Conchostraca (muszloraczki) z najniższego pstrego piaskowca Zachełmia, Góry Świętokrzyskie—odpowiedź

cal and geochemical data. [W:] Epicontinental Triassic Inter. Symp., Abstracts. Hallesches Jahrb. Geowissensch., Reihe B, Beiheft 5: 169–170.

JANSONIUS J & MCGREGOR D. C. (ed.) 1996 — Palynology: prin-ciples and applications. Am. Assoc. Strat. Palynologists Found., 1–3: 1330 S; Publishers Press, Salt Lake City, Utah.

KOZUR H. 1999 — The correlation of the Germanic Buntsandstein and Muschelkalk with the Tethyan scale. Zentralbl. Geol. Paläont. Teil I, 1998 (7–8): 701–725.

KOZUR H. & SEIDEL G. 1983 — Die Biostratigraphie des unteren und mittleren Buntsandsteins des Germanischen Beckens unter beson-derer Berücksichtigung der Conchostracen. Teil II zur Revision der Conchostracen-Faunen des unteren und mittleren Buntsandsteins. Zeit-sch. Geol. WissenZeit-sch., 11 (4): 429–464.

KULETA M. 1987 — Wykszta³cenie litologiczne osadów dolnego i œrodkowego pstrego piaskowcaw NW czêœci G. Œwiêtokrzyskich. Kwart. Geol., 31: 231.

NAWROCKI J. 1997 — Permian to Early Triassic magnetostratigraphy from the Central European Basin in Poland: Implications on regional and worldwide correlations. Earth and Planetary Sc. Lett., 152: 37–58. NAWROCKI J. & SZULC J. 2000 — The Middle Triassic magneto-stratigraphy from the Peri-Tethys basin in Poland. Earth and Planetary Sc. Lett., 182: 77–92.

NAWROCKI J., KULETA M. & ZBROJA S. 2003 — Buntsandstein magnetostratigraphy from the northern part of the Holy Cross Mounta-ins. Geol. Quart., 47: 253–260.

NAWROCKI J. 2004 — The Permian-Triassic boundary in the Central European Basin: magnetostratigraphic constraints. Terra Nova, 16: 139–145. PIEÑKOWSKI G. 1989 — Sedymentologiczne kryterium wyró¿niania granicy cechsztyn/pstry piaskowiec oraz perm/trias w Polsce. Prz. Geol., 37: 237–247

PIEÑKOWSKI G. 1991 — Facies criteria for delimitating Zechste-in/Buntsandstein and Permian/Triassic boundaries in Poland. Zentralbl. Geol. Paläontol., 1: 893–912.

PTASZYÑSKI T. & NIED
WIEDZKI G. 2004 a — Late Permian ver-tebrate tracks from the Tumlin sandstone, Holy Cross Mountains, Poland. Acta Palaeont. Pol., 49: 289–320.

PTASZYÑSKI T. & NIED
WIEDZKI G. 2004 b — Conchostraca (muszloraczki) z najni¿szego pstrego piaskowca Zache³mia, Góry Œwiêtokrzyskie. Prz. Geol., 52: 1151–1155.

ROMAN [BECKER] A. 2004 — Sequenzstratigraphie und Fazies des Unteren und Mittleren Buntsandsteins im östlichen Teil des Germani-schen Beckens (Deutschland, Polen). Dissertation, Univeristät Halle, 144 s.; Halle. [http://sundoc.bibliothek.uni-halle.de/diss-onli-ne/04/04H038/index.htm]

SCHOLGER R., MAURITSCH H.J. & BRADNER R. 2000 — Per-mian-Triassic boundary magnetostratigraphy from the Southern Alps (Italy). Earth and Planetary Sc. Lett., 176: 495–508.

SZULC J. 1998 — Connections between Tethys and Germanic Basins in Triassic times. [W:] Epicontinental Triassic Inter. Symp., Abstr.. Hallesches Jahrb. Geowissensch., Reihe B, Beiheft 5: 169–170. SZURLIES M., BACHMAN G.H., MENNING M., NOWACZYK N.R. & KÄDING K. 2003 — Magnetostratigraphy and high-resolution litho-stratigraphy of the Permian-Triassic boundary interval in Central Ger-many. Earth and Planetary Sc. Lett., 212: 263–278.

SZURLIES M. 2004 — Magnetostratigraphy: the key to a global corre-lation of the classic Germanic Trias — case study Volpriehausen For-mation (Middle Buntsandstein), Central Germany. Earth and Planetary Sc. Lett., 227: 395–410.

TYSON R. V. 1993 — Palynofacies analysis. [W:] Jenkins, D. G. (ed.), Applied micropaleontology, Kluver Acad. Publ., Dordrech: 153–191. YIN H.F., ZHANG K., TONG J., YANG Z. & WU S. 2001 — The Global Stratotype Section and Point (GSSP) of the Permian-Triassic Boundary. Episodes, 24: 102–114.

ZHU Y. & LIU Y. 1999 — Magnetostratigraphy of the Permo-Triassic boundary section at Meishan, Changxing, Zhejiang province. [W:] Pangea and the Paleozoic-Mesozoic transition. Proceed. Inter. Conf., March 9–11, 1999, Wuhan, Hubei, China; China University of Geosciences Press: 79–84.

Conchostraca (muszloraczki) z najni¿szego pstrego piaskowca Zache³mia,

Góry Œwiêtokrzyskie — odpowiedŸ

Tadeusz Ptaszyñski*, Grzegorz NiedŸwiedzki**

zaistnia³a po publika-cji naszego artyku³u jest zjawiskiem pozy-tywnym i oczeki-wanym. Wierzymy, ¿e pozwoli ona na wypra-cowanie prawdziwej chronostratygrafii oraz szczegó³owej interpre-tacji œrodowisk sedy-mentacji pstrego piaskowca w Polsce.

