A C T A U N I V E R S I T A T I S L O D Z I E N S I S FOLIA GEOGRAPHICA SOCIO-OECONOMICA 1, 1999
A ndrzej M a łcza k , Anna M ałgorzata N iżn ik
O R G A N IZ A C JA T E R Y T O R IA L N A
P R Z Y S Z Ł E G O W O JE W Ó D Z T W A Ł Ó D Z K IE G O
(W Y N IK I BA D A Ń P R Z E P R O W A D Z O N Y C H W S Z E Ś C IU G M IN A C H R E JO N U S IE R A D Z K IE G O )*
Wyniki badań kwestionariuszowych przeprowadzonych wśród 600 osób oraz rzeczywiste powiązania ludności zamieszkującej sześć jednostek lokalnych zachodniej części województwa sieradzkiego stanowią treść artykułu. Badania podjęto w związku z przyszłymi zmianami podziału administracyjnego kraju.
W niniejszym arty k u le p rzedstaw iono wyniki reprezen tacyjny ch b a d a ń k w e stio n ariu szo w y ch p rz ep ro w a d zo n y ch w lipcu 1996 r. n a d p ercep c ją przyszłych zm ian podziału adm inistracyjnego k ra ju w śród m ieszkańców zachodniej części w ojew ództw a sieradzkiego. W eryfikację w ten sp o sób otrzym anego o b ra zu opinii i deklaracji resp o n d en tó w co do przynależności ich ośrodków lokalnych do przyszłych jednostek adm inistracyjnych, w ojew ódz kich i pow iatow ych, przep ro w ad zo n o na po d staw ie b a d a ń rzeczyw istych ciążeń ludności zam ieszkującej b a d a n e jed n o stk i lok aln e w zakresie usług, o b ro tu tow arow ego i m igracji**.
CHARAKTERYSTYKA RESPONDENTÓW
W b ad a n ia ch uczestniczyło łącznie 600 osób, w każdej z b ad a n y ch gm in po 100 osó b (w tym dziesięć osób lokalnego estab lish m en tu i 90 osó b spo śró d pozostałych m ieszkańców ). O bjęto nim i następ u jące gm iny: G o sz
* Wywiady i kwerendę przeprowadzili w trakcie ćwiczeń terenowych z geografii społeczno- -ekonomicznej studenci II roku studiów stacjonarnych geografii w 1996 r. (T. Kos, K. Kowalczyk, M. Kowalczyk, M. Koźma, A. Krasowska, P. Krawczyk, R. Krysiak, K. Kubiak, A. Kuc, M. Kuchta, M. Lamprecht, A. Lasota, M. Lewandowska, M. Lorenczak, M. Michałus, C. Peda) pod kierunkiem A. Matczaka i A. M. Niżnik.
** Wyniki badań kwestionariuszowych opracował A. Matczak, natomiast materiały pozyskane poprzez kwerendę w szkołach i w gminnych urzędach ewidencji ludności opracowała A. M. Niżnik.
czanów , W a rta , Błaszki, W róblew , Brąszewice, K lo n o w a. W p rzeb adanej populacji przeważali mężczyźni n ad kobietam i (odpow iednio 53,2% i 46,8% ). W śród resp o n d en tó w dom inow ały osoby w wieku 26-45 lat, k tó ry c h udział wyniósł 54,3% . D ru g ą pod względem liczebności g rup ę stanow iły osoby w w ieku 45-65 lat, na k tó re p rzypad ło 25,3% . M niejszy ju ż udział m iało najm łodsze pokolenie „dorosłych” w wieku 18-25 lat, uczestniczące w badaniu w 16,2% . N a to m ia st najniższy udział wzięły osoby w w ieku em erytalnym (66 i więcej lat), k tó re stanow iły 4,2% ogółu respo n d en tó w . O dchylenia w ustalonej liczebności an kietow anych w w ym ienionych g ru p a ch w ieku w poszczególnych gm inach były stosu nkow o niewielkie.
