Joanna Wyka, Marta Habanova1
WYBRANE PARAMETRY OCENY STANU ODŻYWIENIA NASTOLATEK Z POLSKI I SŁOWACJI – BADANIE PILOTAŻOWE
Katedra Żywienia Człowieka, Wydział Biotechnologii i Nauk o Żywności, Uniwersyteu Przyrodniczego we Wrocławiu
Kierownik: dr hab. inż. M. Bronkowska, prof. UPWr
1 Department of Human Nutrition, Faculty of Agrobiology and Food Resources, Slovak University od Agriculture in Nitra
Head: P. Chlebo, MD, PhD
Celem pilotażowych badań była ocena wybranych parametrów antropo-metrycznych w grupie dziewcząt. W grupie 13–14-letnich dziewcząt z Polski* (n=124) i Słowacji (n=100) dokonano w latach 2015–2016 pomiarów antropo-metrycznych: masa i wysokość ciała, obwód talii, BMI, WtHR oraz zawartości tkanki tłuszczowej za pomocą metody bioimpedancji elektrycznej. Na podstawie oceny BMI wykazano nadwagę i otyłości wśród 18% dziewcząt z Polski i 11% dziewcząt ze Słowacji. Nadmierną zawartość tkanki tłuszczowej powyżej 28% wykazano u co trzeciej uczestniczki badań. Zastosowanie kilku wskaźników antropometrycznych daje możliwość dokładniejszej oceny stanu odżywienia nastolatek.
Słowa kluczowe: stan odżywienia, BMI, BIA, nastolatki. Key words: nutritional status, BMI, BIA, girls.
Od wielu lat poszukuje się czynników wpływających na dynamiczny rozwój nadwagi i otyłości na świecie, szczególnie wśród dzieci i młodzieży. Z przeglądu piśmiennictwa (1) można wnioskować, że odsetek nadmiernej masy ciała wśród dzieci i młodzieży mierzony za pomocą BMI skorelowanego z wiekiem i świadczą-cego o nadwadze w Polsce oscyluje wokół 12–15%, a z otyłością 5–11%. Według raportu NIK 2011 (2) co piąte dziecko w Polsce ma nadwagę lub otyłość. W jed-nym z najnowszych raportów NCD Risk Factor Collaboration 2017 (3), powstałym dzięki współpracy WHO i Imperial College London, opublikowano dane dotyczące zjawiska otyłości i nadwagi wśród dzieci i młodzieży na świecie. Wykazano, że liczba otyłych w wieku 5–19 lat, na przestrzeni 1975–2016 wzrosła 10-krotnie. Odsetek otyłych dzieci i młodzieży w 1975 r. był na poziomie poniżej 1% (11 * Program: Psychologiczne, środowiskowe oraz społeczno-ekonomiczne uwarunkowania stanu zdro-wia młodzieży gimnazjalnej z Wrocłazdro-wia „Zdrowy gimnazjalista” (2015–2017) jest fi nansowany przez Gminę Wrocław, Wydział Zdrowia i Spraw Społecznych Urzędu Miejskiego Wrocławia.
milionów). W 2016 r. sięgał 6% i 8% odpowiednio wśród dziewczynek i chłopców (124 miliony). Stwierdzono, że obecnie jest także ok. 213 milionów dzieci z nadwa-gą. W 1975 r. średnie BMI wśród dzieci w wieku 5–19 lat na świecie wynosiło 17 kg/m2, a w 2016 r. – 18,6. W roku 2016 średnie BMI w Polsce wynosiło 19,3; w 1975 r. – 17,8, a na Słowacji odpowiednio 18,7 i 17,7 (tab. I).
