Innowacyjność regionów Polski Południowo-Wschodniej

Pełen tekst

(1)Zesz yty Naukowe nr. 693. 2006. Akademii Ekonomicznej w Krakowie. Tadeusz Kud∏acz Katedra Gospodarki Regionalnej. Marek Reichel Paƒstwowa Wy˝sza Szko∏a Zawodowa w Nowym Sàczu. InnowacyjnoÊç regionów Polski Po∏udniowo-Wschodniej 1. Wprowadzenie O znaczàcej roli innowacyjnoÊci i konkurencyjnoÊci regionów we wspó∏czesnej gospodarce Êwiatowej autorzy niniejszego artyku∏u przekonywali ju˝ w artykule pt. Struktura terytorialnie organizowanych systemów innowacji1. Prezentowany materia∏ empiryczny jest rozwinićiem propozycji, jakie zosta∏y zg∏oszone we wspomnianym opracowaniu w zakresie badania innowacyjnoÊci regionów Polski Po∏udniowo-Wschodniej. Niniejszy artyku∏ wype∏nia pierwszà cz´Êç powy˝szych propozycji i prezentuje wyniki badaƒ dotyczàce rozpoznania zró˝nicowania warunków innowacyjnego rozwoju regionów Polski Po∏udniowo-Wschodniej na tle wszystkich województw. Badaniami obj´to województwa: ma∏opolskie, podkarpackie i Êwi´tokrzyskie.. 2. Metodyczne aspekty analizy empirycznej Celem przeprowadzanych badaƒ jest rozpoznanie stopnia zró˝nicowania warunków innowacyjnego rozwoju województw Polski Po∏udniowoWschodniej w strukturze regionalnej kraju. Przeprowadzone badanie pozwala na wyznaczenie miejsca województwa ma∏opolskiego, podkarpackiego i Êwi´tokrzyskiego w zbiorze wszystkich regionów kraju pod wzgl´dem poziomu rozwoju i innowacyjnoÊci. Oznacza to, ˝e w ramach badaƒ zastosowane zostanie dwutorowe podejÊcie polegajàce na ocenie badanych jednostek najpierw 1. Zeszyty Naukowe nr 617, AE w Krakowie, Kraków 2003..

(2) 6. Tadeusz Kud∏acz, Marek Reichel. pod wzgl´dem poziomu rozwoju, potem – potencja∏u innowacyjnego. Interesujàca jest bowiem wspó∏zale˝noÊç pomi´dzy poziomem rozwoju jednostek terytorialnych, a posiadanym przez nie potencja∏em innowacyjnym. Przyj´ta metodologia badaƒ zak∏ada w pierwszej kolejnoÊci wyznaczenie komponentów, które w najlepszy sposób odzwierciedlajà dwa badane zjawiska, tj. osiàgni´ty poziom rozwoju i poziom innowacyjnoÊci. Tak wyselekcjonowane komponenty reprezentowane sà przez cechy statystyczne, które w istotny sposób opisujà dany komponent. Liczba cech statystycznych ograniczona jest w du˝ej mierze ich dost´pnoÊcià, a tak˝e porównywalnoÊcià danych dla przyj´tych okresów badaƒ, tzn. dla lat 1999 i 2002. W ramach ustalonej listy cech statystycznych dokonano ich selekcji z punktu widzenia stopnia skorelowania2. Wykorzystano w tym celu metod´ dendrytu, w której algorytm post´powania sprowadza si´ do nast´pujàcych czynnoÊci: 1) wyznaczenia macierzy korelacji cech wyjÊciowych; 2) przyporzàdkowania ka˝dej cesze innej cechy, z którà ma ona najwy˝szy wspó∏czynnik korelacji; 3) interpretujàc ka˝dà cech´ jako wierzcho∏ek dendrytu, zaÊ wspó∏czynnik korelacji jako jego wiàzad∏o (∏uk), nale˝y po∏àczyç wierzcho∏ki na podstawie najwi´kszego skorelowania cech; 4) w wypadku, gdy otrzymany dendryt nie jest spójny, nale˝y post´powanie powtórzyç w ten sposób, aby dla danego, izolowanego fragmentu dendrytu, wyszukaç jego po∏àczenie ∏ukiem z innym fragmentem na zasadzie najwy˝szej wartoÊci wspó∏czynnika korelacji; 5) ustalenia wartoÊci krytycznej wspó∏czynnika korelacji (wybór wspó∏czynnika krytycznego mo˝e wynikaç z przyj´tego z góry za∏o˝enia lub te˝ byç wynikiem wyliczeƒ na podstawie testu istotnoÊci); 6) wszystkie wiàzad∏a reprezentujàce wspó∏czynniki korelacji o wartoÊci ni˝szej od krytycznej zostajà usuni´te; 7) powsta∏e w ten sposób cz´Êci dendrytu reprezentujà odpowiednie grupy cech; 8) z ka˝dej grupy wybiera si´ cech´ reprezentanta wed∏ug alternatywnej zasady: – najwy˝sza liczba ∏uków, – najwy˝sze wartoÊci skorelowania, – w wyniku oceny merytorycznej przydatnoÊci cech; 9) ustalenia ostatecznej liczby cech diagnostycznych. Sekwencja wskazanych dzia∏aƒ pozwala na zakwalifikowanie do dalszych badaƒ jedynie tych cech, które niosà najwy˝szà wartoÊç informacyjnà. Post´powanie takie pozwala wyeliminowaç cechy, których przydatnoÊç do dalszych badaƒ by∏aby zb´dna ze wzgl´du na powtarzalnoÊç informacji. Ponadto wymóg 2 Wià˝e si´ to z wykorzystywanymi dalej metodami pomiaru poziomu rozwoju i innowacyjnoÊci województw. Metody te wymagajà uwzgl´dniania cech nie wykazujàcych mi´dzy sobà wysokiego skorelowania..

(3) InnowacyjnoÊç regionów Polski Po∏udniowo-Wschodniej. 7. relatywnie niskiego skorelowania cech dyktowany wspomnianymi jest wymogami stosowanej dalej metody badaƒ (odleg∏oÊç euklidesowa w wielowymiarowych przestrzeniach ortogonalnych). W trakcie prowadzenia badaƒ w wyniku analiz macierzy korelacji wartoÊç krytycznà wspó∏czynnika korelacji okreÊlono na poziomie rk = 0,750. Wyznaczone cechy diagnostyczne umo˝liwiajà przejÊcie do dalszego etapu badaƒ sprowadzajàcego si´ do wykorzystania metody modelowej Hellwiga celem obliczenia w ramach ka˝dego z komponentów wskaênika syntetycznego. Metoda Hellwiga opiera si´ na konstrukcji abstrakcyjnego obiektu P0, nazywanego wzorcem rozwoju (w szczególnoÊci mo˝e nim byç obiekt realny)3. Uzyskane cechy diagnostyczne zostajà w pierwszej kolejnoÊci poddane standaryzacji. Ma ona na celu sprowadzenie ró˝niàcych si´ wartoÊci ró˝nych cech do wielkoÊci porównywalnych niezb´dnych do dalszych obliczeƒ. Standaryzacj´ cech przeprowadzono przy wykorzystaniu tzw. formu∏y zero-jedynkowej uwzgl´dniajàcej Êrednià arytmetycznà oraz odchylenie standardowe zbioru wartoÊci standaryzowanej cechy: x –– x Zik = gdzie: Zik xik – xik Sk. – – – –. ik. k. Sk. ,. standaryzowana wartoÊç cechy k w jednostce i, bezwzgl´dna wartoÊç cechy k w jednostce i, Êrednia arytmetyczna cechy k, odchylenie standardowe cechy k.. Kolejny etap to charakterystyka uwzgl´dnianych zmiennych. Wyró˝niono wić spoÊród nich stymulanty i destymulanty rozwoju. OkreÊlenie tych dwóch podzbiorów by∏o warunkiem umo˝liwiajàcym zastosowanie metody wzorca rozwoju, pozwalajàcym na hierarchicznà klasyfikacj´ województw Polski Po∏udniowo-Wschodniej. Wzorzec zosta∏ zdefiniowany jako obiekt charakteryzujàcy si´ najwy˝szymi wartoÊciami dla stymulant i najni˝szymi dla destymulant: Zik =. {. max{Zik} min{Zik}. – gdy xk jest stymulantà – gdy xk jest destymulantà. Odleg∏oÊç pomi´dzy poszczególnymi jednostkami a obiektem P 0 (wzorcem), oznaczonà jako Cio oblicza si´ wed∏ug wzoru:. 3 Z. Hellwig, Zastosowanie metody taksonomicznej do typologicznego podzia∏u krajów ze wzgl´du na poziom ich rozwoju oraz zasoby i struktur´ wykwalifikowanych kadr, „Przeglàd Statystyczny” 1968, nr 4; Z. Ziobrowski, Zmiany jakoÊci przestrzeni du˝ych miast w Polsce, Instytut Gospodarki Przestrzennej i Komunalnej w Krakowie, Kraków 1996, s. 10–15..