P rzedstaw iona stru k tu ra płci i w ieku zarów no w b ad a n ia ch percepcyjnych dotyczących poglądów n a tem at plano w an y ch zm ian po d ziału ad m in istracy j nego k ra ju , ja k i w b ad a n ia ch rejestrujących ak tu aln e ciążenia m ieszkańców b ad an y ch gm in w zakresie usług, o b ro tu tow arow ego i m igracji jest ja k najbardziej praw idłow a. Pozw ala o n a w dostateczny m sto p n iu i w sposób re p rez en taty w n y p o z n a ć z a ró w n o opinie n a te m a t w y o b ra ż a n y c h sob ie ciążeń d o przyszłych ośrodków adm inistracyjnych, ja k i ak tualnie istniejących, rzeczywistych zw iązków z obecnym i i potencjalnym i o środkam i w ojew ódzkim i i pow iatow ym i.
P od względem w ykształcenia s tru k tu ra an kietow any ch ch a rak tery zu je się stosunkow o d u żą n ad rep rezen tacją - ja k n a w arun ki w iejskie - osób posiadających w ykształcenie wyższe (12,8% ) i półw yższe (5 ,8 % ) o ra z śre dnie (45,0% ). O soby z w ym ienionym poziom em w ykształcenia stanow iły łącznie 63,6% respondentów . W ynikało to częściow o z założeń m e to d o lo gicznych b ad a ń ankietow ych, k tó re św iadom ie preferow ały osob y z tych p oziom ów w ykształcenia. P ojaw ia się w tym zakresie pew na p ra w id ło w ość, że gm iny m a ją c e sw oje c e n tr a w m a ły c h m ia s ta c h lu b leżące w b ezpośrednim sąsiedztw ie w iększego m ia s ta (gm iny: W a rta , B łaszki, W róblew ) m a ją w śród resp o n d en tó w większy od przeciętnego u d ział osób z w ykształceniem średnim i wyższym, n a to m ia st gm iny w iejskie i leżące peryferyjnie w sto su n k u do większych ośro d k ó w m iejskich (gm iny: G o sz czanów , Brąszewice, K lo n o w a ) m a ją w śród ank ietow an ych m niejszy od przeciętnego dla bad an eg o o b szaru udział osób ze średnim i wyższym w ykształceniem , a jednocześnie znacznie wyższy osób z w ykształceniem poniżej średniego.
T a k a stru k tu ra w ykształcenia re sp o n d en tó w o p a rta n a n ad rep rezen tacji osób ze średnim i wyższym w ykształceniem - z n a tu ry rzeczy - będących bardziej „ruchliw ym i” intelektualnie i przestrzennie o ra z prezentujących bardziej p ro refo rm a to rsk ie postaw y, p ow oduje uzyskanie bardziej o p ty m is tycznych ocen co d o celow ości zm ian p odziału ad m inistracy jn ego k raju , ja k i zaw yża liczbę rzeczywistych k o n ta k tó w całej społeczności b ad a n y ch gmin z obecnym i i potencjalnym i o śro d k a m i w ojew ódzkim i i pow iatow ym i.
