Kambr na Pomorzu i przyległym akwenie Bałtyku

Kazimiera LENDZION

Kambr na Pomorzu

1

przyleglym akwenie Baltyku

Przedstawiono charakterystyk~ stratygraficzno-litologiczn,! osadow kambru z obszaru Po morza i prze- leglego polskiego akwenu Bahyku, opart'! na danych pochodz'!cych z wiercen. WyrM:niono kambr dolny, srodkowy i gorny. Profil kambru nie jest pelny, zawiera liczne luki stratygraficzne. Podstaw~

podzialu stratygraficznego stano wily nie tylko kryteria faunistyczne (glownie trylobity), lecz przede wszystkim zmiennosc litologiczna osadow, odczytana z wykresow profilowania geofizycznego.

WST~P

Dane uzyskane z wiercen wykonanych w polskim akwenie Baltyku wniosly nowe elementy do znajomosci kambru obszaru zachodniej cz~sci syneklizy pery- baltyckiej.

Charakterystyk~ stratygraficzn'! i facjalno-mi,!zszosciow,! kambru wyst~puj,!­

cego na Pomorzu przedstawiono we wczesniejszych publikacjach (K. Lendzion, 1970, 1974, 1976, 1982, 1983a, b; B. Aren, K. Lendzion, 1978, W. Bednarczyk, 1972, 1979, 1984; W. Bednarczyk, M. Turnau-Morawska, 1975; W. Bednarczyk, T. Przybylowicz, 1980; B. Szymanski, 1977). W prezentowanym artykule g16wn,!

uwag~ zwr6cono na nowe elementy, jakie uzyskano z badan stratygraficzno-lito- logicznych osad6w kambru z wiercen zlokalizowanych w przyleglym akwenie Baltyku, wykonanych przez przedsi~biorstwo Petrobaltic.

Za udost~pnienie rdzeni kambryjskich i materia16w geofizycznych z tych wier- cen serdeczne podzi~kowanie skladam Dyrekcji Petrobalticu, dzi~kuj~ r6wniez Geologom i Geofizykom z tego przedsi~biorstwa za owocn,! wsp61prac~.

STRATYGRAFIA

Podstaw,! podzialu stratygraficznego osad6w kambru S,! trylobity, w ograniczo- nym zakresie rowniez mobergelle i konodonty, tylko niekiedy wskaznikow,! rol~

sprzyjalo jednak uzyskaniu bogatego materialu paleontologicznego, ktory pozwolil- by na dokonanie podzialu wyl14cznie na podstawie kryteriow biostratygraficznych.

Podstaw,! podzialu stratygraficznego znacznej cz~sci profilu kambru z obszaru polskiego akwenu byla wi~c zmiennose litologiczna odczytana z wykresow profilo- wania geofizycznego. Takiego rozpoziomowania kambru dokonano dzi~ki kore- lacji geofizycznej z dobrze rdzeniowanymi profilami kambru na Pomorzu (np.

Zarnowiec IG 1 - 70%, Darzlubie IG 1 - 100%). Obecnose wyroznionych w ten sposob poziomow faunistycznych jest pewna, przyblizona natomiast jest ich mi,!zszose, gdyz jak zaobserwowano, granice kompleksow litologicznych tylko niekiedy pokrywaj14 si~ tu z granicami poziomow faunistycznych.

Wyst~puj14ca fauna wskazuje na scisly zwi14zek z kambrem Skandynawii. Skandy- nawskie profile kambru S14 stratotypowe dla podprowincji akado-baltyckiej (G.

Henningsmoen, 1956; A.H. Westergard, 1944, 1947; J. Bergstr6m, P. Ahlberg, 1981; J. Bergstr6m, 1980; P. Ahlberg, 1984) i Jl1aj14 swoje odpowiedniki w kambrze calego obszaru starej platformy w Polsce, a najbardziej w profilu kambru zachodniej cz~sci syneklizy perybaltyckiej (K. Lendzion, 1982, 1983a, b). Kambr na obszarze Pomorza i przyleglego akwenu wykazuje jednak pewne roznice, jesli chodzi 0 ci14g1ose profilu. Wi~ksze przerwy stratygraficzne 0 zasi~gu regionalnym obejmuj14 gorn,! cz~se nadpoziomu Paradoxides paradoxissimus i doln,! cz~se nad- poziomu Paradoxides forchhammeri oraz srodkowe poziomy kambru gornego (K.

Lendzion, 1983a, b). Oprocz tych glownie pierwotnych powszechnych przerw straty- graficznych wyst~puj14 takze lokalnie luki wtorne, np. w rejonie Slupska luka ta obej- muje znaczn'! cz~se profilu, pOCZ14wszy od poziomu Eccaparadoxides pinus do poziomu Acerocare wl,!cznie. Natomiast w niektorych miejscach luki te S,! niewiel- kie, ograniczone tylko do cz~sci niektorych poziomow.

