczonej listy, spora grupa
skamienia-łości wczesnokambryjskich, bo ok. 2/3 z ogólnej znanej
liczby (12, 20, 27), charakteryzuje się szkieletem fosfora-nowo-wapiennym. Skamieniałości o takim składzie che-micznym szkieletu towarzyszą z reguły większym nagroma-dzeniom złóż fosforytonośnych (ryc. 2). Sądzi się, że
sedymentacja osadów fosforytonośnych z pogranicza pre-kambr - pre-kambr była związana z wydarzeniami f osf oro-genicznymi w skali globu. Bogata literatura obfituje w sporne koncepcje i hipotezy (12, 20).
W drugiej grupie roboczej, zajmującej się rozpoznaniem
i dokumentacją morfologicznej zmienności skler oraz
rekonstrukcją sklerytomów, ustalono, że punktem wyjścia
przy wszelkich badaniach powinny być wnioski zawarte w artykule S. Bengtsona (5), dotyczącym taksonomii dysartykulowanych skamieniałości. Przykładem może być
rekonstrukcja dolnokambryjskiej skamieniałości o nazwie Halkieria (ryc. 3B). Rodzaj ten został ustanowiony przez V. Poulsena (29), na podstawie skamieniałości interpreto-wanej przez niego jako prawdopodobny hiolit. Obecnie ( 4, 8) skamieniałość tę zalicza się do doino- i środkowo
kambryjskich Sachitida He 1980, grupy Metazoa o pro-blematycznym pochodzeniu. Halkieria jest szeroko re-prezentowana w osadach w postaci izolowanych pustych skier, zbudowanych prawdopodobnie z substancji wa-piennej. Przy •ekonstrukcji jej szkieletu posłużono się
jako modelem środkowokambryjską skamieniałością o naz-wie Wii-raxia, znaną z łupków z Burghess (ryc. 3A).
Ska-mieniałcść ta występuje w postaci izolowanych skier (łusek
i kolców) albo w postaci mniej lub bardziej kompletnych pancerzy. Między tymi dwiema skamieniałościami są
pod-stawowe podobieństwa strukturalne i morfologiczne. Obie
mają łuskowaty, dachówkowo ułożony pancerz, składa
jący się z pustych skler o podłużnej włóknistej strukturze.
Jak się przypuszcza, sklery nie rosły, lecz prawdopodobnie
w ciągu wzrostu osobnika następowała ich wylinka.
Zda-niem specjalistów, Halkieria i Wiwaxia są ze sobą ściśle
spokrewnione (8). Sachitida są uważane za zwierzęta
bentosowe - mułojady, nie należące do żadnego ze zna-nych współcześnie typu zwierząt.
Oprócz halkierydów, na zbadanie zasługują te grupy
skamieniałości, które są reprezentowane przez sklery
wy-stępujące w rozproszeniu i otrzymały oddzielne nazwy
binarne. Do nich zapewne należą: chancellorydy, kambro-klawidy, lapwortellidy, tannuolinidy i protokonodonty
TABELA I INTERKONTYNENTALNA KORELACJA SEKWENCJI GRANICZNYCH PREKAMBR - KAMBR WG J. XINGA I H.LUO, 1984, Z MODY-FIKACJAMI J.W. COWIE, 1985 I UZUPEŁNIENIAMI DOTYCZACYMI OBSZAROW POLSKI I SKANDYNAWII/ SKANDYNAWIA
WG J. BERGSTROMA, 1985/
Oddział Górny sinian Dolny kambr
Piętro Dengyinxia Meiszukun Qiongzhusi
Zona wg skamieniałości
A. - c. P. - s. s. - E. P.
I
E.wg śladów organizmów
s.
