„Sztuką przyszłości będzie potężna sztuka reklamy” – pisał Fortunato Depe-ro w manifeście Il futurismo e l’arte pub-blicitaria z 1931 r. To właśnie sztuka re-klamy zdaniem włoskiego futurysty mia-ła się stać podstawą wytworzenia nie-ustającego dialogu między artystą a od-biorcą. W nowoczesnym świecie kon-sumpcji artysta musiał liczyć się z ryn-kiem nowej sztuki, nastawionym głów-nie na sprzedaż, mgłów-niej na wartość arty-styczną. W tym kontekście Depero stał się niezwykle przenikliwym wizjonerem sztuki współczesnej, która dziś podąża głównie w stronę entuzjazmu dyktowa-nego liczbą sprzedanych prac i sześcio-cyfrowymi sumami za nie uzyskanymi, jak choćby w przypadku nowo otwartej 11 marca 2011 r. wystawy Neo Raucha w Zachęcie – Narodowej Galerii Sztuki. To właśnie Depero stworzył z autopro-mocji (auto-réclame) własnej twórczości artystyczną teorię, która dziś wykorzy-stywana jest świadomie przez słynnych twórców sztuki współczesnej. Dlaczego więc postać włoskiego futurysty wydaje się tak słabo rozpoznana przez history-ków sztuki XX w.? Dlaczego jego pierw-sza monograficzna wystawa w Polsce nie stała się tak ważnym medialnie darzeniem, jak choćby wspomniana wy-stawa Raucha?
By odpowiedzieć na wyżej zadane py-tania, warto skoncentrować się na samej osobowości Depera, którego wielkość artystyczna dopiero dziś tak naprawdę jest odkrywana przez międzynarodowe środowiska historyków sztuki. Nic dziw-nego, że nie jest on postacią
powszech-nie znaną w Polsce, skoro nawet we Wło-szech przez wiele lat od zakończenia II wojny światowej nie mówiono otwar-cie na temat jego twórczości, a także na temat twórczości tych futurystów, którzy pojednali się z reżimem Benita Mussoli-niego. Od połowy lat 40. do końca lat 50. tworzył w odosobnieniu, w rodzinnym
289 Przemysław Strożek
SZTUKA FUTURYZMU I SZTUKA REKLAMY. WYSTAWA PRAC FORTUNATA DEPERA NA ZAMKU KRÓLEWSKIM W WARSZAWIE
1. F. Depero, Citrus (1927), 100 x 60 cm, kolekcja prywatna. Fot. za katalogiem wystawy Depero
290
PRZEMYSŁAW STROŻEK
prowincjonalnym Rovereto, a na rok przed śmiercią w 1959 r. utworzył Museo De-pero, by ocalić własną twór-czość od całkowitego zapo-mnienia. Powołanie pierw-szego Muzeum Futuryzmu przekonywało o tym, że ten najradykalniejszy w swym działaniu prąd awangardowy stał się już klasyką historii sztuki, a twórczość artystycz-na futurystów trafiła, à re-bours, do tych instytucji kul-tury, przeciwko którym go-rączkowo występowali.
Wystawa otwarta w rene-sansowych piwnicach Za-mku Królewskiego w War-szawie w dniach 13.12.2010 –13.02.2011 r. stała się waż-nym świadectwem utrwala-nia obecności włoskich futu-rystów w muzealnych prze-strzeniach. Została zorgani-zowana z okazji 50. rocznicy śmierci Depera, a także nie-wątpliwie była pokłosiem hucznych obchodów stule-cia futuryzmu proklamowa-nego 20.02.1909 r. przez Fi-lippa Tommasa Marinettie-go. Zorganizowana została przy współpracy Włoskiego Instytutu Kultury w
Warsza-wie, co niewątpliwie sugeruje, że dziś bez historycznych uprzedzeń Włosi pragną wprowadzić postać Depera do historii sztuki XX w., promując jego twór-czość poza granicami kraju. We Wło-szech samo muzeum sztuki współczes-nej – Museo d’Arte Moderna e Contem-poranea utworzone niepodal Museo Depero w Rovereto – przechowuje po-nad trzy tysiące jego prac. Dlatego też warto zaznaczyć, że w piwnicach Zamku Królewskiego zaprezentowano jedynie niektóre dzieła Depera, ponieważ nie-możliwością byłoby wystawienie całości jego dorobku artystycznego. Był mala-rzem, poetą, dramaturgiem,
scenogra-fem, fotograscenogra-fem, architektem, ale najwię-cej uwagi poświęcił projektom reklamo-wym, które miały stanowić idealne od-zwierciedlenie sztuki przyszłości.
Na wystawie Depero futurysta pojawi-ło się 39 prac wpojawi-łoskiego artysty. Ekspo-zycję otwierał szkic wykonany do słyn-nego baletu Le Chant du Rossignol Igora Strawińskiego z 1916 r., a zamykały ją prace malarskie z 2. połowy lat 40., gdy włoski futuryzm formalnie przestał już istnieć. Obok interesujących płócien wy-stawiono też kilka prac wykonanych w Casa d’Arte Futurista – laboratorium futurystycznej sztuki dekoracyjnej założo-nym przez Depera w 1919 r. Największą 290
2. F. Depero, Bitter Campari (1928), 100 x 70 cm, Massimo & Sonia Cirulli Archive, Nowy Jork. Fot. za katalogiem wystawy Depero
291 SZTUKA FUTURYZMU I SZTUKA REKLAMY. WYSTAWA PRAC FORTUNATA DEPERA…
uwagę zwracały jednak plakaty związa-ne ze sztuką reklamy: nowatorskie pro-jekty dla Campari, produktów kawowych czy czasopism: „Rivista” oraz „Vanity Fair”. Wszystkie prace Depera, umiesz-czone na ścianach ciekawie zaaranżowa-nej na tę okazję piwnicy renesansowej, tworzyły przekrój kilkudziesięciu lat jego artystycznej działalności.
Dzięki wystawie otwartej w Zamku Królewskim polska publiczność po raz pierwszy mogła obcować z bogactwem twórczości Depera. Warto więc
podkre-ślić, że monograficzna wystawa jego prac w Polsce była dużym wydarzeniem, pierwszą okazją do prezentacji mało rozpoznawalnego poza Włochami arty-sty, który przez kilkadziesiąt lat funkcjo-nował w cieniu rewolucjonizatorów sztuki XX w. z powodu niejasnych po-wiązań z faszyzmem. Dziś, 50 lat po jego śmierci, stanęliśmy przed szansą, by spojrzeć bez historycznych obciążeń na niezwykłość jego artystycznego dorob-ku, wciąż aktualnego wobec zagadnień współczesnej sztuki.
