Znaczenie morfologii ziarn kwarcu dla badań terenowych

.

JAN

.

MÓitAwSKI

.

ZNACZENmMORF()LOGll

ŻiARN KWARC

'

U DLA

.

BADAN

':TĘRENOWYCH

.~pO.DOZAs

.

badań

.

geOlOgiCznych'.'

Pi'ow~dzonycb

.. w < drogi, ..

~

.

Idfu.eJ

dBll"lio

·,toczme.

jest PO'

·

dDle

.o

rzb.

_: . terenie' )Ilad .~ osadowymi' nIejednokrotnie . ". .ilei -11\!b po tpOWierr.ehiri:l, 2iem1, . do .prędka§ci rQchu i wylania· , się· przed geologiem. problemwyjaśnfenla . zf.a.rna ,w śiodowisku

om

do

czasu

trwania· Qbrób1d " getiezy. ł . 'Wl!liurików· sedymenfBcjl plaskU. Na podliła- . mechanicznej. ' . " 0 •

Wie obSerwacji najważnieJsze wnioski wycląpmy juZ . ' Ogląd8jąc zilll1'1Da ,pad ł~ rnożeInYt!ZaBem; zBU:-o w tel"enie, :ił prace 'l~toryjne tylkO uzupełniają "Ważyć

w

·riich obecność mej Ijakiedś' m'bst.ancji

Il)i-I precyzują iilasze 'b8dElllllla. . . . nerahlej

w:

~ci wrartoków (inkluzji). JinikJ:uzje te·

:~Pochod:zanie ~. detrytyczneAO iWyjaśniaJny, . roogą mieć :k.<mSYSit.encję gazową, cleildą lub te;;. Są

(JpIleraJąc się głó~ 1D!l. DBStępujących danydl: ~

na

·to

Wrostki

takich minerałów,' ~8ok:

.'

błJmut, :rutył;

c~erz.e ~~ nieanieniODych . dau- cy.rkon, apatyt itd. 0I>ecIldć inklUzji' (3,

str.

22'l)

chów .skał VI Q8Ildach gruboziar.nIstych, zlepIeńcowa- cle}do;-.~ch, ciekłyIch lub ' p.r6ż:nil ~m:e'guliarnie

~cb, h)

:na

rodzaju, i l!ikładzie. skałęi. występujących 'rozmieszcwllym . w zlarinie kwail'cu 'WBkamje, !t.e .. Y; ~,'c) na charakterze Qarnkwa;rcu, Ułożeniu . kwarc :klaatycmy Powstał .ze zwietrzenia grani.tu. ,wEidoir6w q;>ty~eh, deformacji 'sieci krysteliez.oej'NatOmiast okwartJe pochodzące 7.e a'kal ineiIla.mortk:z

. oraz zawartycbwnich ~ów mhneral!nyth, dl) M : n y M nie/imają iI.'rikluzji albo terŁ występujące w r/'JlaIl". · _urrku 'lhl!n.er8ł6w, clę:ll1dcll 1. .lch, st08Ul1kach' illo- nach ilnJduzje. leri;ą regu.laToIlie w smUgach utwOl'7Jl)o · .śclowych (3.

Itr.

46). Natomiast cę. warUo'Dld

E!eIdi-

.

nym

.

ż' drobllych rwros1ików . mineralnych. Nalatl

'.'

memacJJ

CBłQU ~. ~. rzuclć pewne św.Ia.tlo na- pr.7JpQmIl.ieć,

te

najw.ięceJ WlQSików za.wJera kwęrl

~Ilce ~e: 6)

.

U'ldad

esadU

w

terenie, b) miąt- tworzący' odmiany przezroczyste · KWane lm'yształem

sZOl§ć osadu, c) ~ć lruIb br,a'k sIWmeni8,łościgarakim. w· 1d6:rym' jjpotyka' się wrail'tld .amflbob;

··d) barwa, e).

rodza1

..

uwantwieD.i.a, If) ekład· mineraJ.~ w postaci 'BlibtelJnyC".h włoBkÓ\\T ro(yllu i gatyotu

w

po-::ny . i' wanulOlńetry'.czoy,

tO

.

S1q)ie6 ~ stad cieilkich . igieł, miki lub błyS1JO'lJU. żelaza

w

po..

:,hl ~ hIb ~ spc:dwa~. w~, i) Wy_ . st&d drobnYch blaszek QMZ chlorYtu i pirytu w

po-· ·stępowarde w Cl8ad2:ie l$ierałów

C'l8&to

monAtiego stad drdbnego pyłu. . .

