Identyfikacja kapita áu intelektualnego w banku

U N I V E R S I TAT I S M A R I A E C U R I E - S Kà O D O W S K A L U B L I N – P O L O N I A

VOL. XLV, 2 SECTIO H 2011

Katedra BankowoĞci i Rynków Finansowych, Uniwersytet Ekonomiczny w Katowicach

MONIKA KLIMONTOWICZ

Identyfikacja kapita áu intelektualnego w banku

The identification of intellectual capital in a bank

WstĊp

Burzliwe zmiany zachodzące w otoczeniu wspóáczesnych przedsiĊbiorstw, w tym banków, prowadzą do ewolucji poglądów na temat gáównych czynników sukcesu i sposobów budowania trwaáej przewagi konkurencyjnej. Wiele uwagi poĞwiĊca siĊ obecnie poszukiwaniu zdolnoĞci lub okolicznoĞci dających instytucji finansowej przewagĊ nad rywalami. Coraz wiĊksza konkurencja na rynku usáug finansowych, zbliĪona oferta w zakresie produktów, podobne kanaáy dystrybucji, zmniejszające siĊ dochody uzyskiwane z tytuáu odsetek powodują spadek znaczenia tradycyjnych czynników związanych z zasobami materialnymi banku w procesie rywalizacji na rynku usáug bankowych i sprawiają, Īe podstawowymi Ĩródáami uzyskiwania prze- wagi konkurencyjnej instytucji finansowej stają siĊ aktywa niematerialne¹.

Aktywa niematerialne są wykorzystywane przez przedsiĊbiorstwa (w tym banki) od dawna. Wiele koncepcji zarządzania bankiem dostrzegaáo i dostrzega znaczenie wiedzy, umiejĊtnoĞci pracowników, relacji spoáecznych, wizerunku firmy, znaku handlowego, itd. dla tworzenia przewagi konkurencyjnej i budowania jego wartoĞci.

Jednak w owych koncepcjach poszczególne zasoby niematerialne są traktowane odrĊb- nie i w sposób nieusystematyzowany. Istnieje wiĊc koniecznoĞü ich uporządkowania, sklasyfikowania, a nastĊpnie ustalenia warunków ich optymalnego wykorzystania.

Odpowiedzią na to wyzwanie jest koncepcja kapitaáu intelektualnego.

1 Aktywa niematerialne bywają zamiennie nazywane kapitaáem intelektualnym, aktywami intelektu- alnymi, zasobami intelektualnymi, wiedzą czy czynnikami niematerialnymi.

Celem niniejszego artykuáu jest zaprezentowanie rozwoju koncepcji kapitaáu intelektualnego i jego definicji oraz próba identyfikacji jego skáadników w bankach.

Analiza teoretyczna zostaáa dokonana przy wykorzystaniu dostĊpnej literatury przed- miotu z zastosowaniem metod wnioskowania indukcyjnego i dedukcji.

1. Geneza kapitaáu intelektualnego

PojĊcie „kapitaá intelektualny” pojawiáo siĊ po raz pierwszy w oficjalnej publikacji w 1975 r.² Jednak elementy koncepcji kapitaáu intelektualnego moĪna znaleĨü w wielu wczeĞniejszych rozwaĪaniach i badaniach poĞwiĊconych teorii kapitaáu czy zarzą- dzania wiedzą. Warto na przykáad wspomnieü o opublikowanej juĪ w 1834 r. pracy J. Rae, The Sociological Theory of Capital. Sam termin „kapitaá intelektualny” zostaá po raz pierwszy uĪyty w 1958 r., gdy dwaj analitycy finansowi zauwaĪyli, Īe kapitaá intelektualny maáych przedsiĊbiorstw branĪy informatycznej jest prawdopodobnie naj- waĪniejszym skáadnikiem ich majątku³. Wielu autorów pierwsze uĪycie pojĊcia „kapitaá intelektualny” przypisuje J.K. Galbraithowi, który w liĞcie do polskiego ekonomisty M.

Kaleckiego napisaá: „jestem ciekaw, czy zdaje Pan sobie sprawĊ, ilu z nas w Ğwiecie korzysta z dostarczanego przez Pana przez dziesiĊciolecia kapitaáu intelektualnego”⁴.

