Nowoczesne maszyny do zbioru ziemniaków.

N

N

N

O

O

O

W

W

W

O

O

O

C

C

C

Z

Z

Z

E

E

E

S

S

S

N

N

N

E

E

E

M

M

M

A

A

A

S

S

S

Z

Z

Z

Y

Y

Y

N

N

N

Y

Y

Y

D

D

D

O

O

O

Z

Z

Z

B

B

B

I

I

I

O

O

O

R

R

R

U

U

U

Z

Z

ZI

I

I

E

EM

E

M

M

N

N

N

I

IA

I

A

A

K

K

K

Ó

Ó

Ó

W

W

W

Politechnika Koszalińska, Katedra Agroinżynierii ul. Racławicka 15-17, Koszalin

biór ziemniaków jest najtrudniejszym i najbardziej pracochłonnym elementem technologii produkcji i pochłania w zależności od rodzaju zastosowanych ma-szyn od 10 do 180 rbh/ha. Od sposobu zbio-ru w dużym stopniu zależy jakość ziemnia-ków jadalnych i do przetwórstwa, wartość nasienna sadzeniaków, a także trwałość przechowalnicza bulw niezależnie od sposo-bu przechowywania. Udział zbioru kombaj-nowego szacuje się na ok. 70% powierzchni upraw ziemniaka i wzrasta on w miarę zwiększania się powierzchni plantacji.

Bulwa ziemniaka, zawierająca 70-85% wody, jest bardzo podatna na działanie me-talowych części maszyn zbierających oraz środków transportowych i urządzeń do zała-dunku i sortowania. Podczas pracy zespołów roboczych kopaczek lub kombajnów bulwy ulegają różnym uszkodzeniom, jak: otarcie skórki, obicie bez skaleczenia, nacięcie, pęknięcie, zgniecenie lub zmiażdżenie. Po-przez rany powstałe w wyniku uszkodzeń następuje znaczny ubytek wody, a do tkanek miękiszowych wnikają bakterie, grzyby i promieniowce powodujące mokrą, suchą lub mieszaną zgniliznę bulw.

Na uszkodzenia podczas zbioru ma wpływ wiele czynników pośrednich i bezpo-średnich. Do czynników pośrednich należą: cechy morfologiczne bulw (wielkość, kształt), odporność odmian na uszkodzenia mecha-niczne, rodzaj gleby, odsiewalność i zaka-mienienie, poziom nawożenia organicznego i mineralnego, termin i gęstość sadzenia, sze-rokość międzyrzędzi, zachwaszczenie oraz sposób przygotowania plantacji do zbioru. Do czynników bezpośrednio wpływających na uszkodzenia należą warunki termiczno-wilgotnościowe w czasie zbioru oraz rodzaj i stan techniczny zastosowanych maszyn do zbioru, transportu i sortowania.

W celu ograniczenia uszkodzeń bulw trzeba dostosować prędkość pracy maszyn zbierających do warunków glebowych oraz ustawić wstrząsacze w kopaczkach i kom-bajnach na odpowiednią intensywność wstrząsów, tak aby ziemia odsiewała się na końcu przenośnika odsiewającego. Na gle-bach lekkich, łatwo odsiewalnych, można pracować z większą prędkością roboczą, do 7-8 km/godz. W konstrukcji maszyn zbiera-jących dokonuje się ciągłych modernizacji, wykorzystując do tego celu urządzenia elek-troniczne, aby do minimum wyeliminować kontakt bulw z metalowymi częściami ma-szyn i umożliwić sterowanie wysokością spadku bulw do zasobników lub na środki transportu, co ogranicza możliwość obijania się bulw o siebie.

Mechaniczny zbiór ziemniaków należy wykonać po osiągnięciu przez nie pełnej dojrzałości, przy temperaturze gleby powyżej 10oC i wilgotności nie większej niż 15%. Do-świadczenia wykazały, że im niższa tempe-ratura gleby i większa wilgotność, tym więk-sza podatność bulw na uszkodzenia mecha-niczne. Przy niskiej temperaturze gleby ich naskórek staje się mniej elastyczny i w więk-szym stopniu narażony na obicia przez pręty kopaczek lub kombajnów, a także w trans-porcie i rozładunku. W nowoczesnych ko-paczkach ładujących i kombajnach ziemnia-czanych wszystkie metalowe części (odsie-wacze i przenośniki) są powlekane otulinami gumowymi zmniejszającymi uszkodzenia bulw.