Pozycja litostratygraficzna pstrego piaskowca w Zache³miu jest jasno okreœlona (Kuleta, 2000; Nawrocki i in., 2003), podobnie jak stosunek do poziomu zespo³owego Lundbladispora obsoleta-Protohaploxypinus pantii, które-go obecnoœæ stwierdzono w s¹siaduj¹cym wierceniu Jaworzna IG 1 (Fija³kowska, 1994; Kuleta, 2000). Najni¿-szy pstry piaskowiec o tym samym wykszta³ceniu litolo-gicznym oraz inwentarzu struktur sedymentacyjnych jest znany tak¿e z innych ods³oniêæ. By³ on przedmiotem wielu opracowañ geologicznych (Senkowiczowa & Œl¹czka, 1962; Senkowiczowa, 1970; G¹gol i in., 1976; Jaroszewski, 1976; Barczuk, 1978; Ptaszyñski, 1979).

Nasze wnioski w stosunku do formacji ba³tyckiej nie s¹ nowe; podobne przedstawili np. Kozur (1994) i Szurlies i in. (2003, s. 274). Szkoda, ¿e wypowiadaj¹c siê na tematy dotycz¹ce stratygrafii pstrego piaskowca z obszaru Polski musimy cytowaæ literaturê obc¹, opart¹ na rezultatach prac tak¿e polskich stratygrafów.

Poziom Lundbladispora obsoleta-Protohaploxypinus pantii (Or³owska-Zwoliñska, 1984, 1985) jest naszym zdaniem prawid³owo zdefiniowanym poziomem zespo³owym. Przy za³o¿eniu „quasi-izochronicznoœci” cykli sedymentacyjnych pstrego piaskowca, zgodnie z interpretacj¹ Roman (2004), tak zwany mu³owiec z Otyni-sporites z warstw podoolitowych, zawieraj¹cy florê zespo³u Lundbladispora obsoleta-Protohaploxypinus pan-tii (Or³owska-Zwoliñska, 1984) jest paralelizowany z Clayey Sandstone formacji Calvörde (Kozur, 1994), w któ-rym stwierdzono reprezentuj¹ce poziom postera gatunki Conchostraca, te same co w formacji z Jaworzny w Zache³miu. Ich znaczenie stratygraficzne uwa¿amy za dobrze uzasadnione (Kozur & Seidel, 1983a, b; patrz Kozur, 1993a, b, 1994, 1998a). Utwory te reprezentuj¹ wiêc póŸny perm. Wniosek ten nie koliduje z nie kwestio-nowanym przez nas wczesnotriasowym wiekiem górnej czêœci tego samego poziomu zespo³owego mikroflory obejmuj¹cego warstwy oolitowe dolne (wg Fuglewicza, 1979, 1980, 1987) i jednoczeœnie czêœæ formacji Bernburg (por. Kozur & Seidel, 1983b). Relacja zasiêgów czaso-wych poziomu zespo³owego Lundbladispora obsoleta-Lu-natisporites noviaulensis i granicz¹cego z nim poziomu T. Ptaszyñski G. NiedŸwiedzki

*ul. Stroñska 1 m 12, 01-461 Warszawa; TPtasz@interia.pl ** Wydzia³ Biologii, Uniwersytet Warszawski, ul. Mieczni-kowa 1, 02-096 Warszawa; GrzegorzNiedzwiedzki@pocz-ta.net-line.pl

Lundbladispora willmotti-Lunatisporites hexagonalis do zasiêgu poziomu Lundbladispora obsoleta-Protohaploxy-pinus pantii pozostaje w profilach obszaru Polski bli¿ej nieokreœlona. Znalezisko Conchostraca wyznacza wiêc najœciœlej wœród stosowanych metod mo¿liwe po³o¿enie granicy permu i triasu. Zarówno bowiem wspomniany zespó³ mikroflory (sensu Or³owska-Zwoliñska, 1984, 1985), poziom Otynisporites eotriassicus (sensu Fugle-wicz, 1980), podpiêtro griesbach (sensu Ogg & Steiner, 1991), a tak¿e interwa³ polarnoœci normalnej Tbn1 odpo-wiadajacy interwa³owi sn1 (Szurlies, 2004) nie wyzna-czaj¹ sw¹ doln¹ granic¹ granicy permu i triasu, lecz j¹ przekraczaj¹. W stratygrafii nied³ugi czas trwania przypi-sywany jednostce stratygraficznej, lub stwierdzony fakt

przekraczania przez ni¹ innej granicy stratygraficznej s¹ zawsze istotne.

Conchostraca od dawna by³y postrzegane jako intere-suj¹ce dla badañ stratygraficznych, tak¿e w Polsce (Alexandrowicz & S³upczyñski, 1970). Badañ takich do obecnych czasów u nas nie prowadzono (Olempska, 2004; Ptaszyñski & NiedŸwiedzki, 2004b), pomimo wiedzy o szerokim rozprzestrzenieniu tych skamienia³oœci. Obec-noœæ poziomu postera (odpowiadaj¹cego wy¿szej czêœci dawnego poziomu eotriassica, patrz Kozur, 1998a) stwier-dziliœmy na podstawie literatury przedmiotu (Kozur & Seidel, 1983a, b; Kozur, 1993a, b; 1994; 1998a, b; Bach-mann i in., 2004) wspomagani przez Heinza Kozura (kore-spondencja 2003–2004), wykorzystuj¹c niezbêdn¹ czêœæ posiadanych informacji. Nie jest on poziomem zespo³owym, wyznacza go gatunek Falsisca postera (Kozur & Seidel, 1983). Równie¿ zasiêg dawnego poziomu eotriassica zgodny z zasiêgiem gatunku Falsisca eotriassica (sensu Kozur & Seidel, 1983a, b) nie wykracza poza najwy¿szy perm. Czy Oponenci posiadaj¹ dane pozwalaj¹ce podwa¿yæ identyfikacjê Falsisca postera (Ptaszyñski & NiedŸwiedzki, 2004b, ryc. 3) lub jej stwierdzony dotychczas zasiêg stratygraficzny? Mo¿emy ju¿ stwierdziæ obec-noœæ tego gatunku w kolejnym ods³oniêciu tej samej formacji w Do³ach Opacich. Badania Conchostraca z pstrego piaskowca Gór Œwiêto-krzyskich prowadzone s¹ nadal. Ich wyniki bêd¹ w przysz³oœci opublikowane.

