WOJCIECH BROCHWIOZ-IJEWINSKI, ZDZISl.J\ W ROZAK Zaklad Prac Geolog1cznYCh UW
GORNY OKSFORD OKOLIC
CZFiSTOCHOWY
W wyniku intensywnych badan nad jurll okoIic
Cz~tochowy -uebra.no znaCzf1Cl 'kole'kcj~ dobt"Le za-chowanych amonit6w cg6rnooksf.ordzkich 'Z lom6w na
wzg6rzu Kamyk, okolo 3 km na wsch6d od Cz~sto
chowy. Wzg6rze to :lJbooowane jest z killwmetrowej serii wapieni sk>alistych przykrywajClcych okolo 12--metrowCl serj~ odsloni~tych tu wapienl plytowych typu zawo'dziaiis1dego. W tych ostatnich znaleziono: Epipeztoceras semimammatum (Q u.) (ryc. I),
Euaspi-Ryc. 1. Epipe'toceras semimammatum (Qu.), Br 07/4!, (/J 23 mm, wzg6rze Kamyk k. Cz~stochowy, ok. 1 m
poniiej warstw amoeboceraJowych.
doceras hypse'um 1(0 PrP.) (3 okazy), E. sp., ? Pseu-dowaagenia sp., llczne Orthosphinctes wlllcznie z O. tiziani (0 pp.), liczne Ringsteadia (5 okaz6w) wlClcznie z R. sa'fe'di Do r n i bliskimi (lub teZ naleiClcyrnj) do gatunku R. pseudo-yo S a I f., Progeronia sp., MicrobipUces microbip'ex (Q u.) i M. spp., formy zbliione do Perisphinctes (Dichotomoceras) bifurcatus (Q u.) oraz szereg innych perysfinkt6w. Caly ten zesp61 wskazuje na podpoziom HYlPSelum poziomu Bimammatum i na bliskooc g6rnej granicy najwyi·· szego poziomu oksfordu srodkowego - poziomu Bifurcatus. Zesp61 ten moina mniej wi~cej korelo-wac z zespolem horyzontru Semimammatum, obejmu-jClcego dolnCl cz~sc po<ipoziomu Hy:pselum wedlug autor6w francuskich (Cariou i in., 4). Nie jest wy-kluczone, ie dalsze badania pozwolll na wyr6inienie loontaktu :pomi~zy sr.odkowym a g6rnym oksfordem w profilu tego odsloni~a.
Znailezienie wspQlnI1ianych okarrow w j~nym odsloni~c·iu czyni je ipunktem odniesienia dla dal-szych badan nad oksfordem Jury Polskiej. Utw-ory datowane na niiszll cz~sc poziomu Bimammatum (Iub tei jego odpowiednik, poziom Pseudocordata) Sll tbowiem znane z szeregu innych odsloni~c tego orag.ionu (po.r. oM.aJ!inowska, 7; Bl'ochw.ioz-Lewtit\; ki i R6iak, 3; Brochwicz-Lewit'lski, 2), jedonakie ich dokumentacja jest znacznie uboisza niz rozwaianych tu utwor6w z Kamyka. Dotych~as nlie udalo si jednoznacznie udokumentowac wyiszego podpoziomu Bimammatum - Bimammatum sensu stricto. Faun~,
kt6ra moie wskazywac na najwyiszy poriom oks-fordu, Planuaa, s'twdeIidzono w GciIlaru odslonil}cia-ch, z kt6rych najbliiej Cz~tochowy jest poloione od-sloni~cie ze wzg6rza Liborae, okol·o 8 km na wsch6d od Cz~tochowy.
Ze wzgl~u na fakt, le tak bogatego zespolu amonit6w g6rnooksford7Jkich nie stwjerdwno dotych-czas 11'igdzie w Polsce, rejon Cz~tochowy z jego klasycznymi odsloni~iami dolnego (Wrwsowa, POl'. Malinowska, 5), srodkowego (Zawodzie, por.