Zastosowanie do zbioru kombajnów ziem-niaczanych zmniejsza wielokrotnie praco-chłonność produkcji ziemniaków, ale powo-duje wzrost uszkodzeń z uwagi na długą drogę, jaką przechodzą bulwy, zanim zosta-ną oddzielone od ziemi, brył i zanieczysz-czeń. Aby ograniczyć ilość uszkodzeń,

ży dostosować prędkość pracy kombajnu do odsiewalności gleby, właściwie ustawić urzą-dzenia wstrząsające i zagłębienie lemieszy podcinających, aby gleba odsiewała się na końcu przenośnika odsiewającego. W ostat-nich latach zmodernizowano w kraju wiele kombajnów do zbioru ziemniaków.

Dla producentów odmian wczesnych na wczesny zbiór FMR w Brzegu produkuje na specjalne zamówienie nowoczesny kom-bajn Z 643/1 Bolko wyposażony w wor-kownicę lub platformę do okresowego ma-gazynowania skrzynek lub worków (rys. 1), Kombajn ten po zainstalowaniu specjalnych przystawek może służyć także do zbioru buraków, marchwi i cebuli wykopanej ko-paczką. Regulacja zagłębienia lemiesza, krojów tarczowych, wstrząsacza oraz od-dzielacza porostu i zanieczyszczeń jest po-dobna jak w uniwersalnym kombajnie Z 643/1 Bolko ze zbiornikiem. Wymaga do napędu i współpracy ciągnika o mocy powy-żej 40 KM.

Rys. 1. Kombajn Z 643/1 Bolko

z workownicą i możliwością podbierania wykopanych ziemniaków dwurzędową kopaczką przenośnikową

Dla większych plantacji FMR w Brzegu zmodernizowała kombajn Z 650/1 Pyra, który dzięki zastosowaniu nowoczesnych rozwiązań konstrukcyjnych zbiera ziemniaki przy minimalnych uszkodzeniach mecha-nicznych i dokładnie oczyszcza z wszelkich zanieczyszczeń (rys. 2). Kombajn ten ma boczny sprzęg, pozwalający na poruszanie się ciągnika i kombajnu po wykopanym polu. Kroje tarczowe zespołu kopiącego poruszają się niezależnie od rolki kopiującej i wyorywa-cza oraz zabezpiewyorywa-czają przed wypadaniem bulw. Wszystkie przenośniki odsiewające mają gumowe otuliny stałe lub wymienne. Nad przenośnikiem umieszczono trzy

szere-gi łopatek oczesujących oraz pasy gumowe hamujące, które służą do odrywania bulw od stolonów i łęcin.

Staczające się ziemniaki dostają się z górki palcowej na przenośnik poprzeczny, skąd zgarniacze przekazują je na stół prze-bierczy. Na stole następuje ręczne oddziele-nie kamieni, brył, bulw matecznych i innych zanieczyszczeń. Robotnicy przy stole prze-bierczym pracują w pozycji siedzącej. Zanie-czyszczenia i kamienie przekazywane są do zbiornika o pojemności 240 kg. Na stole przebierczym znajdują się 3-rzędowe tar-czowe oddzielacze drobnych kamieni i resz-tek brył. Z oddzielaczy tarczowych bulwy krótkim przenośnikiem ładującym dostają się do zasobnika, który jest wyposażony w przenośnik podłogowy napędzany silnikiem hydraulicznym. Zasobnik ziemniaków o po-jemności 2000 kg jest wyposażony w dwa siłowniki hydrauliczne, które umożliwiają bezstopniowe jego podnoszenie i rozładunek na środki transportu do wysokości 3,15 m. Kombajn może pracować na plantacjach o szerokości międzyrzędzi 67,5-75,0 cm przy prędkości roboczej 2-6 km/godz., przy czym na glebach dobrze odsiewalnych i niezaka-mienionych prędkość może być większa. D Obsługę, poza kierowcą, stanowi 1-4 robot-ników przy stole przebierczym. Na dużych plantacjach można uzyskać wydajność eks-ploatacyjną 0,25 ha/godz.