(4) Tadeusz Kud∏acz, Marek Reichel. 8. k. Cio =. √∑. (Zik – Zok)2. (i = 1, 2, 3, ..., N),. k=1. gdzie: Zik, Zok – standaryzowana wartoÊç j-tej cechy w i-tym województwie. Utworzona zmienna Cio powinna byç unormowana. Konstruuje si´ w tym celu tzw. wzgl´dny taksonomiczny miernik rozwoju, który oblicza si´ z relacji: Di = 1 –. cio (i = 1, 2, 3, ..., N),. c0. gdzie: co = c–o + 2S0, – co, So – odpowiednio Êrednia arytmetyczna i odchylenie standardowe ciàgu {cio} (i = 1, 2, 3,..., n), przy czym: 1 c–o = N. N. ∑ cio. i–1. oraz So =. √. 1 N. N. ∑ (cio – c–o). 2. .. i–1. Otrzymana w wyniku obliczeƒ syntetyczna miara rozwoju Di przyjmuje wartoÊci z przedzia∏u od 0 do 1. Górna jego granica wynosi 1, natomiast prawdopodobieƒstwo, ˝e b´dzie ona mniejsza od 0, jest niewielkie. Im wartoÊç miary Di jest bli˝sza 1, tym dany obiekt jest mniej oddalony od wzorca i charakteryzuje si´ wy˝szym poziomem rozwoju. Post´powanie analityczne koƒczy wyznaczenie ca∏oÊciowego wskaênika syntetycznego rozwoju bàdê innowacyjnoÊci, który jest wyznaczany jako Êrednia arytmetyczna czàstkowych wskaêników syntetycznych ka˝dego z komponentów. Wybór cech okreÊlajàcych poziom rozwoju i innowacyjnoÊci badanych regionów determinowany by∏ w znacznej mierze dost´pnoÊcià danych w przekroju województw oraz porównywalnoÊcià danych w czasie. Druga kwestia jest istotna, gdy˝ badanie rozwoju województw b´dzie prowadzone na obiektookresach. Dlatego przyj´te do badaƒ województw cechy statystyczne zestawiono dla lat 1999 i 2002. Rok 1999 by∏ pierwszym rokiem funkcjonowania nowych 16 województw, natomiast dane z 2002 r. by∏y ostatnie, jakie uda∏o si´ uzyskaç w momencie przystàpienia do badaƒ. Istota obiektookresów sprowadza si´ do ujćia danych statystycznych w postaci kostki danych, w której oÊ X przedstawia wymiar obiektów, oÊ Y wymiar.

(5) InnowacyjnoÊç regionów Polski Po∏udniowo-Wschodniej. 9. zmiennych, a oÊ T wymiar czasu. Dowolna liczba w kostce danych jest oznat czona przez x ij, gdzie: i – obiekty (dla rozwa˝aƒ w niniejszym punkcie i = 1, 2,..., 16), j – zmienne (j = 1, 2,..., k; k – liczba cech w komponencie), t – moment obserwacji (t = 1, 2). Jest to wić wartoÊç cechy j-tej w i-tym obiekcie w t-tym momencie. Macierz obserwacji jest macierzà blokowà majàcà postaç: X = [X(1) X(2)], gdzie: X(1) – macierz obserwacji z 1999 r., X(2) – macierz obserwacji z 2002 r. Warto zwróciç uwag´, ˝e standaryzacj´ zmiennych przeprowadzono za pomocà Êredniej arytmetycznej i odchylenia standardowego obliczanymi jednorazowo dla ca∏ego zbioru obiektookresów. Operacja taka jest wymagana dla zapewnienia porównywalnoÊci danych w czasie4.. 3. Analiza i ocena innowacyjnoÊci województw Badanie poziomu rozwoju województw. Pierwszym etapem badaƒ wed∏ug za∏o˝onej metodologii by∏o wyznaczenie komponentów reprezentujàcych ró˝ne aspekty (przejawy) rozwoju województw. Nale˝à do nich: demografia, kapita∏ ludzki, rynek pracy, potencja∏ przemys∏owy, rolnictwo, infrastruktura techniczna, warunki ˝ycia, ochrona zdrowia i opieka spo∏eczna, oÊwiata i wychowanie, stan i ochrona Êrodowiska naturalnego. Wykaz cech przyj´tych w ramach poszczególnych komponentów przedstawia tabela 1. Wst´pnie wyznaczona liczba 69 cech zosta∏a zmodyfikowana za pomocà dendrytu. Usuni´to cechy zbyt wysoko ze sobà skorelowane, uzyskujàc w ten sposób list´ wskaêników diagnostycznych wykorzystanych w dalszej cz´Êci badania (cechy usuni´te zosta∏y w tabeli 1 zapisane tekstem pochy∏ym). Najwy˝sze wspó∏czynniki korelacji analizowanych cech w tej cz´Êci badania przedstawia dendryt na rys. 1. WartoÊç krytyczna wspó∏czynnika korelacji przyj´ta w za∏o˝eniach, pozwoli∏a wyeliminowaç cechy zbyt mocno ze sobà skorelowane. W wyniku powy˝szej operacji otrzymano katalog wskaêników diagnostycznych wykorzystanych w dalszej cz´Êci badania. Tak wyselekcjonowane cechy diagnostyczne pos∏u˝y∏y do wyznaczenia czàstkowych syntetycznych wskaêników rozwoju badanych regionów, w ramach wyspecyfikowanych 8 komponentów. Szczegó∏owo wskaêniki czàstkowe i wskaênik ca∏oÊciowy prezentuje tabela 2.. 4 Taksonomiczna analiza przestrzennego zró˝nicowania poziomu ˝ycia w Polsce w ujćiu dynamicznym, red. A. ZeliaÊ, AE w Krakowie, Kraków 2000, s. 98..

