Elementy zarządzania kapitałem intelektualnym organizacji

Pełen tekst

(1)ZN_672_ wersja ostateczna. 7/7/08. 8:39 am. Page 35. Zeszyty Naukowe nr. 672. 2005. Akademii Ekonomicznej w Krakowie. Anna Pietruszka-Ortyl Katedra Zachowaƒ Organizacyjnych. Elementy zarzàdzania kapita∏em intelektualnym organizacji 1. Pojćie, istota i elementy sk∏adowe kapita∏u intelektualnego organizacji Poczàwszy od lat 90. XX w. teoria kapita∏u intelektualnego jest powszechnie podejmowana w opracowaniach z zakresu nauk o zarzàdzaniu. Co wićej, przez T.A. Stewarta uznawana jest, obok TQM i reengineeringu, za jednà z trzech koncepcji majàcych najwi´kszà wag´ i wp∏yw na form´ wspó∏czesnego zarzàdzania [17, s. IX–XI]. Nie oznacza to jednak, ˝e rodowód tego pojćia si´ga dopiero koƒca ubieg∏ego stulecia, gdy˝ w ramach nauk ekonomicznych funkcjonowa∏o ono od lat 60. XX w. Prawdopodobnie po raz pierwszy termin „kapita∏ intelektualny” zastosowali w 1958 r. dwaj analitycy finansowi, komentujàc notowania gie∏dowe kilku ma∏ych, opartych na wiedzy przedsi´biorstw bran˝y informatycznej. Stwierdzili oni, ˝e „kapita∏ intelektualny tego typu przedsi´biorstw prawdopodobnie stanowi najwa˝niejszy z ich sk∏adników”. PodkreÊlili jednoczeÊnie, ˝e wysokie notowania gie∏dowe firm informatycznych mogà byç okreÊlane jako ich „bonus intelektualny” [17, s. XIV]. W 1975 r. termin „kapita∏ intelektualny” wykorzysta∏ z kolei G.F. Feiwell, który swojà ksià˝k´ zatytu∏owa∏: „Kapita∏ intelektualny Micha∏a Kaleckiego: Studium teorii i polityki ekonomicznej” [11, s. 28–29]. Poczàtkowe zabiegi w kierunku zobrazowania znaczenia kapita∏u intelektualnego dla funkcjonowania ca∏ej organizacji i jego zdefiniowania, sprowadzi∏y si´ do wykorzystania charakterystycznej metafory. Zgodnie z nià przedsi´biorstwo przyrównano do drzewa, przy czym obecny stan tego ˝ywego organizmu reprezentujà jego: pieƒ, ga∏´zie, liÊcie czy owoce – opisy struktury organizacyjnej, raporty roczne, kwartalne, broszury korporacyjne i inne doku-.

(2) ZN_672_ wersja ostateczna. 7/7/08. 8:39 am. Page 36. 36. Anna Pietruszka-Ortyl. menty. Natomiast za przysz∏à kondycj´ drzewa odpowiada jego system korzeniowy, stanowiàcy co najmniej po∏ow´ ca∏ego organizmu. W konsekwencji, rozwa˝anie problematyki kapita∏u intelektualnego firmy jest studiowaniem korzeni wartoÊci przedsi´biorstwa, gdy˝ to one w∏aÊnie decydujà o jego przysz∏ych wynikach. Kapita∏ intelektualny wycenia wić dzia∏ania, które przez wiele lat mogà nie wp∏ywaç na zyski organizacji. JednoczeÊnie nie docenia krótkoterminowych sukcesów firmy, które nie wp∏ywajà na jej pozycj´ w przysz∏oÊci [8, s. 16–17]. Obecnie w literaturze spotkaç mo˝na wiele podejÊç do definiowania istoty kapita∏u intelektualnego, niemniej do tej pory nie istnieje jedno, powszechnie akceptowane i jednoznaczne ujćie tej problematyki. Jedne z najbardziej zaawansowanych prac w zakresie penetracji zagadnienia kapita∏u intelektualnego podj´to w firmie Skandia AFS ju˝ w 1991 r. W 1992 r. pierwszy z kilku wirtualnych zespo∏ów pracujàcych pod kierownictwem L. Edvinssona zaprezentowa∏ trzy nast´pujàce wnioski: 1) informacje dotyczàce kapita∏u intelektualnego sà dodatkowà, uzupe∏niajàcà, ale nie podrz´dnà informacjà w stosunku do informacji finansowych, 2) kapita∏ intelektualny jest kapita∏em niefinansowym, odzwierciedlajàcym ukrytà luk´ pomi´dzy wartoÊcià rynkowà i ksi´gowà, 3) kapita∏ intelektualny ma charakter zobowiàzania, a nie majàtku (aktywów) [8, s. 39].. Rys. 1. Schemat wartoÊci rynkowej Skandii èród∏o: opracowanie w∏asne na podstawie: [8, s. 45; 9, s. 348].. Jako uzupe∏nienie zaprezentowano tak˝e definicj´ kapita∏u intelektualnego: „Kapita∏ intelektualny oznacza posiadanà wiedz´, doÊwiadczenie, technologi´.

(3) ZN_672_ wersja ostateczna. 7/7/08. 8:39 am. Page 37. Elementy zarzàdzania kapita∏em…. 37. organizacyjnà, stosunki z klientami i umiej´tnoÊci zawodowe, które dajà Skandii przewag´ konkurencyjnà na rynku” [8, s. 40]. Skonstruowano równie˝ schemat wartoÊci rynkowej Skandii (rys. 1), który pozwala na identyfikacj´ aktywów niefinansowych organizacji, decydujàcych o sta∏ej luce pomi´dzy jej wartoÊcià ksi´gowà i rynkowà. W literaturze polskiej zaÊ, kompleksowo problem kapita∏u intelektualnego rozwa˝a M. Bratnicki. Definiuje on kapita∏ intelektualny jako sum´ wiedzy posiadanej przez ludzi tworzàcych spo∏ecznoÊç przedsi´biorstwa oraz praktycz-. Rys. 2. Drzewo wartoÊci przedsi´biorstwa w ujćiu M. Bratnickiego èród∏o: [1, s. 101]..

