Problematyczne otwornice z wiercenia Czernic 1 koło Dęblina

(1)

HANNA SENKOWICZOWA

PROBLEl\fATYCZNE OTWORNICE Z WIERCENIA CZERNIC 1 KOLO DF;BLINA

.. W 'otwoJ:Ze Czernre 1· usytuowanym w odleglosci 17 k!m. na SE od D~Jj],ina (rye. 1) stwierdzono obec-OO'Ac. ·o.sadOw, kt6rych. wit$:u wOlbec br.aku charakte-rystyeznej f8iuny nie moona ustalic w spos6b pewIiy, WY'st~uj~ one oa gl~b.· H95,7~1305,0 m mi~d.zy kar-bonem W&P~.u a jurEl w stropie. Z tych osadbw pobrano tyl1ko dwa rdzenie kontrolne. Na gl~b. 1266,3 --ll.267,3·m napo.1ik!ilno zlepience .zlOiZone Z okruch6w wapieni spoj,onych. ka1cy,tem. Wedlug· okreslenia geo-log6.w przemyslu naftowego sll to przypuszczalnie

u-twory permu .. Na gl~b. 1197,1-1203,1 m ·wyst~pujEl ilowce czek:oladOlWe i czekloladowo-wMniowe,

mieJsca-rnt

i6Me hrb zielcmawe 'drobno, r6wllo1egle

laIninowa-ne

z· grubszytni . nieco 'wddllidtkami . wapieni ilastych i

w~ieni

piasZICzy<stych .. Nieikt6re wddaldiki wa,pieni

za-W'f.era:jEl dkruchy ska.l wSlPiennYICh i druzy

kalcyto-we. Wieik tych' osa,d6w okreSlono jak()' .trias .. Auwrce wydaje si~ je<inak, Et! przy,naleinosc stratygraficzna tych osllid6w jest r6lwnie niepewn'a, jak l~cego

ni-iej przypuszczalnego permu.

Z doty<:h~zas:owychrozwazail. dotYCZllcych roz~ie szczenia osad6w pemnu i triasu wyni'ka, Ze wierce-nie Czernic 1 jest ZlOlka1izowane 'w strefie, w kt6rej mogla zaIChodzic brz6tna sedym~ntacja cechsztynu ()l'az'lrlasu (4, 5', 7; -8);·MiElZs.ZoSc ty<:h osaJd6w (wy-nosZElca 'okolo 110 m) ·jes·t izbliz,ona do milluzosci u-twbr6w cechiSztynu w pobliskich wieroeniach (Magnu-szew IGI-122 m, Gozdzik 1-116 m, Ursyn6w 1-102 m~. Zl~ience mogq· stanowic podstawowy Zlepieniec cechsztynu; a wyksztalcenie osad6w' z wytazego

od-cinka rdzenicxwane;go nde wy.klucza iCh przynaleiD>osci do cechsZltynu. W odnies:ien~u do :triasu najmniej praWldop6!doobne wytdaje -sif;, ze OdwieI'cOne tu osady

naleZ~ do dolnego 100' srodikowego pstrego piaskow-. ca, klt6ry w najiblJilZej pol-O'ill>nych Wier.ceniach ma inne wy:ks.~talcan~e, co zarzn8iCZa sif;' przerle' wszystkdm nieznacznym zaledwie udzialem skal' ~g1a.nowych (6). Nienwzna natomiast wYkluczyc, ze ta ilasto-mar-glis·ta seria stanowi oopowiedniJk wYZszych 'ogniw 'triasu, a mi.anOlWicie· retu i 'W'IIPienia' muszlowego, kt6re ·mogly si~ tu osa:dzic w strefie przybrzeznej i w 2JWiQzKU z tym miec ·niety.powe wy1ksztaicenie. Po-dobienstwo lUol'ogiczne istnieje r6wndei. z osadami najwyi.szego triasu - retyiku.