(6) Tadeusz Kud∏acz, Marek Reichel. 10. Tabela 1. Cechy charakteryzujàce poziom rozwoju regionów Lp.. Komponent. Lista cech. 1. 2. 1. Demografia, kapita∏ ludzki, rynek pracy. Poziom urbanizacji – LudnoÊç w miastach jako % ogó∏u osób LudnoÊç w wieku produkcyjnym jako % ludnoÊci ogó∏em Saldo migracji wewn´trznych i zagranicznych na 1000 osób Stopa bezrobocia Bezrobocie trwa∏e jako % bezrobocia ogó∏em Pracujàcy ogó∏em na 1000 osób. 3. 2. Potencja∏ przemys∏owy. Produkcja sprzedana przemys∏u (ceny bie˝àce) w tys. z∏ na 1 mieszkaƒca Przeci´tne zatrudnienie w przemyÊle na 1000 osób WartoÊç brutto Êrodków trwa∏ych w przemyÊle (bie˝àce ceny ewidencyjne w tys. z∏ na 1 mieszkaƒca Nak∏ady inwestycyjne w przemyÊle (ceny bie˝àce) w tys. z∏ na 1 mieszkaƒca. 3. Rolnictwo. WDB w rolnictwie na 1 pracujàcego Plony zbó˝ z 1 ha w dt Plony ziemniaków z 1 ha w dt Plony buraków cukrowych z 1 ha w dt Produkcja ˝ywca rzeênego na 1 ha u˝ytków rolnych w kg Produkcja mleka z 1 ha u˝ytków rolnych w l. 4. Infrastruktura techniczna. LudnoÊç obs∏ugiwana przez oczyszczalnie Êcieków jako % ogólnej liczby osób Linie kolejowe eksploatowane normalnotorowe na 100 km2 w km (g´stoÊç linii kolejowej) Drogi publiczne o twardej nawierzchni na 100 km2 w km (g´stoÊç dróg) G´stoÊç autostrad na 10 000 km2 Drogi dwujezdniowe jako % dróg ogó∏em Ruch pasa˝erski w portach lotniczych – przyjazdy na 1000 osób Abonenci telefonii przewodowej (standardowe ∏àcza g∏ówne) na 1000 osób LudnoÊç w miastach obs∏ugiwana przez komunikacj´ miejskà w % ogó∏u ludnoÊci miast Zarejestrowane samochody na 1000 osób Sieç rozdzielcza wodociàgowa na 100 km2 Sieç rozdzielcza kanalizacyjna na 100 km2 Sieç rozdzielcza gazowa na 100 km2. 5. Warunki ˝ycia. Powierzchnia u˝ytkowa w m2 na 1 osob´ Mieszkania oddane do u˝ytku na 1000 zawartych ma∏˝eƒstw Liczba mieszkaƒ na 1000 osób Przeci´tna liczba osób w 1 mieszkaniu Liczba mieszkaƒ oddana do u˝ytku na 1000 osób Ksi´gozbiór w bibliotekach w vol. na 1000 osób Miejsca na widowni w kinach sta∏ych na 1000 osób.

(7) InnowacyjnoÊç regionów Polski Po∏udniowo-Wschodniej. 11. cd. tabeli 1 1. 2. 3. Zwiedzajàcy muzea i wystawy na 1000 osób Liczba osób na 1 sklep Liczba osób na 1 stacj´ paliw Przeci´tne miesićzne wynagrodzenie brutto w z∏ Dochody w∏asne bud˝etów gmin, powiatów i województw na 1 mieszkaƒca PKB w z∏ na 1 mieszkaƒca w 1999 r. 6. 8. Ochrona zdrowia i opieka spo∏eczna. Lekarze na 10 tys. osób Lekarze stomatolodzy na 10 tys. osób ¸ó˝ka w szpitalach ogólnych na 10 tys. osób Zgony niemowlàt na 1000 urodzeƒ ˝ywych. OÊwiata i wychowanie. Liczba liceów ogólnokszta∏càcych na 100 000 osób Liczba oddzia∏ów w liceach ogólnokszta∏càcych na 100 000 osób Liczba nauczycieli w liceach ogólnokszta∏càcych na 1000 osób aktywnych zawodowo Liczba uczniów liceów ogólnokszta∏càcych na nauczyciela Liczba uczniów liceów ogólnokszta∏càcych na oddzia∏ Liczba pracowni przedmiotowych w ogólnej liczbie pomieszczeƒ do nauczania w % Liczba szkó∏ Êrednich zawodowych na 100 000 osób Liczba oddzia∏ów w szko∏ach Êrednich zawodowych na 100 000 osób Liczba nauczycieli w Êrednich szko∏ach zawodowych na 1000 osób aktywnych zawodowo Liczba uczniów Êrednich szkó∏ zawodowych na nauczyciela Liczba uczniów Êrednich szkó∏ zawodowych na oddzia∏ Liczba szkó∏ policealnych na 100 000 osób Liczba oddzia∏ów w szko∏ach policealnych na 100 000 osób Liczba nauczycieli w szko∏ach policealnych na 1000 osób aktywnych zawodowo Liczba uczniów szkó∏ policealnych na nauczyciela Liczba uczniów szkó∏ policealnych na oddzia∏. Stan i ochrona Êrodowiska naturalnego. Emisja zanieczyszczeƒ py∏owych na 1 km2 w t Emisja zanieczyszczeƒ gazowych na 1 km2 w t Âcieki przemys∏owe i komunalne wymagajàce oczyszczenia w m3 na 1000 osób Âcieki oczyszczane w % Êcieków wymagajàcych oczyszczenia (% Êcieków oczyszczonych) Powierzchnia obszarów prawnie chronionych w powierzchni województw Parki, zieleƒce i tereny zieleni osiedlowej na 1 mieszkaƒca w m2 Nak∏ady inwestycyjne na ochron´ Êrodowiska w z∏ na 1 mieszkaƒca Nak∏ady inwestycyjne na gospodark´ wodnà w z∏ na 1 mieszkaƒca. èród∏o: opracowanie w∏asne..

(8) Tadeusz Kud∏acz, Marek Reichel. 12. –0,660 –0,660. 68 68. 38 38 0,566 0,566. 67 67. 33. 0,760. 65 65. –0,617. 53 53. –0,627. 0,266 0,266. 54 54 35 35. 0,625 0,625. 0,506 0,506. 27 27. –0,627. 0,945 ,5 0,945. 99. 0,661 0,661. 18 18. –0,617. 40. 45 45 10 10. 0,760. 0,820 0,820 0,885 0,885. 8 8 62 62. 0,819 0,818 0,819. 28 28. 0,605 0,605 59 59. 0,728 0,728 0,752 0,752 0,917 0,917 0,831 0,831. 0,660. 64 64. 0,660. 0,705 0,705. 30 30 0,976 0,976 33 33 0,696 0,696 22 ,5 0,784 0,784 41 41. 14 14. –0,609 –0,609. 47 47. –0,753 –0,753. 56 56. 13 13. 0,691 0,691 –0,766 –0,766. 50 50. –0,695 –0,695 0,645 0,645. 23 23. 0,758 0,758 0,702 0,702. 39 39. 0,617 ,5 ,5 2 0,617 0,892 0,892 40 46 46. 11 11 58 58 25 25. –0,512 –0,512. 37 37. 0,840 0,840. 0,550 0,550. 51 51. 57 57. 0,465 0,465. 15 15. 0,640 ,5 0,640 48 48. 0,895 0,895 77. 16 16. 0,690. 0,690. 0,743. 0,7430,724 21 21 11 0,700 0,700 0,794 –0,723 0,794 –0,723 63 63 0,818. 19 19 0,812 0,812 26 26. 32 32. 44. –0,732 –0,732. 66 –0,723 –0,723. 69 69 0,563 0,563. 22 –0,691 –0,691. 31 31. 20 20 0,632. 0,783 0,783. 0,632. 44 44. –0,658 –0,658 66 66 52 52. 17 17. –0,728 –0,728. –0,980 –0,986. –0,557 –0,557 60 60. 49 49. –0,700 –0,700 0,751 0,751. 0,548 0,548. 36 36. 55 55. –0,785 –0,785 –0,760 –0,760. 29 29 61 61. –0,605 –0,607. 55. 42 42 –0,585 –0,585. 12 12. 0,691 0,691 0,666 0,666 0,756 0,756. 43 43. 24 24. ––0,633 0,633 34 34. Rys. 1. Dendryt ilustrujàcy skorelowanie analizowanych cech okreÊlajàcych rozwój regionów èród∏o: opracowanie w∏asne.. SpoÊród trzech województw: ma∏opolskiego, podkarpackiego i Êwi´tokrzyskiego, jedynie to pierwsze charakteryzuje si´ poziomem rozwoju przewy˝szajàcym Êrednià dla Polski. Sytuacja ta dotyczy zarówno 1999 jak i 2002 r. Âredni poziom wskaênika syntetycznego dla Polski w 1999 r. wynosi∏ 0,308,.