KAMBR DOLNY

Paleontologicznie udokumentowany kambr dolny lezy w ci,!glosci sedymenta- cyjnej na utworach formacji zarnowieckiej, kt6rej wiek okreslany jest na kambr dolny - wend gorny. Utwory tej formacji S,! litologicznie dwudzielne (B. Aren, 1978; K. Jaworowski, 1979). B. Aren uwaza, ze dolny kompleks litologiczny - obej- muj14cy piaskowce brunatno-wisniowe 0 roznym uziarnieniu, powstale w warunkach kontynentalnych-jest prawdopodobnie wieku gornowendyjskiego, gorny natomiast- reprezentowany przez piaskowce szare i jasnowisniowobrunatne 0 roznym uziar- nieniu, warstwowane, z wkladkami mulowcow jasnoszarozielonych, 0 cechach 114dowo-morskich, powstale w czasie oscylacji morza - nalezee moze juz do kambru dolnego (fig. 1). Jakie jednak obejmuj,! one poziomy faunistycznie trudno powie- dziee, gdyz jedynymi sladami po owczesnych organizmach S14 struktury bioturba- cyjne, nieprzydatne dla dokladnego okreslenia wieku osadow. Na obszarze akwenu i na przyleglym 114dzie utwory te S,! napewno starsze od pokrywaj14cych je osadow poziomu Mobergella. Mi'!zszose gornej cz~sci formacji zarnowieckiej, prawdo- podobnie wieku kambryjskiego, zmienia si~ w granicach od 0 do 100,0 m.

Wyzej lez14ce utwory kambru dolnego, reprezentowane przez piaskowce drobno-, srednio- i gruboziarniste z glaukonitem oraz przez mulowce, nalez14 do poziomow Mobergella, Holmia i Protolenus. Dane dotycz'!ce tego odcinka kambru na obszarze akwenu Baltyku nie wniosly nowych informacji w stosunku do przyleglego l,!du (K. Lendzion, 1982, 1983a, b; B. Aren, K. Lendzion, 1978). Dotychczasowa inter- pretacja kierunku zmiennosci litofacjalno-mi,!zszosciowej kambru dolnego syne- klizy perybaltyckiej pozostaje bez zmian i moze bye konsekwentnie rozszerzona na obszar akwenu.

~~""V""\ ••.•.••..••• ~ •.•••••• ~~ ••••• o~"\

:

_{50~~ ~}

.o:~~"'~~<

_~

. \ : . : . : . : . : . : . '/::;-~ :~ .. : . : . : . : .\

. \ . \ . . . / . / : . . . " , \ . . . . \ . ' . '~. '<.. "" . . . . '~ • . . . . / . .. / . . . . ;-.~ .. \ . \ . . . \

.6?~

.

~.".

\. \ ...

-:-.~

.. / ...

~

... ':\ .. ' ..

~

.... .

'ffi"":-- . ^~ '\. ^~ '" . ^~. / .. / ^.~-:--: \ \ \ .... )

:2 ~"'~\"~~~/~/;-;:~:0\\\\ :\,:\\<:::::)

'100 . . . ' ~~ ~""'\.. ~~. /'i;:::;"~\'

\' \ ',.' ···1 .' .' .... ---~~~,,~/~::::::>-\ ~I'I'I"'\'\' n·· ' ... '\

... " ... ~ ... ~~~?~;:::::..:;,,~.} ... '\.' ... .

. . .

.~-:::::::.-;.--,...-.

. . I' . . , ,..., .\

. . . -:-~.'.'.'.'.' . . . .

\\.'

^{' .}

..•• • ~. //~ ·--)1~~\~\\\··· ^\"

.. ,,00 0jCi--:' .;-. -:--:::-. -.. ' -.•. ') '\ \ \ \ \ . " ' ....

~

. . _{.. ~. '/~} . / . . . --:-~.,-. . .

\

",,,~

"'

^{. . ~}

.. ;.,.-.-.~.~) .. \. ,,'~~~ ^.

. , \ 0 ' .,../' . . . ~." .~ . . . .

~---, ~, .... ~/~/~2S;3-o~~:"'~1

Fig. 1. Szkic litofacjalno-mil!zszosciowy najnizszego kambru dolnego - gorna cz~sc fromacji zar- nowieckiej

Lithofacial-thickness sketch of the lowest Lower Cambrian, upper part of the Zarnowiec Formation I - izopachyty osad6w najnizszego kambru dolnego; 2 - litofacja piaszczysta z nielicznymi wkladkami mulowca I - isopachytes of sediments of the lowest Lower Cambrian; 2 - sandy lithofacies with rare siltstone inserts

Og61na mi'!zszosC jednoznacznych wiekowo osad6w kambru dolnego, repre- zentuj'!cych cytowane trzy poziomy faunistyczne, waha si~ w akwenie Baltyku od 79 do 170 m, a na Pomorzu od 170 do 363 m.

KAMBR SRODKOWY

Kambr srodkowy na Pomorzu i w przyleglym akwenie (fig. 2) nalezy do trzech nadpoziom6w (od dolu: Eccaparadoxides oelandicus, Paradoxides paradoxissimus oraz Paradoxides forchhammeri) ale nie reprezentuje wszystkich poziom6w trylo- bitowych (K. Lendzion, 1976, 1982, 1983a, b). Pogl,!d na temat stratygrafii kambru srodkowego nie jest jednoznaczny (W. Bednarczyk, 1984; W. Bednarczyk, T.