„Koliduj¹cy“ ton przywo³ania prac Pieñ-kowskiego (1989, 1991) nie jest nasz¹ intencj¹ zwa¿ywszy skrót „por.” wystêpuj¹cy w cyta-cie. Jesteœmy raczej uczestnikami i œwiadkami szeregu nieporozumieñ dotycz¹cych „trans-gresywnego” pocz¹tku sedymentacji pstrego piaskowca oraz „morskiej” interpretacji co najmniej czêœci œrodowiska jego sedymentacji. St¹d zapewne wziê³y siê (spotykane i dawniej w literaturze) wyraŸnie formu³owane tezy o morskim œrodowisku sedymentacji pstrego piaskowca, nie tylko centralnej, ale tak¿e mar-ginalnej czêœci basenu œrodkowoeuropejskie-go. NajwyraŸniej termin z zakresu stratygrafii sekwencji, wielokrotnie niew³aœciwie zrozu-miany, ¿yje „w³asnym niezale¿nym ¿yciem” (Nawrocki i in., 1993, s. 569; Fija³kowska, 1994; Nawrocki, 1997; Kuleta, 2000; Nawroc-ki i in., 2003; NawrocNawroc-ki, 2004). Jednak trudno oprzeæ siê w³aœnie takiemu wra¿eniu, gdy sugerowana transgresja morska na pewnych obszarach jest wi¹zana z „transgresywn¹” zmian¹ facji na innych. Interpretacja sedymen-tologiczna dolnego odcinka formacji ba³tyc-kiej tak¿e na Ni¿u Polskim (Pieñkowski, 1989, ryc. 3, 1991, fig. 4) zawiera sformu³owania, które mo¿na odnosiæ tylko do morskiego œro-dowiska sedymentacji. Potwierdzona w Polsce heterochronicznoœæ „powierzchni transgresji” pstrego piaskowca w materia³ach z wierceñ (Nawrocki, 2004; Nawrocki i in., 2005) nadaje jej cechy typowej granicy litostratygraficznej. Idea istnienia „globalnych” transgresji i regresji morskich oraz ich wp³ywu na sedy-mentacjê kontynentaln¹, wynikaj¹cego ze

TRIAS

TRIAS

PERM

PERM

A B

Litostratygrafia

C

WCZESNY

WCZESNY

ŒRODKOWY

ŒRODK.

Ryc. 1. Zestawienie rozbie¿noœci oceny wieku g³ównych formacji pstrego

pia-skowca w Polsce — schemat. Chronostratygrafia wed³ug: A — Kozur, 1998a; B — Fija³kowska, 1998; z uwzglêdnieniem danych z: Szyperko-Teller i in., 1997; C — Nawrocki, 1997; Nawrocki & Szulc, 2000a, b; Nawrocki i in., 2005. Litostra-tygrafia wed³ug: Nawrocki i in., 2005; z uwzglêdnieniem danych z: Roman, 2004. Mi¹¿szoœci, dyskordancje i diachronicznoœæ granic formacji nie uwidocz-nione. Profil litostratygraficzny uproszczony na podstawie: Nawrocki i in., 2005. sm. — smit, O.B. —– Oberer Bröckelschiefer. Zasiêg stratygraficzny podpiêtra griesbach wed³ug Ogg & Steiner (1991)

zmiany podstawy erozji nie jest poparta wiarygodnym wyjaœnieniem mechanizmu takich zjawisk. Dlatego pozo-staje hipotez¹, choæ le¿y u podstawy prób korelacji regio-nalnej i globalnej w stratygrafii sekwencji. Gdyby okaza³a siê b³êdna, mia³oby to wp³yw na wiele interpretacji i pogl¹dów. Problem ten istnieje realnie. Przekracza jednak ramy obecnej dyskusji.

Dowód po³¹czenia kontynentalnego basenu sedymenta-cyjnego z morzem w osadach kopalnych jest bardzo trudny, jeœli nie niemo¿liwy do przeprowadzenia, ale konieczny. W przeciwnym wypadku mo¿na by³oby dowolnie interpreto-waæ historiê i œrodowisko sedymentacji ka¿dego kopalnego zbiornika na podstawie stratygrafii osadów basenu znaj-duj¹cego siê w s¹siedztwie, maj¹cego, byæ mo¿e, odmienn¹ przesz³oœæ. Zak³adanie istnienia po³¹czeñ s³odkowodnych lub „prawie” s³odkowodnych zbiorników z morzami, celem uzasadnienia istnienia globalnej transgresji, wykracza naszym zdaniem poza dziedzinê stratygrafii. Uwa¿amy tak¿e, ¿e wyniki badañ geochemicznych i izotopowych nie mog¹ byæ decyduj¹ce w przypadku rozwa¿añ dotycz¹cych konfigu-racji basenów sedymentacyjnych, a zw³aszcza chronostraty-grafii. Mog¹ je tylko wspomagaæ, traktowane jako cechy litologiczne. Niemniej, szereg najnowszych prac dotycz¹cych zjawiska minimum*13C, a tak¿e obecnoœci mikrosferul w osa-dach pogranicza permu i triasu potwierdza lokalizacjê granicy permu i triasu uzyskan¹ metod¹ biostratygraficzn¹ (Bachmann & Kozur, 2002; Korte i in., 2004a, b, c), zarówno na podstawie konodontów na obszarach sedymentacji morskiej, jak Concho-straca w utworach kontynentalnych, podobnie jak wyniki badañ paleomagnetycznych (Szurlies i in., 2003; Szurlies, 2004).