I
c. D. P.Chiny /Junnan/ Juhukun /fm/ Qiongzhusi
Mongolia Tsaganolom /fm/
I
Bajangol /fm/ Salanygol /fm/platforma syberyjska Judom /fm/ Tommotian Tumuldur/Atdabanian/
ZSRR platforma
wschodnia-europejska Wałdaj /gr/ Bałtyk /gr/ Lukati /poz./
-platforma
wschodnia-Polska europejska Vendotaenia Sabellidites Platysolenites Mobergel- Hol mia
Góry·swiętokrzyskie E 3 la
Zjednoczone Królestwo/UK/ Char n i an Hartsh i l l /fm/ Stockingford /fm/
Skandynawia /Mjllfsa/ Vardal 'Ringsaker Bennseter /fm/ Bd.stad /fm/
Maroko Tali winian Upper Limestone Toiu-tian/Amusiekian
O S A Reed Dolomite· Deep Spring /fm/ Campito /fm/
Kanad~owa Fundlandia
I
Grand Bank/fm/ Miquelon view Random/fm/ Brigus /fm/Mackenzie Map Unit lOb Map Unit 11 Map Units 12,8,13 Sekwi /fm/
Australia Kwarcyty Pound Uratanna /fm/
I
Parachilina /fm/ Ajax LimestoneA. - C. - Anabarites - Circorheca, P. -S. - Paragloborilus-Siphogonuchites, S. - E. - Sinosachites-Eonovitatus, P. - Parabadiella,
E. - Eoredichia; ślady działalności organizmów: S. - Sellaulichnus meiszukunensis, C. - Cavaulichnus viatorus, D. - Didymaulichnus miettensis; P. - Plagiogmus arcuatus. Inne skróty: fm - formacja, gr - grupa, poz .. --:- poziom
(6, 10, 11). Wszystkie te sklery powinny być szczegółowo
opisane i zilustrowane, tak aby mogły być w odpowiednim
czasie użyte przy rekonstrukcji sklerytomów. Zwłaszcza
powinna być udokumentowana zmienność skler w danym
sklerytomie. Rekonstrukcję sklerytomu należałoby sporzą
dzić na podstawie materiału z jednego poziomu straty-graficznego. Praktyka desygnowania pojedynczych skler
do samodzielnego taksonu powinna być zarzucona,
podob-nie jak to uczyniono w odpodob-niesieniu do konodontów.
W trzeciej grupie roboczej, dyskutującej linie ewolucyjne
najwcześniejszych skamieniałości drobnoszkieletowych,
stwierdzono, że ustalenie linii ewolucyjnej poszczególnych
gatunków w warstwach przejściowych może mieć duże
znaczenie przy sporządzaniu podziałów
biostratygraficz-nych. Do takich gatunków należą wytypowane m.in.
przez M.D. Brasiera gatunki przedstawione w tab. II.
Wiele uwagi poświęcono nagłemu, eksplozyjnemu
po-jawieniu się drobnych skamieruałości (SSP) i tzw. „radiacji
l
_____
---
---
-~
-
--
- 600- 650-2 4 6 7 9 10 11 12 13 14 § +-+-++Ryc. 2. Geograficzne i chronostratygraficzne rozprzestrzenienie pro-terozoicznych i kambryjskich fosforytów wg PJ. Cooka i J.H. Shergolda ( 12), uproszczone przez autora. Skala chroµoJogiczna
w mln lat
Duże kropki - złoża o zasobach powyżej 1 OO mln t skał fosfory-towych, średnie kropki - złoża o zasobach 1 - 1 OO mln t skał fosforytowych, małe kropki - niewielkie wystąpienia skał fosfo-rytonośnych; linie równoległe - fosforyty, krzyżyki - strop
osa-dów glacigenicznych
_fig. 2. Spatial and tempora/ distribution of Proterozoic and Cambr-ion phosphorites ( after Cook and Shergold, 1984), simplicijied
by the present author, age (m. y)
Black, large-sized points - deposits estimated to contain more then 100 mln t of phosphate rock; middle-sized dotts - deposits estimated to contain between 1 mln and 1 OO mln t of phosphate rock; small-sized dotts - minor occurrences, including deposits for which resources estimates are not known; paralled lines
-phosphorites, crosses-top of glacjogenne sediments
kambryjskiej". To nagłe, zróżnicowane pod każdym wzglę
dem, pojawienie się fauny wczesnokambryjskiej musiało
być poprzedzone okresem, w którym fauna Metazoa
-rozwijając się powoli - zajmowała coraz to nowe środo
wiska, do których się stopniowo adaptowała. Obecnie
przyjmuje się, że pierwsze Metazoa pojawiły się ok. 1 mld
lat temu. Ich ewolucja nie została dostatecznie poznana,
niemniej jednak próby jej rekonstrukcji były już
kilka-krotnie ponawiane. Jedną z takich prób ilustruje tab. III.