Przybylowicz, 1980). Wedlug W. Bednarczyka (W. Bednarczyk, M. Tumau-Mo- rawska, 1975) biostratygraficzny profil tego odcinka kambru w rejonie Leby jest ci,!gly, bez Iuk stratygraficznych. Brak jednak dotychczas danych na dostateczne udokumentowanie tego pogl,!du. Istniej,! natomiast pewne przeslanki, wskazuj'!ce na luki w profilu. Wyst~puj,!ce w licznych otworach wiertniczych trylobity zwi,!zane S,! tylko z niekt6rymi, Iecz zawsze tymi samymi poziomami. Ponadto w pewnych stalych miejscach profilu obserwuje si~ slady rozmyc w osadach (nie zawsze ostro za- znaczone). Skonfrontowanie tych fakt6w swiadczy, ze luka istnieje i przypada na g6r- ne poziomy w nadpoziomie Paradoxides paradoxissimus i doine poziomy w nadpozio- mie 'Paradoxides forchhammeri (K. Lendzion, 1983a, b). Dane uzaskane z wiercen na obszarze akwenu potwierdzaj,! r6wniez pogl,!d 0 istnieniu Iuki stratygraficzneJ

._.-.-.-.-. _ _ ._.-.-.=.-.-

r - : l 1 r::J 2 L.::13 ;. -=' ·14

L-:-' -:-j

⁵

~j L:..:.J ~ . - ::c

E~~]6,E~=37 /~8/~ 9 .A"-<10

Fig. 2. Szkic paleogeologiczny kambru srodkowego Palaeogeologic sketch of the Middle Cambrian

=

=

osady piaszczyste (w sp<!gu zlepieniec); 2 osady piaszczyste z nielicznymi mulowcami; 3 - osady piaszczysto- -mulowcowe; 4 - osady piaszczyste z wkladkami ilowc6w i sporadycznie wapieni; 5 - osady piaszczysto-ilaste z wkladkami wapieni; 6 - osady ilaste z wkladkami piaskowc6w i wapieni; 7 - osady ilasto-w\;glanowe; 8 - wschodnia granica zasi\;gu osad6w nadpoziomu Paradoxides paradoxissimus; 9 - granica zasi\;gu osad6w nadpoziomu Parado- Xides forchhammeri; 10 - granica zasi\;gu osad6w kambru g6rnego; Eo - nadpoziom Eccaparadoxides oelandicus, Pp - nadpoziom Paradoxides paradoxissimus; Pc - nadpoziom Paradoxides forchhammeri

I - sandy sediments (conglomerate in the bottom); 2 - sandy sediments with rare inserts of siltstones; 3 - sandy- -silstone sediments; 4 - sandy sediments with inserts of claystones and occasionally limestones; 5 - sandy-clayey sedi- ments with inserts of limestones; 6 - clayey sediments with inserts of sandstones and limestones; 7 - clayey-carbonate sediments; 8 - eastern limit of the superhorizon Paradoxides paradoxissimus; 9 - limit of sediments of the super- horizon Paradoxides jorchhammeri; 10 - limit of sediments of the Upper Cambrian; Eo - super horizon Eccapara- doxides oelandicus; P ^p superhorizon Paradoxides paradoxissimus; Pc - superhorizon Paradoxides jorchhammeri

w profilu kambru srodkowego. Wielkosc tej luki lokalnie zmienia si~, niekiedy o zasi~g calego poziomu lub tylko jego cz~sci, ale luka przypada zawsze na przejscie od nadpoziomu Paradoxides paradoxissmus do Paradoxides forchhammeri.

Nadpoziom Eccaparadoxides oelandicus reprezentowany jest przez mulowce z nieregulanymi skupieniami materialu piaszczystego z glaukonitem, przechodz'!ce ku gorze w ilowce z nieregularnymi i nielicznymi cienkimi przewarstwieniami pias- kowca, kiory w stropie tego nadpoziomu dominuje. Wyst~puj,!ca tu fauna wskazuje, ze osady nalez'! do poziomow Eccaparadoxides insular is i Eccaparadoxides pinus.

Dokladny opis stratygraficzno-litologiczny tych poziomow przedstawiony zostal w pracach K. Lendzion (1976, 1982, 1983a, b) oraz W. Bednarczyka (1972, 1984;

W. Bednarczyk, M. Turnau-Morawska, 1975; W. Bednarczyk, T. Przybylowicz, 1980). Dane uzyskane z polskiego akwenu nie wnosz'! zasadniczych zmian do tej charakterystyki, a jedynie pozwalaj,! na dokladniejsze wskazanie kierunku rozkladu litofacji i mi,!zszosci. Ogolna mi,!zszosc osadow nadpoziomu Eccaparadoxides oelandicus waha si~ od 100 do 193 m na Pomorzu i od 98 do 300 m w przyleglym akwenie.

Nadpoziom Paradoxides paradoxissimus to drobnoziarniste piaskowce kwar- cowe, przewarstwione ilowcami i mulowcami, glownie w gornej cz~sci profilu, gdzie pojawiaj,! si~ takze cienkie wkladki wapieni drobnokrystalicznych. Facja ilasta z podrz~dnymi piaskowcami i sporadacznie z warstewkami wapieni zajmuje obszar na pOlnocny zachod od Leby. Wyst~puj,!ce w osadach trylobity pozwolily wyroznie poziomy (od dolu): Triplagnostus gibbus, Tomagnostus fissus

+

Ptycha- gnostus atavus oraz Hypagnostus parv~frons, ktore szczegolowo omowione zostaly w pracach K. Lendzion (1982, 1983a, b) i W. Bednarczyka (1984). Znaleziona w osadach tego nadpoziomu fauna z wiercen wykonanych na morzu wzbogaca ma- terial dokumentacyjny wyroznionych poziomow, a szczegolnie poziomu Tripla- gnostus gibbus. Ogolna mi,!zszose osadow nadpoziomu Paradoxides paradoxissl- mus na przyleglym do morza l,!dzie wynosi od 5 do 175 m, a w akwenie od 35 do 115 m.