Ta b e l a I. Zmiany BMI dzieci w wieku 5–19 lat na przestrzeni 1975–2016 r. w wybranych państwach (wg. NCD Risk Factor Collaboration 2017)
Ta b l e I. BMI changes in children aged 5–19 over 1975–2016. in selected countries (acc. NCD Risk Factor Col-laboration 2017)
Państwo Średnie BMI (kg/m
2) Miejsce w światowym rankingu
(1 miejsce – najwyższy wskaźnik BMI)
1975 rok 2016 rok 1975 rok 2016 rok
USA 19,3 21,6 12 17 Grecja 18,5 21,0 57 29 Włochy 19,3 20,1 15 65 Hiszpania 18,6 20,0 48 68 Niemcy 18,8 19,9 41 72 Portugalia 18,8 19,8 40 78 Chorwacja 17,9 19,5 99 91 Francja 18,1 19,5 83 96 Norwegia 18,8 19,3 42 102 Polska 17,8 19,3 108 103 Szwecja 18,5 19,2 53 110 Ukraina 18,2 19,1 77 115 Słowacja 17,7 18,7 110 143
W cytowanym badaniu podkreśla się, że niepokojący trend wzrostu BMI wśród dzieci i młodzieży w wieku 5–19 lat to skutek reklamowania tzw. śmieciowego jedzenia, jak również polityki wielu państw, w których pełnowartościowa żywność jest droższa i często niedostępna dla biedniejszych rodzin czy też całych społe-czeństw. Należy pamiętać, że prawidłowe żywienie młodych ludzi i utrzymanie przez nich prawidłowej masy ciała zmniejsza ryzyko otyłości w wieku dorosłym, a także pojawienia się chorób metabolicznych, takich jak np. cukrzyca.
Celem pracy było ocena wybranych parametrów antropometrycznych nastolatek z Polski i Słowacji: masy i wysokości ciała, obwodu talii, BMI, WtHR oraz zawar-tości tkanki tłuszczowej za pomocą metody bioimpedancji elektrycznej.
MATERIAŁ I METODY
W latach 2015–2016 w grupie 124 dziewcząt z Wrocławia i 100 dziewcząt z Nitry w wieku 13–14 lat dokonano pomiarów antropometrycznych. Badania
prze-prowadzono w ramach bilansów zdrowotnych na terenie szkół (gimnazja i szkoły podstawowe). W badaniach wzięły udział uczennice, które spełniały następujące kryteria: wiek, deklarowany dobry stan zdrowia, pisemna zgoda rodziców i ucznia. Mierzono wysokość (dokładność 0,5 cm) oraz masę ciała (0,1 kg) z użyciem an-tropometru i wagi lekarskiej. Obwód talii mierzono w połowie wysokości po-między górnym grzbietem kości biodrowej a dolnym brzegiem łuku żebrowego. Na podstawie pomiarów wysokości i masy ciała wyliczono wskaźnik masy ciała BMI (masa ciała kg/wysokość ciała m2) oraz wskaźnik WtHR (obwód talii cm/ wysokość cm) Obwód talii mierzono za pomocą taśmy krawieckiej (dokładność 0,5 cm). Uzyskane dane porównano z aktualnie obowiązującymi w Polsce siat-kami centylowymi dotyczącymi rozwoju na poszczególnych etapach ontogenezy człowieka (4, 5). Dodatkowo dokonano pomiaru składu ciała dziewcząt metodą bioimpedancji elektrycznej za pomocą analizatora BIA 101 AKERN-Slr oraz BO-DYSTAT QUADSCAN 4000.
WYNIKI I ICH OMÓWIENIE
W tab. II przedstawiono wyniki pomiarów antropometrycznych z obu grup ba-danych dziewcząt. Wykazano, że większość z nich posiadała prawidłowe BMI, jednak wśród13,7% dziewcząt z Polski wykazano nadwagę, a wśród 4% – otyłość. W grupie dziewcząt ze Słowacji odsetek tych z nadwagą wynosił 6%, a z otyło-ścią 5%. Obwód talii wskazujący na nadmierne otłuszczenie brzuszne wykazano odpowiednio wśród 13,7% dziewcząt z Polski i 12% dziewcząt ze Słowacji. Nad-mierną zawartość tkanki tłuszczowej powyżej 28% wykazano u ok. 30% badanych nastolatek.