(4) ZN_672_ wersja ostateczna. 38. 7/7/08. 8:39 am. Page 38. Anna Pietruszka-Ortyl. ne przekszta∏cenie tej wiedzy w sk∏adniki wartoÊci przedsi´biorstwa [1, s. 100]. Podziela on opinie traktujàce kapita∏ intelektualny jako j´zyk myÊlenia i zbiór technik dzia∏ania odnoszàcych si´ do noÊników przysz∏ych wyników przedsi´biorstwa. Stoi na stanowisku, ˝e pojćie to zespala dwa nurty myÊlenia: perspektyw´ tworzenia, rozwijania i eksploatowania wiedzy oraz innych zasobów intelektualnych, a tak˝e spojrzenie pod kàtem mierzenia wiedzy, jak równie˝ powsta∏ych zasobów niematerialnych. Dodatkowo twierdzi, ˝e mierzenie i zarzàdzanie kapita∏em intelektualnym to dwie strony tej samej monety, której wartoÊç jest powiàzana z urzeczywistnieniem zamierzenia strategicznego [2, s. 13]. JednoczeÊnie M. Bratnicki podkreÊla, ˝e kapita∏ intelektualny obejmuje wszystkie niewymierne elementy przedsi´biorstwa kszta∏tujàce ró˝nic´ pomi´dzy ca∏kowità wartoÊcià firmy a jej wartoÊcià finansowà. Ponadto prezentuje on drzewo wartoÊci przedsi´biorstwa, zgodnie z którym na ca∏kowità wartoÊç organizacji sk∏ada si´ jej kapita∏ materialny i kapita∏ intelektualny (rys. 2). Kapita∏ intelektualny z kolei dzieli on na kapita∏ organizacyjny, reprezentujàcy niewidzialne zasoby i procesy, kapita∏ spo∏eczny, odzwierciedlajàcy wiedz´ ludzi i tworzàcy kapita∏ ludzki. Przy czym podzia∏ ten odpowiada rozdzieleniu kapita∏u intelektualnego na jego nieÊwiadomà oraz Êwiadomà (myÊlàcà) cz´Êç. Cz´Êç organizacyjna sk∏ada si´ z: – struktury wewn´trznej, czyli struktury organizacyjnej i systemów dzia∏ania, zasobów w∏asnoÊci intelektualnej (patentów, marki handlowej itp.), procesów wewn´trznych (kultury organizacyjnej, w∏adzy organizacyjnej i p r z y w ó d ztwa mened˝erskiego); – struktury zewn´trznej, czyli zasobów rynkowych, powiàzaƒ z d o s t a w c ami i udzia∏owcami, powiàzaƒ z partnerami w aliansach, powiàzaƒ z innymi zainteresowanymi tkwiàcymi w otoczeniu przedsi´biorstwa; – odnowy i rozwoju, czyli wszystkiego, co jest zwiàzane z budowaniem przysz∏ego potencja∏u gospodarowania, a wić w przysz∏oÊci b´dzie w stanie wytwarzaç wartoÊç dodanà, a aktualnie nie wp∏ywa na wyniki przedsi´biorstwa. Kapita∏ spo∏eczny jest trójwymiarowy, przybiera zatem form´ kapita∏u strukturalnego, stosunków mi´dzyludzkich i poznawczego. Podobnie jest w wypadku kapita∏u ludzkiego, który obejmuje: – kompetentnoÊç opisywanà wiedzà i umiej´tnoÊciami, – motywacj´ do wykorzystania wiedzy i umiej´tnoÊci, – zrćznoÊç intelektualnà, czyli zarówno mo˝liwoÊç przekazywania wiedzy pomi´dzy ró˝nymi kontekstami, jak i potencjalnà sprawnoÊç innowacyjnà s∏u˝àcà polepszaniu wiedzy i doskonaleniu przedsi´biorstwa, a zatem mo˝liwoÊç wykorzystywania oraz powi´kszania wiedzy i umiej´tnoÊci w praktycznym dzia∏aniu [1, s. 100–102]..

(5) ZN_672_ wersja ostateczna. 7/7/08. 8:39 am. Page 39. Elementy zarzàdzania kapita∏em…. 39. Interesujàcy model kapita∏u intelektualnego (por. rys. 3) prezentuje T.A. Stewart. Autor ów twierdzi, ˝e kapita∏ intelektualny stanowi sum´ wszystkiego, co ka˝dy w przedsi´biorstwie wie, a co decyduje o przewadze konkurencyjnej firmy. To wiedza, która umo˝liwia nadanie elementom sk∏adowym, jakimi dysponuje organizacja, okreÊlonej wartoÊci, czyli pozwalajàca na przekszta∏cenie jej zasobów na okreÊlonà wartoÊç finansowà. T.A. Stewart wyró˝nia dwie formy kapita∏u intelektualnego: trwa∏e zasoby wiedzy oraz narz´dzia wspomagajàce rozwój zasobów wiedzy.. Rys. 3. Model kapita∏u intelektualnego T.A. Stewarta èród∏o: opracowanie w∏asne na podstawie: [17, s. 13].. W zwiàzku z tym, kapita∏ intelektualny organizacji stanowi sum´ jej kapita∏u ludzkiego (talenty, zdolnoÊci i wiedza pracowników), kapita∏u strukturalnego (patenty, procesy, bazy danych, infrastruktura informatyczna) i kapita∏u klienckiego (zwiàzki z klientami i dostawcami). Dodatkowo, kapita∏ intelektualny posiada dwie, wyró˝niajàce go na tle innych zasobów, cechy, które umo˝liwiajà kreowanie wartoÊci organizacji. Mianowicie, przedsi´biorstwa, które umiej´tnie wykorzystujà zasoby wiedzy, mogà ograniczyç koszty wykorzystania zasobów fizycznych lub maksymalizowaç zyski z ich zastosowania. Ponadto, mo˝liwoÊci rozwoju kapita∏u intelektualnego sà nieograniczone, a wszystkich innych zasobów materialnych – tak [17, s. XIX, 11–17]. J. Roos, G. Ross, N.C. Dragonetti i L. Edvinsson, odnoszàc si´ do kapita∏u intelektualnego, wskazujà na dwie jego sk∏adowe – myÊlàcà cz´Êç kapita∏u intelektualnego oraz cz´Êç nieÊwiadomà (rys. 4). Pierwsza kategoria reprezentuje kapita∏ ludzki, a druga – kapita∏ strukturalny organizacji. Przy czym kapita∏ ludzki tworzà kompetencje, postawy oraz sprawnoÊç intelektualna jednostek w organizacji. Natomiast kapita∏ strukturalny uzale˝niony jest od powiàzaƒ przedsi´biorstwa z zewn´trznymi aktorami, a jego wartoÊç jest pochodnà war-.

(6) ZN_672_ wersja ostateczna. 7/7/08. 8:39 am. Page 40. 40. Anna Pietruszka-Ortyl. toÊci samej organizacji, czyli struktury wewn´trznej, procesów i kultury oraz strategii odbudowy i rozwoju [14, s. 182].. Rys. 4. Elementy kapita∏u intelektualnego wed∏ug J. Roosa, G. Rossa, N.C. Dragonettiego i L. Edvinssona èród∏o: opracowanie w∏asne na podstawie: [14, s. 182].. Dynamiczne podejÊcie do problematyki kapita∏u intelektualnego reprezentujà autorzy projektu „Magic”, sponsorowanego przez Europejskà Komisj´ Stowarzyszenia Technologii Informacyjnych (European Commission Information Society Technologies – IST). Zgodnie z poglàdami przedstawionymi w tym opracowaniu, kapita∏ intelektualny to termin, który nie powinien byç stosowany wy∏àcznie do opisu jego elementów sk∏adowych, ale przede wszystkim obejmuje ogó∏ wzajemnie przeplatajàcych si´ i pozostajàcych w ciàg∏ej zale˝noÊci przep∏ywów kapita∏u. Autorzy rozprawy podkreÊlajà, ˝e kapita∏ intelektualny, jako efekt wzajemnych powiàzaƒ i zale˝noÊci, nie jest zjawiskiem posiadajàcym okreÊlone, sta∏e cechy. Jego istota sprowadza si´ do opisu rezultatów funkcjonowania poszczególnych jego sk∏adników i ich wzajemnych relacji. Kapita∏ intelektualny nie jest wić przedmiotem zarzàdzania, ale raczej jego efektem. Dlatego te˝ „Magic” identyfikuje nast´pujàce typy kapita∏u intelektualnego (rys. 5): – kapita∏ ludzki, jako podstawowy potencja∏ ka˝dej organizacji, – kapita∏ organizacyjny, czyli zdolnoÊç przekszta∏cania potencja∏u przedsi´biorstwa (kapita∏u ludzkiego) w konkretne produkty (towary i us∏ugi),.