Nadpoziom Paradoxides forchhammeri zarowno na l,!dzie, jak i na morzu rna bard.zo ograniczony zasi~g. Zajmuje w'!ski obszar rozci,!gaj,!cy si~ na polnoc od linii Zelazna Gora - Hel- Zarnowiec - Bialogora i dalej w kierunku Bornholmu (K. Lendzion, 1982, 1983a, b; W. Bednarczyk, M. Turnau-Morawska, 1975; W.

Bednarczyk, T. Przybylowicz, '1980; W. Bednarczyk, 1984). Dane z wiercen w akwe- nie znacznie rozszerzaj'! wiedz~ 0 tym nadpoziomie. We wschodniej cz~sci obszaru zdeponowane zostaly piaskowce wapniste z glaukonitem i ze zlepiencem w sp'!gu, ktory tworz'! okruchy piaskowca bitumicznego i konkrecji fosforytowych spojo- nych piaskowcem wapnistym. Natomiast w rejonach zachodnich, w sp'!gu lezy wapien drobnokrystaliczny z licznymi ziainami glaukonitu, nieregularnie poprze- rastany czarnym ilowcem bitumicznym, ktory wyzej dominuje i w sposob ci,!gly przechodzi do kambru gornego. Wyst~puj,!ce w osadach tego nadpoziomu liczne trylobity (Lejopyge laevigata (Dalman), L. armata (Linnarsson), fragmenty lincella sp.) oraz ramienionogi (Billingsella exporrecta (Linnarsson)) wskazuj,! na obec- nose dwoch gornych poziomow (od dolu): lincella brachymetopa i Lejopyge laevl- gata.

Ogolna mi,!zszose nadpoziomu Paradoxides jorchhammeri wynosi na I,!dzie 0-4,2 m, a w akwenie 0- 3,5 m.

KAMBR G6RNY

Na obszarze Pomorza i w przyleglym akwenie Baltyku kambr gorny, typu skandynawskiego (V. Poulsen, 1966; A. Martinsson, 1974), charakteryzuje si~

obecnosci'! czarnych ilowcow, z nielicznymi wkladkami wapieni pelitycznych, drobnokrystalicznych oraz organodetrytycznych z licznymi konkrecjami pirytu, ktory tworzy niekiedy cienkie laminy. Wyst~puj,!ce w tych osadach trylobity wska- zuj,! na nast~puj,!ce poziomy (od dolu): Agnostus pis~formis, Olenus

+

Homagno- stus obesus, Parabolina spinulosa, Peltura minor, Peltura scarabaeoides i Acerocare.

Szczegolowa charakterystyka stratygraficzno-litologiczna, przedstawiona we wczes- niejszych pracach K. Lendzion (1976, 1982, 1983a, b) i W. Bednarczyka (1972, 1979, 1984; W. Bednarczyk, M. Turnau-Morawsk'l, 1975), jest ci,!gle aktualna.

Nalezy j,! uzupelnie jedynie nowymi informacjami 0 charakterze kontaktu kambru gornego z kambrem' srodkowym i z dolnym ordowikiem. .

Na znacznej cz~sci omawianego obszaru ilasto-w~glanowe utwory kambru gornego lez,! na erozyjnej powierzchni klastycznych osadow nadpoziomu Para- doxides paradoxissimus. S,! to najcz~sciej utwory poziomu Hypagnostus parvijrons, a niekiedy poziomu Tomagnostus jissus a nawet poziomu Triplagnostus gibbus.

Granica ta jest wi~c dobrze widoczna w rdzeniu wiertniczym, jak rowniez wyraznie zaznacza si~ na wykresach geofizyki otworowej. Natomiast na obszarze, gdzie

do osadow kambru gornego, a granica pomi~dzy kambrem srodko\Vym i gornym prowadzona jest na podstawie kryteriow biostratygraficznych. Zanik gatunkow Lejopyge laevigata (Dalman) i L. armata (Linnarsson) oraz masowe pojawienie

si~ Agnostus pis(/ormis Linnaeus dalo podstaw~ do wyznaczenia tej granicy.

Charakter gornej granicy kambru gornego rowniez nie jest jednolity. W srod- kowej cz~sci polskiego akwenu istnieje ci,!gle przejscie ilasto-wr;glanowych osadow kambru gornego do tremadoku. Wyst~puj,!ce tu trylobity i graptolity, w mniejszym stopniu i konodonty (ze wzgl~du na slabe ich rozpoznanie), byly podstaw,! wy- znaczenia granicy pomi~dzy kambrem i ordowikiem (K. Lendzion, 1983b). Na- tomiast na przyleglym l,!dzie oraz na niewielkim obszarze akwenu rozci,!gaj,!cym

si~ na wschod od poludnika Helu - tzn. na obszarze, gdzie kambr gorny wyksztal- cony jest w facji wapienno-piaszczystej istniej,! roznej wielkosci luki stratygra- ficzne. Na osadach reprezentuj'!cych kambr gorny bezposrednio lez'! utwory arenigu dolnego. Granica jest wi~c erozyjna, dobrze widoczna w rdzeniu wiertni- czym i na wykresach geofizyki otworowej.

Ogolna mi,!zszo§e osadow kambru gornego na l,!dzie waha si~ od 0 do 15 m, a w przyleglym akwenie od 0 do 21 m.