WiPr6bce milkrQP81eontologiCJm.ej z gl~b. 1l97,1~ -1203,0 In stwierozon()

w

laborat<>rium przemyslu naftowego obecnoSc otwIOrrucy ~amimina SiP. i bli-zej nie oznaczonych .slima/k.{)w.·. W ilowcach przelda-danych wapieniami pialSlllC.Zystymi pocholctz;Qcych z tej sarmejgl~oSci autorka stwiel'ldzila obecnotic maso-wo wys~jQcych rU!reczek i mniej liczllY'Ch misecz-kOlW&tych' skbrUIPek. Barwa dkaz6w jest brunallno-Z6ltawa. Nie· reagujll one z ikwasem solnym.

Najticzniej, 1>0 p.rzez ponaid 150 ok'az6lw reprezento-wane SEl dlwgie, do okol() 3 'mJm, przewamie proste, czasem' letkkD powyginane ruTeczJki (rye. 2 i' 3}, rzad.., loo . rbZgalEi'iiajllCe si~ dychGtoondczinde. Sci'anki icli sf4 zbudowane z bardzo dxobnych kulistych 'grudelk mine-ral6w . ilastych i uwoOldrndonyeh tlenk6w zelaza, kt6re te· grudki cementujll. Wszystkie '1'Ilreczki S!i' wypel-nione uwodnionymi tlellkiami' ze1aza. Srednica posz-czeg6lnych Oikaz6w jest prawie jednakawa na 'calej dlugosci, a~e pomiary wyIlronane na dUZej ilosci eg-zemplarzy wYlkazaly, Ze wiellkoSc jej waha sif; od 0,02 do 0,08

mm,

ZewIlf~trzna powierzcllillia rurek jest sla-bo ehrqpowata, . wewnQtl'2na pr8lWid0ip0dobnie gladka. WsikaZ'Uje na to gladka powierzchnia oSr6dki widocz-na u jednego oikazu, !d6ry ma zniszczonij cz~sc scian-'ki. Autorka fP!l'zypuszcza, lie wyst~ujllce w pr6bce 1'IU1'~ stanowiEl pokl"Wlzone e1emenrt:y dluiszych oka-z6w.

366

UKD 56U2.018.3? :561.738.3/.781? :1150.822.3(438-35 woj. sledleckle Czetnic)

o

_{I , . "} _• _"5

Cz#Micl

o

, is'

_{. ,} Ryc. 1. Szktc sytuacyjny wieTcenia Czernic 1.

Fig. 1, Location map

of

bDTe~ole Czernic 1.

.obolk opisanych a.utonka znalazia 'rurki mnlej regularnego ksztaltu 0 dlugo&ci dochodzElcej do 0,fi5 mm i grwoosci do 0,15 mm. SEl one l'6wniei· zbudowd.-ne z grudek mizbudowd.-neral6w ilastych spojonych uwOodilio-nymi .tlenkami· zcl.aza. Scianki rwl'ek Sf4 grube, ale ich sWiatlo ma' tBlkf4 samEl srednicf; jak cienk,ie ru-reCZ'ki opisane ·wyiej .. Rutec:ZJld te sprawiajf4

wraze-nie, iz rozgal~ia:jEl si~ nieTegularnie w kilku plasz-czyzuach (rye. 4). \

Razem z opi.sanymi r·i1'l:kmni znaleziono okoio 30 sztuk miseC2ik:ow.atych skoruped!: {rye. 5) 0 doSe re-gula.rnych kS'LtaMach, zbudowanych z grudek minera-lbw ilastyeh i uw.oiClni()nych tlen.k6w zelaza. SIl one calkowicie lub CZf;sciowo wypehJ.ione uwodnionymi tlenkarmi Zerlaza. Srednica ich' ~ynosi od 0,14 do 0,2 mm, a wYSdkoSe od 9,04 do 0,09 mlm. Jedna z m.isecz-kowatych skol'lU!PeIk nie ma wytpelnienia i mozna ab-sel'lW()wac jej budow~ wewn~trznq. Na tym okazie wi-dacwyraznie, ze brzeg "miseczki" jest zagi~y ku osi okazu powodujElc, ze sredni{)2 otworu "miseczki" jest mniejBza niz liTedrnica okazu. Na wewn~trznej

stronie scianiki sEl zebrowate zgrUlbIenia biegnqce od

rkraw~dzi ku §rodkowi ,,misec2'lki". U opisywanego 0-karzu wlidac d:wa zgruJbienia; z ich ro:zIS;tawienia moina jednak przYIPUBzczac,

:re

jes-t ich trzy lub cztery. 8J.a-dy podobnych zeber wildac r6w.niez u ·innych okaz6w (~. 5). W srOidJku ,,miseczlki",

w

miejscu gdzie schO-dZEl si~' z.e.berlka, jest otw6r 0 sre'dlnicy' 0,03 mm, .kt6-rego nder6.wne brze.gi P01JWat1:ajEl przypuszczac,' 'ze' z tego miejsca zosiala ocUamana daJsza CZElSC' okazu.