· pochodzenia np; ~ glaukonitu 11;p. . . . . . Nawiązu~ąc do . stopQ1& ooróbki

ZiaIl"i1

'

kw~ · . .n..:...A",_ . . ~.. " • _.~.. . stw1erozić morb'la stopn'lowe' przejście' od Dem C'M-. :." " ... ~ . ~J_J 'WJ1IlDl ... onych ... 1, wUoych w.nio-" kłem ni~h _ kJan:cLastych ei do

zt.arn

ku-, sk9W_{. o.W&l'WIkach 8kuQlulacji osadu} maże .sc.tar.cz;yć. _li$ydl. M1~ _{tymi skirajnymi typami wyatcprJe}

.także morfologia złam piasJru. S~ bowiem, wiele ziam ~,>Ip. azuj ... vch ...s~edni s+...teń ~

· .że .~ !PQchodzące z !l'Ó!IJllych środowisk sedymen,.. ".T.... - . r - - ""Y~

tacji. (pialliikl 'morskie, .TZeCmle, sandIrowe, wydmowe

ma.

NiektórzY. u,czeni uartalill nawet EikaB.e porów'_. · i1d.)

wykUuJą

mejedlna'kowy

lIJtopleń

dJ;Jr6bki me_ nawcze

'Lllll<ii:Liwiające Iklasyffkar.ję·

(piMllC2l!:lgó.1nych

_'--" j (7) -~ . typów rziam, i tak. !op •. 1..B.

Ruchin

(8) przyjlLl a'kIIlę

':~"''DIUczne, ,. , a lo"AAeWBŻ. głównym skład:n:Ikiein ... _. ~ ... 14.L O" ... 1_~4 ..

:piaskóW jeB.t kiwarc,' dlatego ~enie

to

.dotyczy pięciostopniową, w ... n::J. D ...

l""'.."

...

-,;.tn:zede . wSoZY$tkim z1am harCu jako podJrtawoWego ziaJrna kanciaste, '6 stople6 ,,4" tnaj!epl.ej oUocmne.

składnika najważn1ejaqch skal pochodZenia, czysto A. Cailleux; M. S. Szwiecow,~.SylDlf.ew*a,B ... Kry ..

!lrl"'~ .fa) ". gowski i inD.i staruJą zwytie skalę . O .. nmte)ażej

~'.T'-'IA.ego \'" . - o : - lkzb1e ~ni obrQbieD!a. W!p1'acach .

petrQgrllticz-.

.

~erwotnYm

·

źrócUem

kWari:u

.

JdaętycmergO

,

~

.' .

nych poslugujeInY. ..

się na.jczęściej Skalą

,

fJ:7;ystopin1o-;poJącego W P.i~ są9CZ1'WiśCie~ły magmowe, · w.ą, której stQpień pi~ obejmuje zIama' kandB_

bagatę w SiO.. ~Y. . ~ty,. granodioryty, . ...;; .... 1 _&..I~~ ... ' - - -

..0-...

całki ... cie

.d~ ~we, .pegmatyty, aplitydtd.) 0J;8Z 1![Ikaly. . ' ste, ... ' -

--.-,."mv

\JUW"'_le \l ... ,...,... , U:W.l

metamorłiczne

'

~:w:leraj

,

~e

,woJlly" kwli:r<: (gnejsy, . zaakrUlone. .

,gJ.1Q.illty, łu;pld ły!reczkowe i j,nde)/ WSokuteit: wletne- _ _ _ !'"""-_~ _ _ _ _ _ _ _ ... _~ ... ___ _

;. nia l procesów diasti-Qr1cznych skałY te ulegają· lf07- .

kladawJ, a występUjący 'W nich lk\'Ivarc jest mi.ne-r8,łem I)fudzo . odpomym' na wietrzenie c:hemiezne

• i łty~ .

w

.

~. ~(3,

str.

'

31) uio1Je'

. przechodzić d() il'OZ;lw.QI,'U jako koloid albo JUo kwas

krzemowy lub ~ ailokaliczny. Wi~~ zaś

kwarcu zastaje ro2ldrobniana rnech8n.i~e

tworzy

'~. :ziarn ramej Wielkości: ~. te mają po... · czątkowo kształt k,aru;la6ty, później, gdy są on.e

tran-'

gportQWa.ne

przez n:e1ti, dq'

mm:z.

ulęgają pawoJJnej,

ale staie1 obróbce mechanłca:lej, w !li:t6ręj· ~ .. ' ostre . ~eh :k:raw~zie !Ulegają ~(5llłu, a ziarna ···.Pl'Zfjmują ,kształty

coraz

'~ej kuliste. POOobną .. :. rolę '9pełnia takie ':1.'. trąnBjport 'Wiettzn,y, podC'Zas

ikt6-~o .. ziarna. . ~.skUją . j~

w

większoś.Ci..

po-.. wlelzclmię matową !I.' 8ZOMtką, ą częś~ z l1:f.ch ulep

nawet ~eniu. . '. ,

•. ' ~a .