D ość ch arak tery sty czn a jest też stru k tu ra z a tru d n ie n ia ank ieto w an y ch . O brazuje o n a zachodzące w Polsce zm iany ustrojow o-gospodarcze. Z p ry w a t nym sektorem gospodarczym było zw iązanych na o bszarze b ad a n y ch gm in 45,4% respo ndentów , n ato m iast z państw ow ym i spółdzielczym ju ż tylko 34,1% . W śród badanych b ezrob otni stanow ili tylko 7 ,8 % , n a to m ia st em e ryci/renciści i uczący się po 6,3% . C harak tery sty czn y jest też w śród re sp o n d en tó w niski udział rolników (15,7% ). N ajw yższy jest on w gm inach, w k tórych centram i są wsie (G oszczanów , Brąszewice, K lo n o w a ) i w ynosi 2 0 -2 7 % , a najniższy w W arcie, W róblew ie i Błaszkach (5-1 2 % ). A nkietow ani z trzech bardziej peryferyjnie p ołożonych gmin: G o szczano w a, Brąszew ic i K lonow ej m ają wśród zatrudnionych niższe udziały w sektorach: pryw atnym , państw ow ym i spółdzielczym o ra z w śród m łodzieży uczącej się, n a to m ia st w yższe w śród b e z ro b o tn y c h w s to s u n k u d o trz e c h p o z o s ta ły c h gm in. N iezależnie od sygnalizow anego zróżnicow ania m iędzygm innego w stru k tu rze za tru d n ien ia resp ondentów , należy podkreślić, że i ta s tru k tu ra w p o n ad przeciętnym stopniu w aru n k u je po staw y p ro refo rm a to rsk ie , a zatem o b ra z opinii na tem at planow anych zm ian pod ziału ad m in istracy jn ego rysuje się bardziej optymistycznie, niżby m ożna było się tego spodziew ać w rzeczywistości przy uw zględnieniu opinii w szystkich m ieszkańców b ad a n y ch gm in. W ydaje się je d n a k , że sygnalizow ane odchylenia od przeciętnej d la teren ó w w iejskich w zakresie stru k tu ry w ykształcenia i z a tru d n ie n ia re sp o n d e n tó w , k tó re w sum ie nie są zbyt wielkie, nie są w stanie w zasadniczy sposób zniekształcić s tru k tu ry i k ieru n k ó w preferencji i ciążeń p rz estrze n n y ch m ieszk ań có w b ad an y ch gm in.
WYNIKI BADAŃ OPINII CZŁONKÓW LOKALNYCH SPOŁECZNO ŚCI NA TEMAT PODZIAŁU ADMINISTRACYJNEGO KRAJU
I PRZYNALEŻNOŚCI ICH GMIN
DO POTENCJALNYCH WOJEWÓDZTW I POWIATÓW
Z d ecydo w ana większość re spond entów (59,2% ) jest zd a n ia , że zm iany obecnego pod ziału adm inistracyjnego k ra ju są niepo trzeb n e, a dalsze 13,5% ankieto w an y ch nie m a w tym względzie zdecydow anych p o g ląd ó w (tab. 1). Z aledw ie 27,3% b ad an y ch uw aża, że zm iana aktu aln eg o p o działu ad m in is tracyjneg o Polski jest potrzeb n a. W tym zakresie za zn acza się w yraźnie zróżnicow anie opinii pom iędzy lokalnym i establishm en tem a p ozostałym i m ieszkańcam i. R espondenci należący do lokalnego estab lish m en tu aż w 70% uw ażają, że zm iany aktualnego podziału terytorialnego k ra ju są niepotrzebne, zaledw ie 10% nie m a w tym względzie jasneg o p o g ląd u , a tylk o 20% lokalnego establishm entu uw aża, że zm iana obecnego p o d ziału a d m in ist racyjnego Polski jest potrzeb n a. N a to m iast opinia p o zostałych m ieszkańców
b ad an y ch m iast i gmin co d o celowości w prow adzenia now ego pod ziału adm in istracyjnego jest bardziej sto n o w an a, aniżeli lok alnego establish m entu. Je d n a k n ad a l 58% bad an y ch u w aża zm iany p od ziału tery to ria ln e g o k raju za n iepotrzebn e, a 13,9% nie m a w tym względzie zd an ia. Z aledw ie 28,1% an k ie to w a n y c h uw aża zm ianę o b ecneg o p o d ziału ad m in istra c y jn e g o za potrzeb n ą.
P rzedstaw ione opinie resp o n d en tó w n a tem at zm ian p o d ziału ad m in ist racyjnego k ra ju są w yraźnie pow iązane z ich w iekiem i w ykształceniem , a poprzez nie rów nież z ich zaw odem . W y raźn a jest tu taj o g ó ln a tendencja, że im an kietow any starszy i gorzej w ykształcony, tym w sw oich opin iach n a te m a t ew en tu aln ej zm iany p o d z ia łu ad m in istracy jn eg o je s t b ard ziej k o n serw aty w n y , w y raża o gólnie op inię, iż zm iany te są n iep o trz eb n e. I o dw ro tn ie, m łodzi respondenci, najczęściej ze średnim w ykształceniem , częściej w idzą konieczność zm ian b ąd ź też w ypow iadają się m niej zdecyd o w anie (blisko 1/4 najm łodszych resp o n d en tó w nie m a z d a n ia n a tem at zm iany podziału adm inistracyjnego) aniżeli starsi.