(7) ZN_672_ wersja ostateczna. 7/7/08. 8:39 am. Page 41. Elementy zarzàdzania kapita∏em…. 41. – kapita∏ rynkowy, a wić kompetencje w zakresie zarzàdzania i integracji zewn´trznych obszarów oddzia∏ywania z interesariuszami firmy, – kapita∏ innowacyjny, odnoszàcy si´ do zdolnoÊci do ciàg∏ego ulepszania i rozwijania ca∏ego potencja∏u i zmiennych Êrodowiskowych [16, s.130].. Rys. 5. Sk∏adniki kapita∏u intelektualnego zgodnie z projektem „Magic” i ich wzajemne przep∏ywy èród∏o: opracowanie w∏asne na postawie: [16, s. 130].. Podobne ujćie istoty i struktury kapita∏u intelektualnego reprezentuje koncepcja platformy wartoÊci stworzona przez H.S. Onge’a, Ch. Armstronga, L. Edvinssona i G. Petrasha. ÂciÊle wià˝e kreowanie wartoÊci organizacji na podstawie jej kapita∏u intelektualnego z efektywnym zarzàdzaniem wiedzà. Bazuje bowiem na za∏o˝eniu, ˝e organizacja jest w stanie tworzyç wartoÊç finansowà opierajàc si´ na posiadanym kapitale intelektualnym tylko wówczas, gdy wszystkie jego sk∏adowe b´dà ze sobà harmonijnie wspó∏dzia∏aç. Gwarantem zintegrowanego zarzàdzania wszystkimi p∏aszczyznami kapita∏u intelektualnego jest z kolei zarzàdzanie wiedzà. Zgodnie z tym modelem (rys. 6), tworzàc wartoÊç finansowà organizacji, czyli jej kapita∏ intelektualny, nale˝y zarzàdzaç przep∏ywami wiedzy mi´dzy: – kapita∏em ludzkim (zdolnoÊci jednostek i zespo∏ów w zakresie spe∏niania wymagaƒ klientów, kompetencje, schematy myÊlowe), – kapita∏em klienckim (si∏a i wartoÊç relacji z klientami), – kapita∏em organizacyjnym (zdolnoÊci organizacji w zakresie tworzenia skodyfikowanej wiedzy na podstawie posiadanych zasobów – bazy danych, procesów biznesowych, infrastruktury technologicznej, posiadanej kultury organizacyjnej, wartoÊci, normy) [4, s. 222–223]..

(8) ZN_672_ wersja ostateczna. 7/7/08. 8:39 am. Page 42. 42. Anna Pietruszka-Ortyl. Rys. 6. Platforma wartoÊci kapita∏u intelektualnego èród∏o: [4, s. 223].. Platforma wartoÊci jest cz´Êcià wspólnà wszystkich p∏aszczyzn kapita∏u intelektualnego danej organizacji. Im bardziej harmonijnie one funkcjonujà, tym wi´ksza jest platforma wartoÊci, czyli wartoÊç finansowa kapita∏u intelektualnego, którym dysponuje organizacja. Co wićej, je˝eli któraÊ z p∏aszczyzn nie rozwija si´ równolegle z innymi, zdolnoÊç organizacji do kreowania wartoÊci z jej kapita∏u intelektualnego maleje, a nawet mo˝e zostaç utracona (por. [8, s. 106–107]). Podsumowujàc, zasadne zatem wydaje si´ dualne postrzeganie istoty terminu „kapita∏ intelektualny”. Nale˝y bowiem rozwa˝yç jego ujćie zarówno statyczne, sprowadzajàce si´ do zaprezentowania schematu kapita∏u intelektualnego, jak i dynamiczne, obrazujàce wszelkie zale˝noÊci mi´dzy poszczególnymi jego elementami. Sam kapita∏ intelektualny mo˝na zaÊ zdefiniowaç jako sum´ wiedzy, jakà posiadajà ludzie tworzàcy organizacj´, a umo˝liwiajàcà przekszta∏cenie jej zasobów na mierzalnà wartoÊç finansowà przedsi´biorstwa. Pojćie to obejmuje wić ogó∏ wzajemnych zale˝noÊci pomi´dzy poszczególnymi jego elementami sk∏adowymi oraz ca∏okszta∏t przep∏ywów wiedzy mi´dzy nimi, w postaci procesów generowania, pozyskiwania, przekszta∏cania i gromadzenia wiedzy, a tak˝e ich rezultaty, czyli w∏asnoÊç intelektualnà. Kapita∏ intelektualny stanowi zatem cz´Êç ca∏kowitej wartoÊci firmy reprezentujàcà ró˝nic´ mi´dzy rynkowà a ksi´gowà wartoÊcià przedsi´biorstwa i pozwalajàcà organizacji na zdobycie przewagi konkurencyjnej na rynku. W tak zdefiniowanym kapitale intelektualnym mo˝na wyró˝niç dwa budujàce go kapita∏y sk∏adowe – kapita∏ spo∏eczny i kapita∏ organizacyjny (rys. 7)..

(9) ZN_672_ wersja ostateczna. 7/7/08. 8:39 am. Page 43. Elementy zarzàdzania kapita∏em…. 43. Rys. 7. Schemat kapita∏u intelektualnego – propozycja w∏asna èród∏o: opracowanie w∏asne.. Kapita∏ spo∏eczny warunkuje sukces przedsi´biorstwa, gdy˝ obejmuje wszelkie zdolnoÊci indywidualnych pracowników organizacji do wykorzystywania szans rozwoju. Zawiera umiej´tnoÊci efektywnej wspó∏pracy mi´dzyludzkiej w obr´bie grup i organizacji celem realizacji wspólnych interesów, a tak˝e odnosi si´ do majàcego wymiernà wartoÊç ekonomicznà zaufania mi´-.