Opisane fragmenty' rurek nie przypominajEl swym ksztaMem. rurek irorzeniowych (rhizosolenii), od kt6-rych r6zni je· tBlkze srklad chemiczny skorupki. Nie SEl t() r6wnie:i: rurki roIbBJk6w, niek,tOre bowiem z oka-z6w SEl WYl'atnie rozgal~'One. NaJbardziej pl'zypomi-najll one zlepienc()wate otwornice z rodziny Hyperam-minidae, a zwlaszc.za przedsbawideli rodzaju Psam-matodent:iron (1).Skorupka tych otWOl'ni·c jest zbudo-wana z 2 ,lrom6r. Pierwsza lromora - embrionalna jest kuHsta, a druga ma ksztalt wydluf:onej rurki

r<>7Jga~~iajElcej si~' dkhotomicznie. Spoiwo rureczek jest z,elazirste, wewnQ!trz SQ one wyslane chitynq. Aper-tura znajd'Qje si~ w g6rnej CZf;sci r.urdd. Otwornice te wiodll osillidly tryb zycia i mogll si~ przytwierdzac do podloza lromorEl embr'ionalnll.

(2)

Rye. 2. Skorupki rurkoksztaltne, dlugie, proste, cien

-kie, paul. 01\.. 80 X.

Fig. 2. Long, straight, thin tubular tests; approx. X 80.

Rye. 4. Skorupki rurkoksitaltne 0 grubych scian

-kach rozgal~zia;qce si~ niereguLarnie, pow. ok. 80 X.

Fig. 4. Thick-walled, irregularly branching tubula1' tests; approx. X SO.

Znalezione w wierceniu Czer.nic 1 miseczkowaLe

skorupki mogq stanowie komory embrionalne

przy-twier<i2ajqCe si~ do podloia. Bye moie, ie iebrowate

zgru.bienia wewnqtrz s'korupek sluiyly do ich

wzmoc-nie!1ia i powodowaly lepszq przyczepnose. Rureczki

mogq sta'nowie drugie komory. Wyst~powanie w pr

6-b-ce tylko pokruszonych okaz6w moie miee zwiqzek z

ich budowq. BaTdzo dlugie, ale cienkie runkowate

ko-m6rki 1atwo mogly ulegae p~kaniu. Szczeg6lnie

pre-dysponowanym do zlaman miejscem bylo zapewne

przejscie mi~dzy przytwierdzonq komorq

embrional-nq a w miar~ elastycznq Ioomorq rurkaksztaltnq. Tym

tlumaczye moina brak kom6r embrionalnych

zacho-wanych raze m z komOTq drugq. Ewentualny spos6b

polqczenia rurek z miseczkowatymi skorupkami m6g1

bye podobny jak u wsp61czesnych Psammatodendron

indivisum (H er 0 n -All e n, Ear 1 a n d) lub Den

-drophrya arborescens (N 0 r m an) (ryc. 6). Stosunek ilosciowy skorupek miseczkowatych do

rurkoksztalt-nych nie przeczy przypuszczeniu 0 ich wsp61nym

po-chodzeniu. Skorupek miseczkowatych jest w

pr6b-ce znacznie mniej nii rurkoksztaltnych, ale na kazdq

z nich mO'ie przypadae wiele fragment6w pokruszo

-nych rurek. ~,~,,:, ', " , ',#:of,

.tl'.~.

~

. .

,

"

J

...

""

.

'7:/;

:.,.'

.

_{. .}

"'

:1~

'

_,

' , f t .

_.

_t,

" .

'

..

.

'

..

'

.'

.

\t

~

,

'

.

•

• ,,,. * , J . ~. . ,r. ...

,..

"

~

' , '

'

~

'. ': .... C

'

~

,

~"'"

, .,,;"'. '" , ,

.