CHARAKTERYSTYKA ZMIENNOSCI LITOFACJALNEJ UTWOROW KAMBRU

Omawiany obszar w okresie kambru lezal w obnizonej polnocno-zachodniej

cz~sci kratonu prekambryjskiego, tj. na szelfie plytkiego morza. Ruchliwose tekto- niczna w tej cz~sci kratonu miala wplyw na warunki sedymentacji tworz'!cej si~

pokrywy osadowej. Dose wyrazne roznice w profilach najstarszych osadow pokrywy dziel,! synekliz~ perybaltyck,! na cz~se wschodni,! - zewn~trzn,! i cz~se zachodni,! -

wewn~trzn,!. Pomi~dzy nimi wyst~puje strefa przejsciowa 0 zmiennym kierunku i szerokosci, ktora zajmuje obszar rozci,!gaj,!cy si~ wzdluz poludnika Gdanska.

Podloze osadow kambru w omawianej cz~sci syneklizy perybaltyckiej nie sta- nowi,! skaly krystaliczne prekambru, ale lez'!ce na nich klastyczne utwory formacji zarnowieckiej obejmuj,!ce gorny wend - dolny kambr. Osady te - reprezentowane w dole przez piaskowce grubo-, srednio- i roznoziarniste, niekiedy i zlepience - S,! wieku gornowendyjskiego, natomiast w gorze - przez piaskowce drobnoziar- niste poziomo i skosnie warstwowane, ktore zalicza si~ do kambru dolnego. W piaskowcach dolnokambryjskich wyst~puj,! nieliczne wkladki mulowcow i niekie- dy ilowcow jasnozielonych, rzadziej brunatnych z domieszk,! hematytu.

Na calym obszarze wyst~powania utworow formacji zarnowieckiej, az po Born- holm (piaskowce Nex~ - V. Poulsen, 1978), panuje jednolita litofacja piaszczysta.

Granica pomi~dzy wendem a kambrem prowadzonajest umownie w sp'!gu osadow, ktore tworzyly si~ w warunkach l,!dowo-morskich; ich przejscie do osadow zdepo- nowanych w srodowisku morskim jest stopniowe.

Utwory rozpoczynaj,!ce poziom Mobergella reprezentowane S,! przez piaskowce drobno-, srednio- i roznoziarniste, jasnoszare, z niewielk,! ilosci,! rozlozonych ziarn skaleni (glownie przy sp'!gu) oraz z licznymi ziarnami glaukonitu, ktory tworzy niekiedy poziome laminy. Piaskowce przewarstwiane s,! mulowcami ilastymi i ilowcami. W czasie depozycji osadow tego poziomu panowaly warunki charakterys- tyczne dla srodowiska poddanego dzialaniu plywow. 0 plytkiej strefie zbiornika poziomu M obergella swiadcz,! rowniez pionowe struktury bioturbacyjne powszech-

ne dla zony Skolithos-Glossofungites (sensu A. Seilacher, 1967). Ogolnie bior(!c, na obszarze tym panuje litofacja piaszczysta, w ktorej skaly ilaste wyst~puj(! w nie- wielkim procencie.

W kierunku poludniowym i, bye moze, zachodnim litofacja piaszczysta prze- chodzi w litofacj~ piaszczysto-ilast(! (np. Hel IG 1, Darzlubie IG 1, Koscierzyna IG 1, Slupsk IG 1) i w tym kierunku wzrastajej mi(!zszose (ok. 100 m w otw. KOscie- rzyna).

W poziomie Holmia transgresja morska post~puj(!ca w kierunku wschodnim i poludniowo-wschodnim spowodowala, ze omawiany obszar, lez(!cy w dalszY111 ci(!gu w plytkiej strefie szelfu, byl bardziej oddalony od brzegu zbiornika sedymenta- cyjnego. W zwi(!zku z tym sedymentacja osad6w nalez(!cych do poziomu Holmia i Protolenus w zachodniej cz~sci syneklizy perybaltyckiej przebiegala w innym srodowisku chemicznym anizeli we wschodniej cz~sci syneklizy. Oolity zelaziste i syderyty, powszechne w osadach piaszczysto-mulowcowych poziomu Holmia we wschodniej cz~sci syneklizy perybaltyckiej, wyklinowuj(! si~ w strefie przejscio- wej (Gdansk IG 1, Hel IG 1) i w zachodniej cz~sci syneklizy juz nie wyst~puj(!.

Prawdopodobnie brak ich r6wniez w polskim akwenie Baltyku. Na podstawie pr6bek okruchowych pobranych z kambru dolnego mozna wyci(!gn(!e wniosek, ze omawiany obszar lezal poza stref(! wyst~powania oolit6w zelazistych i syderyt6w, podobnie jak i na przyleglym l(!dzie.

Poziom Holmia i Protolenus charakteryzuje si~ wyst~powaniem litofacji piasz- czasto-ilastych, przy czym stosunek piaskowc6w do skal ilastych jest zmienny.

W kierunku poludniowo-zachodnim, a wi~c w miar~ oddalania si~ od brzegu basenu wzrasta udzial skal ilastych oraz og6lna mi(!zszose osad6w kambru. Sedy- mentacyjne struktury deformacyjne oraz zesp61 ichnofauny wskazuj(!, ze osady te tworzyly si~ w strefie plywowej i mi~dzyplywowej zbiornika, a wi~c w zonie Glosso- fungites.