W sprawie naszych „niejasnych uwag” dotycz¹cych skamienia³oœci ma³¿y Gervillia (=Avicula) murchisoni wystêpuj¹cych w osadach œrodkowego pstrego piaskowca powtórnie sugerujemy, ¿e tego typu zapis paleontologicz-ny nie mo¿e byæ dowodem morskiego œrodowiska w dys-kusji dotycz¹cej paleoekologii. Sedymentacja osadów dolnego i œrodkowego pstrego piaskowca w basenie œrod-kowoeuropejskim zachodzi³a w strefie klimatu zwrotniko-wego w niskich szerokoœciach geograficznych (por. Nawrocki i in., 2003; Szurlies i in., 2003). Fauna zbiorni-ków morskich w tej strefie klimatycznej charakteryzuje siê wysokim wskaŸnikiem bioró¿norodnoœci. Zak³adaj¹c nawet wystêpowanie w zbiorniku warunków szokowych (np. znacznych wahañ zasolenia lub oscylacji poziomu wody), co sugeruj¹ nasi Oponenci, nale¿a³oby siê spodzie-waæ znacznie bogatszego zapisu paleontologicznego z takiego ekosystemu. Osady ingresji morskich (cechsztyn dolny, ret i wapieñ muszlowy) zawieraj¹ liczne skamie-nia³oœci zró¿nicowanej morskiej fauny skorupowej. W Ba³tyku morskie gatunki fauny s¹ obecne nawet w Zatoce Botnickiej. Stopniowy ich zanik od cieœnin duñskich w kie-runku pó³nocno-wschodnim jest dobrze udokumentowany, ale znalezienie morskich gatunków miêczaków (jako potencjalnych skamienia³oœci dokumentuj¹cych brakiczny rodzaj zbiornika) nie przedstawia trudnoœci.

Przegl¹d zró¿nicowanych interpretacji paleoœrodowisk pstrego piaskowca i pochodz¹cych z niego znalezisk otwornic przedstawi³a ostatnio Roman (2004). Wiadomo, ¿e podobnie jak mikroflora, otwornice równie¿ mog¹ pod-legaæ redepozycji, o czym œwiadczy ich obecnoœæ w ogni-wie piaskowców z Tumlina, wynikaj¹ca z prac Bieleckiej (1957), Senkowiczowej i Œl¹czki (1962), Senkowiczowej (1970) i Gradziñskiego i in. (1979). Autorzy znaj¹ przyk³ad obecnoœci otwornic, jako potencjalnego ich Ÿród³a w pstrym piaskowcu, w zwietrza³ych i ³atwo

ule-gaj¹cych rozkruszeniu otoczakach ska³ wêglanowych wœród zlepieñców w stropie warstw z Krynek („formacji piaskowców z Bukowia”), w ods³oniêciu Witulin (Ptaszy-ñski, 1979, s. 117).

Odpowiadaj¹c na w¹tpliwoœci naszych Oponentów pra-gniemy zauwa¿yæ, ¿e wiele jednostek systematycznych œwiata organicznego cechuje obecnoœæ ich przedstawicieli zarówno w œrodowiskach morskich jak s³odkowodnych. Lite-ratura dotycz¹ca otwornic s³odkowodnych, zw³aszcza star-szych od paleogenu jest nik³a. Ich istnienia we wczesnym triasie nie mo¿na jednak wykluczyæ. By³oby to interesuj¹ce potwierdzenie znanego zjawiska dotycz¹cego paleoekologii. Sukcesja ekologiczna otwornic aglutynuj¹cych w œrodowisku wys³odzonym jest znana ju¿ z osadów póŸnego karbonu. Wightman i in. (1994) opisuj¹ z brakicznych drobnoklastycz-nych osadów westfalsko-stefañskich dwa zespo³y ekologiczne: zespó³ otwornic aglutynuj¹cych Trochammina (Trochammina inflata, T. macrescens, Tiphotrocha comprimata, Haplophrag-moides spp.) zawieraj¹cy w swoim sk³adzie równie¿ szcz¹tki s³odkowodnych tekameb (Thecamoebia) oraz zespó³ s³odko-wodnych tekameb, zawieraj¹cy równie¿ przedstawicieli otwornic z rodzaju Trochammina. Zespó³ Trochammina zosta³ przypisany do œrodowisk s³onych bagien o zasoleniu 1–25‰ (wody oligohalinowe-polihalinowe), a zespó³ tekameb do bagien s³odkowodnych o œladowym zasoleniu (< 0,5‰).

Nie by³oby tak¿e zjawiskiem zaskakuj¹cym wystêpo-wanie Acritarcha zarówno w osadach œrodowisk morskich jak i s³odkowodnych. Jest to grupa parafiletyczna skamie-nia³oœci klasyfikowana na podstawie cech morfologicznych, której g³ówn¹ w³aœciwoœci¹ jest to, ¿e nie wiadomo, jakie jednostki systematyczne œwiata organicznego reprezentuje. Organizmy których przynale¿noœæ systematyczn¹ udaje siê okreœliæ, s¹ wy³¹czane z tej grupy (Dinoflagellata; niektóre Chlorophyceae: patrz Górka, 1971; Prasinophyta: patrz Roman, 2004). Wœród wspó³czesnych ich przedstawicieli znajduj¹ siê zarówno formy s³ono-, jak i s³odkowodne.