Prawdziwy rozkwit zainteresowania kapitaáem intelektualnym przypada jednak na początek lat 80. XX w. W tym czasie H. Itami zaobserwowaá istotne róĪnice w wynikach finansowych japoĔskich przedsiĊbiorstw bĊdące efektem Ğwiadomego wykorzystania aktywów niematerialnych. Swoje badania podsumowaá stwierdze- niem, Īe samo wystĊpowanie aktywów niematerialnych nie daje jeszcze przewagi konkurencyjnej. Wzrost wartoĞci firmy byá jego zdaniem wynikiem wspólnego oddziaáywania róĪnego rodzaju aktywów niematerialnych. W 1986 r. K. E. Sveiby opublikowaá ksiąĪkĊ The Know How Company na temat zarządzania aktywami niematerialnymi. W kolejnym roku stworzono tzw. GrupĊ Konrada, której celem byáo opracowanie uniwersalnej metody pomiaru i zarządzania aktywami niemate- rialnymi przedsiĊbiorstw. W 1989 r. Grupa Konrada opublikowaáa Raport Konrada, który podwaĪaá zasadnoĞü stosowania tradycyjnych wskaĨników finansowych oraz metod wyceny wartoĞci do prezentowania wiarygodnego obrazu kondycji finansowej, poziomu konkurencyjnoĞci i wartoĞci przedsiĊbiorstw. W 1991 r. i 1994 r. T. Stewart opublikowaá dwa artykuáy o sile umysáu, w których postawiá nowatorską, jak na tamte czasy tezĊ, Īe kapitaá intelektualny firmy musi byü powiązany z jej poziomem

2 G. R. Feiwal, Intellectual Capital of Michal Kalecki: A Study in Economic Theory and Policy, University of Tennessee Press, Knoxville TN 1975.

3 W. Rogowski, Kapitaá intelektualny jako generator nowych czynników konkurencyjnych, [w:] S. Ka- siewicz, W. Rogowski, M. KiciĔska, Kapitaá intelektualny. Spojrzenie z perspektywy interesariuszy, Oficyna Ekonomiczna, Kraków 2006, s. 64-65.

4 G. Urbanek, Wycena aktywów niematerialnych przedsiĊbiorstwa, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa 2008, s. 32.

zyskownoĞci i sukcesem rynkowym. W tym samym czasie R.S. Kaplan i D.P. Norton stworzyli model zrównowaĪonej karty wyników (balanced scorecard, BSC). Model ten oraz prace T. Stewarta upowszechniáy koncepcjĊ kapitaáu intelektualnego w Sta- nach Zjednoczonych i Kanadzie.

Na przeáomie lat osiemdziesiątych i dziewiĊüdziesiątych XX wieku równieĪ same przedsiĊbiorstwa zaczĊáy eksperymentowaü z pomiarem i praktycznym wykorzy- staniem kapitaáu intelektualnego. Pionierami w tym zakresie byáy firmy szwedzkie.

Wzrost zainteresowania ideą zarządzania kapitaáem intelektualnym doprowadziá do zorganizowania konferencji dotyczącej tej problematyki. W styczniu 1995 r. przedsta- wiciele dwunastu najbardziej zaangaĪowanych we wdraĪanie koncepcji zarządzania kapitaáem intelektualnym firm przedstawili swoje przemyĞlenia dotyczące definicji kapitaáu intelektualnego i doĞwiadczenia w jego wykorzystywaniu do zwiĊkszania wartoĞci organizacji. Spotkanie to okreĞla siĊ dziĞ jako The ICM Gathering, czyli zgromadzenie zarządzających kapitaáem intelektualnym. WaĪnym osiągniĊciem tej konferencji byáo sformuáowanie jednej z pierwszych formalnych definicji kapitaáu intelektualnego⁵.

W sektorze bankowym badania dotyczące znaczenia kapitaáu intelektualnego w procesie budowy przewagi konkurencyjnej zostaáy podjĊte w latach 90. XX wie- ku. Jednym z pierwszych reprezentantów tego nurtu byá J. Canals, który w 1993 r.