POdstawie

liczn~ . obserwacji IJl8d ,pi~ .

. pochadzącyml zl'óinych śradQwls.k sedf.lllentaCJl

stwierdzQno,

Ile ~ b:akcje 'ZW'n

kWarcu

ulega:..

· ją .. lepszemu zaokrlWlen1u :Qti trakcjedroibne. Wła­

.' ściwie lilie. ma ~ pogląd~' C() dQ~e1k~

· . ~j którejziamanje ulegają ~ d~

Clbróbce

. . ,(li;. str. '13), ~to przyjmuje 'się, że wieJkn§ć

ta.

dla

. : środowiska' ;wodalego ~ 0,05 ~, dla

pow.ietrz-' nego 0,'03.

mm.

O .. ~ ~ ~j,~

te

zaakrągle­ ; nie ziam kw8ł'CU. jest proporojonalne 'do przebyte].

·R1/c.

'.

1.

'Skala do

ok,.e~enia stopnł4 obtoczenł4złamcz

tog L. _ B. RuchlDCI.

.

'

.

2

... ~. "~. . I , . ł .\

,

. . ' : ' ' . .;l.

66

... :

.

A"

: ',.1-,

B

'

"

·

:c·

.... '/J

,.t

- . :' . ' ,"

f··

D. " !' f ' , ., : •

E"

·

.

R~c:

~

3:

:

.~1a~a

:

~WrC1L.J,g

:

.

;t:

Caill~~

'

A

'

~

tj'

~

o

'

k1:qgte

...

. _. . --matowe _{. •} i E

-=-

_{. '} H kanciaste:_{• .} ·_~: ·· _{•• '} ._. '. _{':~'.: J} . 3:

Sy;riI~Ska.·

(10) ..

~

..

Poostawie

swOich:'

~

'. doszła. ~

wmó9ku,

.

żę' zi~ . kal1ći!ll9te':' ipOChOdll.ące

ze środowisika wodnego dOchodzą

do

zn:aczriie :w'ięl::'

szych r<izm.iarów w pdióWnamu' z' ziam8Ini . śn)OO.:.

.' '. wlska'suołi* . . . ' .. ' . . . , : .

Według

B

:

KtrY~e,go

.'(2, .

sn::"

86)

.

.

~iaste

· ziarn,a; ~ cllarakterys.tr,cme są <Da ~

wybitnie wodnego. ~. zf.at'Da kańćiaste ' \1Wl1Żil On

.. taJ!d.e, :Jttórę uległy . ~jl1l:ą;i.ej~u . dbtocżemu

.

-zlam' w· ogóle"nieobtot-i;olnych .

za.saanic.zo

rue

ińa; .. ,.

:

Zi~

'

~~o

·

.

.ob~

.

(~2,.

~

~

3)

uległy

.

· wy,raźnie widqCZlle1obró~' meo~i~~~J.Mają, one·

WIP.rawd2j.t!' jes~ ,kształt .wielokątny, ale ąa:lt ·jest .'

.;UŻ. oet.ry~. krawęd7;i. a 'Yję~~ .ziaa:n f!ą'

~O-.. krąglone; ,.Ta.kistow~ń ~to:Czenfa, typowy .je9t,

xUa

. . lic'?-.wch . P~ów. .rzecznych.. ·1"

marsk.lch.

Dobtże.

o~e.~ 2l:Włas2lcza piaskli 'S1lręfy ~ilęj. :. ,: .

· Z. ,badań B. ~kiego nad.~kBnu,; :piejŚtG­

ceńskiIńi Polesia. wynika,

ze

!niemal ~. re&ąłY. .. 'PGSia.~

.dają

pne

:

:z4.a:r:n?

półokrągłe" ' . ...

:->

:

.

.

.

..

.

'.~

..

.'. ~ obłocżone .,(:fYc. l,. nr -4J mają. ~7;yB.t1Pe: ·łqa~.·

'wędzie . .~ . n8!J:Ożniki. ". calkoWjeie jut·· ozaokrągłąne, .