Tezê o nie zwi¹zanym ze zbiornikiem morskim œrodo-wisku sedymentacji pstrego piaskowca formacji ba³tyckiej i formacji z Jaworzny dokumentuj¹ deformacyjne struktu-ry sedymentacyjne i skamienia³oœci, które w zbiorniku morskim nie mog³y powstaæ. Nale¿¹ do nich szczeliny z wysychania oraz skamienia³oœci Conchostraca. Na podsta-wie naszych obserwacji, w tym z obszarów wybrze¿a mor-skiego strefy zwrotnikowej suchej (wschodnie wybrze¿a Sahary granicz¹ce z Morzem Czerwonym), szczeliny z wysychania nie mog¹ powstawaæ w œrodowisku wybrze¿a morskiego, tak¿e w strefie miêdzyp³ywowej, jako strefie co kilka godzin zalewanej przez wody morza. Takie szcze-liny („dessication cracks”, „Trockenrisse”, por. Roniewicz, 1965) znane s¹ autorom miêdzy innymi z szeregu ods³oniêæ najni¿szego pstrego piaskowca Gór Œwiêtokrzy-skich; wystêpuj¹ te¿ w profilu wiercenia Mszczonów IG 1 (Pieñkowski, 1989, ryc. 4, 1991, fig. 3) w obrêbie formacji ba³tyckiej. Roman (2004) dokumentuje liczne poziomy ze szczelinami z wysychania we wszystkich formacjach dol-nego i œrodkowego pstrego piaskowca, w tym w wierceniu Wrzeœnia IG 1 (w „triasowej” czêœci formacji Calvörde (w bardzo licznych poziomach) oraz w formacji Bernburg. S¹dzimy, ¿e dyskusja obecnoœci tych struktur w aspekcie ró¿nic zasiêgu pomiêdzy p³ywami syzygijnymi i kwadratu-rowymi b¹dŸ zasiêgu powodzi sztormowych w czasie sedymentacji pstrego piaskowca jest zbêdna.

Wed³ug cytowanej uprzednio (Ptaszyñski & NiedŸ-wiedzki, 2004b) literatury, prawie wszystkie znaleziska dewoñskich Conchostraca pochodz¹ z facji oldredu

inter-pretowanych jako s³odkowodne. Nie ma dowodów na mor-skie œrodowisko ¿ycia Conchostraca zarówno wspó³czesnych, jak m³odszych od karbonu (Gray, 1988). Tymczasem w basenie œrodkowoeuropejskim wystêpuj¹ one powszechnie w przewa¿aj¹cej czêœci pstrego piaskowca.

Istotne s¹ podstawowe rozbie¿noœci w interpretacjach chronostratygrafii pstrego piaskowca basenu œrodkowoeu-ropejskiego na obszarze Polski (ryc. 1), w oparciu o dane wynikaj¹ce z biostratygrafii, w tym tak¿e w ostatnich latach sformu³owane przez polskich autorów (Fija³kow-ska-Mader, 1998; Ptaszyñski & NiedŸwiedzki, 2004b), oraz o wyniki badañ paleomagnetycznych (Nawrocki & Szulc, 2000a,b; Nawrocki i in., 2003; Nawrocki, 2004). Dotycz¹ wie-ku wszystkich najwa¿niejszych granic pstrego piaskowca ³¹cznie z retem (Nawrocki, 1997; Nawrocki & Szulc, 2000a, b; Nawrocki i in., 2003; Nawrocki, 2004; Nawrocki i in., 2005 versus Fija³kowska-Mader, 1998; Ptaszyñski & NiedŸwiedzki, 2004a, b; Kozur, 1998a; Szurlies i in., 2003; Kozur, 2003; Szu-rlies & Kozur, 2004; Bachmann i in., 2004). Wymagaj¹ one wyjaœnienia, gdy¿ w ka¿dym z przypadków tylko jeden z pogl¹dów mo¿e byæ prawdziwy. Rozbie¿noœci te by³y refero-wane tak¿e w pracy Roman (2004); tu wymieniamy tylko naj-wa¿niejsze lub najnowsze prace.

Jak podkreœlaliœmy (Ptaszyñski & NiedŸwiedzki, 2004b), z literatury nie wynika, na czym spoczywaj¹ pia-skowce w z³o¿ach Tumlin-Gród i Sosnowica, a ich korela-cje na podstawie cech litologicznych z profilami pobliskich wierceñ mog¹ budziæ w¹tpliwoœci. W ods³oniê-ciu Zache³mie brak jest cechsztynu, który w niedaleko po³o¿onych wierceniach osi¹ga (³¹cznie ze stropow¹ seri¹ terygeniczn¹) ponad 150 m mi¹¿szoœci (Fija³kowska, 1992). „Zlepieñce zygmuntowskie” z Zache³mia to lokalne pokrywy zwietrzelinowe pochodzenia l¹dowego, z których materia³ jest czêœciowo redeponowany i w³¹czony do pstrego piaskowca formacji z Jaworzny. Ich stosunek wie-kowy do cechsztynu pozostaje bli¿ej nieokreœlony. Fakty te odzwierciedlaj¹ skomplikowan¹ paleogeografiê tego obszaru, do czasów obecnych znacznie zmodyfikowan¹ przez erozjê i tektonikê nieci¹g³¹.

Nasz postulat póŸnopermskiego wieku ogniwa pia-skowców z Tumlina jest oparty na stwierdzeniu podobie-ñstwa obecnej w nim ichnofauny krêgowców l¹dowych do póŸnopermskich ichnofaun, zw³aszcza z formacji Val Gar-dena, w porównaniu z ichnofaunami zawieraj¹cymi przed-stawicieli Chirotheriidae z wczesnego (ale nie najwczeœniejszego) triasu (Ptaszyñski, 2000; Ptaszyñski & NiedŸwiedzki, 2004a). Nasz wniosek potwierdza podobie-ñstwo ichnofaun krêgowców piaskowców z Tumlina i badanych przez nas (Ptaszyñski & NiedŸwiedzki, 2002), ale jeszcze nie opracowanych ichnofaun z najni¿szego pstrego piaskowca (formacji z Jaworzny) Gór Œwiêtokrzy-skich. Odmiennoœæ ichnofaun ogniwa piaskowców z Tum-lina, formacji z Jaworzny i ichnofaun typu „Val Gardena” w stosunku do ichnofaun „chiroteriowych” potwierdza ist-nienie postulowanej przez nas na obszarze Gór Œwiêto-krzyskich (Ptaszyñski & NiedŸwiedzki, 2004b) rozleg³ej luki stratygraficznej w sp¹gu œrodkowego pstrego pia-skowca, obejmuj¹cej byæ mo¿e nawet 4 Ma, czyli oko³o po³owê czasu trwania sedymentacji pstrego piaskowca (por. Nawrocki i in., 2005, ryc. 1). Jej istnienie wynika równie¿ z prac Senkowiczowej (1970) i Fuglewicza (1973, tab. 4, otwór wiertniczy Bo¿a Wola IG-1).