(9) InnowacyjnoÊç regionów Polski Po∏udniowo-Wschodniej. 13. podczas gdy wartoÊci tego wskaênika dla wspomnianych województw wynosi∏y odpowiednio: 0,311, 0,202 i 0,263. W 2002 r. Êrednia dla Polski wynosi∏a 0,347, a dla poszczególnych województw: 0,354, 0,240, 0,290. Rozwijajàc analiz´, mo˝na wskazaç na nast´pujàcà w∏aÊciwoÊç. Wspó∏czynnik rozst´pu5 w 2002 r. wynosi 0,631 i jest ni˝szy od obliczonego dla 1999 r. (0,655). Ró˝nice pomi´dzy obliczonymi wspó∏czynnikami sà niewielkie, wskazuje to jednak, ˝e poziom rozwoju regionów w 1999 r. mia∏ charakter bardziej zró˝nicowany. Potwierdza to obliczenie wspó∏czynnika zmiennoÊci, który dla lat 1999 i 2002 wynosi∏ odpowiednio: 0,192 i 0,186. Tendencje kszta∏towania si´ poziomu rozwoju województw Polski prezentuje rys. 2. Niemal wszystkie województwa zanotowa∏y w badanym okresie wzrost poziomu rozwoju, a wyjàtkiem okaza∏o si´ jedynie województwo pomorskie, którego rozwój cechowa∏a ujemna dynamika. Regiony Polski Po∏udniowoWschodniej charakteryzowa∏y si´ zbli˝onà dynamikà wskaênika rozwoju w stosunku do wi´kszoÊci pozosta∏ych jednostek.. 0,500 0,450 0,400 0,350 0,300 0,250 0,200 1999 r. ma∏opolskie. 2002 r. podkarpackie. Êwi´tokrzyskie. Rys. 2. Kszta∏towanie si´ ca∏oÊciowego wskaênika syntetycznego poziomu rozwoju województw w 1999 i 2002 r. èród∏o: opracowanie w∏asne.. 5 Wspó∏czynnik rozst´pu obliczono tu jako stosunek ró˝nicy wartoÊci maksymalnej i minimalnej wskaênika syntetycznego do wartoÊci Êredniej arytmetycznej tego wskaênika. Wspó∏czynnik zmiennoÊci jest stosunkiem odchylenia standardowego wskaênika syntetycznego do jego Êredniej arytmetycznej. Nale˝y zauwa˝yç, ˝e wartoÊci drugiej miary sà wynikiem pe∏nego spektrum ró˝nic mi´dzy badanymi jednostkami. Ka˝da jednostka ma jakiÊ wp∏yw na koƒcowy wynik. Pierwsza miara jedynie zasadza si´ na wartoÊciach ekstremalnych i tylko dwie jednostki (najni˝ej i najwy˝ej oceniana) przesàdzajà o koƒcowym wyniku..

(10) Tadeusz Kud∏acz, Marek Reichel. 14. Infrastruktura techniczna. Warunki ˝ycia. Ochrona zdrowia i opieka spo∏eczna. OÊwiata i wychowanie. Stan i ochrona Êrodowiska naturalnego. Uogólniony poziom rozwoju regionów. 0,366 0,114 0,194 0,163 0,382 0,453 0,290 0,329 0,200 0,179 0,340 0,528 0,244 0,091 0,380 0,226. 0,305 0,283 0,260 0,340 0,241 0,157 0,371 0,206 0,079 0,254 0,169 0,116 0,144 0,244 0,285 0,340. 0,256 0,143 0,457 0,168 0,497 0,445 0,407 0,230 0,139 0,646 0,401 0,330 0,245 0,163 0,265 0,239. 0,318 0,121 0,288 0,156 0,250 0,170 0,311 0,210 0,284 0,364 0,243 0,244 0,319 0,280 0,141 0,358. 0,338 0,202 0,215 0,384 0,164 0,266 0,192 0,365 0,301 0,236 0,435 0,280 0,360 0,277 0,250 0,183. 0,336 0,258 0,251 0,280 0,360 0,311 0,402 0,324 0,202 0,309 0,339 0,404 0,263 0,227 0,364 0,302. 0,454 0,397 0,260 0,422 0,361 0,376 0,490 0,215 0,222 0,290 0,393 0,320 0,334 0,306 0,443 0,457. 0,329 0,204 0,549 0,279 0,588 0,397 0,496 0,279 0,199 0,627 0,273 0,487 0,302 0,200 0,385 0,479. 0,325 0,236 0,423 0,449 0,259 0,179 0,196 0,421 0,301 0,374 0,284 0,297 0,182 0,292 0,268 0,331. 0,284 0,273 0,214 0,358 0,176 0,282 0,201 0,293 0,300 0,196 0,236 0,233 0,397 0,283 0,263 0,163. 0,381 0,332 0,290 0,334 0,403 0,354 0,441 0,348 0,240 0,332 0,329 0,459 0,290 0,260 0,444 0,315. Rolnictwo. Potencja∏ przemys∏owy. Województwo. Demografia, kapita∏ ludzki, rynek pracy. Tabela 2. WielkoÊci wskaêników syntetycznych czàstkowych oraz ca∏oÊciowy wskaênik syntetyczny rozwoju województw w 1999 r. i 2002 r.. 1999 DolnoÊlàskie Kujawsko-Pomorskie Lubelskie Lubuskie ¸ódzkie Ma∏opolskie Mazowieckie Opolskie Podkarpackie Podlaskie Pomorskie Âlàskie Âwi´tokrzyskie Warmiƒsko-Mazurskie Wielkopolskie Zachodniopomorskie. 0,553 0,422 0,258 0,450 0,543 0,386 0,551 0,424 0,162 0,317 0,524 0,703 0,274 0,253 0,519 0,489. 0,407 0,379 0,113 0,314 0,400 0,350 0,727 0,529 0,256 0,136 0,355 0,755 0,301 0,150 0,469 0,332. 0,141 0,402 0,225 0,262 0,400 0,259 0,370 0,300 0,196 0,338 0,243 0,277 0,214 0,361 0,602 0,248. 2002 DolnoÊlàskie Kujawsko-Pomorskie Lubelskie Lubuskie ¸ódzkie Ma∏opolskie Mazowieckie Opolskie Podkarpackie Podlaskie Pomorskie Âlàskie Âwi´tokrzyskie Warmiƒsko-Mazurskie Wielkopolskie Zachodniopomorskie. 0,344 0,256 0,224 0,208 0,383 0,344 0,460 0,250 0,102 0,281 0,318 0,505 0,201 0,027 0,465 0,195. èród∏o: opracowanie w∏asne.. 0,592 0,465 0,169 0,414 0,533 0,436 0,895 0,603 0,351 0,211 0,512 0,896 0,400 0,248 0,604 0,354. 0,187 0,493 0,233 0,316 0,480 0,259 0,448 0,350 0,181 0,376 0,229 0,317 0,214 0,476 0,692 0,238. 0,532 0,329 0,247 0,222 0,446 0,558 0,339 0,374 0,261 0,302 0,386 0,613 0,290 0,247 0,428 0,305.

(11) InnowacyjnoÊç regionów Polski Po∏udniowo-Wschodniej. 15. Mimo ˝e województwa podkarpackie i Êwi´tokrzyskie zanotowa∏y wzrost wskaênika rozwoju w 2002 r. w stosunku do 1999 r., to i tak pozostajà na doÊç odleg∏ych pozycjach w stosunku do pozosta∏ych województw (tabela 3). Tabela 3. Województwa w latach 1999 i 2002 wed∏ug uporzàdkowanego syntetycznego wskaênika rozwoju 1999. 2002. Lp.. Di. Województwo 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16. Âlàskie Mazowieckie Wielkopolskie ¸ódzkie Pomorskie DolnoÊlàskie Opolskie Ma∏opolskie Podlaskie Zachodniopomorskie Lubuskie Âwi´tokrzyskie Kujawsko-Pomorskie Lubelskie Warmiƒsko-Mazurskie Podkarpackie. 0,404 0,402 0,364 0,360 0,339 0,336 0,324 0,311 0,309 0,302 0,280 0,263 0,258 0,251 0,227 0,202. Di. Województwo Âlàskie Mazowieckie Wielkopolskie ¸ódzkie Pomorskie DolnoÊlàskie Opolskie Ma∏opolskie Podlaskie Zachodniopomorskie Lubuskie Âwi´tokrzyskie Kujawsko-Pomorskie Lubelskie Warmiƒsko-Mazurskie Podkarpackie. 0,459 0,444 0,441 0,403 0,381 0,354 0,348 0,334 0,332 0,332 0,329 0,315 0,290 0,290 0,260 0,240. èród∏o: opracowanie w∏asne.. 1999. 0,25 0,30 0,35. Rys. 3. Poziom rozwoju regionów Polski èród∏o: opracowanie w∏asne.. 2002. 0,25 0,30 0,35.