Bro-chwicz-Lewinski, 1; MaJin()W'Ska, 6; jak 'r6,Wrniei
Pr~zisz6w, por. Malinowska, 5; Broch.wacz-Lewinski, 2) i obecnie g6rnego oksfordu powinien bye uznany za obszar wzorcowy do badan nad jurCl Polski, jak to juz sugerowal S. Z. R6iycki (8). Profil ten zdaje si~ miec bardzo duie znaczenie, gdyz ostatnio moina
UKO 551.762.31.022:564.53.022(438-33)
zaobserwowac, ie coraz cZ~Sciej rProf-lle oksfordu z innych cZE)sci Europy sll por6wnywane wlasnie z pro-filem oksfordu okolic Cz~sto"Chowy.
Warto taki-e wspomniec 0 sbwierdzeniu warstw Amoebocerasowych w odsloni~u z Kamyka. Wa r-st.wy 'le st\.Welldzono !PO traIL pierwszy (!pOll". J. Zn o-sko. 9) w okolky Ni. 'gowol1lie, a tOast~nie w szeregu innych odsl()ni~ciach Jury Polskiej. Zdajll si~ O:1e
miec niebagatelne znaczenie dla stratygratii, gdyz
Rye. 2. Fragment (nieco zmniejszony) lawicy amoe-bocerasowej z Kamyka.
najprawdopodobniej wyst~pujll tylko raz w profilu, a S:i\ bardzo latwe do wyr6inienia ze wzgl~du na niezwyklll obfitosc amonit6w z grupy Amoeboeeras alternans-ovale (par. Brochwicz-Lewinski, 2, pI. VIII, fig. 1). Ich wiek w odsloni~ciu Kamyk zostal tu okreslony na niiszll cz~sc podpoziomu Hypselum poziomu Bimammatum. To datowanie jest zgodne z tym dla Osony, stlld L. Malinowska (5) opisala Epipeltoceras cf. uhligi (0 P pen h.), i z Biskupic, gdzie takze w lch sllsiedztwie stwierdrono przedsta -wiciela Epipeltoceras cf. semimammatum (Q u.), ty-.powego dla niiszej cz~sci tego pc<dpoziomu.
LITERATURA
1. Br 0 c h w i c z-L e win ski W. - Bi05traUgraphy of Oxfordian limestones from the Zawodzie qual'-riers in CZE)stochowa, Polish Jura Chain. Buil. Acad. Pol. Sc., Ser. Sc. geol. geogr., 1970, vol. 18, no. 4.
2. Bro cb w!cz-Lewinakl W. - Oxfordlan of
the Cz~howa Area. Bull Acad. Pol. Sc.. Ser.
Se. Terre. 1976. \'Ol 24. no. 1.
3. Bl'oehwiez-Lewh'iski W .• R6zak Z. -Time~hange5 of Oxfordian ammonite fauna of the PolJsb Jura Chain; Some refteCltions. ibidem. 1974, rol. 22, no. 2.
4. Ca9:'oiou E., Enay R.. Tintant· H. - Oldor..: dien. C.R. Sommaire Seances Soc. Gaol Fr .• 1971,
:r.c,6.
5. M a 1 i now s It a . L. - stratygl'afia dksfordu jury ezQ!toch'ClWSkiej na podstaWie amordt6w. Pr. Inst.
GeoJ,.. 1003,
t.
36. .6. M a l i now IS k a L.. - The Md:.ddle Oxfon:tian
Perisphinctidae ·of Zawodzie near Czt:sooehowa
(P.aland); Acta paleont. pol., 1972, vol 17, no. 2.
7. Malinowska L. - Srodlkowy i g6rny oksford w p6lnocn"O-'ZIlChodniej CZt:8cl jury cz~howskiej. Biul. Inst .. Geoi.. 1972,· no. 233.
8. R 6 z yck'i-
'S:
Z.· = ". Uwagi 0 RhynchonelUdac jury g6rnej Pasma Krakowsko-Czc:stochowskiego. Biul PIG. 1948, rol. 42.9. Z ID 0 oil k 0 J. -...:. Uwaogi 0 niekt6.ryeh przedstawi-cle1achfauny borealnej .. w jurze KrakoWBko-Czl':-stochoW3klej. Roci. Pot. •. Tow. Geol. •. · I~2, . z. 3.