Rys. 2. Kombajn jednorzędowy Z 650/1 Pyra 1 do zbioru większych plantacji ziemniaków

AKPiL Pilzno zmodernizował produkowa-ny kombajn jednorzędowy Z 652 przydatprodukowa-ny do zbioru dużych plantacji na terenach rów-ninnych oraz pagórkowatych (rys. 3). Jest to maszyna zaczepiana, wyposażona w po-dłużne i poprzeczne przenośniki odsiewają-ce, stół przebierczy i zbiornik o pojemności 3200 kg opróżniany przenośnikiem

podło-gowym. Może pracować na plantacjach o szerokości międzyrzędzi 75,0-90,0 cm z prędkością do 6 km/godz., uzyskując wydaj-ność do 0,30 ha/godz. Regulowany rozstaw kół jezdnych pozwala na łatwe dostosowanie do rozstawy międzyrzędzi. Wymaga do współpracy ciągnika o mocy > 80 KM.

Rys. 3. Kombajn jednorzędowy Z 652 AKPiL do zbioru większych plantacji ziemniaków

Maszyną do zbioru ziemniaków o naj-większej wydajności w kraju jest bezzałogo-wa dwurzędobezzałogo-wa kopaczka ładująca Z 650/2 Pyra 2 (rys. 4). Ma prostą budowę i jest ła-twa w eksploatacji; może uzyskać wydajność eksploatacyjną 0,3-0,5 ha/godz. Na całej długości przenośnika odsiewającego zain-stalowano mimośrodowe wibratory napę-dzane hydraulicznie, które powodują drga-nia, dzięki czemu bulwy są dokładnie oczyszczone i bez uszkodzeń. Skrzynia bie-gów umożliwia ustawienie trzech prędkości pracy przenośników dla różnych warunków glebowych. Porost jest oddzielany dzięki systemowi podwójnych ogumionych taśm z odpowiednio ukształtowanymi prętami pal-cowymi. Łatwa regulacja tych elementów nie pozwala na zapychanie kopaczki lub awarie. Na końcu przenośnika odsiewającego długa taśma palcowa, obracająca się w kierunku przeciwnym do nachylenia, zapewnia do-kładne oczyszczenie bulw z drobnych zanie-czyszczeń. Kopaczka jest wyposażona w szeroki, napędzany hydraulicznie przenośnik ładujący na wysokość do 3,65 m na przy-czepę poruszającą się równolegle obok ko-paczki. Regulowane nachylenie przenośnika zapewnia równomierne napełnienie przycze-py przy małej wysokości spadku bulw, co minimalizuje uszkodzenia. Kopaczka

ładują-ca Pyra 2 może pracować w rozstawie mię-dzyrzędzi 75,0-90,0 cm, na polach o niewiel-kim zakamienieniu, z prędkością 6-10 km/ godz. Wymaga do współpracy przyczep o dużej ładowności oraz ciągnika o mocy > 90 KM.

Rys. 4. Dwurzędowa kopaczka ładująca Pyra 2 do zbioru ziemniaków na dużych plantacjach

Na rynku krajowym pojawiają się nowe i używane maszyny firm zachodnich, o dużej wydajności, do zbioru ziemniaków z więk-szych plantacji. Są to na ogół dość drogie nowoczesne dwurzędowe kopaczki ładujące oraz jednorzędowe i dwurzędowe kombajny do zbioru bezpośredniego lub dwufazowego. Kombajny te są wyposażone w separatory brył i kamieni, urządzenia oczyszczające ziemniaki oraz takie zabezpieczenie izola-cyjne przenośników odsiewających, stołów przebierczych oraz zasobników, aby bulwa nie stykała się z metalową częścią maszyny. Niektóre kombajny do zbioru bezpośrednie-go lub dwufazowebezpośrednie-go są wyposażone w ste-rowane elektronicznie separatory brył i ka-mieni oraz wirujące szczotki do oczyszcza-nia ziemoczyszcza-niaków. Ich zasobniki są wyścielone gumą lub grubą folią, a przenośniki podające do zbiornika lub na środki transportu wypo-sażone w czujniki ustalające wysokość spadku. Niektóre kombajny typu Bergman, Imac, Samro, Wisent, Wühlmaus, Reekie i Prestige są wyposażone w kamery wideo i monitor, pozwalające na bieżący podgląd ważniejszych zespołów roboczych. Dodat-kowe wyposażenie kombajnów w wymienio-ne urządzenia oraz w elektronikę i komputer z rejestracją powierzchni i plonu ziemniaków powoduje wzrost ceny, jednak są one opła-calne dla rolników specjalistów użytkujących

maszyny zespołowo lub kółek maszyno-wych, które gwarantują pełne sezonowe wy-korzystanie.