(12) 16. Tadeusz Kud∏acz, Marek Reichel. Najlepiej pod wzgl´dem wskaênika rozwoju prezentujà si´ województwa: Êlàskie, wielkopolskie, mazowieckie, ∏ódzkie. Do najs∏abiej rozwini´tych nale˝à: lubelskie, Êwi´tokrzyskie, warmiƒsko-mazurskie i podkarpackie. Z grona województw s∏abo rozwini´tych wyraênà dynamikà wzrostu wyliczonego wskaênika cechuje si´ województwo kujawsko-pomorskie. W 2002 r. zakwalifikowa∏o si´ ono do grupy województw o Êrednim poziomie wskaênika rozwoju. Dwa spoÊród szczegó∏owo badanych dalej województw (podkarpacie, Êwi´tokrzyskie) zaliczajà si´ do regionów najs∏abiej rozwini´tych, natomiast województwo ma∏opolskie jest na Êrednim poziomie rozwoju, awansujàc z 8 miejsca w 1999 r. na 6 w 2002 r. Przestrzenne zró˝nicowanie rozwoju kraju przedstawiono na rys. 3. Obliczony ca∏oÊciowy syntetyczny wskaênik pozwoli∏ na wyodr´bnienie grup województw charakteryzujàcych si´ zbli˝onym poziomem rozwoju. OkreÊlono w ten sposób cztery grupy województw: I grupa – o najwy˝szym wskaêniku rozwoju, II grupa – o wysokim wskaêniku rozwoju, III grupa – o Êrednim wskaêniku rozwoju, IV grupa – o niskim wskaêniku rozwoju. W 1999 r. do grupy o najwy˝szym wskaêniku rozwoju mo˝na zaliczyç województwo: mazowieckie, ∏ódzkie, wielkopolskie, Êlàskie. W sk∏ad tej grupy wesz∏y w 2002 r. województwa: ma∏opolskie i dolnoÊlàskie. Grupa II w 1999 r. sk∏ada∏a si´ z nast´pujàcych województw: zachodniopomorskiego, pomorskiego, podlaskiego, dolnoÊlàskiego, opolskiego, ma∏opolskiego. W 2002 r. zasz∏y istotne zmiany w sk∏adzie tej grupy. Do wy˝szej grupy awansowa∏y regiony: ma∏opolski i dolnoÊlàski, natomiast w sk∏ad tej grupy wesz∏y województwa: kujawsko-pomorskie i lubuskie. Grupa III w 1999 r. to województwa: lubuskie, kujawsko-pomorskie, Êwi´tokrzyskie i lubelskie, natomiast prezentowana grupa w 2002 r. obejmowa∏a nast´pujàce regiony: warmiƒsko-mazurskie, Êwi´tokrzyskie i lubelskie. Grup´ o niskim wskaêniku rozwoju w 1999 r. tworzy∏y województwa: warmiƒsko-mazurskie i podkarpackie. Sk∏ad tej grupy w 2002 r. to jedynie województwo podkarpackie. Z powy˝szej analizy wynika, ˝e zmiany w strukturach wyspecyfikowanych grup zachodzi∏y w∏aÊciwie w ka˝dej z nich. Pozytywnym aspektem tych zmian by∏o to, ˝e by∏y one zawsze zwiàzane z polepszeniem warunków rozwojowych badanych regionów. Nawet województwo pomorskie (ujemna dynamika rozwoju) nie zanotowa∏o spadku z grupy II. Rozpatrujàc województwa Polski Po∏udniowo-Wschodniej warto równie˝ zauwa˝yç, ˝e najwy˝szà dynamikà wzrostu charakteryzowa∏o si´ w badanym okresie województwo podkarpackie – 18,8%. Mniejszà dynamik´ wzrostu wskaênika zanotowa∏o województwo ma∏opolskie – 13,8%. Najwolniejszy wzrost wskaênika rozwoju mia∏o województwo Êwi´tokrzyskie.

(13) InnowacyjnoÊç regionów Polski Po∏udniowo-Wschodniej. 17. 1999 1. Demografia, kapita∏ ludzki, rynek pracy 0,600 0,500. 8. Stan i ochrona Êrodowiska naturalnego. 2. Potencja∏ przemys∏owy. 0,400 0,300 0,200 0,100. 7. OÊwiata i wychowanie. 3. Rolnictwo. 0,000. 4. Infrastruktura techniczna. 6. Ochrona zdrowia i opieka spo∏eczna 5. Warunki ˝ycia. 2002 1. Demografia, kapita∏ ludzki, rynek pracy 0,600 0,500. 8. Stan i ochrona Êrodowiska naturalnego. 2. Potencja∏ przemys∏owy. 0,400 0,300 0,200 0,100. 7. OÊwiata i wychowanie. 3. Rolnictwo. 0,000. 6. Ochrona zdrowia i opieka spo∏eczna. 4. Infrastruktura techniczna. 5. Warunki ˝ycia Województwa:. ma∏opolskie. podkarpackie. Êwi´tokrzyskie. Rys. 4. Wp∏yw poszczególnych komponentów na poziom rozwoju województw w latach 1999 i 2002 èród∏o: opracowanie w∏asne..

(14) 18. Tadeusz Kud∏acz, Marek Reichel. (10,3%)6. Wp∏yw poszczególnych komponentów na ostateczny poziom wskaêników rozwoju województwa ma∏opolskiego, podkarpackiego i Êwi´tokrzyskiego pokazno na rys. 4. Analizujàc poszczególne komponenty w województwie ma∏opolskim, mo˝na zauwa˝yç, ˝e w 1999 r. najwi´kszy wp∏yw na poziom wskaênika mia∏y sfery: infrastruktura techniczna, ochrona zdrowia i opieka spo∏eczna oraz komponent charakteryzujàcy demografi´, kapita∏ ludzki i rynek pracy. Na poziom rozwoju województwa s∏abo w tym okresie wp∏ywa∏y nast´pujàce komponenty: rolnictwo, oÊwiata i wychowanie oraz warunki ˝ycia. W 2002 r. wielkoÊç wskaênika rozwoju województwa ma∏opolskiego ukszta∏towa∏a nieco inna lista komponentów. W tym okresie najwi´ksze znaczenie mia∏a infrastruktura techniczna, potencja∏ przemys∏owy, a tak˝e ochrona zdrowia i opieka spo∏eczna. Niski wp∏yw na wielkoÊç wskaênika mia∏a oÊwiata i wychowanie, rolnictwo, a tak˝e stan i ochrona Êrodowiska naturalnego. Rozpatrujàc województwo podkarpackie, mo˝na stwierdziç, ˝e w 1999 r. najwy˝szy wp∏yw mia∏a oÊwiata i wychowanie, stan i ochrona Êrodowiska naturalnego oraz potencja∏ przemys∏owy. Najs∏abiej wp∏ywa∏y na poziom rozwoju: warunki ˝ycia, demografia, kapita∏ ludzki i rynek pracy, a tak˝e ochrona zdrowia i opieka spo∏eczna. W 2002 r. komponenty mocno wp∏ywajàce na wartoÊç wskaênika rozwoju nie uleg∏y zmianie w stosunku do 1999 r. Lista komponentów s∏abo wp∏ywajàcych na poziom rozwoju w 2002 r. zosta∏a uzupe∏niona przez komponent – rolnictwo, zamiast komponentu – warunki ˝ycia. Na poziom rozwoju województwa Êwi´tokrzyskiego w 1999 r. wp∏ywa∏y: oÊwiata i wychowanie, stan i ochrona Êrodowiska naturalnego oraz potencja∏ przemys∏owy. Najmniejszy wp∏yw mia∏ komponent – warunki ˝ycia. W 2002 r. najwi´kszym wp∏ywem na poziom rozwoju charakteryzujà si´: potencja∏ przemys∏owy, stan i ochrona Êrodowiska naturalnego oraz warunki ˝ycia. Najmniejszy udzia∏ we wskaêniku rozwoju mia∏y w tym okresie trzy komponenty: oÊwiata i wychowanie, demografia, kapita∏ ludzki oraz rolnictwo. Badanie innowacyjnoÊci województw. InnowacyjnoÊç województw badano w przekroju nast´pujàcych trzech komponentów: 1) szkolnictwo wy˝sze, 2) sfera B + R, 3) inwestycje i Êrodki trwa∏e. Wykaz cech zgrupowanych w powy˝szych komponentach oraz zestaw cech diagnostycznych prezentuje tabela 4. WyjaÊnienia wymaga wyszczególniony w zestawieniu komponent – inwestycje i Êrodki trwa∏e. Zestawiono w nim cechy statystyczne dotyczàce potencja∏u przemys∏owego, które zosta∏y wykorzystane równie˝ do oceny rozwoju regionów. Zabieg taki wià˝e si´ z tym, ˝e przemys∏ w du˝ej mierze decyduje o rozwoju jednostek terytorialnych z jednej strony, z drugiej zaÊ wp∏ywa równie˝ na potencja∏ innowacyjny. 6 Jako miar´ dynamiki zastosowano tu tempo wzrostu wyznaczane za pomocà nast´pujàcej formu∏y: Di2002 – Di1999 . 100%. tw = Di1999.