MlROSl.AWA CIEMNIEWSKA Zaklad zl6t Bud Metali IG
KALCYFffiY W OTWORZE WIERTNICZYM W ZAWlERCIU
W diIworze wiertniezym 2 ZM, wylkonanym pr:DezInsty'tut Geologiczny na :terenie ZaWiercia (G6rny Slip;k). stwnerd0ODO. wyst~wanie ut.wor6w kontak-towo...m~matyczDY'Ch ty.pu skarn6w' ma!gllezowych. WybztalcBy siI': one w stref1e egzdkontaktlOwej por-~u lZ Die udO'kumentowanymi faumstyezilde ()I!Iadami
W~ paleozoiku (2). W otw«ze tyro pod
I'OZlomem
dolom1t6w Jtr.uSZ'ConoSnychre.prezentowa-nyeh 'przez dolomity' zlepieDcowe (dolorudyty) ne
gl~; 58,20 m nawiereono ~re .albftiofiry kwaroowe
kontaktujllce na glt:b. 70.75 m z ,utworam:l .~ano
~" W poblitu mefy kon'takltowej skaly W~g1eno
we 'S14
szare
z odcieniem zielonym, zoiemnozielony-roi
.
BIlOOgaml, z wpryBni~iami izY&am!
sia.rezfk:6w,sk12:emionko'Wane, 0 tekSturze lupkowej. Na' ·g1t:b.
.ok. 70,95 ni prneehocizll one w ~re lWapienie z Ciem-DIOZielonymi i niei4cznymi' brllwwymi smugQm.i, ~a
wiera~e sia1'C7Jkli, pqpr'zecinane zylikami kalcytu.
Mi~z0A6 s1refy oskamo'Wall.ej wyDOl8l ckoIo . 1 ~
Badania mikroSk:qpowe PIYtek cienkich przeobra-ionyeh wapieni ujawnily icb r6rinozia'l'ulstol§6, struk-tg.rl': he'terograndblastycznll, tekstur~ be2!lderuIlkaw.l. Pod wzglt:dem sldadu mlneralnego odpowiadajll kal-cyfirool, w 1k't6ryc.b l.. &abynin (3) okreAla
zawar-~t mineral6w femicznydh od 5 do 5(/1/0 obj.
no
S'ka-!y !Stanowi tu kSenob1astyczny, nieadedy slabo zm~t
nialyka!lcyt 0 ~red~y O,OB--O.45 mm. WYBtwuje on w iloAci dochodzllcej do 69'10 obj. skal;Y.Niekt6re
ziar-na wykaozujll pollsyntetyczne zblitniaczenia. Kalcyt t:worzyl si~ jed.nocze6nie z zastfl'POWaniem dolomitu krzemlanami . 'magnezowymi i spinelami. Nie jest wy'kluczone, ze nieWle1kie jego ilo6ci mogll by6
pier-wotne. . .
. '-;";Chlira.kterymycznym mineralem dla te'IO typu skal
sll oUwiny.Ioh zawal"tosc dochoo7A do -25'/1) obj. skaly. Wystl':Pujll one w b1a:stacb .owalnych 0 6red-nicy wahajll'Cej' sl~ 0,13-0.20 mm. Spo.radycznie spo-tykane Sll osobniki 0 prawidlowych zarysach kllku 'cian. Analiza dyfTaktometryczna pr6bki wykazala, Ze oliwiny reprezenltowane SIl przez for'steryt. Zawar-toA6 £z~eczki fajalitowej' w oliwinach z kalcyflrow (4) nde przekracza 201/1t, a przewaZnie zawarta jest
w prze!dziale 7-10°/, .. Oliwmy ulegly Procesowl ser-pentynizacji. Serpentynizacja rozpoczyna sit: od' brze-g6w i sp~kan Ziarn etopniowo ogarniajllc wewntFzne czdcikrysztal6W. W _ omawiamych skelach obserwuje siI':' produkty cal.kowitego przeobraztmia oliw.inu w serp~ntyn lub bowldngit. POWSI;aj/ilCY kOl!'Ztem :for$te-rytu serpentyn repi'ezentowany j~ przez
blad~ie-lony antygoryt.· . . .
Drugim charakteryStycznyun minetalem w skale
jest spinel, hereynit IUb rpIeon~. Wystl':PUje on w ilokiach do 2,58/. obj. skaly. w postaci zielonycb, izometrycznych ziarn 0 wiel:koaci wahajllCej sit: w
granicach 0.013-0,1 mm. Sporadycznie spotyka~ Sij, ksenoblasty granatu {pr6bka 71,35 om), 0 wielkoSci dochooZllcej do 0,08 mm .