wyodrĊbniá cztery Ĩródáa przewagi konkurencyjnej w bankach: pracujących w nich ludzi, zarządzanie finansowe, aktywa materialne i aktywa niematerialne. Te i kolej- ne badania pokazywaáy Ĩródáa przewagi konkurencyjnej zaliczane dziĞ do kapitaáu intelektualnego, nie uĪywając jednak tego pojĊcia. I tak, w rezultacie prowadzonych w tym samym czasie przez S.G. Bharadwaya, P.R. Varadajana i J. Fahy badaĔ, za Ĩródáa przewagi konkurencyjnej uznano: kulturĊ przedsiĊbiorstwa, korzyĞci skali, wartoĞü marki, nowoczesną technologiĊ informatyczną oraz umiejĊtnoĞü jej wdro- Īenia⁶. Kilka lat póĨniej J. Devlin i C.T. Ennew ustalili, Īe na rynku usáug finanso- wych moĪna wyróĪniü dwa potencjalne Ĩródáa przewagi konkurencyjnej: przewagĊ konkurencyjną związaną z kluczową dziaáalnoĞcią banku (w tym cechy/wáaĞciwoĞci produktu i jakoĞü obsáugi) oraz przewagĊ konkurencyjną związaną z innymi cechami/

elementami banku (w tym cenĊ, wizerunek i reputacjĊ)⁷. Kolejne badania, prowa- dzone przez G. T. Chena w 1999 r., koncentrowaáy siĊ na związku miĊdzy wyod- rĊbnionymi czynnikami sukcesu i realizowaną przez bank strategią konkurencyjną.

Wykazaáy one, Īe w przypadku kaĪdej strategii najistotniejszy byá czynnik nazwany przez G. T. Chena zdolnoĞcią do operacyjnego zarządzania bankiem. ZdolnoĞü tĊ odzwierciedlają: uprzejmoĞü i ĪyczliwoĞü personelu, zdolnoĞci zarządcze menedĪera

5 W. Rogowski, op. cit., s. 66-67.

6 S. G. Bharadway, P. R. Varadajan, J. Fahy, Sustainable Competitivr Advantage in Service Industries:

A Conceptual Model and Research Propositions, “Journal of Marketing” 1993, Vol. 57, s. 83-99.

7 J. Devlin, C. T. Ennew, Understanding Competitive Advantage in Retail Financial Services. “Interna- tional Journal of Bank Marketing” 1997, Vol. 15, No. 3, s. 73-82.

bankowego, szybkoĞü obsáugi, zdolnoĞü do komputeryzacji, zdolnoĞü do zarządzania aktywami i pasywami, zdolnoĞü do wewnĊtrznej kontroli i rewizji⁸.

W Polsce zainteresowanie problematyką kapitaáu intelektualnego pojawiáo siĊ stosunkowo póĨno. Pierwsze publikacje na temat znaczenia kapitaáu intelektual- nego w zarządzaniu przedsiĊbiorstwem i budowaniu jego wartoĞci oraz problema- tyki wyceny kapitaáu intelektualnego zaczĊáy pojawiaü siĊ w latach 2001-2005⁹. WczeĞniejsze badania, prowadzone w polskim sektorze bankowym, koncentrowaáy siĊ gáównie na Ĩródáach przewagi konkurencyjnej bez wyodrĊbniania wĞród nich kapitaáu intelektualnego. I tak w 1998 r. W. Baka zaliczyá do nich czynniki zarów- no o charakterze zewnĊtrznym (poziom nowoczesnoĞci caáej gospodarki, politykĊ gospodarczą, rozwiązania instytucjonalno-prawne, itp.), jak i wewnĊtrznym (ofertĊ produktową, sprawnoĞü i jakoĞü usáug, efektywnoĞü, jakoĞü zarządzania i strategie bankowe)¹⁰. Natomiast zdaniem W. L. Jaworskiego (1998 r.) zdolnoĞü konkurencyjną caáego sektora determinują gáównie czynniki wewnĊtrzne, takie jak: potencjaá kapi- taáowy, nowoczesnoĞü technologii, kwalifikacje kadr, innowacyjnoĞü i jakoĞü usáug bankowych oraz rentownoĞü sieci¹¹.

Przedmiotem póĨniejszych badaĔ prowadzonych przez J. Pietrzak i J. Harasim byáy z kolei czynniki przewagi konkurencyjnej na jednym z segmentów rynku ban- kowego – rynku detalicznych usáug bankowych. Obie autorki dostrzegają znaczącą rolĊ nietradycyjnych Ĩródeá przewagi konkurencyjnej, jakimi są aktywa niematerial- ne¹². Natomiast M. Marcinkowska skoncentrowaáa swoje badania na problematyce wykorzystania zasobów niematerialnych w tworzeniu wartoĞci banku¹³. Elementy kapitaáu intelektualnego pojawiają siĊ w wielu innych publikacjach, na przykáad kapitaá klienta stanowiá przedmiot zainteresowania M. Capigi¹⁴. Pomimo coraz wiĊkszego zainteresowania tematyką kapitaáu intelektualnego w bankach nie pojawiáy siĊ, jak dotąd, kompleksowe opracowania poruszające problematykĊ wpáywu kapitaáu inte- lektualnego na wartoĞü banku i jego pozycjĊ konkurencyjną.