(10) ZN_672_ wersja ostateczna. 44. 7/7/08. 8:39 am. Page 44. Anna Pietruszka-Ortyl. dzy pracownikami. Kapita∏ spo∏eczny stanowi zatem emocjonalny i duchowy zasób organizacji, krytyczny ze wzgl´du na pozycj´ konkurencyjnà firmy i realizowane za∏o˝enia strategiczne. OkreÊlany jest tak˝e jako suma aktualnych i potencjalnych zasobów osadzonych wewnàtrz, dost´pnych poprzez sieç wi´zi posiadanych przez osob´ lub jednostk´ organizacyjnà i wywodzàcych si´ z tej sieci. Jako ˝e jest wspólnie posiadany przez wszystkie zainteresowane strony, z których ˝adna nie ma do niego wy∏àcznych praw, praktycznie nie jest mo˝liwe, aby dzieliç si´ nim z innymi (por. [1, s. 85–88; 11, s. 35–36]). Kapita∏ spo∏eczny tworzy: – kapita∏ ludzki, odpowiadajàcy myÊlàcej, twórczej cz´Êci kapita∏u intelektualnego i rozumiany jako wiedza, doÊwiadczenie, umiej´tnoÊci, sprawnoÊç intelektualna i talenty pracowników organizacji, – stosunki mi´dzyludzkie panujàce w przedsi´biorstwie. Kapita∏ ludzki organizacji jest zbiorem cech indywidualnych pracowników przedsi´biorstwa, w postaci cech fizycznych, psychicznych, intelektualnych i moralnych, umo˝liwiajàcych jednostkom funkcjonowanie w organizacji. Kapita∏ ten kszta∏tujà wić predyspozycje, talenty, wiedza, umiej´tnoÊci i kompetencje, zdobyte w procesie kszta∏cenia i praktyki zawodowej, a tak˝e wewn´trzna motywacja do pracy oraz zasób zdrowia i energii witalnej poszczególnych jednostek, zatrudnionych w przedsi´biorstwie w wyniku przeprowadzonego w o k r eÊlony sposób doboru pracowników (por. [12, s. 114; 14, s. 184]). W tej interpretacji kapita∏ ludzki ujmuje tak˝e dynamik´ inteligentnej organizacji w z m i eniajàcym si´ otoczeniu konkurencyjnym oraz uwzgl´dnia kreatywnoÊç i i n n o w acyjnoÊç pracowników i mened˝erów przedsi´biorstwa. Dodatkowo, co znamienne, w ˝adnym przypadku nie stanowi w∏asnoÊci organizacji, a jedynie mo˝e byç wypo˝yczony (por. [8, s. 17, 34, 41]). Stosunki mi´dzyludzkie w organizacji odnoszà si´ do zachowaƒ organizacyjnych w przedsi´biorstwie i uwzgl´dniajà takie zagadnienia, jak: motywacja, szkolenie, skutecznoÊç przywództwa, zadowolenie z pracy, oceny efektywnoÊci, pomiar postaw, dynamika grup, pozycja, w∏adza, konflikt, komunikacja, zmiany w organizacji, grupowe podejmowanie decyzji [15, s.17–20]. Kapita∏ organizacyjny wyrasta niejako z kapita∏u spo∏ecznego i obejmuje wszystko, co jest zdolnoÊcià przedsi´biorstwa i wspiera produktywnoÊç pracowników. Tworzy sieç wiedzy umo˝liwiajàcà firmie generowanie i gromadzenie wiedzy znajdujàcej si´ mi´dzy innymi w bazach danych, zapewnienie dost´pu do niej wszystkim jej pracownikom, a tak˝e uczenie si´. Kapita∏ organizacyjny jest w∏asnoÊcià przedsi´biorstwa i mo˝e byç przedmiotem obrotu handlowego, zawiera zatem to, co pozostaje w organizacji, gdy pracownicy idà do domu (por. [8, s. 17, 34, 41; 11, s. 34]). Kapita∏ organizacyjny, czyli nieÊwiadomà form´ kapita∏u intelektualnego firmy, kszta∏tuje jej:.

(11) ZN_672_ wersja ostateczna. 7/7/08. 8:39 am. Page 45. Elementy zarzàdzania kapita∏em…. 45. – infrastruktura, w postaci struktury organizacyjnej, strategii i systemów dzia∏ania, procesów i zarzàdzania nimi, a tak˝e w∏asnoÊci intelektualnej pozostajàcej w dyspozycji przedsi´biorstwa, – kapita∏ relacyjny, sk∏adajàcy si´ z potencja∏u klientów i zwiàzków z interesariuszami, – kultura organizacyjna, – kapita∏ innowacyjny. Kapita∏ relacyjny dotyczy zwiàzków organizacji z klientami i innymi interesariuszami, opiera si´ na posiadanej bazie klientów, procesach zarzàdzania kluczowymi klientami, a tak˝e powiàzaniach przedsi´biorstwa z innymi firmami w postaci aliansów lub (i) sieci aliansów. Kapita∏ innowacyjny odnosi si´ zaÊ do umiej´tnoÊci odnowy organizacji i sk∏onnoÊci do innowacji. W konsekwencji nale˝y podkreÊliç, ˝e Êwiadome wykorzystywanie posiadanych przez organizacj´ zasobów kapita∏u intelektualnego uzale˝nione jest od stworzenia odpowiednich warunków do zaistnienia zwiàzków mi´dzy poszczególnymi formami jej kapita∏u intelektualnego – do przep∏ywu wiedzy mi´dzy w∏aÊciwymi sk∏adowymi, a w konsekwencji – przep∏ywów samych kapita∏ów (rys. 8).. Rys. 8. Wzajemne zale˝noÊci pomi´dzy elementami kapita∏u intelektualnego èród∏o: opracowanie w∏asne.. Kapita∏ spo∏eczny bowiem jako suma kapita∏u ludzkiego i stosunków mi´dzyludzkich w organizacji ∏àczy si´ ze wszystkimi elementami tworzàcymi kapita∏ organizacyjny, czyli zarówno z infrastrukturà, kapita∏em relacyjnym, innowacyjnym, jak i z kulturà organizacyjnà przedsi´biorstwa. Jego podstawà jest kapita∏ ludzki, który kszta∏tuje stosunki mi´dzyludzkie w organizacji, czyli wymiar zachowaƒ organizacyjnych. Te z kolei decydujà o kapitale relacyjnym, zw∏aszcza o interakcjach z interesariuszami czy stosunkach z klientami, a kapita∏ relacyjny ∏àczy si´ z infrastrukturà, bo tworzy bazy.

(12) ZN_672_ wersja ostateczna. 7/7/08. 8:39 am. Page 46. 46. Anna Pietruszka-Ortyl. danych i wynika ze strategii i systemów dzia∏ania decydujàc o doborze odpowiednich procesów i sposobów zarzàdzania nimi. Âcis∏y zwiàzek wyst´puje równie˝ pomi´dzy kapita∏em spo∏ecznym a k u lturà organizacyjnà firmy, te bowiem sk∏adniki kapita∏u intelektualnego wzajemnie si´ kszta∏tujà. Sama kultura organizacyjna wp∏ywa na kapita∏ relacyjny i innowacyjny. W po∏àczeniu z kapita∏em spo∏ecznym, a w szczególnoÊci z kapita∏em ludzkim, rozstrzyga przecie˝ o predyspozycjach organizacji w zakresie podejmowania innowacyjnych przedsi´wzi´ç. Kapita∏ innowacyjny zaÊ wyrokuje o strategii i strukturze organizacyjnej oraz wspó∏tworzy w∏asnoÊç intelektualnà.. 2. Pomiar kapita∏u intelektualnego Studiujàc literatur´ przedmiotu wyró˝niç mo˝na dwa podejÊcia do oceny kapita∏u intelektualnego, jakim dysponuje organizacja. Pierwsze, prostsze, szacuje ogólny poziom kapita∏u intelektualnego. Autorzy b´dàcy jego przedstawicielami (np. B. Lev, P.A. Strassmann czy J. Tobin) proponujà kilka wskaêników, zazwyczaj w postaci jednej formu∏y matematycznej, pozwalajàcych na ocen´ tej wielkoÊci. Reprezentujàcy drugie stanowisko prezentujà modele umo˝liwiajàce pomiar zarówno ogólnej wartoÊci kapita∏u intelektualnego organizacji, jak i ocen´ stanu budujàcych ten kapita∏ elementów sk∏adowych. Dlatego te˝ do oceny kapita∏u intelektualnego mo˝na zastosowaç szereg ró˝nych kryteriów. Wybór tych wskaêników jest pochodnà przyj´tej definicji kapita∏u intelektualnego, a tak˝e posiadanych Êrodków finansowych i mo˝liwoÊci przeprowadzenia zaawansowanych badaƒ. Monitor aktywów niematerialnych K.-E. Sveiby’ego (Intangible Assets Monitor). Monitor aktywów niematerialnych jest schematem pod wieloma wzgl´dami podobnym do Nawigatora Skandii.. Rys. 9. Schemat bilansu firmy w koncepcji K.-E. Sveiby’ego èród∏o: [13, s. 14]..