. staIym skladnikiem orna-w:ianych skal (do
4'/0
obj. skaly) 811 mineraly kruszcowe reprezentowane przez piryt, chalkopiryt, piro'ty'n, sfalery.t i ilmenit.660
.
AIlI8Uz~
dyfraktometryeznll' pt6bkd. kalcyfiruwy-konal .ck M.. StE!>nieWllki na ~ytfraktometJ:Ze jaPan-skim ·.R~ku Denki.' prZY za9'bosoW8l!liu ailltykBttiody
CU, fiatru·N,i.napi~ia 35 kV oraz natt:ienia 10 m.A.
Na dyfraktogramie zlWlaczyly si~ reftleksy 0 rlaSt.t:-pujllcychodlegloAciach mll':dzyplas:DCZyznawych: ~.85, 3.03. 2.83. 2.49, 2.2'8, 2.09; 1.&1. U7, 1.112 ~ L60/1·
.,-na1ezllce do kaleytu;· 6.10, .3.88.2.77;-:''2.51 (kolooydu-jip! z antygOTy'tem); 2.45 (koincydu'jllCe ze spinelem); ·2.'25' j l.75 A. .,- tj,81eZqce·do fioratery'bu; 7.31. 4.67
ato-Incydujllee zespinellem); 3.65 '1' 2.51·A -'- rihleillce
do aQtygorytu;· 4.67 ~oincyduj/ilCe z antygoryttem);
2.45 aromcyduj~ce z forsterytem); 2.03 i 1.65
A
-dla spinelu hercynttu lub pleonastu 0 Ikraw~ko-m6r~i . elementam)ej . a;,·=8.12A .. Niewielka ilose
do-l~mitq
moze
'
wj'nikaez o~ci. sla~ llnii 2.:89A,
a 'kwllJ'CU z li'l1i1 3,35.
A.
. .
.
.
.
, Wyndki
anaIizy
chemi<iznej wykonane przez ' H. MikOOijczyit. A. LasltoWBklli.T.
Latoszytu;kll z<Row';'
nego' . LaboN:tQr·ium .. 'lnst;YtufU· GeolDglcznegoprzed-stawi<lno w zestawieniu. .
Skll.ld chemiczo.y. kalcyfir6w w· Dl"oCeritax:h wal9WY.ch
Skladnilki .1 2 .. SlO,: 8,24 2,S:-17,.7 TiO •. ·· 0,14 Al.a. . 3,24 0,2- 4.9 . Fez<>a 104 . O,I~ 3,0 . FeO ' 1:08 . . 0.1....::. 0,5 MoO 0,24" 0,0- 0,1 MgO 14,26 12,9-28,8 .. CaO 35,41: . 29.1J....-a7.8
NazO
0,00 lJ,~n.16KP
0.90 O,D- .0,14 ,P.a. 0,04HiO
0,38 .0.0- 5,2 CO. 33,60 . 211,2-44,3 Suma..
98,57ObjaSnienia:
1 -
Kah:yfllr z. oItlw. 2 ZM, a; Zawiercla,.' , gI~b. 71,4 m . . ' : . ;
2 . - Dattremalne zawar~ skladn.ik6w na podstawie 16. analiz . skti kal-cyfirowych, l... Szabynil'l (4). UzyTtlqme wyniki badan., cbemicznych kalcyfti'u z. Zaw'ietl'cia odpovij,adajll prze&ialom zawar~!!i sldadnik6w dla d.an~ typu Bbl, ~ariymprzez
l. .. Szabynina (4). Nielkiedy wskalach tych (pr6bka
z·~. 71.65 m) Obserwowane si4, do 1,5 mm. grubOAcl
smug,!. zloione z wollastapitu i wezuwianu: . ' . W profllu pionowym wietcenia, poniZej pozi,:xnu kalcyflr6w. wAr6d mikrytowo-sparytowych skal wt:-glanowych (g16wnie wapieni)spotykany jest: chloryt, wezuwian, wollasoonit. epidOt, amfibol, diopsyd. gra-nat, . kwa'rc i mineraly nieprzezroczyste. Mine!'aiy te wyst~pujll . wstnugach blldt