8 T. Chen, Critical Success Factors for Various Strategies in the Banking Industry, „International Journal of Bank Marketing” 1999, Vol. 17, nr 2, s. 83.

9 WĞród pierwszych publikacji dotyczących kapitaáu intelektualnego znajdują siĊ m.in.: M. Bratnicki, J. StruĪyna, PrzedsiĊbiorczoĞü i kapitaá intelektualny (2001 r.), B. Mikuáa, A. Pietruszka-Ortyl, A. Potocki, Zarządzanie przedsiĊbiorstwem XXI wieku (2002 r.), D. Dobija, Pomiar i sprawozdawczoĞü kapitaáu intelek- tualnego przedsiĊbiorstwa (2003 r.), E. Gáuszek, Zarządzanie zasobami niematerialnymi przedsiĊbiorstwa (2004 r.), M. Capiga, Kapitaá klienta banku. Wybrane aspekty zarządzania i oceny (2005 r.).

10 W. Baka, Polski sektor bankowy na tle bankowoĞci europejskiej, [w:] Integracja europejska a strategie banków komercyjnych, red. W. Baka, MiĊdzynarodowa Szkoáa BankowoĞci i Finansów, Katowice 1998, s. 89

11 W. L. Jaworski, Banki polskie – warunki przetrwania, [w:] Finanse i bankowoĞü – dĨwignie wzrostu gospodarczego, Materiaáy Konferencyjne, t. I, Szczecin-MiĊdzyzdroje.

12 J. Pietrzak, Czynniki przewagi konkurencyjnej na rynku bankowych usáug detalicznych, Wydawnictwo Uniwersytetu GdaĔskiego, GdaĔsk 2002, s. 92, J. Harasim, Strategie marketingowe w bankowoĞci detalicznej w Polsce, Biblioteka MenedĪera i Bankowca, Warszawa 2004, s. 109-116.

13 M. Marcinkowska, Wykorzystanie zasobów niematerialnych w tworzeniu wartoĞci banków, [w:] Ban- kowoĞü, red. J. WĊcáawski, Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skáodowskiej, Lublin 2006, s. 217-225.

14 M. Capiga, Kapitaá klienta banku. Wybrane aspekty zarządzania i oceny, Twigger, Warszawa 2005

2. PojĊcie kapitaáu intelektualnego banku

Kapitaá intelektualny staá siĊ w ostatnich latach przedmiotem zainteresowania za- równo teoretyków, jak i praktyków zarządzania. Pracują oni nad moĪliwie najszerszym i najgáĊbszym poznaniem istoty tego pojĊcia. W konsekwencji z jednej strony nastĊpuje porządkowanie wiedzy o kapitale intelektualnym, z drugiej zaĞ pojawiają siĊ coraz to nowe pytania i dylematy z nim związane. Wyzwaniem jest zatem znalezienie wspólnego jĊzyka zapewniającego kaĪdemu rozumienie tego samego pod pojĊciem kapitaáu intelektualnego¹⁵.

Kapitaá intelektualny, traktowany jako istotny zasób przedsiĊbiorstwa niezbĊdny do kreowania jego konkurencyjnoĞci, jest kategorią niejednorodną, która nie zostaáa dotąd zdefiniowana w sposób precyzyjny. W zaleĪnoĞci od przyjĊtych kryteriów jego wyodrĊbniania okreĞlany jest on jako: „czynnik niematerialny”, „zasoby niema- terialne”, „aktywa niematerialne” czy „aktywa intelektualne”. W literaturze istnieje takĪe wiele definicji kapitaáu intelektualnego, ale Īadna z nich nie zostaáa przyjĊta jako powszechnie obowiązująca. Jest on okreĞlany m.in. jako:

– materiaá intelektualny: wiedza, informacje, wáasnoĞü intelektualna i doĞwiad- czenie, które mogą byü wykorzystane do tworzenia bogactwa, czyli suma wszystkiego, co kaĪdy w przedsiĊbiorstwie wie, a co decyduje o przewadze konkurencyjnej na rynku (T. Steward),