(13) ZN_672_ wersja ostateczna. 7/7/08. 8:39 am. Page 47. Elementy zarzàdzania kapita∏em…. 47. Model ten opracowa∏ K.-E. Sveiby, jest on powszechnie wykorzystywany przez kolejne skandynawskie przedsi´biorstwo – Celemi. Tabela 1. Monitor aktywów niematerialnych K-E. Sveiby’ego. a. wskaênik kompetencji przez K.-E. Sveiby’ego jest ujmowany jako iloczyn liczby lat w zawodzie, sta˝u pracy i poziomu wykszta∏cenia; b fluktuacja kompetencji to stosunek kompetencji pracowników, którzy opuÊcili firm´ do kompetencji nowo zatrudnionych pracowników; c reprezentuje wskaênik zysków na 1 specjalist´: (zyski/dochody) × (dochody/liczba pracowników i sta˝ystów) × (liczba pracowników i sta˝ystów/liczba specjalistów); d wskaênik „Rookie” ujmuje liczb´ osób pracujàcych w organizacji przez mniej ni˝ 2 lata èród∏o: opracowanie w∏asne na podstawie: www.sveiby.com/articles.. Autor monitora aktywów niematerialnych wartoÊç rynkowà przedsi´biorstwa traktuje jako sum´ wartoÊci ksi´gowej netto oraz aktywów niematerialnych..

(14) ZN_672_ wersja ostateczna. 7/7/08. 8:39 am. Page 48. 48. Anna Pietruszka-Ortyl. WartoÊç ksi´gowà netto wyznacza ró˝nica mi´dzy sumà aktywów ogó∏em a sumà zobowiàzaƒ ogó∏em. Aktywa niematerialne stanowià z kolei sum´ wskaêników skoncentrowanych w trzech obszarach badawczych: zewn´trznej strukturze firmy, wewn´trznej strukturze przedsi´biorstwa i kompetencjach pracowników organizacji. Aktywa niematerialne oraz aktywa materialne i pasywa sk∏adajà si´ zaÊ na bilans firmy (rys. 9) [13, s. 12]. Zgodnie z za∏o˝eniem monitora ka˝de ze wskazanych i zbadanych aktywów niematerialnych mo˝na rozwijaç w dwojaki sposób – bàdê poprzez bezpoÊredni wp∏yw na popraw´ konkretnego aktywu, bàdê korzystajàc z efektu synergii, jako rezultat oddzia∏ywania na popraw´ kondycji innego aktywu niematerialnego. Jakie kryteria charakteryzujàce ka˝dà z trzech kategorii aktywów niematerialnych zostanà przez konkretnà organizacj´ wybrane, uzale˝nione jest zaÊ od przyj´tej przez danà firm´ strategii [9, s. 361–362]. Celemi jest przedsi´biorstwem, które od 1995 r. prowadzi badania swojego kapita∏u intelektualnego opierajàc si´ na monitorze aktywów niematerialnych K.-E. Sveiby’ego. W dostosowanym do potrzeb tej organizacji modelu znajduje si´ 31 wskaêników opisujàcych aktywa przyporzàdkowane do trzech obszarów badawczych (tabela 1) [9, s. 361–362]. Nawigator kapita∏u intelektualnego T.A. Stewarta. T.A. Stewart jako narz´dzie pomiaru kapita∏u intelektualnego uwzgl´dniajàce ka˝dy z jego trzech obszarów przedstawia „radarowy” wykres, tzw. nawi-. Rys. 10. Nawigator kapita∏u intelektualnego autorstwa T.A. Stewarta èród∏o: [5, s. 27]..

(15) ZN_672_ wersja ostateczna. 7/7/08. 8:39 am. Page 49. Elementy zarzàdzania kapita∏em…. 49. gator kapita∏u intelektualnego (rys. 10). Celem konstrukcji takiego wykresu nale˝y narysowaç okràg podobny do tego wyÊwietlanego na ekranie radaru. Ze Êrodka okr´gu winny wychodziç linie reprezentujàce poszczególne kryteria oceny i odpowiednie miary (tabela 2). Zero najcz´Êciej umieszcza si´ w Êrodku wykresu, choç niektóre skale sà odwrócone, z zerem po∏o˝onym na obwodzie okr´gu, w miejscu jego przecićia z osià. Tabela 2. Mierniki nawigatora kapita∏u intelektualnego T.A. Stewarta. èród∏o: opracowanie w∏asne na podstawie: [17, s. 314–315]..

(16) ZN_672_ wersja ostateczna. 7/7/08. 8:39 am. Page 50. Anna Pietruszka-Ortyl. 50. Dla ka˝dej ze skal firma powinna dà˝yç do osiàgnićia wyniku zaznaczonego na obwodzie okr´gu. WczeÊniej przedsi´biorstwo musi zaznaczyç swoje rezultaty ze wzgl´du na wszystkie rozpatrywane kryteria, a nast´pnie po∏àczyç zaznaczone punkty – w efekcie powstanie nieregularny wielobok. To, co znajduje si´ wewnàtrz, jest tym, co firma posiada. To, co pozosta∏o na zewnàtrz, jest tym, do czego firma dà˝y. W zwiàzku z tym nawigator T.A. Stewarta spe∏nia dwie funkcje. Pokazuje bowiem, w jakim miejscu firma si´ znajduje i dokàd powinna zmierzaç [5, s. 28]. Koncepcje rachunkowe wartoÊciowania kapita∏u intelektualnego. Bazujàc na definicji kapita∏u intelektualnego okreÊlajàcej ten zasób jako wypadkowà kapita∏u ludzkiego, strukturalnego oraz kapita∏u klienckiego, kapita∏ intelektualny mo˝na szacowaç na podstawie wskaêników oceniajàcych ka˝dy z jego elementów z osobna. Procedur´ wyceny kapita∏u zgromadzonego w osobie pracownika, czyli kapita∏u ludzkiego, zaprezentowa∏ M. Dobija [7, s. 11–12]. Model ten opiera si´ na sumie skapitalizowanych kosztów utrzymania i kszta∏cenia powi´kszonej o czynnik doÊwiadczenia i ostatecznie okreÊla go formu∏a: H = (K + E) x [1 + Q(t)], gdzie: H(t) – wartoÊç kapita∏u przypisana osobie, K – skapitalizowane koszty utrzymania, E – skapitalizowane koszty edukacji, Q(t) – czynnik doÊwiadczenia, jako procent przyrostu wiedzy, wyznaczony wed∏ug wzoru na zmodyfikowanà krzywà uczenia, tj.: Q(t) = 1 – t. In (1–w) , In 2. gdzie: w – wspó∏czynnik uczenia, t – lata pracy zawodowej, t > 1. Na podstawie tego modelu M. Dobija prezentuje tak˝e formu∏´ okreÊlajàcà kapita∏ intelektualny cz∏owieka i kapita∏ doÊwiadczenia zawodowego. Kapita∏ intelektualny stanowi zatem ró˝nic´ pomi´dzy ∏àcznà wartoÊcià kapita∏u ludzkiego a kosztami utrzymania, czyli: I(t) = H(t) – K = E x [1 + Q(t)] + K x Q(t) = E + H x Q(t), gdzie: H = H(0) lub H = K + E. Natomiast kapita∏ doÊwiadczenia zawodowego to ró˝nica pomi´dzy wartoÊcià ∏àcznego kapita∏u ludzkiego a sumà dwóch wielkoÊci (K + E), czyli zmiennà H: D(t) = H(t) – H = H x Q(t),.