(15) InnowacyjnoÊç regionów Polski Po∏udniowo-Wschodniej. 19. Tabela 4. Cechy charakteryzujàce innowacyjnoÊç regionów Lp.. Komponent. Lista cech. 1. Szkolnictwo wy˝sze Szko∏y wy˝sze ogó∏em w liczbach bezwzgl´dnych Filie, punkty konsultacyjne ogó∏em w liczbach bezwzgl´dnych Liczba szkó∏ wy˝szych paƒstwowych w liczbach bezwzgl´dnych Liczba szkó∏ wy˝szych wraz z filiami i punktami konsultacyjnymi na 1 000 000 osób Liczba studentów na 1000 osób Liczba absolwentów na 1000 osób Liczba nauczycieli na 1000 osób aktywnych zawodowo. 2. Sfera B + R. Liczba jednostek B + R w liczbach bezwzgl´dnych Liczba jednostek B + R na 100 000 osób Nak∏ady na dzia∏alnoÊç innowacyjnà w przemyÊle (ceny bie˝àce) w z∏ na 1 mieszkaƒca Nak∏ady w∏asne na dzia∏alnoÊç innowacyjnà w przemyÊle w nak∏adach ogó∏em Nak∏ady na dzia∏alnoÊç badawczo-rozwojowà (ceny bie˝àce na 1 mieszkaƒca w z∏ Nak∏ady na dzia∏alnoÊç badawczo-rozwojowà (ceny bie˝àce) – relacja do PKB w % Nak∏ady bie˝àce na B + R w mln z∏ na 1 mieszkaƒca Nak∏ady na B + R – inwestycyjne na Êrodki trwa∏e w mln z∏ na 1 mieszkaƒca Zatrudnieni w dzia∏alnoÊci B + R na 1000 osób aktywnych zawodowo ogó∏em Zatrudnieni pracownicy naukowo -badawczy w dzia∏alnoÊci B + R na 1000 osób aktywnych zawodowo Zatrudnieni w dzia∏alnoÊci B + R z tytu∏em naukowym profesora jako % ogó∏u zatrudnionych Linie produkcyjne automatyczne na 10 000 podmiotów gosp. nar. Centra obróbkowe na 10 000 podmiotów gosp. nar. Roboty i manipulatory przemys∏owe na 10 000 podmiotów gosp. nar. Komputery do sterowania i regulacji procesami technologicznymi na 10 000 podmiotów gosp. nar. Przedsi´biorstwa posiadajàce lokalne sieci komputerowe (LAN) na 10 000 podmiotów gosp. nar. Przedsi´biorstwa korzystajàce z us∏ug internetu na 10 000 podmiotów gosp. nar.. 3. Inwestycje i Êrodki trwa∏e. Produkcja sprzedana przemys∏u (ceny bie˝àce) w tys. z∏ na 1 mieszkaƒca WartoÊç brutto Êrodków trwa∏ych w gosp. nar. (bie˝àce ceny ewidencyjne) w tys. z∏ na 1 mieszkaƒca WartoÊç brutto Êrodków trwa∏ych w przemyÊle (bie˝àce ceny ewidencyjne w tys. z∏ na 1 mieszkaƒca Nak∏ady inwestycyjne w przemyÊle (ceny bie˝àce) w tys. z∏ na 1 mieszkaƒca Nak∏ady inwestycyjne w gosp. nar. (ceny bie˝àce w tys. z∏ na 1 mieszkaƒca. èród∏o: opracowanie w∏asne..

(16) Tadeusz Kud∏acz, Marek Reichel. 20. Wytypowane wskaêniki diagnostyczne da∏y podstaw´ do okreÊlenia czàstkowych syntetycznych wskaêników innowacji badanych regionów w ramach wyspecyfikowanych trzech komponentów. Wskaêniki te wraz ze wskaênikiem ca∏oÊciowym prezentuje tabela 5. Tabela 5. WielkoÊci wskaêników syntetycznych czàstkowych oraz ca∏oÊciowy wskaênik syntetyczny innowacyjnoÊci województw w 1999 i 2002 r. Województwo. Szkolnictwo wy˝sze. B+R. Inwestycje i Êrodki trwa∏e. Uogólniony poziom innowacyjnoÊci województw. 0,397 0,133 0,272 0,411 0,326 0,440 0,455 0,005 0,304 0,496 0,238 0,473 0,163 0,268 0,542 0,368. 0,366 0,191 0,259 0,334 0,287 0,368 0,412 0,144 0,286 0,315 0,249 0,413 0,162 0,244 0,436 0,291. 0,443 0,212 0,458 0,342 0,503 0,566 0,819 0,062 0,459 0,600 0,397 0,644 0,249 0,252 0,532 0,518. 0,453 0,265 0,395 0,326 0,453 0,483 0,647 0,182 0,437 0,447 0,389 0,529 0,286 0,306 0,464 0,413. 1999 DolnoÊlàskie Kujawsko-Pomorskie Lubelskie Lubuskie ¸ódzkie Ma∏opolskie Mazowieckie Opolskie Podkarpackie Podlaskie Pomorskie Âlàskie Âwi´tokrzyskie Warmiƒsko-Mazurskie Wielkopolskie Zachodniopomorskie. 0,398 0,151 0,279 0,310 0,298 0,421 0,531 0,028 0,209 0,403 0,219 0,386 0,168 0,205 0,421 0,454. 0,302 0,290 0,227 0,280 0,237 0,244 0,251 0,398 0,345 0,045 0,290 0,380 0,154 0,260 0,344 0,050 2002. DolnoÊlàskie Kujawsko-Pomorskie Lubelskie Lubuskie ¸ódzkie Ma∏opolskie Mazowieckie Opolskie Podkarpackie Podlaskie Pomorskie Âlàskie Âwi´tokrzyskie Warmiƒsko-Mazurskie Wielkopolskie Zachodniopomorskie èród∏o: opracowanie w∏asne.. 0,502 0,254 0,462 0,341 0,516 0,589 0,850 0,115 0,402 0,545 0,395 0,574 0,312 0,286 0,513 0,570. 0,415 0,329 0,265 0,295 0,339 0,294 0,273 0,368 0,451 0,196 0,374 0,369 0,298 0,379 0,346 0,150.