N a jw ięk sza liczba an k ieto w a n y ch o p o w ia d a się za d w u sto p n io w y m podziałem adm inistracyjnym k ra ju (tab. 1). T acy resp on den ci stanow ili 59,7% , dalsze 13,3% w tej kwestii nie m iała zdania. N a to m ia st zw olennicy trójszczeblow ego podziału tery torialnego, w łączającego p o w iat, stanow ili zaledw ie 27% badanych. W tym zakresie w ystąpiła d u ża rozb ieżn ość opinii pom iędzy lokalnym establishm entem a pozostałym i m ieszkańcam i. L okalny establishm ent w wyższym sto pniu preferuje dw uszczeblow y p o d ział ad m in is tracyjny kraju , op o w iad a się za nim 78,3% an k ieto w anych, aniżeli pozostali m ieszkańcy, za którym opow iedziało się 57,4% tych re sp o n d en tó w . W śród lokalnego establishm entu było zaledwie 11,7% zw olenników trójszczeblow ego podziału adm inistracyjnego kraju , gdy tym czasem w śród p o zo stały ch m iesz k ańców 28,7% . Stosunkow o niedużo respondentów , ta k w śród establishm entu ja k i pozostałych m ieszkańców , nie m iało w tym zakresie zd an ia, w granicach
10-13,7% .
P oszuk ując w yjaśnienia zaprezentow aneg o ro z k ła d u opinii w zakresie form y p odziału adm inistracyjnego k raju , w ydaje się, że należy o dw ołać się d o stru k tu ry w ieku, w ykształcenia i m iejsca pracy resp o n d en tó w , p oziom u „z u rb an izo w an ia zaw odow ego” gm in o ra z lokalnych trad ycji i zw iązanego z tym zadow olenia lub nie z obecnego p o d ziału tery to rialn eg o Polski. O tóż im starsi respondenci i gorzej wykształceni, tym więcej w śród nich zwolenników dw uszczeblow ego podziału adm inistracyjnego k raju . Z a trójszczeblow ym podziałem o p o w iad a ją się w najw iększym procencie (3 0 ,5 -3 2 ,6 % ) najm łodsi b ad an i (do 25 ro k u życia) o ra z ci, k tó rzy aktyw nie i św iadom ie przeżyli okres „S o lid arn o ści” i dziś są w w ieku 4 5 -6 5 lat.
R espondenci, którzy uważali zm ianę obecnego podziału adm inistracyjnego k ra ju za n iep o trzeb n ą, na ogół nie chcieli się w ypow iadać o przynależno ści
Opinie respondentów co d o celowości i formy przyszłych zmian podziału administracyjnego kraju (w %) .... ■ ■ ... ... ...1
Gminy
Zmiana obecnego podziału administracyjnego kraju Forma podziału administracyjnego kraju
potrzebna niepotrzebna nie wiem ogółem dwu-szczeblowy
trój
szczeblowy nie wiem ogółem
Goszczanów 22,0 58,0 20,0 100,0 51,0 27,0 22,0 100,0 Warta 44,0 45,0 11,0 100,0 48,0 45,0 7,0 100,0 Błaszki 26,0 60,0 14,0 100,0 57,0 27,0 16,0 100,0 ; Wróblew 26,0 58,0 16,0 100,0 57,0 18,0 22,0 100,0 \ Brąszewice 24,0 70,0 6,0 100,0 57,0 25,0 6,0 100,0 Klonowa 25,0 64,0 11,0 100,0 76,0 20,0 4,0 100,0 Ogółem 27,3 59,2 13,5 100,0 59,7 27,0 13,3 100,0
Ź r ó d ł o : Zestawiono na podstawie badań ankietowych.