(17) ZN_672_ wersja ostateczna. 7/7/08. 8:39 am. Page 51. Elementy zarzàdzania kapita∏em…. 51. a powiàzania pomi´dzy tymi kategoriami sà nast´pujàce: D(t) = H x Q(t), I(t) = E + D(t), H(t) = H + D(t) = K = I(t). Pomiar kapita∏u H(t) i zwiàzanych z nim relacji p∏acowych umo˝liwia uchwycenie kapita∏u intelektualnego firmy [6, s. 187]. Taki ogólny wskaênik, który pozwala zgodnie z powy˝szymi za∏o˝eniami i przy wykorzystaniu zaprezentowanego narz´dzia mierzyç kapita∏ intelektualny firmy jako ca∏oÊci, prezentuje D. Dobija [6, s. 189–190]. Proponuje ona badaç ROAH jako relacj´ mi´dzy wartoÊcià dodanà a kapita∏em ludzkim i rzeczowym dzia∏ajàcym w jednostce: ROAH = (Z + T + M + O + W) / (A + H), gdzie: ROAH – stopa zwrotu na aktywach rzeczowych i ludzkich, Z – zysk netto, T – podatki, M – amortyzacja, O – odsetki, W – koszty pracy, A – wartoÊç aktywów firmy, H – kapita∏ ludzki osób w niej zatrudnionych. D. Dobija podkreÊla [6, s. 190], ˝e jeÊli rzeczywista wielkoÊç wskaênika ROAH przekracza wielkoÊç granicznà, to wÊród aktywów firmy znajduje si´ nieujawniona wielkoÊç – kapita∏ intelektualny firmy. Wskazanie tej wielkoÊci powoduje uto˝samienie wskaênika R O A H z wartoÊcià granicznà, czyli premià za ryzyko Rp. Stàd: ROAH = (Z + T + M + O + W) / (A + H + I) = Rp, gdzie: I – kapita∏ intelektualny organizacji, wić przy za∏o˝eniu: (Z + T + M + O + W) = L → I = [(L/Rp) – (A + H)] = (A + H) x [(ROAH/Rp) – 1]. Zatem bilans uwzgl´dniajàcy kategori´ kapita∏u intelektualnego w ujćiu D. Dobii przedstawia si´ jak na rys. 11..

(18) ZN_672_ wersja ostateczna. 7/7/08. 52. 8:39 am. Page 52. Anna Pietruszka-Ortyl. Rys. 11. Graficzny obraz bilansu uwzgl´dniajàcego kapita∏ intelektualny wed∏ug D. Dobii èród∏o: [6, s. 191].. Tabela 3. Porównanie metod pomiaru kapita∏u intelektualnego organizacji wyró˝nionych przez A. Jarugowà i J. Fija∏kowskà.

(19) ZN_672_ wersja ostateczna. 7/7/08. 8:39 am. Page 53. Elementy zarzàdzania kapita∏em…. 53. cd. tabeli 3. èród∏o: opracowanie w∏asne na podstawie: [10, s. 128–131].. A. Jarugowa i J. Fija∏kowska, w uzupe∏nieniu koncepcji M. Dobii oraz D. Dobii, równie˝ si´gn´∏y po metody wywodzàce si´ ze sprawozdaƒ finansowych. Sà to trzy narz´dzia – porównanie wartoÊci rynkowej z wartoÊcià ksi´gowà, „q” Tobina, skalkulowana wartoÊç niematerialna – s∏u˝àce do porównywania kapita∏u intelektualnego pomi´dzy firmami. Ich istotnym atutem jest fakt, ˝e sà niezale˝ne od definicji kapita∏u intelektualnego, jakà przyj´∏a firma [10, s. 128]. Dok∏adnà charakterystyk´ metod zawiera tabela 3.. 3. Proces zarzàdzania kapita∏em intelektualnym organizacji Najbardziej szczegó∏owo proces zarzàdzania kapita∏em intelektualnym firmy (por. [3, s. 154–155; 4, s. 234–236]) ujmuje T.A. Stewart postulujàc, ˝e w∏aÊciwe nim zarzàdzanie polega na stworzeniu procesu, dzi´ki któremu przedsi´biorstwo mo˝e opracowaç strategi´ konkurencji opartej na wiedzy i kapitale intelektualnym. Charakteryzowany proces sk∏ada si´ z czterech zasadniczych etapów (rys. 12): 1) diagnozy wad – identyfikacji i oceny roli wiedzy w organizacji, zarówno jako zasobu, procesu, jak i rezultatu dzia∏aƒ; 2) wskazania aktywów wiedzy – przyporzàdkowania obecnych dochodów do aktywów wiedzy, które je wytworzy∏y, 3) opracowania planu – stworzenia strategii w zakresie inwestowania i w y k orzystywania aktywów intelektualnych organizacji; 4) zarzàdzania organizacjà opartà na wiedzy – poprawy efektywnoÊci pracowników wiedzy i wykorzystywania wiedzy [17, s. 53–78]. Etap pierwszy procesu zarzàdzania kapita∏em intelektualnym w koncepcji T.A. Stewarta polega na identyfikacji i ocenie roli wiedzy w organizacji, wymaga wić rozwa˝enia nast´pujàcych kwestii: – w jakim stopniu organizacja jest nakierowana na wiedz´? – kto i jakie wynagrodzenie otrzymuje za poszczególne rodzaje wiedzy?.

(20) ZN_672_ wersja ostateczna. 7/7/08. 8:39 am. Page 54. 54. Anna Pietruszka-Ortyl. – czy organizacja uzyskuje profity z wiedzy, którà dysponuje? Czy inne przedsi´biorstwa w bran˝y posiadajà takie same zasoby wiedzy i które z nich z ich wykorzystaniem osiàga najwi´kszà wartoÊç? W udzieleniu odpowiedzi na te pytania pomocne mogà byç dwie metody. Pierwsza polega na porównaniu przyrostu wartoÊci rynkowej przedsi´biorstwa lub wzrostu mar˝y na oferowanych produktach z analogicznymi miernikami konkurencyjnych firm. Wówczas ∏atwo wskazaç organizacj´ najbardziej wynagradzanà za wiedz´, którà dysponuje. Drugi sposób opiera si´ na konstrukcji macierzy zestawiajàcej, na tle firm konkurencyjnych, obecny i przysz∏y potencja∏ wiedzy z obecnà i przysz∏à op∏acalnoÊcià funkcjonowania przedsi´biorstwa. Przy czym mierzàc op∏acalnoÊç wybiera si´ wskaênik najbardziej miarodajny z p u n ktu widzenia okreÊlonej organizacji – przyk∏adowo: zwrot z kapita∏ów w∏asnych, ekonomicznà wartoÊç dodanà czy zwrot z aktywów netto. Potencja∏ wiedzy z kolei charakteryzowaç mogà takie mierniki, jak: wydatki na B + R przyrównane do dochodów, procentowy udzia∏ w sprzeda˝y nowych produktów, zyski z patentów, wykorzystywane patenty, udzia∏ procentowy pracowników wiedzy w ogólnej liczbie zatrudnionych, wydatki na szkolenia per capita, wskaênik Tobina (por. [17, s. 59–66]). W etapie drugim omawianego procesu obecne dochody nale˝y przyporzàdkowaç do aktywów wiedzy, które je wytworzy∏y. W konsekwencji faza ta prowadzi do wskazania aktywów wiedzy kreujàcych wartoÊç w organizacji, czyli: kluczowych umiej´tnoÊci stanowiàcych o specyfice firmy, potencja∏u przedsi´biorstwa, odpowiednich marek, charakterystycznych w∏asnoÊci intelektualnych, procesów i innych elementów kapita∏u intelektualnego. Stadium to koƒczy analiza bran˝y, w której dzia∏a przedsi´biorstwo.. Rys. 12. Proces zarzàdzania kapita∏em intelektualnym organizacji wed∏ug T.A. Stewarta èród∏o: opracowanie w∏asne na podstawie: [17, s. 53–79]..