(17) InnowacyjnoÊç regionów Polski Po∏udniowo-Wschodniej. 221. 0,536 0,536. 0,518 0,518. 20. 21. 19. 0,628. -0,610 ,. 0,739 0,739 23 23. 24 24. 44. 0,689 0,689. 18 18. -0,699 -0,699 0,853 0,853 55. 66. 0,724 0,724 0,640 0,640 10 10. 26 26. 0,534 0,534 27 27. 0,728 0,728. 29. 0,805 0,805 0,764 0,764 25 25. 8. 0,535. 22 0,535 22. 13 13. 0,945 0,945. 0,886 0,954 0,954. 0,944 0,944. 11. 12 12. 0,992 0,992. 0,779. 28 28. 0,946 0,946 0,939 0,939 14 14 0,414. 2. 99. 0,650 0,650 0,839. 16 16. 0,839. 3. 0,940 0,940 0,775 0,775. 15 15. 11 11. 17 17. 77. Rys. 5. Dendryt ilustrujàcy skorelowanie analizowanych cech okreÊlajàcych innowacyjnoÊç regionów èród∏o: opracowanie w∏asne.. W 1999 r. Êrednia wartoÊç ca∏oÊciowego wskaênika syntetycznego innowacyjnoÊci województw wynosi∏a 0,297. Analizujàc województwa Polski Po∏udniowo-Wschodniej, mo˝na zauwa˝yç, ˝e powy˝ej tej wartoÊci znalaz∏o si´ jedynie województwo ma∏opolskie. WartoÊç wskaênika dla tego województwa wynios∏a 0,368. Województwo podkarpackie zanotowa∏o wskaênik na poziomie 0,286, a Êwi´tokrzyskie 0,162, natomiast w 2002 r. Êrednia wartoÊç tego wskaênika wynios∏a 0,405; powy˝ej tej wartoÊci znalaz∏y si´ dwa województwa: ma∏opolskie (0,483) i podkarpackie (0,437). Nie osiàgn´∏o wartoÊci Êredniej województwo Êwi´tokrzyskie. Zanotowano tu wskaênik jedynie na poziomie 0,286. Podobnie jak przy wyznaczaniu wskaênika rozwoju, tak i tym razem wyznaczono dodatkowe wspó∏czynniki charakteryzujàce zbiór ca∏oÊciowych (uogólnionych) wskaêników syntetycznych. Wyznaczony wspó∏czynnik rozst´pu dla lat 1999 i 2002 wynosi odpowiednio 0,982 i 1,149. Rozst´p pomi´dzy minimalnà a maksymalnà wartoÊcià wskaênika syntetycznego by∏ zatem wi´kszy w 2002 r. Istotniejszy z punktu widzenia badanej zmiennoÊci jest wspó∏czynnik zmiennoÊci, który wynosi∏ w kolejnych okresach 0,297 i 0,279. Wskazuje to, ˝e w 2002 r. województwa by∏y mniej zró˝nicowane pod wzgl´dem wskaênika.

(18) Tadeusz Kud∏acz, Marek Reichel. 22. 0,700 0,600 0,500 0,400 0,300 0,200 0,100 1999 r. ma∏opolskie. 2002 r. podkarpackie. Êwi´tokrzyskie. Rys. 6. Kszta∏towanie si´ ca∏oÊciowego wskaênika syntetycznego poziomu innowacyjnoÊci województw w latach 1999 i 2002 èród∏o: opracowanie w∏asne.. 1999. 0,22 0,34 0,45. 2002. 0,22 0,34 0,45. Rys. 7. Poziom innowacyjnoÊci regionów Polski èród∏o: opracowanie w∏asne..

(19) InnowacyjnoÊç regionów Polski Po∏udniowo-Wschodniej. 23. syntetycznego innowacyjnoÊci ni˝ w 1999 r. Tendencje kszta∏towania si´ poziomu innowacyjnoÊci województw Polski prezentuje rys. 6. Jedynym województwem, które zanotowa∏o spadek poziomu wskaênika innowacyjnoÊci, jest województwo lubuskie, natomiast pozosta∏e wykazujà wzrost syntetycznego wskaênika innowacyjnoÊci. InnowacyjnoÊç badanych regionów: ma∏opolskiego, podkarpackiego i Êwi´tokrzyskiego, w stosunku do rozwoju tych jednostek prezentuje si´ w korzystniejszym Êwietle. Tabela 6 zawiera monotonicznie uporzàdkowane regiony Polski pod wzgl´dem wskaênika poziomu innowacyjnoÊci w badanych okresach. Najlepiej pod wzgl´dem wskaênika innowacyjnoÊci prezentujà si´ województwa: wielkopolskie, Êlàskie, mazowieckie i ma∏opolskie, natomiast do regionów najs∏abiej rozwini´tych nale˝à województwa: opolskie, kujawsko-pomorskie, Êwi´tokrzyskie i warmiƒsko-mazurskie. Najwi´kszà dynamikà charakteryzuje si´ województwo mazowieckie, które zanotowa∏o du˝y wzrost ca∏oÊciowego wskaênika syntetycznego i awansowa∏o z 3 pozycji w 1999 r. na 1 pozycj´ w 2002 r. Województwo podkarpackie zarówno w 1999 r. jak i w 2002 r. wyprzedza województwo Êwi´tokrzyskie i zalicza si´ pod wzgl´dem wskaênika poziomu innowacyjnoÊci do województw Êrednio rozwini´tych. Przestrzenne zró˝nicowanie innowacyjnoÊci kraju prezentuje rys. 7. Tabela 6. Województwa w latach 1999 i 2002 wed∏ug uporzàdkowanego syntetycznego wskaênika poziomu innowacyjnoÊci 1999 Lp. Województwo 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16. Wielkopolskie Âlàskie Mazowieckie Ma∏opolskie DolnoÊlàskie Lubuskie Podlaskie Zachodniopomorskie ¸ódzkie Podkarpackie Lubelskie Pomorskie Warmiƒsko-Mazurskie Kujawsko-Pomorskie Âwi´tokrzyskie Opolskie. èród∏o: opracowanie w∏asne.. 2002 Di 0,436 0,413 0,412 0,368 0,366 0,334 0,315 0,291 0,287 0,286 0,259 0,249 0,244 0,191 0,162 0,144. Województwo Mazowieckie Âlàskie Ma∏opolskie Wielkopolskie DolnoÊlàskie ¸ódzkie Podlaskie Podkarpackie Zachodniopomorskie Lubelskie Pomorskie Lubuskie Warmiƒsko-Mazurskie Âwi´tokrzyskie Kujawsko-Pomorskie Opolskie. Di 0,647 0,529 0,483 0,464 0,453 0,453 0,447 0,437 0,413 0,395 0,389 0,326 0,306 0,286 0,265 0,182.

(20) Tadeusz Kud∏acz, Marek Reichel. 24. Ca∏oÊciowy syntetyczny wskaênik innowacyjnoÊci pozwoli∏ na wyodr´bnienie grup województw charakteryzujàcych si´ zbli˝onym poziomem innowacyjnoÊci. Wytypowano za jego pomocà cztery grupy województw: I grupa – o najwy˝szym wskaêniku innowacyjnoÊci, II grupa – o wysokim wskaêniku innowacyjnoÊci, III grupa – o Êrednim wskaêniku innowacyjnoÊci, IV grupa – o niskim wskaêniku innowacyjnoÊci.. 1. Szkolnictwo wy˝sze 0,600 0,500. 1999. 0,400 0,300 0,200 0,100 ,. 0,000. 3. Inwestycje i Êrodki trwa∏e. 2. B + R 1. Szkolnictwo wy˝sze 0,600 0,500. 2002. 0,400 0,300 0,200 0,100 0,000 ,. 3. Inwestycje i Êrodki trwa∏e Województwo:. ma∏opolskie. 2. B + R podkarpackie. Êwi´tokrzyskie. Rys. 8. Wp∏yw poszczególnych komponentów na poziom innowacyjnoÊci województw w latach 1999 i 2002 èród∏o: opracowanie w∏asne.. W 1999 r. do grupy o najwy˝szym wskaêniku innowacyjnoÊci nie zakwalifikowa∏o si´ ˝adne województwo, natomiast wysoki przyrost wartoÊci ca∏o-.