Rozwi¹zanie paleoichnologicznego aspektu rozwoju faun krêgowców póŸnego permu i najwczeœniejszego tria-su znajduje siê na obszarze Niemiec, gdzie w ods³oniêciach

pstrego piaskowca dolnego wystêpuj¹ tropy krêgowców (Haubold, 1971). Podobnie jak Conchostraca w Polsce, nie zosta³y one jeszcze tam szczegó³owo opracowane, a ich dawniejsze oznaczenia zweryfikowane.

Znany jest nam problem wykrycia w obrêbie i w okoli-cach profilu stratotypowego Meishan cienkiej strefy polar-noœci odwróconej na granicy permu i triasu, referowany i komentowany miêdzy innymi w pracach Yin i in. (2001), Kozura (2003), Bachmanna i in. (2004), Szurliesa (2004: s. 408) oraz Szurliesa & Kozura (2004). Nie stwierdzono jej na innych obszarach gdzie badania paleomagnetyczne w profilach granicznych permu i triasu by³y prowadzone (Szurlies & Kozur, 2004). Wydaje nam siê, ¿e wnioskowa-nie na tej podstawie o po³o¿eniu granicy P/T w sp¹gu strefy polarnoœci normalnej Tbn 1 (Nawrocki, 2004; Nawrocki i in., 2005) jest przedwczesne i osamotnione. Ujêcie tego problemu przedstawione przez Kozura (2003), a tak¿e Bachmanna i in. (2004), Szurliesa (2004) oraz Szurliesa & Kozura (2004) uwa¿amy za satysfakcjonuj¹ce.

Ograniczenia zastosowania metody paleomagnetycznej w stratygrafii s¹ znane (Butler, 1998). Zw³aszcza w przy-padku profili zawieraj¹cych prawdopodobne lub pewne luki stratygraficzne, co ³¹cznie z brakiem ci¹g³oœci profilowania lub czytelnego zapisu paleomagnetycznego wp³ywa na interpretacjê wyników. Badania paleomagnetyczne, zw³asz-cza utworów kontynentalnych, nie mog¹ byæ jedyn¹ pod-staw¹ dla wniosków stratygraficznych. Dlatego brak zgodnoœci pomiêdzy interpretacj¹ stratygraficzn¹ na podsta-wie danych paleomagnetycznych, oraz na podstapodsta-wie danych biostratygraficznych, t³umaczy siê na korzyœæ tej ostatniej. Tak wiêc „czar waloru biostratygraficznego muszloracz-ków”, a tak¿e tropów krêgowców nie „musi prysn¹æ przed nieub³aganymi pryncypiami chronostratygrafii”.

Wydaje siê, ¿e sprzecznoœæ danych biostratygraficz-nych, sedymentologicznych i magnetostratygraficznych jest w istocie pozorna i obecna tylko na poziomie interpre-tacji. W tym miejscu wypada nam jednak poprzestaæ na konkluzji, ¿e zarówno stratygrafia, jak paleoekologia i sedymentologia pstrego piaskowca w Polsce wci¹¿ s¹ atrakcyjn¹ dziedzin¹ dla badaczy.

Literatura

ALEXANDROWICZ S. W. & S£UPCZYÑSKI K. 1970 — Poziom esteriowy w pstrym piaskowcu Monokliny Przedsudeckiej. Rocz. Pol. Tow. Geol., 40: 453–454.

BACHMANN G.H. & KOZUR H.W. (2002) — First evidence of a microsphaerule interval around the continental Permian-Triassic Boun-dary, Germany, and its correlation with the marine realm. [W:] Cada M., Houzar S., Hrazdíl V. & Skála, R. (red.), IX Inter. Conf. on moldavites, tektite and impact processes, Field trip guidebook and abs-tracts: 24–26.

BACHMANN G. H., KOZUR H. & SZURLIES M. 2004 — The Con-tinental Permian-Triassic Boundary Interval, Central Germany, Evidence for long-term cosmic influx? Albertiana, 30: 4–5.

BARCZUK A. 1978 — Studium petrograficzne utworów pstrego pia-skowca w pó³nocno-wschodnim obrze¿eniu Gór Œwiêtokrzyskich. Arch. Miner., 35: 87–155.

BIELECKA W. 1957 —Wyniki badañ mikropaleontologicznych. [W:] Dembowska J. (red.), Wyniki wiercenia Radoszyce 3. Inst. Geol. Biul., 124: 108–113.

BUTLER R. F. 1998 — Paleomagnetism: Magnetic Domains to Geolo-gic Terranes. Electronic edition

[http://lewis.up.edu/chp/butler/books/main.htm]

FIJA£KOWSKA A. 1992 — Palinostratygrafia osadów cechsztynu i dolnego pstrego piaskowca w pó³nocno-zachodniej czêœci Gór Œwiêto-krzyskich. Prz. Geol., 40: 468–473.

FIJA£KOWSKA A. 1994 — Palynostratigraphy of the Lower and Middle Buntsandstein in north-western part of the Holy Cross Mts. Geol. Qarter., 38: 59–96.

FIJA£KOWSKA-MADER A. 1998 — Palynostratigraphy, Palaeoeco-logy and PalaeoclimatoPalaeoeco-logy of the Triassic in South-Eastern Poland. Zentralb. Geol. Paläont., 1998: 601–627.