Ostatnio badacze radzieccy znaleźli na Syberii utwory
niewątpliwie organicznego pochodzenia w warstwach,
któ-rych wiek przyjmuje się na 1,5 mld lat. Również w utworach
górnego ryfeju na Uralu znaleziono kulki fekalne oraz
ślady pełzania mułojadów (30). Ich wiek określa się na ok.
900 mln lat temu. Pod koniec prekambru w ediakarianie
pojawiły się duże osobniki parzydełkowców (Cnidaria):
meduzy, kolonie hydrozoa, płaskie pierścienice oraz liczne
problematyki. Fauna ta została najlepiej poznana z
kwarcy-tów Pound w Australii, ale jest także znana z Afryki Połud
niowej, Kanady i Syberii oraz z wendu w rejonie Morza
Białego i z Podola (17, 3b). Mimo lokalnej obfitości fauna ediakarianu jest znana ze stosunkowo nielicznych miejsc
na kuli ziemskiej. Dopiero pojawienie się z końcem
ediakaria-nu drobnoszkieletowej fauny (1 O, tab. IV) i jej bujny rozwój
umożliwiło badanie Metazoa w szerszym zakresie. BADANIA POLSKIE
W Polsce problem granicy prekambr - kambr
dyskuto-wano już pod koniec lat pięćdziesiątych. Początkowo
dyskusja dotyczyła najstarszych utworów południowo
-wschodniej części Gór Świętokrzyskich (31), a następnie
Ryc. 3. Rekonstrukcje sklerytomów Wiwaxia corrugata i Halkieria sp„ wg S. Bengtsona i S. Conway Morrisa (8) Fig. 3. Reconstructions of sc/eritomes Wiwaxia corrugata ( x 5) and Halkieria sp. (x 15) after Bengtson and Conway Morris (8)
Tabela II Tabela III
ZASIĘGI TAKSONÓW WYBRANYCH NA SESJI
DO SPECJALNYCH BADAŃ
(ZE WZGLĘDU NA ICH POTENCJAŁ
BIOSTRATYGRAFICZNY)
HIPOTETYCZNE STADIA I FITOGENEZA
WYŻSZYCH METAZOA DO PÓŹNEGO PROTEROZOIKU DO DZISIAJ, WG M.F. GLASSNERA (18) I CLARKA, 1979,
NIECO UPROSZCZONA PRZEZ AUTORA PRZY PODZIALE KAMBRU DOLNEGO
~-..---r---.,.---,,,----~I - - - .
~
:
: >- I I O I I ...t..___z
<i::~
b
~---~ Lapworthella I I I I I ~ .!; I "°§1z
cornu <i::z
Rhombocorni: <i:: culum ~ cancellatumI
I I I!
11 :
j
I!
I
, :
~:
:
:
I
~:
~..1_
:~ -o ~ ~d
Rhombocorni-~ culum ~ insolutum Mobergella ~ ~ ---"' + - - - - + -. ~ ..sI
~-~-~ -~~-+---ł I I ~ . I '""'I I I ""' <i:: ~ l ?\ /? I8
I?