(21) ZN_672_ wersja ostateczna. 7/7/08. 8:39 am. Elementy zarzàdzania kapita∏em…. Page 55. 55. Daje ona odpowiedê, jak w danym sektorze gospodarki przedsi´biorstwa tworzà wartoÊç dodanà. Poniewa˝ identyfikacji zosta∏y poddane przep∏ywy wiedzy i dochody organizacji – wskazano bowiem, kto co sprzedaje, kto co kupuje, a kto na tym zyskuje i jak wiele, a tak˝e odkryto aktywa wiedzy kreujàce przedmioty kupna i sprzeda˝y, nale˝àce zarówno do firmy, jak i innych przedsi´biorstw okreÊlonej bran˝y, mo˝na opracowaç strategi´ inwestowania i w y k orzystywania aktywów intelektualnych organizacji. Taka strategia musi prowadziç do: – zaoferowania unikalnego produktu, po˝àdanego przez klientów, – ochrony tego produktu, – osiàgania zysków, – wzrostu potencja∏u wiedzy w organizacji, – odkrycia zdolnoÊci przedsi´biorstwa w zakresie kreowania potencja∏u wiedzy, – poprawy wyników poprzez przekszta∏canie aktywów intelektualnych w kolejne sk∏adniki kapita∏u intelektualnego. Proces wieƒczy etap, którego celem jest poprawa efektywnoÊci pracowników wiedzy i wykorzystywania wiedzy poprzez: – przywództwo wiedzy, – tworzenie aktywów wiedzy, – kreowanie powiàzaƒ opartych na wiedzy (por. [17, s. 77–106]). Studia literatury przedmiotu dowodzà, i˝ celem procesu zarzàdzania kapita∏em intelektualnym organizacji jest realizacja podstawowych funkcji zarzàdzania. Proces zarzàdzania kapita∏em intelektualnym firmy w du˝ej mierze ∏àczy si´ zatem z koncentracjà na generowaniu kapita∏u intelektualnego oraz na tworzeniu warunków do jak najpe∏niejszego wykorzystania tego zasobu. W konsekwencji proces ten mo˝na sprowadziç do podejmowania nast´pujàcych dzia∏aƒ (rys. 13): 1) sformu∏owania strategii rynkowej przedsi´biorstwa; 2) identyfikacji i pomiaru kapita∏u intelektualnego organizacji; 3) wartoÊciowania elementów sk∏adowych kapita∏u intelektualnego z punktu widzenia realizacji ogólnej strategii przedsi´biorstwa; 4) opracowania metod kreowania, pozyskiwania, transferu, gromadzenia, a tak˝e pe∏nego wykorzystywania posiadanych i (lub) po˝àdanych zasobów kapita∏u intelektualnego. W tej fazie procesu zarzàdzania kapita∏em intelektualnym pomocne sà wszystkie narz´dzia zarzàdzania wiedzà, zarzàdzania zasobami ludzkimi – w postaci doboru pracowników, planowania karier i rozwoju zawodowego, kszta∏towania kultury organizacyjnej, motywacji, pracy zespo∏owej i innych zwiàzków mi´dzyludzkich w organizacji, czy te˝ zarzàdzania relacjami z klientami; 5) stworzenia warunków do wdro˝enia przyj´tych metod u˝ytkowania kapita∏u intelektualnego. Kszta∏towanie dogodnego Êrodowiska do implementacji.

(22) ZN_672_ wersja ostateczna. 7/7/08. 8:39 am. 56. Page 56. Anna Pietruszka-Ortyl. opracowanych metod zarzàdzania kapita∏em intelektualnym opiera si´ mi´dzy innymi na: – inwestycjach w technologi´ informatycznà, – inwestycjach w badania i rozwój, – efektywnym zarzàdzaniu informacjà i komunikacjà, – sprawnym zarzàdzaniu innowacjami, – inwestycjach w rozwój pracowników, – tworzeniu zwiàzków z interesariuszami, zawiàzywaniu aliansów strategicznych; 6) wdro˝enia uznanych za w∏aÊciwe metod wykorzystywania kapita∏u intelektualnego; 7) oceny posiadanego przez firm´ kapita∏u intelektualnego w aspekcie wype∏nienia celów strategicznych przedsi´biorstwa.. Rys. 13. Proces zarzàdzania kapita∏em intelektualnym (w ujćiu w∏asnym) èród∏o: opracowanie w∏asne..

(23) ZN_672_ wersja ostateczna. 7/7/08. 8:39 am. Elementy zarzàdzania kapita∏em…. Page 57. 57. 4. Po d s u m o w a n i e Liczne rozwa˝ania poÊwićone problematyce kapita∏u intelektualnego jednoznacznie stanowià, ˝e wartoÊç rynkowa okreÊlonej organizacji równa jest sumie jej wartoÊci ksi´gowej i kapita∏u intelektualnego. Przy czym oczywiÊcie wartoÊç rynkowa danej firmy stanowi jedynie czubek góry lodowej ogólnej wartoÊci przedsi´biorstwa. Prawdziwa wartoÊç organizacji znajduje si´ przecie˝ w niewidzialnej cz´Êci góry lodowej – w kapitale intelektualnym. Inwestycje w kapita∏ ludzki przek∏adajà si´ bowiem na bardziej uzdolnionych i kompetentnych pracowników, którzy z kolei tworzà bardziej rozbudowany kapita∏ organizacyjny, a to w rezultacie prowadzi do efektywnej organizacji i znajduje odzwierciedlenie w finansowej sytuacji firmy. Dlatego te˝ nadrz´dnym wyzwaniem stojàcym przed ka˝dym wspó∏czesnym przedsi´biorstwem jest przekszta∏cenie kluczowych kompetencji posiadanych przez najwa˝niejszych ze wzgl´du na te w∏aÊnie cechy pracowników w kluczowe kompetencje ca∏ej organizacji. Na poziom kapita∏u intelektualnego przedsi´biorstwa majà wić wp∏yw dzia∏ania zmierzajàce do zwi´kszenia inteligencji, pobudzania innowacyjnoÊci i stymulowania integralnoÊci. Poniewa˝ pomna˝anie kapita∏u intelektualnego ∏àczy si´ zarówno z jego tworzeniem, jak i odkrywaniem jego zasobów, to zarzàdzanie kapita∏em intelektualnym organizacji powinno sprowadzaç si´ mi´dzy innymi do pozyskiwania i gromadzenia wiedzy cichej pracowników, a nast´pnie wykorzystywania jej dla dobra przedsi´biorstwa, tak˝e w postaci udzielania licencji czy korzystania z przywilejów posiadania patentów. Aby skutecznie zarzàdzaç kapita∏em intelektualnym organizacja powinna wić dobrze zarzàdzaç informacjami i komunikacjà, czyli wykorzystywaç wszystkie udogodnienia technologii informatycznej, tak by umo˝liwiaç i u∏atwiaç komunikowanie si´ nie tylko z klientami i ekspertami, ale g∏ównie z partnerami oraz mi´dzy pracownikami. Dlatego o sprawnym zarzàdzaniu kapita∏em intelektualnym decyduje posiadanie takiej kultury organizacyjnej, która wspiera wspó∏prac´, komunikacj´ i kreatywnoÊç, a tak˝e bazuje na wykszta∏conej, twórczej i przede wszystkim Êwiadomej istoty kapita∏u intelektualnego kadrze kierowniczej [11, s. 41–45]. W zwiàzku z zarzàdzaniem kapita∏em intelektualnym, przed przedsi´biorstwami staje wiele zadaƒ. Przede wszystkim istnieje koniecznoÊç sprecyzowania terminu, wyznaczenia jego sk∏adników, a tak˝e opracowania metod wyceny. Nade wszystko jednak konieczne jest stworzenie procesu zarzàdzania kapita∏em intelektualnym i ukszta∏towanie odpowiednich warunków do jego w∏aÊciwej realizacji. Doprowadzi to do pe∏nego wykorzystania kapita∏u intelektualnego organizacji i generowania nowych zasobów niematerialnych. Jest to z kolei uzale˝nione od zaistnienia po˝àdanych zwiàzków mi´dzy poszczególnymi elementami sk∏adowymi kapita∏u intelektualnego firmy, czyli od prze-.