Sedymentacja osad6w kambru srodkowego odbywala si~ w warunkach charak- terystycznych dla strefy sublitoralnej. Na omawianym obszarze wyr6znia si~

plytsz(! i gl~bsz(! cz~se tej strefy. Plytsza cz~se obejmuje wschodnie przygraniczne obszary pOlskiego akwenu i charakteryzuje si~ wyst~powaniem litofacji piaszczysto- -ilastej, w kt6rej dominuj(! piaskowce. W kierunku zachodnim wzrasta udzial skal ilastych, litofacja zmienia si~ na ilasto-piaszczyst(!, pojawiaj(! si~ r6wniez cienkie wkladki wapieni. Jeszcze dalej na zach6d, mi~dzy Leb(! a Bornholmem, przewaza litofacja ilasta, gdyz doplyw materialu frakcji grubszej na obszar ali- mentacji byl niewielki, a jesli docieral, to osadzal si~ w postaci nieregularnych skupien.

Ten obraz zmian litofacjalnych w kambrze srodkowym, odpowiadaj(!cy og61- nemu charakterowi zr6znicowan, jest pewnym uproszczeniem wynikaj(!cym z podsumowania fakt6w obejmuj(!cych duzy odcinek czasowy. Analizuj(!c poszcze- g6lne profile kambru srodkowego obserwuje si~ ich wyrazne zroznicowanie lito- logiczne, swiadcz(!ce 0 zmiennych warunkach sedymentacji, charakterystycznych dla strefy sublitoralnej. Osady kambru srodkowego reprezentuj(! nadpoziomy:

Eccaparadoxides oelandicus i Paradoxides paradoxissimus i Paradoxides forchham- meri. Brak tu g6rnych oraz dolnych poziom6w z nadpoziomu Paradoxides para- doxissimus a miejscami nawet calego nadpoziomu Para.doxides forchhammeri.

Na czas ten przypada przerwa w sedymentacji. Ponadto w wyniku przedarenidzkich ruch6w tektonicznych w niekt6rych regionach omawianego obszaru wyst~puj(!

luki wt6rne. Osady r6znych poziom6w Paradoxides paradoxissimus przykryte S(!

bezposrednio utworami arenigu.

Tr6jdzielnose litologiczna kambru srodkowego obserwowana jest w profilach

przez A Witkowskiego nomenklaturC! kompleksow litologicznych, w rejonie Zarnow- ca wydziela si~ (od dolu): gorny kompleks mulowcowo-ilasty, ktory reprezentuje nadpoziom Eccaparadoxides oelandicus i dolnC! cz~sc nadpoziomu Paradoxides paradoxissimus oraz gorny kompleks piaszczysty i gorny kompleks ilasto-mulow- cowo-piaszczysty. Kompleksy te nalezC! do nadpoziomu Paradoxides paradoxissi- mus a strop trzeciego - do nadpoziomu Paradoxides forchhammeri. Zespol ichno- fauny charakterystyczny jest dla srodowiska zony Glossofungites - Cruziana (sensu A. Seilacher), a wi~c strefy sublitoralnej. Jedynie w czasie depozycji osadow kom- pleksu piaskowcow gornych mialo miejsce krotkotrwale splycenie zbiornika.

W kambrze gornym zmienia si~ zasadniczo typ osadow. Utwory klastyczne powszechne w kambrze dolnym i srodkowym, w kambrze gornym nie wyst~pujC!, rozwin~la si~ natomiast asocjacja ilasto-wapienna, charakterystyczna dla zachodniej

cz~sci syneklizy perybaltyckiej. Utwory kambru gornego z obszaru polskiego akwenu i przyleglego IC!du sc! zroznicowane litologicznie, co pozwala na wyroznie- nie dwoch stref litofacjalnych: piaszczysto-w~glanowej na wschodzie i ilasto-

-w~glanowej na zachodzie. Znaczny obszar znajdowal si~ w strefie tworzenia si~

litofacji ilasto-wapiennej, do ktorej nie docieral grubszy material terygeniczny.

W tym oddalonym od brzegu pasie strefy sublitoralnej panowaly warunki redukcyj- ne, sprzyjajC!ce tworzeniu si~ skal bitumicznych. Litofacja piaszczysto-w~glanowa wyst~puje we wschodniej cz~sci syneklizy i dochodzi do granicy obecnego zasi~gu

kambru gornego. Brak jest osadow strefy przybrzeznej, ktore powinny wyst~powac

dalej na wschod, ale w wyniku erozji zostaly usuni~te. Rowniez brak osadow kambru gornego we wschodniej cz~sci polskiego akwenu jest wtorny, spowodowany erozjC!

przedarenidzkC!.

Zaklad Geologii Struktur Wgl~bnych Nizu Panstwowego Instytutu Geologicznego Warszawa, ul. Rakowiecka 4 Nadeslano dnia 8 lutego 1988 r.

PISMIENNICTWO

AHLBERG P. (1984) - Lower Cambrian trilobites and biostratigraphy of Scandinavia. Lund Pub.

Geol., 22.

AREN B. (1978) - Problemy zroznicowania serii osadowychna gran icy kambru z prekambrem na plat- formie w Polsce. Biul. Inst. Geol., 309, p. 29-48.

AREN B., LENDZION K. (1978) - Charakterystyka stratygraficzno-litologiczna wendu i kambru dolnego. Pro lnst. Geol., 90, p. 7 -43.