O rg a n iz a cj a te ry to ri a ln a p rz y sz łe g o w oj ew ó d ztw a łó d z k ie g o ...
ich gm in d o przyszłych w ojew ództw . Je d n a k zdecydow anie proszeni przez ankieterów o w yrażenie w tej spraw ie swojej opinii, najczęściej w skazyw ali om p referow ane w ojew ództw o na zasadzie m niejszego zła, jeśli zm iana p odziału adm inistracyjnego n astąp i niezależnie od ich woli.
Pierw szy z w a ria n tó w p o d ziału a d m in istracy jn eg o P olski p rzy jm u je p ow stanie 12 w ojew ództw . W tym układzie m ieszkańcy b ad a n y ch gm in m ogli zadeklarow ać przynależność d o przyszłego w ojew ództw a łódzkiego lub poznańskiego. O gólnie biorąc, ankietow ani w w iększości opow iedzieli się za przynależnością do w ojew ództw a łódzkiego (56,3% ). Je d n a k zn aczn a część re sp o n d en tó w w ybrała poznańskie (42,2% ). W ystąpiły tu ta j duże różnice pom iędzy opinią lokalnego establishm en tu a p o zostały m i m ieszk a ń cam i. O tó ż lokalny establishm ent o p tu je w 70% za w ojew ództw em łódzkim , przy 3,3% nie m ających zdania w tym względzie, n ato m iast za przynależnością d o p o z n a ń sk ie g o ty lk o 2 6,7 % . Inaczej ten p ro b lem w y g ląd a w o pinii p ozostały ch m ieszkańców . Z a przynależnością d o w ojew ództw a łódzkiego o p o w iad a się 54,7% badany ch, a za przynależnością do p o zn ań sk ieg o 4 4 % . U dział niezdecydow anych w yniósł tylko 1,3% i był nieistotny.
Pom iędzy re sp o n d en tam i pochodzącym i z b ad an y ch gm in w y stępu ją w tym zakresie rów nież znaczne zró żnicow an ia opinii (rys. 1). O tó ż a n kietow ani z G oszczanow a (79% ) i B łaszek (72% ) w yraźnie sk ła n ia ją się do przyszłego w ojew ództw a poznańskiego. W p rz y p ad k u W a rty ro z k ła d opinii n a ten tem at przynależności do jedn ego z dw óch przyszłych w ojew ództw jest niem al identyczny, z niew ielką je d n a k przew agą łódzkiego. N a to m ia st respondenci zam ieszkujący we W róblew ie (90,1% ), B rąszew icach (70 % ) i K lonow ej (74% ) w yraźnie o p o w iad a ją się za przynależnością d o w ojew ódz tw a łódzkiego (rys. 1).
O pinia badanych co do przynależności ich gmin d o jedn ego z w ojew ództw w przyszłym podziale adm inistracyjnym k ra ju w w ariancie 17 w ojew ództw prak ty czn ie w niczym się nie różni od odpow iedzi d o ty czący ch w a rian tu p odziału n a 12 w ojew ództw . M o żn a dom niem yw ać, że w a ria n t p o d ziału na 12 czy 17 w ojew ództw jest postrzegany w b ad an y ch gm in ach identycznie i w zasadzie nie był on przez re sp o n d en tó w rozró żn ian y .
In n y ro z k ła d preferencji w śród an k ieto w a n y ch m ieszk a ń có w sześciu b ad an y ch gm in co d o przynależności d o w ojew ództw w przyszłym podziale w ystąpił w p rz y p a d k u w arian tu przew idującego p o d ział ad m in istracy jn y Polski n a 25 w ojew ództw . W tym p rz y p a d k u respondenci m ogli w ybierać pom iędzy wojew ództwam i łódzkim i kaliskim . W 50,7% wybrali w ojew ództw o łódzkie, n ato m iast kaliskie w 47,8% , a więc w p rz ek ro ju całego b ad an eg o region u w zasadzie opinie rozłożone były niem al rów no . M o ż n a je d n a k zaobserw ow ać w yraźne różnice w o piniach lokalnego estab lish m en tu i p o z o stałych m ieszkańców . O tó ż lokalny establishm ent w yraźnie o p o w ia d a się za przynależnością do w ojew ództw a kaliskiego (53 ,3% ), ty lk o 4 3,3% o p tu je za
gm. > /{ / / / / / / / / / / / r / / / A GOSZCZANÓW woj. poznańskie ( /gm. t r WARTA'" 9m- .Wróri fwP 0 woj. łódzkie
Rys. 1. Preferowana przynależność respondentów do przyszłych województw w wariancie podziału terytorialnego Polski na 12 województw
przynależnością d o łódzkiego. Tym czasem p o zostali m ieszkańcy p referują raczej przynależność d o w ojew ództw a łódzkiego (51,5% ) aniżeli d o kaliskiego (47,2% ).