....:11 '' I ....:i I 1 ~ 560z
<i::- - ._ _
.... - - - r
_tl
_J - - -r - - - - o
L -II
I
I ti3 I I u I I I ~ II
o ~ I~ ,.S ~ Z Torellella "' I ~ I ~ ~<i:: lentif ormis 8 I I "' ~ .si
I
~1
600 2 <i::;::: - .„:~ -r.~-~ ~f §-._~ ... , - - - -
~i ~I
~ <i:: I I 1 \ ,' :I
Cl) <i:: I I Cl ~ I1/
II
g:, -+---~~ ...(;) - Jj- ...._::::::: \J-'--'---'---0 Fomitchella 2 t ~ ~ infundibuli- ~ ::X:: I -~ i:: ...o
i:: i:: 670 ~ ::s "' V'.) <.J 700 ~ formis -~ _,_____ §-'---''---'-'---t 0 ~ ~I ~ !--< Protohertzina ~ anabarica ~ it; 800 900 PSEUDO'\ME~Rl~:)::::
/ERIC
~
COELOMATA ACOELOMATA 1000 Tab e 1 a IVZASIĘGI GRUP BEZKRĘGOWCÓW W PRZEDZIALE GRANICY PREKAMBR-KAMBR
WG M.D. BRASIERA (10), Z NIEWIELKIMI UPROSZCZENIAMI AUTORA
WEND KAMBR
EDIACARIAN TOMMOTIAN A TDABANIA't' BOTOMIAN
Petalonamae Medusoids Hydrozoa Scyphozoa Conulata ślady „robaków" ,;Polychaetes" ,___---+---< rurki „robaków" Protoechiurus M onoplacophora Aplacopf ora 1---~>---1---+--- Gastropoda ----ł---+---1 Rostroconchia ----+---+---1 Bivalvia ślady stawonogów Tri/obita 1---~---1 Ostracoda Sabelliditida - - - l > - - - 1 - - - + - - - Coeloscleritophora Hyolitha Mitrosagophora ---'---1---~--- Inarticulata Articulata ---'---1---+---1 Hexactinellida - - - - + - - - < H elicoplacoidea - - - - + - - - 1 Eocystoidea 1---1 Edrioas teroidea } CNIDARIA } ANNELIDA ECHIURIA } MOLUSCA } ARTHROPODA POGONOPHORA } PROBLEMA TICA } BRACHIOPODA PORIFERA } ECHINODERMATA CONODONTOPHORIDA
Linie kropkowane - zasięgi zwierząt (taksonów) bezszkieletowych, linie ciągłe - zwierzęta szkieletowe Dotted lines - non-skeletal, lines - skeletal
utworów granicznych prekambr-kambr, odwierconych na platformie wschodnioeuropejskiej. Na tym ostatnim obszarze wydzielenia sekwencji przejściowych były oparte przede wszystkim na obserwacjach i porównaniach litolo-gicznych. Wkrótce jednak badania przyniosły wiele
ma-teriału faktycznego (23, 24). Lista skamieniałości jest już
stosunkowo bogata, obejmując taksony znane z innych obszarów kuli ziemskiej, m.in. takie, jak: Sabellidites
cambriensis, Platysolenites antiquissiinus, Onuphionella
ag-glutinata, Coleolella (?) billingsi, C. differo, Torelella cf.,
laevigata, Aldanella polonica, Anabarella sp., Mobergella
radiolata, M. holsti, M. turgida, Indiana sp., Livia convexa,
L. piana, Cassubia infercambriensis, Anabarites (?) sp.
(3, 21, 25).
Na podstawie przytoczonych skamieniałości można
uznać, że najniższy kambr Polski (piętro klimontowskie) zawiera elementy piętra tommockiego z platformy syberyj-skiej. Niestety dokładniejsze korelacje z tym piętrem,
zwłaszcza na poziomie zonalnym, napotykają trudności
nie do pokonania. Najbardziej przekonujące korelacje
można przeprowadzić jedynie na obszarze platformy wschodnioeuropejskiej. Stwierdzenie to ma swoje uzasad-nienie w profilach wendu i kambru terytorium radzieckiego.
Ponieważ tego typu korelacje były już przeprowadzane
wielokrotnie (3, 21, 25), ograniczę się do kilku uwag
do-tyczących omawianego problemu w Skandynawii i w Anglii.