Ta b e l a II. Klasyfikacja parametrów antropometrycznych dziewcząt z Polski i Słowacji Ta b l e II. Classification of anthropometric parameters of girls from Poland and Slovakia
Parametr antropometryczny Polska (n=124) Słowacja (n=100) Polska (n=124) Słowacja (n=100) p
BMI Nadwaga 85–95 pc (22,3–25,9) Otyłość >95 pc (>25,9) 0,2 13,7% (n=17) 6,0% (n=6) 4,0% (n=5) 5% (n=5) Obwód talii < 90 pc (<76 cm) > 90 pc (>76 cm) 0,4 86,3% (n=107) 88,0% (n=88) 13,7% (n=17) 12,0% (n=12) WtHR < 0,5 > 0,5 0,3 94,4% (n=117) 93,0% (n=93) 5,6% (n=7) 7,0% (n=7) % tkanki tłuszczowej < 28% >28% 0,7 70,2% (n=87) 67,0% (n=67) 29,8% (n=37) 33,0% (n=33)
p – prawdopodobieństwo w teście statystycznym Chi2 (poziom istotności (p<0,05)
Według Polskiego Towarzystwa Dietetyki tkanka tłuszczowa i wskaźnik BMI stanowią pożądane parametry antropometryczne w ocenie stanu odżywienia ludzi
dorosłych. Stwierdza się, że ocena składu ciała jest kluczowym elementem przy doborze odpowiedniej diety i formy leczenia nadmiernej masy ciała (6). Wydaje się, że powyższe parametry powinny być niezbędne również w ocenie stanu odżywienia nastolatków. Nadmierna masa ciała i zwiększona zawartość tkanki tłuszczowej w or-ganizmie są uznanymi w piśmiennictwie czynnikami ryzyka chorób sercowo-naczy-niowych. Stwierdzono, że co dekadę zwiększa się odsetek młodych osób w Polsce z otyłością i nadwagą o 2–3% (7). W przeciągu ostatnich 20 lat zaobserwowano znaczny wzrost wartości masy ciała wśród młodych osób. W 1995 r., w ogólnopol-skich badaniach Oblacińskiej i współpr. (8) w grupie 6–17-letniej młodzieży, nad-wagę stwierdzono u 8,7% badanych, a otyłość u 3,4% (ogółem – 12,1%). W 2005 r. Jodkowska i współpr. (9) przeprowadzili badania, w których podjęli próbę oceny częstości występowania nadmiaru masy ciała (nadwaga, otyłość) wśród młodzieży w wieku 13-15 lat z województwa pomorskiego, lubuskiego, małopolskiego, pod-laskiego i kujawsko-pomorskiego. Wykazano, że w grupie liczącej 8219 uczniów uczęszczających do gimnazjum, 708 osób miało nadwagę (8,8%), natomiast wartość masy ciała powyżej 95pc, świadcząca o otyłości, występowała u 362 osób (4,5%). W pracy Krzyżaniak i współpr. (10) dotyczącej zdrowia poznańskich uczniów prze-badano 3059 uczniów w wieku 7–18 lat. Nadmierną masę ciała łącznie wykazano u 20,9% osób. W porównaniu do badań Oblacińskiej z 1995 roku, wartość masy ciała badanej młodzieży wzrosła o ok. 3,5 kg. W badaniu prowadzonym przez Ba-naś i Urban (11) w 2011 r. w Łodzi wśród badanej grupy 325 osób w wieku 7–16 lat czynnik ryzyka otyłości brzusznej (obwód talii powyżej 90pc) dotyczył 17,5% badanej grupy. Zmierzony obwód talii był wyższy u chłopców i wzrastał wraz z masą ciała i wiekiem nastolatków. Obwód talii wskazujący na otyłość brzuszną występował u 95,5% osób z otyłością. W badaniach przeprowadzonych przez Frie-drich i współpr. (12) wykazano ścisły związek pomiędzy zwiększoną zawartością tkanki tłuszczowej w organizmie, a występowaniem zwiększonego obwodu talii, przy jednocześnie prawidłowym BMI. W grupie przebadanych dziewcząt zawartość tkanki tłuszczowej znajdowała się w zakresie 23,3–32,7%, a u chłopców 22–35,5%. U osób ze zwiększoną procentową zawartością tkanki tłuszczowej zdiagnozowano również niską zawartość wody w organizmie.
WNIOSKI
1. Na podstawie oceny BMI wykazano nadwagę i otyłości wśród 18% dziewcząt z Polski i 11% dziewcząt ze Słowacji. Nadmierną zawartość tkanki tłuszczowej powyżej 28% wykazano u co trzeciej uczestniczki badań.
2. W obliczu narastającej epidemii otyłości celowym jest wprowadzenie kilku parametrów antropometrycznych w ocenie stanu odżywienia młodzieży.
J. W y k a, M. H a b a n o v a
SELECTED PARAMETERS ASSESSING THE NUTRITIONAL STATUS OF GIRLS FROM POLAND AND SLOVAKIA – A PILOT STUDY
S u m m a r y
Introduction. For many years, scientists have been looking for factors infl uencing the dynamic development of overweight and obesity in the world, especially among children and adolescents
Aim. The aim of the pilot study was to evaluate selected anthropometric parameters in the group of girls.