Z ró ż n ic o w an ie o p in ii re sp o n d e n tó w p o ch o d z ący c h z p o szczeg ólny ch gm in jest znaczące, m o żn a w skazać tu n a trzy g ru py opinii (rys. 2). Jedy nie lokalny establishm en t i m ieszkańcy gminy W róblew (ok. 9 0 % ) zdecyd ow a nie o p tu ją za w ojew ództw em łódzkim . N a to m ia st za p rzy n ależn o ścią do w ojew ództw a kaliskiego w m niejszym lub w iększym sto p n iu sk ła n ia ją się respondenci z pozostałych gmin. W sposób zdecydow any za p rz y n ależn o ś cią do przyszłego w ojew ództw a kaliskiego o p o w iad a się niem al w je d nakow ym sto p n iu lokalny establishm ent, ja k i p ozo stali m ieszk ańcy gm iny Błaszki. W p rz y p ad k u pozostałych gm in ankieto w ani m ieszkań cy i lo kalny e sta b lish m e n t o p tu je niem al w rów nym sto p n iu za p rz y n a le ż n o śc ią d o w ojew ództw a łódzkiego ja k i kaliskiego, je d n a k z niew ielką preferencją łódzkiego.
W tym p rzy p ad k u m o żn a obserw ow ać, ja k w św iadom ości lokalnego establishm entu i pozostałych m ieszkańców k o n k u ru je p ostrzeg an ie „bliskiego i sw o jsk ieg o ” , ale m ałeg o K a lisza z „w ie lk ą i c h y b a b ard ziej o d leg łą
Rys. 2. Preferowana przynależność respondentów do przyszłych województw w warunkach podziału terytorialnego Polski na 25 województw
cyw ilizacyjnie” Ł o d zią. M o ż n a stw ierdzić, że w m ia rę „ d ro b n ie jsz e g o ” p odziału adm inistracyjnego k raju n a w ojew ództw a, lok aln e społeczności m ocniej popierają i akceptują takie m iasta jak K alisz n a ośrodki wojew ódzkie.
Ja k ju ż zaznaczono, w iększość resp o n d en tó w była przeciw na zm ian om p o d z ia łu ad m in istracy jn eg o k ra ju , a zw łaszcza w p ro w a d z e n iu p o d z ia łu trójszczeblow ego, tj. pow iatów . N a zd e cy dow aną p ro śb ę an k iete ró w w sk a zyw ano je d n a k o środki, w k tó ry ch m o g ą po w stać p o w iaty i d o k tó ry ch - n a zasadzie m niejszego zła - pow in ny przynależeć ich gm iny.
T ra k tu ją c resp o n d en tó w ze w szystkich sześciu b ad a n y ch gm in łącznie, okazuje się, że za przynależnością d o p o w iatu sieradzkiego o p o w ia d a się p o n a d 2/3 ogółu ankietow anych osób (68,8% ). Przyszły p o w iat kaliski zgrom adził ok. 20% respo n d en tó w , a turecki ok. 8 % . P o zo stałe pow iaty: w ieruszow ski, w ieluński, ostrzeszow ski w skazyw ane przez b a d a n y c h zg ro m ad ziły o d p o w ied n io 0,2, 1,0 i 2,2 % w sk azań . B ardziej zd e cy d o w a n y w sw oich preferencjach odnośnie d o o śro d k ó w p ow iato w y ch był lok aln y establishm ent, k tó ry uw zględnił w sw oich o pin iach tylk o trzy m ożliw ości: w 74,6% w skazał na p o w iat sieradzki, w 18,6% kaliski i w 6,8% turecki. P ozostali m ieszkańcy uw zględnili w swoich o p in iach rów nież m ożliw ość
przynależności ich gm in d o pow iatów : w icruszow skiego (0,2 % ), w ieluńskiego (1 ,1 % ) i ostrzeszow skiego (2,5% ).