Z korelacji utworów dolnego kambru w Skandynawii przeprowadzonej ostatnio przez Bergstroma i Gee'a (9)
wynika, że jedynie formacja Breivik w Finmarkenie może być warunkowo uznana za odpowiednik poziomu
Sabelli-dites, rozpoczynającego według koncepcji K. Lendzion
(25) kambr w Polsce. Według F<foyn i Glaessnera (16) ok. 150 m powyżej spągu tej formacji napotkano
Platysole-nites antiquissimmus, a w następnej formacji Duolbasgaissa
wyraźne ślady Rusophycus dispar i słabo zachowane
trylo-bity określane jako Ho/mia mobergi (?). Obie te
skamienia-łości wskazują na obecność zony Schmidtiellus mickwitzi.
Wcześniej uznawane za wendyjskie piaskowce Nex<fo z
Born-holmu w podziale Bergstroma (9) odpowiadają poziomowi
Platysolenites. Na przeważającym terytorium Skandynawii
brak wobec tego odpowiedników poziomu Sabellidites, który w Polsce i w północno-zachodnich obszarach ZSRR rozpoczyna kambr dolny.
Przy porównaniach stratygraficznych z Anglią, nowe
światło rzucają ostatnie publikacje Brasiera (1 O, 11 ).
Zgodnie z tym autorem formacja Hartshill, rozpoczynająca
kambr dolny, spoczywa niezgodnie erozyjnie na ediakaria-nie (górnym wendzie), reprezentowanym przez formację
wulkaniczną tzw. Coldecote Vulcanic Formation. Pierwsze
skamieniałości w postaci śladów działalności organizmów (trace fossils) napotkano u podstawy tej formacji, a
pierw-szą faunę typu tommockiego w jej stropie w tzw. Home
Farm Member. Reprezentują ją w Nuneaton (środkowa
Anglia) fosforanowe i wapienne rurki Hyolithellus i
Coleo-loides, problematyczne łuski Sunnaginia imbricata, hiolity
-Tircutheca i brachiopody inarticulata. Fauna ta wskazuje
na pokrewieństwo z zespołem faunistycznym piętra
tom-mockiego na Syberii i może być, podobnie jak w Polsce, dowodem na istnienie ekwiwalentów tego piętra, względnie
samego piętra w szerokim sensie, także w Anglii; nie wynika jednak stąd możliwość bezpośredniej korelacji
najniższego kambru Polski i Anglii, a co za tym idzie
korelacji granicy między prekambrem i kambrem. Pewne
możliwości korelacyjne wynikają z porównań
paleogeogra-ficznych kambru rejonu Łeby, o czym autor wspomniał
ostatnio przy innej okazji (2).
W zakończeniu należy podkreślić świetną organizację
sesji w Uppsali oraz niezwykle interesujące i owocne na
przy-szłość wyniki obrad. Dialog na temat granicy prekambr-kambr oraz wszystkich zjawisk obserwowanych wokół
tej granicy trwa. Zapewne nowe informacje i nowe idee
ujawnią się ponownie na tegorocznym (8-14 wrzesień
1987 r.) sympozjum w Chinach. LITERATURA
1. A w ram i k S.M. - The Precambrian-Cambrian boundary and geochemical perturbations. Nature 1986 vol. 319.
2. B e d n ar c z y k W. - Biostratigraphy of the Cam-brian deposits in the Łeba area. Acta Geol. Pol. 1984 vol. 34 no. 1 -2.
3. B e d n a r c z y k W. - Czy światowy stratotyp gra-nicy prekambr - kambr zostanie zlokalizowany w Chi-nach czy na Syberii. Prz. Geol. 1985 nr 1.
4. Be n g t son S. - Redescription of the Lower Cambr-ian Halkieria obliqua Poulsen. Geol. Foren. Forh. 1985 vol. 107.
5. Be n g t son S. - Taxonomy of disarticulated fossils. Journ. Pol. 1985 vol. 59 no. 6.
6. B e n g t s o n S. - Taxonomy and biostratigraphy of the earliest skeletal fossils. Report on results of the workshop. Uppsala, 11-18.05.1986.
7. Be n g t son S., F 1 etc her T.P. - The oldest skeletal fossils in the Lower Cambrian of southeastern Newfoundland. Canadian Journ. Eart. Sci. 1983 vol.
20 no. 4.