.. a ~tał;t zi.aa-.ą jest ,bardziej :1llb mniej ·!ku~.T.aki .'

typ'~ ~1a~epo. dłuż!J~j ·mecha.niC2Jll!!:j, obr~,

która JDQgła zach~ć nawet .. w Kilku, fazadl

pod-· C'llIi,s ' rqż;Dyph Eipolt.' geo1ogic.myeh. ., Niek~ u~

'. uwarli8ją. . że D!Ima'. <JbtQczone-. są ,cłtarak)terysty~e

dla, 'Piasków eo1!,cznych. . . . " : . ' . .:' .

.

!L.

Cailleux

m

t'M-~, '

t.e

zi.aJrria.

okrągłe, ,.mato-·

'wepowstadą w~tek.~' WiaJtru" ;aatoriliast .'

ziamazao'ir1"ąg}(Jne • .. błyezr!zące . ,twarzą. się .

w

środo-.

· W'.isku w~ym.

Po

,podobnych wni9śk6w dochodżl

taik:że . B, K:rygaW!ski. w sW9ich. baQ,aoiaoh

iilad

.

ezwat-

'

· torzędow,Yn:rl' p~mi· .południOWego .

Polesia.

.

.

J eriJełi

. bad&QlY W: terenie ·piaski poc~ .. ze . starszych

dkiresów

geologicznych: (piaski .. pnze.dczwaa:1x)rzędowe),

nie ~ ~nać. taklie, iż' pew.ne ~ che-'

.łnoi.cżIDe zachOOu.ą,Ce. lPQdczas di.ag~ mogą.

powodO-· wać JagodzetUe. z8:ldęslości . l nierówności.' wy'stępują­

'. cy:ch riapi)W'ierzclm1 ziarn. i tym samym 'prowadillą

do·icIh 'zaokrą!g1.enia· (np, tworzenie się Obwódek'

i1"e-geriel'acyj:nyC'h na ~ kwamu). ,.;." . . .. _

· ·ZIaIrDa korodowane. (irYS •. 2,

nT

5) mają bztaity

n-ie-:-prswidłowe i wy:glądgją' ~ ,.jakby uległy, częścio­

WImU: mlsżczeniu.

.Test

towtóma. 2lDliana

nlorfoklsli

ziam, .być może .. ~. jUli' dobr2 d>tóczaDych,

wynikająca' ze stopniowego ~:-<ługo'wania,)

,ka-remiantti. JZiariIla . korodowane występują ' przeważ­

, nie .:w Ośada.ch już ' scem.en.tawanych,· Obe6nośd ie,h

::nie ŚWiadczy o wariJ:nkach ~tkowej. sedymentacji·

oSadu, !leez' może . dać 'jedynie pew,na. wska'1.Ówkl

żLlrDa-

:

~~

.·

<~,

-

4)

'

iW(ri.ą

:

idfr

·;

wna,,;

· .

·

l

'

~ówWy~Ch

'

.

!Poata&d~

:·

WySoki

.

"

Qd8eitek

stęps1lW'iewtói,IlIirgCCiIi.8iraStania: {rr~eneóacjł)S~- . '. 'ZIarn zpoIYakiem (0038,6"0). . ' _. . .. . ' . '" . ,

cji'"'cheIniemej 'na ·mrner~pi~: ::POOż.ą~o_-- '.

··.:

:.

Ta'

kr6*a charakt'e1'ystyk,a' IIl&Jwabuejazych.typOw

pow8tają tylko'

c1eiJikie'

w~ew<ki. tej' wbsł.!mcji

M#ar.n:

'

·

-

kwareu

·

~:""diiJącyoh Się' dość ła11Wo

~ieizchjU '2lIa1'in.a zwane obwódkami <-,tegEm~Y:J-o r021l'ÓŹllić naw~t za ~ lupy; maże' ulatWlć .

gro-dy'fru/~' a", oopiero "1IÓźn.tel Wpe'Wnych -wal'l.l.'Dkadt .'

lo1JOW'1.

ll1Y9Il.l.JICl-e jut .w terenie o.g6l.nych Wllia3k6w

mOgą. się utJworZyt oałkieIilWyl"ame, nawet· poje-(oczY'\Viśc:ie przy. u~~u talkZe i innych cęcb

dynCZ!!, ·:kryBtaHc.zne lrorutury kwarcu . (ryc. 4). bad&j we.nlf:1wy, -~eniOllYch na poozą.tkJU

aai;y-. . . .,"' . kułu) 'o ge!lleiie i warunk:adl sedymentaClji b6datpego

. ł •...

R,Ve • . 4:" RegeneTowane k1'vsztllł1l kwaTCU ' wg-L. B.' .

-t'. . . Ruchina ..

.•..

·:"iegeneta.cja

·

ziai.n

~ą.te się

z Procesami "diageileZy '.

i wsltazuje na·.późniejsze mlian'y .zaeh~ w:ska1e. .