– wiedza, która moĪe byü zamieniona na wartoĞü (L. Edvinsson),

– wiedza, doĞwiadczenie, technologia organizacyjna, stosunki z klientami oraz umiejĊtnoĞci zawodowe, które pozwalają firmie osiągnąü przewagĊ konkuren- cyjną (L. Edvinsson, M. Malone),

– suma ukrytych aktywów nieuwzglĊdnionych w sprawozdaniach finansowych, obejmująca zarówno to, co zostaje w gáowach pracowników, jak i to, co pozo- staje po wyjĞciu pracowników do domu (G. Roos, J. Ross)¹⁶.

CzĊĞü autorów uwaĪa, Īe jest za wczeĞnie na to, aby sformuáowaü ostateczną definicjĊ kapitaáu intelektualnego, poniewaĪ jego charakter nie zostaá jeszcze do koĔca poznany i opisany, a poza tym trudno ująü go za pomocą jasnych terminów i jednoznacznych pojĊü. RóĪnorodnoĞü definicji oraz niejednoznacznoĞü w opisie kapitaáu intelektualnego wymagają samodzielnego porządkowania zagadnieĔ oraz przyjĊcia okreĞlonego kierunku, dziĊki któremu moĪliwe bĊdzie prowadzenie badaĔ literaturowych oraz empirycznych nad istotą kapitaáu intelektualnego¹⁷.

Pochodną niejednorodnoĞci definiowania kapitaáu intelektualnego i dwoistoĞci jego natury jest zaliczanie do niego róĪnych skáadników. Kapitaá intelektualny áączy w sobie: wyksztaácenie, wiedzĊ, talent, umiejĊtnoĞci oraz kreatywnoĞü i innowacyjnoĞü zasobów ludzkich przedsiĊbiorstwa, jego kulturĊ organizacyjną i filozofiĊ z zasobami

15 A. Sokoáowska, Zarządzanie kapitaáem intelektualnym w maáym przedsiĊbiorstwie, Polskie Towarzy- stwo Ekonomiczne, Warszawa 2005, s. 12.

16 W. Rogowski, op. cit., s. 65, G. Urbanek, op. cit., s. 32.

17 A. Sokoáowska, op. cit., s. 15.

wsparcia produktywnoĞci, do których naleĪy zaliczyü technologiĊ informatyczną, nowoczesną strukturĊ organizacyjną czy patenty¹⁸. W rezultacie pojĊcie kapitaáu in- telektualnego bywa rozszerzane na wszystkie zasoby niematerialne lub zawĊĪane do kilku skáadników, co skutkuje wyodrĊbnieniem siĊ dwóch ĞcieĪek myĞlenia o kapitale intelektualnym. Pierwsza skupia siĊ na tworzeniu, rozwijaniu i poszerzaniu wiedzy w firmie¹⁹, druga koncentruje siĊ na tworzeniu wartoĞci przez unikalną kompozycjĊ aktywów niematerialnych i materialnych²⁰. RóĪni autorzy proponują zatem wĊĪsze lub szersze ujĊcie tego pojĊcia.

Analizując wewnĊtrzną strukturĊ kapitaáu intelektualnego w wybranych koncep- cjach, moĪna zauwaĪyü, Īe wspólnym elementem kaĪdej z nich jest kapitaá ludzki. Ten skáadnik kapitaáu intelektualnego jest podobnie definiowany we wszystkich koncepcjach i obejmuje doĞwiadczenie, umiejĊtnoĞci, kwalifikacje i wiedzĊ pracowników wraz z ich motywacją do dziaáania oraz umiejĊtnoĞci przywódcze i zarządcze kierowni- ctwa firmy. Kapitaá ten nie jest wáasnoĞcią firmy. Jest jedynie udostĊpniany firmie przez jej pracowników²¹. Drugi spoĞród wyodrĊbnionych przez badaczy skáadników kapitaáu intelektualnego, kapitaá strukturalny jest róĪnie definiowany i nazywany w poszczególnych koncepcjach. NajczĊĞciej obejmuje on kapitaá organizacyjny i ka- pitaá klientowski – zob. tabela 1.