Rys. 5. Dwurzędowa kopaczka ładująca Kverneland podczas zbioru ziemniaków

Wśród maszyn zagranicznych do zbioru ziemniaków na uwagę zasługuje także wy-soko wydajna norweska dwurzędowa ko-paczka ładująca firmy Kverneland (rys. 5). Jest ona stosunkowo lekka, oparta na lekkim podwoziu ramowym i prosta w obsłudze, może pracować w różnych warunkach gle-bowych. Największym zainteresowaniem cieszy się typ kopaczki w wersji ze stołem przebierczym i obudowanym podestem dla czterech robotników.

Na glebach pozbawionych kamieni i brył kopaczka Kverneland może pracować w wersji bezzałogowej bez stołu przebierczego z oddzielaczem porostu. Charakteryzuje się bardzo dużą wydajnością pracy przy mini-malnych uszkodzeniach mechanicznych bulw. Posiada trzyczęściowe lemiesze z re-gulowaną kontrolą głębokości kopania i urządzeniem do wyrywania łęcin. Główny przenośnik odsiewający, o szerokości 1,50 m i długości 3,30 m, jest powlekany otulina-mi gumowyotulina-mi. Oprócz górki palcowej zasto-sowano dodatkowo ogumione gładkie i spi-ralne wałki usuwające zanieczyszczenia, których szybkość pracy oraz kąt nachylenia można łatwo regulować. Do usuwania poro-stu służy taśmowy oddzielacz. Bulwy są po-dawane przenośnikiem łańcuchowym o sze-rokości do 0,75 m bezpośrednio na przycze-pę na wysokość do 3,50 m. Szybkość naprzycze-pę- napę-du przenośnika łanapę-dującego oraz jego nachy-lenie są regulowane hydraulicznie. Na końcu przenośnika znajduje się kosz wysypowy

umożliwiający dokładne rozmieszczenie ziemniaków na przyczepie.

Dla bardzo dużych plantacji produkuje się w krajach zachodnich czterorzędowe kom-bajny samobieżne (Reiner, Wühlmaus, Dewulf i Grimme) dostosowane do zbioru bezpośredniego lub dwufazowego, wyposa-żone w duże zasobniki o pojemności do 10 ton lub wysoko wydajne podajniki na środki transportu (rys. 6). Do tych maszyn podwie-szone są z przodu rozdrabniacze łęcin lub wałki wyrywające i usuwające porost z re-dlin. Wysoka wydajność maszyn przy pełnej kontroli i regulacji ważniejszych zespołów roboczych z komputera zainstalowanego w komfortowo wyposażonej kabinie to teraź-niejszość nowoczesnego zbioru ziemniaków na dużych areałach. Wszystkie rozwiązania techniczne dokonujące się w nowoczesnych maszynach do zbioru ziemniaków prowadzą do uzyskania lepszej jakości plonu, zwięk-szenia wydajności i niezawodności urządzeń i zespołów roboczych oraz poprawy komfortu pracy zatrudnionych osób.

Rys. 6. Samobieżny czterorzędowy kombajn Dewulf z rozdrabniaczem łęcin podczas zbioru

Do bezpośredniego zbioru ziemniaków, szczególnie na dużych plantacjach, w coraz większym stopniu stosuje się 2- i 4-rzędowe kopaczki ładujące lub samobieżne kombajny wyposażone w urządzenia elektroniczne czy komputer do automatycznego sterowania wieloma zespołami roboczymi łącznie z reje-stracją w sposób ciągły plonu bulw. Dwurzę-dowe kopaczki ładujące firm Grimme, Amac, Reekie, AVR Prestige lub Kverne-land na glebach dobrze odsiewalnych mogą uzyskać wydajność do 1 ha/godz. przy mi-nimalnych uszkodzeniach mechanicznych bulw, a nakłady pracy wraz z transportem nie przekraczają 10 rbh/ha.

a coraz większą skalę, szczególnie przy reprodukcji ziemniaków nasiennych lub do przetwórstwa spożywczego, stosuje się w Unii Europejskiej i USA zbiór dwufazowy, polegający na wykopaniu bulw w godzinach rannych kopaczką rzędującą, która jedno-cześnie oczyszcza z łęcin i brył pas pola, i pozostawieniu ich w wałach (rys. 7). Następ-nie, po 3-4 godzinach, gdy ziemniaki ogrzeją się i obeschną na powierzchni pola, są zbie-rane specjalnymi kombajnami o szczotko-wym, wałkowym lub łopatkowym zespole podbierającym. Kombajny do zbioru dwufa-zowego mają krótsze odsiewacze przeno-śnikowe i bardzo pojemne zasobniki – do 9 ton.