8. Be n g t son S., Co n w a y Morris S. - A comparative study of Lower Cambrian Halkieria and Middle Cambrian Wiwaxia. Lethaia 1984 vol. 17.
9. Berg strom J„ Ge e D.G. - The Cambrian in Scandinavia. The Caledonide Orogen - Scandinavia and related areas. Edit.: Gee D.G., Sturt B.A. 1985. 1 O. B r asie r M.D. - Evolutionary and geological events across the Precambrian - Cambrian boundary. Geology today 1985 vol. 141.
11. Brasie r M.D. - The succession of small shelly fossils (especially conoidal microfossils) from English Precambrian -Cambrian boundary beds. Geol. Mag. 1986 vol. 132.
12. Cook P.J„
s·
her go 1 d J.H. - Phosphorus, phos-phorites and skeletal evolution at the Precambrian-Cambrian boundary. Nature 1984 vol. 308.13. Co wie J.W. - Continuing work on the Precam-brian - CamPrecam-brian boundary. Episodes 1985 vol. 8 no. 2.
14. Dur ha m J.W. - The Probable Metazoan Biota of the Precambrian as indicated by the subsequent record. Ann. Rev. Earth Planet. Sci. 1978 vol. 6. 15. Fedon kin M., Linen E., Perejon A.
-len of os il es de las precambrico - cambricas de la Sierra de Cordoba. Espana. Bol. R. Soc. Espanola Hist. Nat. (Geol.) 1983 vol. 81 nr 1 - 2.
16. F
q,
y n S., G 1 a es s ner M.F. - Platysolenites, other animal fossils, and the Precambrian - Cambrian transition in Norway. Norsk Geol. Tiddskrift 1979 vol. 59.17. G 1 a es s ner M.F. - Precambrian paleozoology. [In:] Centr. Precambrian Res. Sp. Paper 1972 no. 1.
18. G 1 a es s ner M.F. - The emergense of Metazoa in the early history of life. Ibidem 1983 vol. 20 no. 2 -4.
19. Hs ii K.J., Ober ha n s 1 i H. et al. - Strangelove ocean before the Cambrian explosion. Nature 1985 vol. 316.
20. Jiang Z. - Evolution of shelly fossils and the end
of the late Precambrian. Precambrian Res. 1985 vol. 29.
21. Ko w a 1 ski W.R. - Stratigraphy of the Upper
Precambrian and lowest Cambrian strata in southern Poland. Acta Geol. Pol. 1983 vol. 33 no. 1 -4.
22. Kum ar G., Ra i n a B.K. et al. - The
Precam-brian -CamPrecam-brian boundary problem and its prospects,
Northwest Himalaya, India. Geol. Mag. 1984 vol.
21 no. 3.
23. Le ndz i o n K. - Eokambr i kambr zachodniego
obrzeżenia platformy prekambryjskiej Europy Wschod-niej. Pr. Inst. Geol. 1963 t. 30 cz. 4.
24. L e n d z i o n K. - Stratygrafia kambru dolnego na
obszarze Podlasia. Biul. Inst. Geol. 1972 nr 233.
25. Le ndz i o n K. - Biostratygrafia osadów kambru
w polskiej części platformy wschodnioeuropejskiej.
Kwart. Geol. 1983 t. 27 nr 4.
26. Li n a n E., Pa 1 ac i os T., Per ej o n A.
-Precambrian - Cambrian boundary and correlation from southwestern and central part of Spain. Geol. Mag. 1984 vol. 21 no. 3.
27. Lowenstam H.A., Weiner S. - [In:] Bio-mineralisation and Biologica! Metal Accumulation.
Edit. Westbrock P. et Jong E.W. 1983.
28. Lu o Huiling, Jiang Zhiwen et al. -
Sinian-Cambrian boundary stratotype section at Meishucun,
Jinning, Yunnan, China, China People's House 1984.
29. Po u 1 se n V. - Fossils from the Lower Cambrian
of Bornholm. Det Kongelige Danske Videnskabernes Selska Matematisk-Fysiske Meddelelser. 1967 vol. 36
no. 2.