' , '

'1

~

"'"

_ , ...

Ryc. 3. Skorupkf, rurkoksztaltne z widocznymi di

-chotmicznymi rozgal~zieniami, pow. ok. 80 X,

Fig. 3. Tubular tests with disH'/1,ct dichotomous bran -chings; approx. A 80.

Ryc. 5. Skorupki miseczkowate z widocznymi na nie

-kt6rych okazach sladami zeberkou'atych zgrubien (a),

pow. ok. 80 K

Fig. 5. Disc-shaped tests; traces 01 rib-like swellings (a) visible on some specimens; approx. X 80.

Rodzaj Psammatodendron jest znany przede

wszy-stkim z m6rz wsp6kzesnych. Najstarszy

przypuszczal-ny przedstawiciel tego rodzaju byl zna1eziony w

sylu-rze (P? glauconiticum Eis en a c k). Zly stan

zacho-wania rurek oraz brak dowod6w na osiadly tryb zycia

nie pozwolily A. Eisena~k'owi (2) na jego pewne

ozna-czenie. Wedlug A. R. Loeblich, H. Tappan (3) rodJ.aj

Psammatodendron nalezy wlqczye do rodzaju De11

-drophrya, kt6ry jest znany przypuszcza1nie jui w

ju-rze, a na pewno w kredzie i wyst~puje do dzis.

Gdy-by okazalo si~ w przyszlosci, ie opisa~le wyiej

oka-zy nalezq do otwornic z rodzaju Psammatodendron

(Iub Dendrophrya) wiekowy zasi~g ich wyst~powania

przesunie s;~ do triasu lub nawet do cechsztynu. Koilcz~c rozwaiania 0 przypuszczalnyoh otworni

-cach z wiercenia Czernic 1, autonka pragnie podzi~

kowae .mgr Ewie Odrzywo1skiej-Bienkowej i dr

An-drzejowi Rydzewskiemu za zyczliwe uwagi i pom)c

przy ich opisywaniu. ,

Dl' H.<Inna S.mknwlc7.oWIl Instytut Geologiczny Zllklad Strlltygralil 00-975 Warszawa ul. Rakowiecka 4

3£7

(3)

/I

Rllc. 6. Budowa skorupek rurkoksztaltnych i misecz-kowatl/ch oraz prZYP'UszczaL·ny spos6b ich wzajem-nego polqczenia na przykladzie otwornic

wsp6lczes-. n1!ch . .

I . - 8).:orupka. mlseczkowata, A widok z g6ry, B, C, -wtdok ; od strony dolneJ, a - otw61' ze Sladami odlamania dallzej" cz~ci skorupki, b - teberkowate zgrublenie, c -przestizel'i mi-=dZy· zgrubieniami, d - zg!tltybrzeg sko-rupki., .

II. A, _. 8korupka rurkokBZtaHna 0 grubej liciance, B -skopka rUrkoksztaHna 0 cienkiej liciance.

III - :.wsp61czesne otwornice Dendrophrya arboreacena (Nor-man) .. (A)' 1 jej powitlkszona komora embrionalna (B). Wedtug,catalogue of Foraminlfera. .

IV . - (iFspMcze8na otwornica Psammatodendron indivisum (Het:0n;".i\llen, Earland). Wedlug Catalogue of Foramlnlfera

LITERATURA

1. C u sh m an J. A. - Foraminifera .. Cambridge, Massachusetts, 1959.

/

2. Eis e n a c k A. - Neue Milkrofossilien des bal-tischen . Silurs. IV Palaont. Zeitsch. 19, 3-4. Ber-lin, 1937.

3. L 0 e b I ic h A. R., Tap pan H. - Sarcodina chiefly "Thaecamoebians" and l!'oraminiferida. [In:] R.C. Moore (ed.), Treatise of· Invertebrate Paleontology. Q: Protista 2,' 1, New York, 1954.

4.

Po k 0 rs k i J. - Perm. [W:] Budowa

geologicz-na obszaru lubelskiego. Pr. geostrukt. Inst. Geol., 1969.