0zas8rni Po proceśie regeneracji -nx7ż.e naetąpić

po--. ~ ·nowna korozja. ziarn.' Zjaw.:is1oo · ta:lde stwieQ.'rla;ił.

M; Tlnmau-Morawska (4), badQjąc. IP~ ;i piaskowce

darmack.l.e występujące na. ,terenie. wojew6d2Jtwa.

1\1-belskiego .• Włdnie ikwlrrce PQChodzące z :łyJ:h skał

i:nają ~bwódki regeneracy~ c7,ęŚciowo .. skoródow~e.

-Żiarnadbtoczcme jak i słabo. obtoozane mQgą

po-· siiada.ć PQłysk: lub maotJową pow:lerzchnię. st~.ierdzcmo

.to na pods1;awie . licznych obserwaeji nad ~ .. ~

. chodzącymi . z .róiIiylch środOwisk. I tak ZiIrOwno

bada-_:n:ia pt7eprC1W'8dzme za· granicą, jak i w':klraju

"WyIk.a,-· Ż!i.ły,' że ziarno poiałiod;zące

ze'

~ealiC'l.alegO

· lila ,tpowier.zx:łmię matową, .na'tamialst· ze _ śrordowfska

-woonegowysZUfowe.ną o silntm poły&ku. Q' 'Wtq .

B.Kry-g9W.sldego nawet ,powtet'2lCłlDię wy,poli!rowaną.· Z~

wi$ko to do. dziś ,nie zastało jesiczę doiltateicm1e

wyjaśnione i' wyi:;naga da~szych badiUl. Dla pod!kreśle­

',nl,a waczeIllla s.topnia zmatow.ięnia.żiarn ·.kwarcu :dla

,

badan

terenOwych IllObia przytoCzyć' Obserwacje

:B.· Kirygo~ego od.oośilie-do osadów. czwartotzędO­

~wyCh południowego. POlesia .. wskażujące, że :piaski

,.glacjaJnew przer.iWieństwie

do

"

postglacjalnych

osadu pią:.cw;zyS'tego; a :więC;. Wyjaśnić w. '-peWnym

sto;mtuhisto.tI~ ~kały; . . .

"·

'·i.:i

TE·li'ATU'RA

1.·: Ca ił

i

e,u'x'·Ą .- ~osk:opisCbeA.nao1.yse .der

C,eschiebe . uoo. S8Jndk01'1Q.er und ihre . Beldeutllrig

f(1r cUe PaHlokJim,a'toklgie, "GealQgische R~

chau"

stuttgart 1952, -Band 40, He1It. l.

2. K T l' g o W 6 k. i B. ~. Zarys'

geologiamo-mo.t'ltol&-',-my południowego Poles:la. POZD.ań 1941.

Poz-'··· nańBkie Towai'zyirtwo Pir7QjaCi6ł Nauk. Prace

" ~: KOlllUdł . Matem&ty~j. Serla A.'

. . Toni

IV.

Zesz\yt 1. _ .

., 3 •. K s_lIlż.k i e w i C z M. .:.... .Geol~ dYlD8lDicma.

· -.WarszaWa 1951. .

4;

Tu:rnau-M.orawska M.':"" ~a

d0-tyczące sedymen.tacj:I i diagenezy

satmatuWF-Y-riy. UJbelSkliej. LulJbin 1949. Ann.. .Un'iv: -M. Curie

, SIkłoIdowska, Sectio B, t. IV.·

5 ... T'Ilrriau-:Moll'awsllta· M. ~ ~ skał

( dsadtiwYch VI

Po1BOO

na

ile ~dni~-·~

.; sedymentOlogii. "Wiad. :Milrz. Ziemi", WaI'I1iZ8IWB

, 1950151, Tom. V. .

6

;

Turri.aill-Mo\·~~skaM:

:' -

~

~). Wa4'&:zoaJWa 1952.

7, TU:r1natLMoł'_aws'ka M. -.:, P~ ~ skał

osadowych. W~wa 1954, .. ' :

8. RUQh1~ L. B.-OSno~ ,litologii!. lA!ningnlJd

-~:1953: .. ;' ", ' ; . . ; .. '

~ Szwieco'W "M; '~$. :~

$eIirografia

·;

Osado~h

porad .. Ma.wa - -Len.i:Qgntd ł948 " .

Id

,

SYl'l4ewslka-!T

/

~ Próba

;

~~

...

PiaSków

:

~

.,

" d()~ka W~eg~'l oollcmego.."KOSlllO!!". A.-'

. r

t. 54,., Lwów '192U. . ,

';'. ' ~

..

.

,f