Rys. 7. Dwufazowy zbiór ziemniaków wykopanych kopaczką kombajnem Grimme

Do zasobników ziemniaki spadają z małej wysokości, a elektronicznie regulowane zsy-py kaskadowe ustalają wysokość spadku na środki transportu do 30 cm. Przy dwufazo-wym sposobie zbioru oprócz ograniczenia uszkodzeń mechanicznych bulw o połowę nakłady robocizny zmniejszają się do 15-20 rbh/ha. Na polach z małą ilością brył i ka-mieni kombajny mogą pracować z

prędko-ścią do 12 km/godz. i uzyskiwać wydajność 0,8-1,0 ha/godz.

Dwufazowy zbiór ziemniaków z wykorzy-staniem maszyn produkcji zachodniej jest stosowany już także w Polsce przez firmy nasienne i hodowlane oraz dzierżawców kooperujących z zakładami przetwórstwa ziemniaczanego. Metodą dwufazową można zbierać ziemniaki nasienne uprawiane w technologii zagonowej. Dwufazowy zbiór ziemniaków – jadalnych i z plantacji nasien-nych – jest zalecany na glebach lekkich i średnich, niezakamienionych i dobrze od-siewalnych. Niektóre typy kopaczek rzędują-cych są wyposażone w urządzenia oczysz-czające z resztek zielonych lub wyschnięte-go porostu – walce lub łańcuchy do wyrywa-nia i rozdrabwyrywa-niawyrywa-nia. Zaletą dwufazowego zbioru ziemniaków jest także wyższa dzien-na wydajność maszyn zbierających i lepsza jakość zbieranego plonu.

Literatura

1. Banasiak J. 1999. Agrotechnologia. PWN

Warsza-wa; 2. Dulcet E. 2007. Podstawy agrotechnologii. Wydaw. UTP Bydgoszcz; 3. Jabłoński K. 2005. Nowe technologie uprawy ziemniaka – uprawa zagonowa. – Inż. Rol. 1 (61): 75-83; 4. Jabłoński K. 2006. Techno-logia uprawy ziemniaków jadalnych i przemysłowych. [W:] Produkcja ziemniaków. Pr. zbior. Pod red. J. Chotkowskiego. Wydaw. „Wieś Jutra” Warszawa: 48- -71; 5. Jabłoński K., Czerko Z. 1995. Zbiór i prze-chowywanie ziemniaków. Wydaw. Fundacja „Rozwój SGGW” Warszawa; 6. Szeptycki A. 1995. Mechaniza-cja – potrzeby i ich zaspokajanie w nawiązaniu do struktury agrarnej gospodarstw uprawiających ziem-niaki. – Biul. Inst. Ziemn. 45: 51-64; 7. Szeptycki A.

2002. Efektywność postępu technicznego w

technolo-giach towarowej produkcji ziemniaków – Inż. Rol. 1 (34): 128 s.

P o l e c a m y n o w ą k s i ą ż k ę

Produkcja nasienna i przechowalnictwo ziemniaków.

Pr. zbior. pod red. Jacka Chotkowskiego. Wyd. Wieś Jutra, Warszawa 2008, 100 s. Cena: 10,- zł

Podręcznik zawiera wyniki najnowszych badań IHAR oraz innych placówek naukowych dotyczące produkcji nasiennej i przechowalnictwa ziemniaków. Oprócz rynkowych czynników odbudowy nasiennictwa i kryteriów doboru od-mian do uprawy omówiono zasady technologiczne produkcji nasiennej, w tym na potrzeby produkcji ekologicznej, oraz technologię i organizację prawidłowego przechowywania ziemniaków. Książka adresowana jest do producentów sadze-niaków, firm hodowlanych i nasiennych, pracowników służb nasiennych i dorad-czych, firm obrotu i przetwórstwa oraz uczniów i studentów.