Dokonując analizy porównawczej skáadników kapitaáu intelektualnego, naleĪy zauwaĪyü, Īe o ile w przypadku przedsiĊbiorstw zostaáy one dokáadnie zbadane i szczegóáowo opisane, o tyle w odniesieniu do banków badania obejmujące poszcze- gólne elementy kapitaáu intelektualnego są rzadkoĞcią.

Struktura kapitaáu intelektualnego w banku powinna odzwierciedlaü specyfikĊ jego dziaáania. Z tej perspektywy analizie naleĪy poddaü skáadniki kapitaáu intelektu- alnego, które wpáywają na tworzenie wartoĞci banku. Za najwaĪniejsze naleĪy w tym kontekĞcie uznaü aktywa intelektualne bĊdące pochodną umiejĊtnoĞci, zaangaĪowania i jakoĞci pracy pracowników (w tym m.in. zarządzanie, komunikacja, przywództwo, itp.) oraz aktywa klientowskie, zawierające m.in. znajdujące siĊ w posiadaniu banków bazy wiedzy o klientach. W dzisiejszych czasach budowanie wartoĞci banku jest takĪe nierozerwalnie związane z optymalizacją procesów i technologii Ğwiadczenia usáug, a odniesienie sukcesu rynkowego jest niemoĪliwe bez odpowiedniej reputacji banku i zaufania klientów. Z tego powodu struktura kapitaáu intelektualnego w banku obej- mowaü powinna takĪe aktywa związane z organizacją banku i jego innowacyjnoĞcią (w tym aktywa technologiczne) oraz aktywa marketingowe, które obejmują wizerunek

18 A. Sobczak, M. Strojny, Zarządzanie wiedza jako czynnik zwiĊkszania konkurencyjnoĞci orga- nizacji gospodarczych, data publikacji 12.04.2004, http://www.egov.pl/index.php?option=content&task=

view&id=84&Itemid=62 [27.04.2011], G. Urbanek, op. cit., s. 30-31.

19 Szerzej o kapitale intelektualnym w kontekĞcie zarządzania wiedzą w: W. M. Grudziewski, I. K.

Hejduk, A. Sankowska, M. Wantuchowicz, Sustainability w biznesie czyli przedsiĊbiorstwo przyszáoĞci, Wydawnictwo Poltext, Warszawa 2010, s.131-139.

20 W. Rogowski, op. cit., s. 68.

21 M. Capiga, op. cit., s. 15.

i markĊ banku, kanaáy dystrybucji, strategie sprzedaĪowe, itd. Wyzwaniem dla kaĪ- dego wspóáczesnego banku, mającym szczególne znaczenie w warunkach kryzysu gospodarczego, jest nie samo zrozumienie znaczenia kapitaáu intelektualnego, ale okreĞlenie jego elementów i wyznaczenie mierników umoĪliwiających efektywne zarządzanie nim prowadzące do budowania wartoĞci banku.

Tabela 1. Skáadniki kapitaáu intelektualnego w wybranych koncepcjach

Autor Rok Skáadniki kapitaáu intelektualnego

Grupa Konrada 1989 Kapitaá

indywidualny Kapitaá strukturalny

Sveiby K.-E. 1996 Kapitaá ludzki Kapitaá strukturalny wewnĊtrzny

Kapitaá strukturalny zewnĊtrzny

Evidson L.,

Malone S. 1997 Kapitaá ludzki

Kapitaá strukturalny Kapitaá organizacyjny

Kapitaá kliencki Kapitaá

procesów

Kapitaá innowacji

Brooking A. 1997 Aktywa ludzkie Aktywa infra- struktury

Aktywa wáasnoĞci intelektualnej

Aktywa rynkowe

Roos. G., Roos. J. 1997 Kapitaá ludzki Kapitaá organizacyjny Kapitaá kliencki i relacyjny Steward T. A. 1998 Kapitaá ludzki Kapitaá strukturalny Kapitaá klienta

Lev B. 2001 Aktywa związane

z ludĨmi Aktywa organizacyjne Aktywa związane z innowacjami Bratnicki M.

StruĪyna J. 2001 Kapitaá ludzki Kapitaá organizacyjny Kapitaá spoáeczny Dobija D. 2003 Kapitaá ludzki Kapitaá struktu-

ralny

Kapitaá związany z innowacjami

Kapitaá związany z rynkiem (kapitaá klientów) Gáuszek E. 2004 Zasoby ludzkie

Zasoby organi- zacyjne dające wewnĊtrzną siáĊ

Zasoby reprezen- tujące wáasnoĞü intelektualną

Zasoby dające przewagĊ na rynku Sektor bankowy

Cannals J. 1993 Zasoby ludzkie Aktywa materialne

Zasoby finansowe

Aktywa niematerialne Pietrak J.