FUGLEWICZ R. 1973 — Megaspores of Polish Buntsandstein and their stratigraphical significance. Acta Palaeont. Pol., 18: 401–453. FUGLEWICZ R. 1979 — Stratygrafia pstrego piaskowca w wierceniu Otyñ IG-1 (Monoklina Przedsudecka). Rocz. Pol. Tow. Geol., 49: 277–286. FUGLEWICZ R. 1980 — Stratigraphy and palaeogeography of Lower Triassic in Poland on the basis of megaspores. Acta Geol. Pol., 30: 417–470. FUGLEWICZ R. 1987 — Górnopermski zespó³ gondwañskich miospor w osadach dolnego pstrego piaskowca Polski. Prz. Geol., 35: 583–586. G¥GOL J., G£AZEK J., JURKIEWICZ H., KOWALSKI W. R. & ROMANEK A. 1976 — Problem IIIB —Tektonika, wykszta³cenie i surowce mineralne starszego mezozoiku oraz jego stosunek do pod³o¿a waryscyjskiego. [W:] Po¿aryski W. (red.), Przew. 48 Zj. Polskiego Tow. Geol. Starachowice 24–26 wrzeœnia 1976: 228–254.

GRADZIÑSKI R., G¥GOL J. & ŒL¥CZKA, A. 1979 —The Tumlin Sandstone (Holy Cross Mts., Central Poland): Lower Triassic deposits of aeolian dunes and interdune areas. Acta Geol. Pol., 29, 151–175. GRAY J. 1988 — Evolution of the freshwater ecosystem: the fossil record. Palaeogeography, Palaeoclimatology, Palaeoecology, 62: 1–214. GÓRKA H. 1971 — Badania Acritarcha i Dinoflagellata. Post. Nauk Geol., 3: 61–85.

HAUBOLD H. 1971 — Die tetrapodenfährten des Buntsandsteins. Paläontologische Abhandl. A, Paläozool., 4: 395–548.

JAROSZEWSKI W. 1976 — Problem IIA —Zastosowanie drobnych struktur tektonicznych do badañ budowy i tektogenezy s³abo zaburzo-nych obszarów ska³ osadowych. [W:] Po¿aryski W. (red.), Przew. 48 Zj. Pol. Tow. Geol. Starachowice 24–26 wrzeœnia 1976: 134–157. KORTE C., KOZUR H.W., JOACHIMSKI M.M., STRAUSS H., VEIZER J. & SCHWARK L. 2004a — Carbon, sulfur, oxygen and strontium isotope records, organic geochemistry and biostratigraphy across the Permian/Triassic boundary in Abadeh, Iran. Int. Jour. Earth Sc. (Geol. Rdsch.), 93: 565–581.

KORTE C., KOZUR H. W. & PARTOAZAR H. 2004b — Negative carbon isotope excursion at the Permian/Triassic boundary section at Zal, NW-Iran. Hallesches Jahrb. Geowiss., B, 18: 69–71.

KORTE C., KOZUR H. W. & MOHTAT-AGHAI P. 2004c — Dzhul-fian to lowermost Triassic*13

C record at the Permian/Triassic bounda-ry section at Shahreza, Central Iran. Hallesches Jahrb. Geowiss., B, 18: 73–78.

KOZUR H. 1993a — Annotated correlation tables of the Germanic Buntsandstein and Keuper. [W:] Lucas S.G., Morales M. (red.), The Nonmarine Triassic. New Mexico Museum of Natural Hist. Sc. Bull., 3: 243–247.

KOZUR H. 1993b — Range charts of conchostracans in the German Basin. [W:] Lucas S.G. & Morales M. (red.), The Nonmarine Triassic. New Mexico Museum of Natural Hist. Sc. Bull., 3: 249–253. KOZUR H. 1994 —The Correlation of the Zechstein with the Marine Standard. Jahrbuch der Geologischen Bundesanstalt, 137: 85–103. KOZUR H. 1998a — The correlation of the Germanic Buntsandstein and Muschelkalk with the Tethyan scale. Zentralb. Geol. Paläont., 1998: 701–725.

KOZUR H. 1998b — Some aspects of the Permian-Triassic boundary (PTB) and of the possible causes for the biotic crisis around this boun-dary. Palaeogeography, Palaeoclimatology, Palaeoecology, 143: 227–272.

KOZUR H. 1998c — Problems for Evaluation of the Scenario of the Permian-Triassic Boundary Biotic Crisis and of its causes. Geol. Cro-atica, 51: 135–162.

KOZUR H. 2003 — Integrated ammonoid, conodont and radiolarian zonation of the Triassic and some remarks to Stage/Sub-stage divisions and the numeric age of the Triassic stages. Albertiana, 28: 57–74. KOZUR H. & SEIDEL G. 1983a — Revision der Conchostracen-Fau-nen des unteren und mittleren Buntsabdsteins. Teil I. Zeitsch. Geol. Wissensch., 11: 295–423.

KOZUR H. & SEIDEL G. 1983b — Die Biostratigraphie des unteren und mittleren Buntsandsteins des Germanischen Beckens unter beson-derer Berücksichtigung der Conchostracen. Teil II. Zeitsch. Geol.Wis-sensch., 11: 429–464.

KOZUR H., MAHLER H. & SELL J. 1993 — Stratigraphic and Palae-ogeographic Importance of the Latest Olenekian and Early Anisian Conchostracans of Middle Europe. [W:] Lucas S. G. & Morales M. (red.), The Nonmarine Triassic. New Mexico Museum of Natural Hist. Sc. Bull., 3: 255–260.

KULETA M. 2000 — Osady pstrego piaskowca w kamienio³omie Zache³mie. Posiedz. Nauk. Pañstw. Inst. Geol., 56: 128–130.

NAWROCKI J. 1997 — Permian to Early Triassic magnetostratigraphy from the Central European Basin in Poland: Implications on regional and worldwide correlations. Earth and Planetary Sc. Lett., 152: 37–58.

NAWROCKI J. 2004 — The Permian-Triassic boundary in the Central European Basin: magnetostratigraphic constraints. Terra Nova, 16: 139–145. NAWROCKI J., KULETA M. & ZBROJA S. 2003 — Buntsandstein magnetostratigraphy from the northern part of the Holy Cross Mounta-ins. Geol. Quart., 47: 253–260.