(24) ZN_672_ wersja ostateczna. 58. 7/7/08. 8:39 am. Page 58. Anna Pietruszka-Ortyl. p∏ywu wiedzy mi´dzy nimi, a w konsekwencji – przep∏ywów samych kapita∏ów. Dokonana analiza prowadzi do wniosku, ˝e zasoby niematerialne, w tym kapita∏ intelektualny, nale˝y postrzegaç jako identyfikowalne za pomocà konkretnych wskaêników aktywa niepieni´˝ne firmy nie posiadajàce substancji fizycznej i nie stanowiàce inwestycji, a przedstawiajàce konkretnà wartoÊç dla przedsi´biorstwa. Dodatkowo o specyficznoÊci zasobów niematerialnych stanowià ich wyró˝niajàce cechy – zazwyczaj majà one charakter d∏ugoterminowych aktywów przedsi´biorstwa i sà trudno mierzalne – ich wartoÊç najszybciej mo˝na wyznaczyç cenà przedsi´biorstwa w momencie sprzeda˝y. Pozwala to jednoznacznie przyjàç, ˝e kapita∏ intelektualny organizacji ma charakter majàtku firmy. Literatura [1] Bratnicki M., Podstawy wspó∏czesnego myÊlenia o z a r z à d z a n i u, Triada, Dàbrowa Górnicza 2000. [2] Bratnicki M., Stru˝yna J., Dyduch W., Kapita∏ intelektualny – odwieczne problemy a nowe propozycje metodologiczne [w:] Kapita∏ intelektualny – dylematy i w y z w a n i a, pod red. A. Pocztowskiego, Wy˝sza Szko∏a Biznesu w Nowym Sàczu, Nowy Sàcz 2001. [3] Brooking A., Intellectual Capital: Core Asset for the Third Millennium Enterprise, International Thomsom Business Press, London 1996. [4] Bukowitz W.R., Williams R.L., The Knowledge Management Fieldbook, Financial Time, Prentice Hall, London 2000. [5] Cascio W.F., Kalkulacja kosztów zasobów ludzkich, Oficyna Ekonomiczna–Dom Wydawniczy ABC, Kraków 2001. [6] Dobija D., Pomiar i sprawozdawczoÊç kapita∏u intelektualnego, Wydawnictwo Wy˝szej Szko∏y Przedsi´biorczoÊci i Zarzàdzania im. L. Koêmiƒskiego, Warszawa 2003. [7] Dobija M., Kapita∏ ludzki i intelektualny w aspekcie teorii rachunkowoÊci, „Przeglàd Organizacji” 2002, nr 1. [8] Edvinsson L., Malone M.S., Kapita∏ intelektualny, PWN, Warszawa 2001. [9] Hopfenbeck W., Müller M., Peisl T., Wissensbasiertes Management. Ansätze und Strategien Unternehmensführung in der Internet – Ökonomie, Verlag Moderne Industrie, Landsberg–Lech 2001. [10] Jarugowa A., Fija∏kowska J., RachunkowoÊç i zarzàdzanie kapita∏em intelektualnym. Koncepcje i p r a k t y k a, OÊrodek Doradztwa i Doskonalenia Kadr Sp. z o.o., Gdaƒsk 2002. [11] Koz∏owski J., Intellectual Capital. Knowledge Management and Intelligent Products in the Light of Catalogue and Abstract Data Basis [w:] Knowledge Café for Intellectual Products and Intellectual Capital, pod red. S. Kwiatkowskiego, C. Stowe, Leon Koêmiƒski Academy of Entrepreneurship and Management, Warszawa 2002. [12] Król H., Rozwój kapita∏u ludzkiego w przedsi´biorstwie [w:] Zarzàdzanie strategiczne kapita∏em ludzkim, pod red. A. Ludwiczyƒskiego i K. Stobiƒskiej, Poltext, Warszawa 2001. [13] Leszczyƒska A., Wycena kapita∏u intelektualnego w przedsi´biorstwie, „Ekonomika i Organizacja Przedsi´biorstw” 2001, nr 11..

(25) ZN_672_ wersja ostateczna. 7/7/08. 8:39 am. Page 59. Elementy zarzàdzania kapita∏em…. 59. ∼. [14] Pena I., Intellectual Capital and Business Start-up Success, „Journal of Intellectual Capital” 2002, vol. 3, nr. 2. [15] Robbins S.P., Zachowania w organizacji, PWE, Warszawa 1998. [16] Seetharaman A., Hadi Helmi Bin Zaini Sooria, Saravan A.S., Intellectual Capital Accounting and Reporting in the Knowledge Economy, „Journal of Intellectual Capital” 2000, vol. 3, nr 2, s. 128–129. [17] Stewart T.A., The Wealth of Knowledge. Intellectual Capital and the Twenty-First Century Organisation, Nicholas Brealey Publishing, London 2001.. Elements of Intellectual Capital Management in the Organisation In today’s world, intangible resources are beginning to play an increasingly significant role in shaping the value of the contemporary organisation. Indeed, it is these resources that are viewed as having a decisive impact on widening the difference between a company’s accounting value and its market value. For this reason also building an intellectual capital base – most often viewed as the dominant non-material resource – constitutes one of the key challenges facing every company operating in the knowledge economy. The essence of intellectual capital should be viewed dually – from a static perspective, by presenting a schematic of intellectual capital, and from a dynamic perspective, by describing the relationships between each of its elements. In this article, the author presents selected aspects of managing an organisation’s intellectual capital. She attempts to define the essence of this concept more precisely and to outline the components of intellectual capital. In reviewing selected models for assessing this intangible resource and for characterising the process of managing intellectual capital, the author offers a novel take on this issue..

(26)