BEDNARCZYK W. (1972) - Prekambr i kambr wyniesienia Leby (NW Polska). Acta Geol. Pol., 22, p. 685 -710, nr 4.

BEDNARCZYK W. (1979),- Upper Cambrian to Lower Ordovician conodonts of Leba elevation, NW Poland, and their stratigraphic significance. Acta Geol. Pol., 29, p. 409 - 442, nr 4.

BEDNARCZYK W. (1984) - Biostratigraphy of the Cambrian'deposits in the Leba area. Acta Geol.

Pol., 34, p. 93 - 110, nr 1 - 2.

BEDNARCZYK W., TURNAU-MORAWSKA M. (1975) - Litostratygrafia osadow kambru i wendu w rejonie Leby. Acta Geol. Pol., 25, p. 537 - 566, nr 4.

BEDNARCZYK W., PRZYBYLOWICZ T. (1980) - On development of Middle Cambrian sediments in the Gdansk Bay area. Acta Geol. Pol., 30, p. 391-415, nr 4.

BERGSTROM J. (1980) Middle and Upper Cambrian biostratigraphy and sedimentation in south central Jiimtland, Sweden. Geol. For. Stockh. For., 102, p. 373 - 376, nr 4.

BERGSTROM J., AHLBERG P. (1981) - Uppermost Lower Cambrian biostratigraphy in Scania, Sweden. Geol. For. Stockh. For., 103, p. 193 - 214, nr 2.

HENNINGSMOEN G.(1956) The Cambrian of Norway. XX Congr. Intern. Geol. El Sistema Cam- brico su paleogeografia y el problema de su base. Part 1, p. 45-57. Mexico.

JAWOROWSKI K. (1979) - Transgresja morza kambryjskiego w polnocnej Polsce. Pr. Inst. Geol., 94.

LENDZION K. (1970) - Eokambr i kambr w otworze Zarnowiec IG 1. Prz. Geol., 18, p. 343 - 344, nr 7.

LENDZION K., (1974) - Kambr. W: Atlas litologiczno-paleogeograficzny obszarow platformowych Polski 1: 200000. Cz. I - Proterozoik i Paleozoik. Inst. Geol. Warszawa.

LENDZION K. (1976) Stratygrafia kambru zachodniej cz~sci syneklizy perybaJtyckiej. Biul. Inst.

Geol., 270, p. 59-84.

LENDZION K. (1982) - Korelacja stratygraficzna kam.bru syneklizy perybaltyckiej w Polsce. Pr.

Geol., 30, p. 213-219, nr 5.

LENDZION K. (1983a) - Rozwoj kambryjskich osadow platformowych Polski. Pr. Inst. Geol., 105.

LENDZION K. (l983b) - Biostratygrafia osadow kambru w polskiej cz~sci platformy wschodnio- europejskiej. Kwart. GeoJ., 27, p. 669 - 694, nr 4.

MARTINSSON A. (1974) - The Cambrian of Norden. In: Lower Palaeozoic Rocks of the World Cambrian of the British Isles, Norden and Spitsbergen, 2, p. 185 - 283. J. Wiley & Sons. London.

POULSEN V. (1966) - Cambrian-Silurian stratigraphy of Bornholm. Medd. Dan. Geol. For., 16, p. 117-137, z. 2.

POULSEN V. (1978) - The Precambrian - Cambrian boundary in parts of Scandinavia and Greenland.

Geol. Mag., 115, p. 131 - 136, nr 2.

SEILACHER A. (1967) - Bathymetry of trace fossils. Marine Geol., 5, p. 413-428.

SZYMANSKI B. (1977) - Kambr gorny wschodniej cz~sci obnizenia perybaltyckiego. Kwart. Geol., 21, p. 417-436. nr 3.

WESTERGARD A.H. (1944) - Borrningar genom Skanes alunskiffer 1941- 1942. Sver. Geol. Und., Ser. C. 459.

WESTERGARD A.H. (1947) - Supplementary notes on the Upper Cambrian trilobites of Sweden.

Sver. Geol. Und., Ser. C, 489.

WITKOWSKI A. (1974) - Budowa geologiczna rejonu Zarnowca. Kwart. Geol., 18, p. 701-718, nr 3.

K0311Mepo nEHA3EH

KEMSP",1iI HA nOMOPbE '" B conPEAEflbHOIii AKBATOP"'''' SAflT",liIcKOrO MOPR

Pe3fOMe

nI1TOnOrO-CTpOTl1rpoq,I1'.leCKOR xopOKTepl1CTI1KO KeM6pl1R nOMOpbR 11 conpeAenbHoH OKBOTOPI1I1 60nTI1KI1 60311pyeTcR HO KepHoBoM MOTepl10ne 11 reoq,1130yeCKI1X AOHHbIX. OTnO>KeHI1R KeM6pl1R 30- nerOIOT HO nopoAOx >KOpHOBe~KOH CBI1Tbl B03POCTO BepXHI1H BeHA - HI1>KHI1H KeM6pI1H. Bepxo :noH CBI1Tbl cnO>KeHbl KOHTI1HeHTOnbHo-MOPCKI1MI1 OCOAKOMI1, KOTopble OTHOCRTCR K KeM6pl1lO. 6110-

H3HO"l0I1bHbIMe. no cpOBHeHHIO co CTpOTOTHnHblMH p03pe30MH CKOH,D,HHOBHH KOK B cpe,D,HeM, TOK H B BepXHeM KeM6pHH CYlJ.4eCTBYIOT no ,D,Ba TPHI106HTOBbiX ropH30HTa, KpOMe Toro HMelOTCJI Mel1KHe 110K0l1bHbie nepepblBbl, TOJ1bKO OT"l.OCTH 30XBOTblBOlOIJ.4He HeKOTopble ropH30HTbl.