Material and methods. In the group of 13–14 years old girls from Poland (n = 124) and Slovakia (n = 100). Anthropometric measurements were made in 2015–2016: body mass and height, waist cir-cumference, BMI, WtHR and fat content using the bioelectrical impedance analysis.
Results. BMI demonstrating obesity and overweight among 18% of girls from Poland and 11% of girls from Slovakia was shown. Excessive fat content above 28% in body was evaluated in every third participant in the study.
Conclusions. The use of several anthropometric indicators gives the opportunity to more accurately assess the nutritional status of teenagers.
PIŚMIENNICTWO
1. Malczyk E.: Stan odżywienia dzieci i młodzieży w Polsce na podstawie piśmiennictwa z ostatnich 10 lat (2005–2015). Ann. Acad. Med. Siles. 2016; 70: 56-65. – 2. NIK Informacja o wynikach kontroli realizacji zadań w zakresie zapobiegania nadwadze i otyłości u dzieci i młodzieży szkolnej. Nr.ew. 149/2011/P 10190/KNO. – 3. NCD Risk Factor Collaboration: Worldwide trends in body-mass index, underweight, overweight, and obesity from 1975 to 2016: a pooled analysis of 2416 population-based measurement studies in 128·9 million children, adolescents, and adult. Lancet 2017; 390: 2627-42. – 4. Kułaga Z., Litwin M., Zajączkowska M. M., Wasilewska A., Morawiec-Knyska A., Różdżyńska A.,
Grajda A., Gurzkowska B., Napieralska E., Barwicka K., Świąder A., Zespół Badaczy OLAF.:
Porów-nanie wartości obwodów talii i bioder dzieci i młodzieży polskiej w wieku 7–18 lat z wartościami referencyjnymi dla oceny ryzyka sercowo-naczyniowego – wyniki wstępne projektu badawczego OLAF (PL0080). Standardy Medyczne. Pediatria. 2008; 5: 473-485. – 5. Kułaga Z., Różdżyńska A.,
Palczewska I., Grajda A., Gurzkowska B., Napieralska E., Litwin M. oraz Grupa Badaczy OLAF.: Siatki
centylowe wysokości, masy ciała i wskaźnika masy ciała dzieci i młodzieży w Polsce – wyniki badania OLAF. Stand. Med.. 2010; 7: 690-700. – 6. Gajewska D., Myszkowska-Ryciak J., Lange E., Gudej S.,
Pałkowska-Goździk E., Bronkowska M., Piekło B., Łuszczki E., Kret M., Białek-Dratwa A., Pachocka L., Sobczak-Czynsz A. Standardy leczenia dietetycznego otyłości prostej u osób dorosłych. Stanowisko
Polskiego Towarzystwa Dietetyki 2015. Dietetyka 2015; 8. – 7. Woynarowska B., Oblacińska A.: Stan zdrowia dzieci i młodzieży w Polsce. Najważniejsze problemy zdrowotne. Studia BAS. 2014; 2, 41-64. – 8. Oblacińska A., Wrocławska M., Woynarowska B.: Częstość występowania nadwagi i otyłości w populacji w wieku szkolnym w Polsce oraz opieka zdrowotna nad uczniami z tym zaburzeniem. Pediatria Polska. 1997; 72, 241-245. – 9. Jodkowska M., Tabak I., Oblacińska A.: Ocena częstości występowania nadwagi i otyłości u młodzieży w wieku 13–15 lat w Polsce przy zastosowaniu trzech różnych narzędzi badawczych. Przegląd Epidemiologiczny. 2007; 61, 585-592. – 10. Krzyżaniak A.: Zdrowie poznańskich uczniów. 2009. Wydawnictwo Miejskie. Poznań.
11. Banaś B., Urban J.: Częstość występowania nadwagi i otyłości u dzieci i młodzieży w powiązaniu z nawykami żywieniowymi i aktywnością fi zyczną. Zeszyty naukowe Wyższej Szkoły Agrobiznesu w Łodzi. 2013; 50, 5-18. – 12. Friedrich M., Goluch-Koniuszy Z., Kuchlewska M.: Analysis of Body Composition of Children Aged 13 with Normal Body Mass Index and Waist Circumference Above the 90th Percentile. Polish Journal of Food a and Nutrition Science. 2011; 61(3), 219-223.