Harasim J. 2003 Aktywa niematerialne Aktywa materialne

Capiga M. 2005 Kapitaá ludzki Kapitaá organizacyjny Kapitaá kliencki ħródáo: Opracowanie wáasne na podstawie L. Edvinsson, M. Malone, Kapitaá intelektualny. Poznaj prawdziwą war- toĞü swojego przedsiĊbiorstwa odnajdując jego ukryte korzenie, Wydawnictwo PWN, Warszawa 2001, s. 45, M. Kunasz, Klasyfikacja metod oraz narzĊdzi pomiaru kapitaáu intelektualnego i aktywów niematerialnych, http://www.sceno.edu.pl/

cms_tmp/1172_M_Kunasz3.pdf [27.04.2011], Dobija D., Kapitaá intelektualny. O pomiarze i sprawozdawczoĞci niemierzalnego, http://www.innowacyjnosc.gpw.pl/kapital-intelektualny/ publikacje/5-O-pomiarze-i-sprawozdawczosci-niemierzalnego. html [27.04.2011], K. Szara, A. PierĞcieniak, Kapitaá intelektualny jako obszar konkurencji przedsiĊbiorstwa, http://www.univ.

rzeszow.pl/ ekonomia/zeszyty/Zeszyt11/16.pdf [28.04.2011]

ZakoĔczenie

Koncepcja kapitaáu intelektualnego znalazáa siĊ w centrum zainteresowania bada- czy i praktyków zarządzania stosunkowo niedawno. W Szwecji, Stanach Zjednoczo- nych, Kanadzie i Japonii pierwsze publikacje na ten temat ukazaáy siĊ w latach 80.

ubiegáego wieku, w Polsce zaĞ dopiero w latach 2001-2005. Początkowo prowadzone badania obejmowaáy swoim zasiĊgiem jedynie przedsiĊbiorstwa, badania w bankach zapoczątkowano nieco póĨniej.

Przegląd najbardziej reprezentatywnych pojĊü kapitaáu intelektualnego wskazuje, Īe moĪna go rozpatrywaü w wąskim i szerokim ujĊciu. W wąskim ujĊciu kapitaá inte- lektualny utoĪsamiany jest najczĊĞciej z kapitaáem ludzkim rozumianym jako wiedza i umiejĊtnoĞci pracowników. Natomiast w szerokim ujĊciu obejmuje on, poza kapitaáem ludzkim, równieĪ kapitaá strukturalny, który jest róĪnie definiowany i dzielony przez poszczególnych autorów. NajczĊĞciej wyodrĊbnia siĊ w jego ramach kapitaá organi- zacyjny i kapitaá klientowski. Zdaniem autorki budowanie wartoĞci banku wymaga przyjĊcia szerokiego ujĊcia kapitaáu intelektualnego. Specyfika dziaáalnoĞci bankowej wymaga, aby w analizie wpáywu kapitaáu intelektualnego na wartoĞü i konkurencyjnoĞü banku, poza kapitaáem ludzkim i klientowskim, uwzglĊdniü kapitaá marketingowy (z naciskiem na reputacjĊ i wizerunek banku jako instytucji zaufania publicznego) oraz kapitaá organizacyjny (obejmujący optymalizacje procesów Ğwiadczenia usáug i szeroko rozumiane innowacje). Poznanie poszczególnych elementów skáadających siĊ na strukturĊ kapitaáu intelektualnego umoĪliwi okreĞlenie kierunków zwiĊkszania efektywnoĞci jego wykorzystania w budowie wartoĞci banku.

The identification of intellectual capital in a bank

The turbulent changes in economic environment cause the necessity of evolving the opinion on the sources of competitive advantage and raise the interest in intangible assets. A lot of bank’s management concepts have noticed some of them, but intangibles in that concepts are scattered and not systemized.

Thus they should be put in order, classified and characterized to optimize their usage. Undoubtedly the concept of intellectual capital is the response for that challenge. Many scientists and managers work on intellectual capital concept. It leads to the ordering the knowledge. On the other hand, new questions and problems appear.

This paper presents the evolution of intellectual capital concept and of definition and it is an at- tempt to define its structure in banks.