30 OCHOBY KeM6pIIIJl npHHJlTO TPHI106HTOBOJl H M06epreJ1110BOJl <P0YHO, a nO,D,"lHHeHHO 6POXHO-

nO,D,bl H KOHO,D,OHTbl (K. neH,D,3eH, 1983 a , b; B. 6e,D,HOp"lbIK, 1984).

B 60J1bWHHCTBe CKBO)f(HH KepH H3 KeM6pHHcKHX OTI10)f(eHHH OT6HP0l1CJI He nOJ1HOCTblO, a TOJ1bKO no He60l1bWHM Y"lOCTKOM p030pe30, n03TOMYH n0l1eOHT0I10rH"leCKOrO MOTepH0l10 6bl110 HeMHoro.

Ho OKBOTOPHH BepXHHH KeM6pHH H Bepxo cpe,D,HerO KeM6pHJI pOC"ll1eHJlI1HCb no <pOYHe, a B OCTOJ1bHOM p03pe3e KeM6pHJI I1HT0I10rH"leCKOJl H3MeH"lHBOCTb nopo,D, onpe,D,el1J1110Cb no reo<pH3H"leCKHM ,D,OHHbIM.

B cpe,D,HeM KeM6pHH HeKOTopble ropH30HTbl Bbl,D,el1J1I1HCb no TPHI106HTOM, a HX MOWHOCTb H rpOHHL(bl no I1HT0I10rH"leCKHM AOHHbIM. CTpOTHrpo<pH"leCKOJl HHTepnpeTOL(IIIJ1 reo<pH3H"leCKHX ,D,OHHbIX 6bl110 B03MO)f(HO TOM, r,D,e CKBO)f(HHbl 6YPHI1HCb C B03MO)f(HO nOI1HblM OT60pOM KepHo no KeM6pHIO (Honp.

)/{opHOBeL( IIIr 1 - 70%, AO)f(J1106e IIIr 1 - 100%) H r,D,e 3TH OTJ10)f(eHHJI 6bll1H HOCbllJ.4eHbl <P0YHOH, H n03TOMY Bbl,D,el1J1eMble reo<pH3H"leCKlilee KOMnl1eKCbl MO)f(HO 6bl110 KOppel1HpOBOTb C J1HT0I10rH"leCKHMH KOMnl1eKCOMH, Bbl,D,el1J1eMbIM no onpe,D,el1eHHblM ropH30HTOM <P0YHbl.

,QOHHble no Kep"lOM, WJ10MY H npOMblCI10BOH reo<pH3HKe n03B0I1J1IOT C"lHTOTb, "lTO reHepOl1bHOe

B-3 HanpaBJ1eHHe CMeHbl <paL(HH B KeM6pHH 3aBHCHT OT ero MeCTa B 6acceHHe. XapaKTep Ha6111O,D,aeMOH ,D,H<p<pepeHL(HpOBaHHocTH nopo,D, CBoHcTBeH cy6I1HTOpaJ1bHOH 30He.

Kazimiera LENDZION

CAMBRIAN IN POMERANIA AND ADJACENT BALTIC BASIN Summary

Stratigraphic-lithologic description of the Cambrian sediments from Pomerania and adjacent Baltic Basin is based on data from boreholes and geophysic curves. The Cambrian sediments are underlain by deposits of the Zarnowiec Formation, the age of which was defined at Upper Vendian - Lower Cambrian. The upper part of this formation is represented by sediments of land-marine environment and was included into the Cambrian. A biostratigraphic section of the Cambrian is not complete as comprises stratigraphic breaks, mainly of primary origin. If referred to key sections of Scandinavia, the Middle as well as the Upper Cambrian here does not contain two trilobite horizons (K. Lendzion, 1983a, b). Besides there are also local smaller breaks that comprise only fragments of individual horizons.

A stratigraphic subdivision of the Cambrian sediments is based on trilobite and mobergelles, and to a smaller degree on brachipods and conodonts (K. Lendzion, 1983a, b; W. Bednarczyk, 1984). Cambrian sediments were usually only partly cored and so, palynologic material is rare and limited to small fragments.

In the basin the Upper Cambrian was subdivided as well as the upper Middle Cambrian on the basis of fossil fauna whereas the remaining part of the Cambrian section could have lithologic variability dis- tinguishsd from curves of geophysic sounding. Presence of some faunistic horizons in the Middle Cam- brian is indicated by trilobites but their thicknesses and limits were determined on the basis of lithologic criteria.

Stratigraphic interpretation of geophysic curves was done for these boreholes in which the Cambrian was fully cored (e.g. Zarnowiec IG 1 - 70%, DarZlubie IG 1 - 100%) and contained rich paleontologic material. In this way outstanding geophysic complexes could be correlated with lithologic ones con- nected with individual faunistic horizons.

Analysis of boreholes, clastic samples and geophysic curves proved that lithofacial variability in the Cambrian, generally of meridional direction, is consistent and dependent on the occupied place within a basin. Observed variability is typical for a sublittoral zone.