NAWROCKI J., PIEÑKOWSKI G. & BECKER A. 2005 — Concho-straca (muszloraczki) z najni¿szego pstrego piaskowca Zache³mia, Góry Œwiêtokrzyskie — dyskusja. Prz. Geol., 53: 222–225. NAWROCKI J. & SZULC J. 2000a — Skala magnetostratygraficzna dla utworów retu i wapienia muszlowego ze Œl¹ska i pó³nocnej czêœci Gór Œwiêtokrzyskich. Prz. Geol., 48: 236–238.

NAWROCKI J. & SZULC J. 2000b — The Middle Triassic magneto-stratigraphy from the Peri-Tethys basin in Poland. Earth and Planetary Sc. Lett., 182: 77–92.

NAWROCKI J., WAGNER R. & GRABOWSKI J. 1993 — The Per-mian/Triassic boundary in the Polish Basin in the light of paleomagne-tic data. Geol. Quart., 37: 565–578.

OGG J. G. & STEINER M. B. 1991 — Early-Triassic magnetic polari-ty time scale — integration of magnetostratigraphy, ammonite zonation and sequence stratigraphy from stratotype sections (Canadian Arctic Archipelago). Earth and Planetary Sc. Lett., 107: 69–89.

OLEMPSKA E. 2004 — Late Triassic spinicaudatan crustaceans from southwestern Poland. Acta Palaeont. Pol., 49: 429–442.

OR£OWSKA-ZWOLIÑSKA T. 1984 — Palynostratigraphy of the Buntsandstein in section of Western Poland. Acta Palaeont. Pol., 29: 161–194.

OR£OWSKA-ZWOLIÑSKA T. 1985 — Palynological zones of the Polish epicontinental Triassic. Bull. l’Acad. Pol. Sc. Sér. Sc. de la Terre, 33: 107–119.

PTASZYÑSKI T. 1979 — Budowa geologiczna okolic Nietuliska ko³o Ostrowca Œwiêtokrzyskiego. Arch. Inst. Geol. Podstaw. UW.

PTASZYÑSKI T. 2000 — Tropy krêgowców z piaskowca tumliñskiego Góry Grodowej — Góry Œwiêtokrzyskie. Prz. Geol., 48: 418–421. PTASZYÑSKI T. & NIED
WIEDZKI G. 2002 — Nowe znaleziska tropów krêgowców z pstrego piaskowca Gór Œwiêtokrzyskich. Prz. Geol., 50: 441–446.

PTASZYÑSKI T. & NIED
WIEDZKI G. 2004a — Late Permian vertebrate tracks from the Tumlin Sandstone, Holy Cross Mountains, Poland. Acta Palaeont. Pol., 49: 289–320.

PTASZYÑSKI T. & NIED
WIEDZKI G. 2004b — Conchostraca (muszloraczki) z najni¿szego pstrego piaskowca Zache³mia, Góry Œwiêtokrzyskie. Prz. Geol., 52: 1151–1155.

ROMAN [BECKER] A. 2004 — Sequenzstratigraphie und Fazies des Unteren und Mittleren Buntsandsteins im östlichen Teil des Germani-schen Beckens (Deutschland, Polen). Dissertation zur Erlangung des akademischen Grades Doctor rerum naturalium (Dr. rer. nat.) vorgelegt an der Matematisch-Naturwissenschaftlich-Technischen Fakultät der Martin-Luther-Universität Halle-Wittenberg. [http://sundoc.bibliot-hek.uni-halle.de/diss-online/04/04H038/prom.pdf]

RONIEWICZ P. 1965 — Przyczynek do znajomoœci szczelin z wysy-chania. Rocz. Pol. Tow.Geol., 35: 211–220.

SENKOWICZOWA H. & ŒL¥CZKA A. 1962 — Pstry piaskowiec na pó³nocnym obrze¿eniu Gór Œwiêtokrzyskich. Rocz. Pol. Tow. Geol., 32: 313–337.

SENKOWICZOWA H. 1970 —Trias. Rühle W. (red.), Stratygrafia mezozoiku obrze¿enia Gór Œwiêtokrzyskich. Pr. Inst. Geol., 56: 7–48. SZURLIES M. 2004 — Magnetostratugraphy: the key to a global cor-relation of the classic Germanic Trias-case study Volpriehausen Forma-tion (Middle Buntsandstein), Central Germany. Earth and Planetary Sc. Lett., 227: 395–410.

SZURLIES M., BACHMANN G. H., MENNING M., NOWACZYK N. R. & KÄDING K.-C. 2003 — Magnetostratigraphy and high-resolution lithostratigraphy of the Permian-Triassic boundary interval in Central Germany. Earth and Planetary Sc. Lett., 212: 263–278.

SZURLIES M. & KOZUR H. 2004 — Preliminary palaeomagnetic results from the Permian-Triassic boundary interval, Central and NW Iran. Albertiana, 31: 41–46.

SZYPERKO–TELLER A., SENKOWICZOWA H. & KUBERSKA M. 1997 — Trias dolny (pstry piaskowiec). [W:] Marek, S. & Pajchlowa, M. (red.), Epikontynentalny perm i mezozoik w Polsce. Pr. Pañstw. Inst. Geol., 153: 83–132.

WIGHTMAN W. G., SCOTT D. B., MEDIOLI F. S. & GIBLING M. R. 1994 — Agglutinated foraminifera and thecamoebians from the Late Carboniferous Sydney coalfield, Nova Scotia: paleoecology, paleoenvi-ronments and paleogeographical implications. Palaeogeography, Palae-oclimatology, Palaeoecology, 106: 187–202.

YIN H., ZHANG K., TONG J., YANG Z. & WU SH. 2001 — The Global Stratotype Section and Point (GSSP) of the Permian-Triassic Boundary. Episodes, 24: 102–114