30. Sokołow B.S., Fedonkin M.A. - TheVendian as the terminal system of Precambrian. Episodes
1984 vol. 7 no. 1. ·
31. Samson o w i cz J. - On the upper pre-Cambrian
(Riphaean) in Poland. Bull. Acad. Pol. Sc. Cl. 3.
1955 vol. 3 no. 9.
32. W a n g Yangeng, Yin Gongzheng, The n g Shu-feng - Stratigraphy of the boundary Sinian - Cambr-ian in the Yan gzi Area of Guizhou. 1984.
33. Zhang Wen-tang, Ho u Xian-guang - Prelimi-nary notes on the occurrence of the unusual trilobite
Naraoia in Asia Acta Pal. Sinica 1985 vol. 24 no. 6.
280
SUMMARY
The paper presents some remarks concerning the problems of phosphatization, scleritome reconstruction and evolutionary lineage of the earliest fossils, that were under discussion during the meeting in Uppsala (Sweden, May 1986; 9). In connection with above mentioned prob-lems a review of the earliest fossils from the lowermost Cambrian deposits of Poland was done by the present author. On the basis of the review one can prove, that only such taxa as Platysolenites antiquissimmus, Mobergella
radiolata and M. turgida may have any application for
the global correlation of the Precambrin-Cambrian boun-dary on the specific level. The last, known fossils: Coleolella
(?). billi71gsi, C. differo, Torellella cf. laevigata, Aldanella
polonica and Anabarites (?) sp. can serve for biostrati
-graphic comparison only on the generic level.
On the basis of above mentioned fossils we are able to receive that so call Sub-Holmia or Klimontów Stage in Poland (tab. I) contains the elements of biota known from Tommotian Stage in the Siberian Platforme.
More precise correlations of the biozones distinguished
within above mentioned stages faced with difficulties.
PE:3KJME:
B pa6oTe npeACTasneHo HeKoTOpb1e 3aMe4aH~H1 CBJl3aH-Hb1e c npo611eMaM1t1 AIACKYT1t1posaHHblMIA so speM.R MIAT1t1Hra Pa6o4erA rpynnbl ,QoKeM6p1t11A-KeM6p1t11A B Ynncane (Wse-UIA.R, MarA 1986; 9).
B CB.R31A c 3TIAM 111 npo611eMaM1t1 CAenaHo npocMoTp caMblX paHHblX oKaMeHenocTerA npOIACXOA.Rll.\IAX c HIA>KHeKeM6p1t11A
-CKIAX OTJlO>KeHIA rA nonbW IA. B pe3yllbTaTe, ycTaHOBJleHo 4TO TOllbKO TaKCOHbl: Platyso/enites antiquissimus, Mober
-gella radiolata 1t1 M. turgida MoryT 1t1MeTb np1t1MeHeH1t1e All.A
rno6anbHOrA Koppe11.RU1t11t1 norpaH1t14Hb1x cnoes AOKeM6-p1t11°1-KeM6p1t11A Ha BIAAOBOM ypoBHe. OCTaJlbHble, pac-no3HaHHble TaKCOHbl: Co/eo/el/a (?) billingsi C. differo,
Torellella cf. laevigata, A/dane/la polonica 1t1 Anabarites (?)
sp. MoryT c11y>t<1t1Tb cpaBHeHIA.RM TOJlbKO Ha yposHe poAa. Ha ocHose Bb1we yKa3aHHblX oKaMeHenocTelA Mbl Mo>KeM nplAH.RTb 4TO TaK Ha3blBaeMblrA cy6rollbMeBblrA IAJllA KJllAMOH-TOBCKIArA .Rpyc (Ta6. I) Ha41t1Ha10ll.\IArA HIA>KHIArA KeM6p1t11A B nollbWIA IAMeeT HeKOTOpb1e 3JleMeHTbl 61t10TOna TOM-MOTCKoro .Rpyca C1116111pcKo!A nnaTcpopMbl. Ho 6011ee T04-Hb1e Koppen.RUIAIA 61t1030H BblAen.ReMblX B BblWe yKa3aH-HblX .Rpycax oKa3blBalOTC.R HeB03MO>KHblMIA.