5. S en k 0 w i c z E. - Trias. Ibidem.

6. Senkowiczowa H., Senkowicz E. - 0-saJdy triasowe na pograniczu mezozoicznej oslony G6r SwiEltokrzyskich i synkJ.inordum brzeznego. Kwart. geol., 1969, nr 3.

7. Senokowiczowa H., Gaj.ewska I., Gro-d zi ck a-S z y m a n ko W., 8 z y per k 0-8 1i

w-c z y

n

s k a A. - Tries. [W:] Atlas litologiczno--paleogeograficz,ny obszar6w platformowych Pol-ski 1:2000000. CZEl§C II - Mezozoik (b~z kredy g6r.nej). Inst. Geol., 1975.

8. Wag n erR., Pod ems k i M., We r n e r Z. -Perm . g6rny. In Atlas litologiczno-paleogeogra-ficz·ny obszar6w platformowych Polsk.i 1:2000000. CzEl§C I - proterozoik i paleozoik. Inst. Gf.!Ol., 1974.

368

Fig. 6. Structure

of

tubuZar Ilnd disc-shaped tests and inferred mode of their. junction inferred taking into

accoul1.t recent forms.

I - disc-shaped test, A - tipper side, B, C - bottom side. a - opening with traces of broken-off part of test, b"-rib-like swellings, c - space between the. swellings, d -bent test margin. II. A - thick-walled tubUlar test, B ..:.. thin-walled tUbular test. Ill. A - recent foramlnlfer Den-drophrya arboreseena (N 0 r m an), B - itB. embryonal chamber, enlarged (!lfter Catalogue. of. Foraminlfera). IV -recent foraminifer Psammatodendron Indivisum (H e ·r 0

1'1--A 11

e

.n. Ear 1 a n d) (after Catalogue of Foraminifera) •.

SUMMARY

Numerous tubes and some disc-shaped testS'W-E!re found in deposits of uncertain (1 Permian,·'j TriassiC) age penetrated .by Czernic 1 borehole in the viJCini-ties of D~lin.:The&e microfossils are built of v:e~y small lumps of clay minerals cemented with hydra-ted ferrum. oxides and their interior is infilled. by ferrum oxides. ·They resemble a~gluti.na:ted foramini~ fers of the· genus PsammatodendToo.. Disc-shaped· tests presumably represent embryonal chambres and the tubular tests - fragment of the second chambers. Rib-like swellings ·noticeable ·on inner side.· of· the disc-shaped test indicate that tp.e tests could -have been attached to the bottom.

PE3IOME

B OTJI01KeHH.f.lX He onpeAeJIeHHOrO ·~eTaJi:loHo B03·o paCTa (nep:w.?, TPHac?), npo:A:.u;eHHloIX CKBa2KHHo:A: YIep-HH:U; 1 6JIH3 r.· ,ZI;eM6mm, Ha6JIlOAaJIOClo MaccoBoe pacnpocTpaHeHHe Tpy60K H, B MeHbIUeM Komi'leCTBe '!aIUeo6pa3Hblx paKosHHOIC. ·OHH CJ:101KeIJloI MeJIb-qa:A:~ IUHMH 'IaCTH:u;aMH rJIHHHC'l'hIX MHHepaHOB, c:u;eMeHTH-pOBaHHblx rHp,pooKHCJIaMJ!: JKeJIe3a. OKHCJIbI 1KeJIe3a 3anOJIHRlOT TaJOKe BHYTpeliIiHe nOJIOCTH paKoBIDI. OHH HanOMHHIUOT arrJIIOTHIIHpoBaHHble q,opaMHHHq,epbI po-.u;a Psammatodendron. YIaIIIe06P.a3Hble paKoBHHKH npe.u;CTaBJIRJIH O'leBH~HO SM6PHOHBJIbHble KBMepbI·, a Tpy6KH - pa3,l1;Po6JleHHble 06JIOMKJ( BTOpo:A: KaMep:bi:. 3M.6pJ(oHaJIr.Hlole KaMeploI 6lomH sepo.HTHO npJ!IKpen-neHbI K cy6cTpaTY; 06 STOM MOJKBO Cy.u;HTlo no Ha-· JIM'lmD pe6pHCTI>IX YTom:u;erndi Ha BHYTpeHHeA cTOpOHe 'l:aI.ueo6pasliloIX paKoBHHoK ..