(21) InnowacyjnoÊç regionów Polski Po∏udniowo-Wschodniej. 25. Êciowego wskaênika innowacyjnoÊci w 2002 r. spowodowa∏, ˝e w sk∏adzie tej grupy znalaz∏y si´ województwa: mazowieckie, Êlàskie, ma∏opolskie, wielkopolskie, dolnoÊlàskie, ∏ódzkie. Do II grupy w 1999 r. zaliczono województwa: wielkopolskie, Êlàskie, mazowieckie, ma∏opolskie, dolnoÊlàskie. W 2002 r. nastàpi∏y zasadnicze zmiany w sk∏adzie tej grupy. Wszystkie województwa, które charakteryzowa∏y si´ w 1999 r. wysokim wskaênikiem innowacyjnoÊci, awansowa∏y do grupy o najwy˝szej wartoÊci tego wskaênika, natomiast w 2002 r. w tej grupie znalaz∏y si´ nast´pujàce województwa: podlaskie, podkarpackie, zachodniopomorskie, lubelskie i pomorskie, a wić województwa Polski pó∏nocnej i wschodniej. Grup´ III w 1999 r. stanowi∏y nast´pujàce województwa: lubuskie, podlaskie, zachodniopomorskie, ∏ódzkie, podkarpackie, lubelskie, pomorskie, warmiƒsko-mazurskie. Wszystkie z wymienionych województw zanotowa∏y w 2002 r. wysoki przyrost wskaênika syntetycznego innowacyjnoÊci, co pozwoli∏o im na awans do grupy o wysokim wskaêniku innowacyjnoÊci, a nawet do grupy o najwy˝szym poziomie tego wskaênika (województwo ∏ódzkie). Do województw, które w 2002 r. pozosta∏y w tej grupie, tj. do województwa lubuskiego i warmiƒsko-mazurskiego do∏àczy∏y: Êwi´tokrzyskie i kujawsko-pomorskie. Analizujàc poziom syntetycznego wskaênika innowacyjnoÊci w badanych okresach, mo˝na stwierdziç, ˝e w 1999 r. grup´ o niskim wskaêniku innowacyjnoÊci tworzy∏y województwa: kujawsko-pomorskie, Êwi´tokrzyskie i opolskie. Pozytywnym zjawiskiem jest to, ˝e 2002 r. przyniós∏ spadek liczebnoÊci województw o tak niskim potencjale innowacyjnym. Sk∏ad tej grupy zosta∏ ograniczony jedynie do województwa opolskiego. Analizujàc badane województwa, warto równie˝ zauwa˝yç, ˝e najwy˝szym tempem wzrostu poziomu innowacyjnego charakteryzowa∏o si´ w badanym okresie województwo Êwi´tokrzyskie – 76,5%. Nieco s∏abiej poziom innowacyjnoÊci podnios∏o województwo podkarpackie – 52,8%. Najwolniejszy wzrost wskaênika innowacyjnoÊci zanotowa∏o województwo ma∏opolskie – 31,3%. Na rys. 8 przedstawiono wp∏yw poszczególnych komponentów na ostateczny poziom wskaêników innowacyjnoÊci województw: ma∏opolskiego, podkarpackiego i Êwi´tokrzyskiego. Wp∏yw poszczególnych komponentów na ca∏oÊciowy wskaênik syntetyczny innowacyjnoÊci województw przedstawia si´ nast´pujàco: w województwie ma∏opolskim wyraênie daje si´ zauwa˝yç, ˝e zarówno w 1999 r., jak i 2002 r. du˝y wp∏yw na wartoÊç wskaênika syntetycznego innowacyjnoÊci mia∏y komponenty: szkolnictwo wy˝sze (w 1999 r. wartoÊç wskaênika – 0,421, w 2002 r. – 0,589) oraz inwestycje i Êrodki trwa∏e (w 1999 r. – 0,440; w 2002 r. – 0,566). Najmniejsze znaczenie mia∏ komponent B + R, który by∏ charakteryzowany w 1999 r. wskaênikiem na poziomie 0,244, a w 2002 r. – 0,294. Województwo podkarpackie 1999 r. charakteryzuje si´ tym, ˝e na wielkoÊç ca∏oÊciowego syntetycznego wskaênika innowacyjnoÊci mia∏a wp∏yw g∏ównie sfera B + R (0,345). Nieco mniejsze znaczenie mia∏ komponent – inwestycje i Êrodki trwa∏e (0,304). Najmniejsze znaczenie w kszta∏towaniu potencja∏u in-.

(22) 26. Tadeusz Kud∏acz, Marek Reichel. nowacyjnego tego województwa mia∏o szkolnictwo wy˝sze (wskaênik na poziomie 0,209). 2002 r. charakteryzuje si´ bardziej równomiernym wp∏ywem poszczególnych komponentów na wartoÊç ca∏oÊciowego wskaênika innowacyjnoÊci. Wskaêniki syntetyczne poszczególnych komponentów przyjmujà nast´pujàce wartoÊci: szkolnictwo wy˝sze – 0,402; B + R – 0,451; inwestycje i Êrodki trwa∏e – 0,459. Województwo Êwi´tokrzyskie poziom potencja∏u innowacyjnego w 1999 r. zawdzićza g∏ównie szkolnictwu wy˝szemu (0,168). Pozosta∏e dwa komponenty wp∏ywajà na ca∏oÊciowy wskaênik w stopniu tylko nieco ni˝szym – B + R – 0,154; inwestycje i Êrodki trwa∏e – 0,163. Równie˝ w 2002 r. udzia∏ poszczególnych komponentów w tym regionie w kszta∏towaniu si´ ca∏oÊciowego wskaênika syntetycznego ma charakter równomierny, mo˝na jednak zauwa˝yç niewielkà przewag´ szkolnictwa wy˝szego – 0,312. Niewiele mniejszy udzia∏ ma B + R – 0,298 oraz inwestycje i Êrodki trwa∏e – 0,249. Interesujàcy wydaje si´ udzia∏ komponentu – B + R w kszta∏towaniu si´ wskaênika innowacyjnoÊci we wszystkich województwach. W 1999 r. województwo ma∏opolskie posiada∏o najwi´kszy potencja∏ innowacyjny spoÊród wytypowanych województw. Jednak wielkoÊç komponentu B + R wyraênie wskazuje przewag´ województwa podkarpackiego. W 2002 r. pozycja województwa ma∏opolskiego w odniesieniu do komponentu B + R jest najs∏absza poÊród badanych jednostek terytorialnych.. 4. Uwagi koƒcowe Jak zaznaczono we wst´pie, badanie innowacyjnoÊci Polski Po∏udniowo-Wschodniej przeprowadzono jedynie na poziomie regionów. Uda∏o si´ okreÊliç miejsce województwa ma∏opolskiego, podkarpackiego i Êwi´tokrzyskiego w zbiorze wszystkich województw pod wzgl´dem stopnia rozwoju i potencja∏u innowacyjnego. Istnieje koniecznoÊç pog∏´bienia przeprowadzonych analiz, zw∏aszcza w zakresie okreÊlenia potencja∏u innowacyjnego w strukturze subregionalnej (powiatowej). Dotychczas prowadzone w Polsce badania nad regionalnymi systemami innowacji nie uwzgl´dniajà aspektu terytorialnego, tj. struktury przestrzennej RSI. Wydaje si´, ˝e na sprawnoÊç funkcjonowania wspomnianych systemów swój wp∏yw wywiera nie tylko si∏a tworzàcych je komponentów, ale tak˝e ich rozmieszczenie w przestrzeni regionu. Innovation in the Southeastern Regions of Poland This article refers to the study – “Structure of territorially organised innovation systems,” published in Zeszyty Naukowe [Academic Papers] of the Cracow University of Economics (No. 617/2003). The empirical material presented in the article expands on the proposals advanced in the aforementioned study on innovation in regions of southeastern Poland..

(23) InnowacyjnoÊç regionów Polski Po∏udniowo-Wschodniej. 27. The objective of the conducted research is to identify the degree of differentiation of conditions for the innovative development of Poland’s southeastern voivodships within the country’s regional structure. The research enables the position of the Ma∏opolskie, Podkarpackie and Âwi´tokrzyskie voivodships to be compared to all the country’s regions with respect to the level of development and innovation. In effect, this means that the research uses a dual approach involving an evaluation of the investigated units both with respect to their development level and with respect to the potential for innovation. Of interest is the interdependence between the level of development of territorial units and their potential for innovation..

(24)