O pin ie an k ieto w a n y ch m ieszkańców p oszczególnych g m in n a te m a t ew entualn ej przynależności d o p o w iató w różn iły się w y raźn ie o d tego łącznego w zorca (rys. 3). P raktycznie bio rąc m o żn a uw ażać, że z p o w iatem - sieradzkim są zw iązane tylko cztery gm iny, z sześciu bad an y ch . M ieszkańcy W arty, W róblew a, B rąszewic i K lonow ej w p o n ad 80% p ra g n ą , aby ich gm iny znalazły się w przyszłym pow iecie sieradzkim . N iew ielu m ieszk ań ców z w ym ienionych gmin uw zględniło ew en tu aln ą przy należność d o pow iatów : kaliskiego, w ieluńskiego, ostrzeszow skiego i w ieruszow skiego. N a to m ia st
•
pow. Turek
pow. Wieluń
Rys. 3. Preferowana przynależność respondentów do przyszłych powiatów w wariancie trójszczeblowego podziału terytorialnego Polski
lo k aln y establishm ent z tych czterech gm in w 9 0 -1 0 0 % był zdecydow any, aby ich gminy weszły w obręb przyszłego p ow iatu sieradzkiego. W przypadku m ieszkańców i lokalnego establishm entu z Błaszek ob serw o w an o rów nież zd e cydo w ane p o staw y , w 7 7 ,8 -9 0 ,0 % w y k a zan o chęć w ejścia w skład p o w ia tu k alisk ieg o . W tym w zględzie p re fe re n c je m ie sz k a ń c ó w gm iny B łaszki n a rzecz p o w ia tu kalisk ieg o są w y raźne i nie b u d z ą żad n y ch w ątpliw ości. N ieco bardziej sk o m p lik o w a n a je st sy tu a c ja w p rz y p a d k u gm iny G oszczanów . W ypow iedzi resp o n d en tó w , w tym lo kalnego estab li sh m en tu , w 4 0 -4 5 % o p tu ją za po w iatem tu rec k im . J e d n a k n a teren ie G o szc zan o w a niem al ró w n o rz ę d n a w ielkościow o g ru p a a n k ie to w a n y c h , łącznie z lokalnym establishm entem w ypow iada się za p rzy należn ością ich gm iny d o p o w iatu sieradzkiego (36,7-4 0,0 % ). Są tak że zw olennicy w łączenia gm iny d o przyszłego pow iatu kaliskiego, ale ci stan o w ią 17,8 -2 0,0% ogółu resp o n d en tó w . W świetle tych b ad a ń gm ina G oszczanów stan o w i klasyczny przykład obszaru przenikania się wpływów tych trzech potenq'alnych ośrodków p ow iatow ych, z niew ielką przew agą T u rk u .
Interesujący jest tu taj p roblem czynników , k tó re sp ow od ow ały u a n k ietow anych określone wyżej preferencje. N ajw ażniejszym czynnikiem w sk a zującym n a przynależność danej gm iny d o w ybranego p o w iatu było d o g o d n e położenie k om unikacyjne potencjalnego o śro d k a pow iatow ego. P o dk reśliło go blisko 1/3 ogółu respo n d en tó w , zaró w n o lo kalnego estab lish m en tu ja k i p ozo stały ch m ieszkańców . D ru gim było przyzw yczajenie do istniejących ju ż k o n ta k tó w z potencjalnym ośrodkiem pow iatow ym , w sk azało go nieco p o n a d 1/4 re sp o n d en tó w . Is to tn y m czynnikiem była tra d y c ja wcześniej pełnionej funkcji podziału ad m inistracy jnego o ra z d o b re w yposażenie p o te n cjalnego o śro d k a pow iatow ego w usługi. Z a tym i czy nn ikam i o p to w ało blisko 1/5 respondentów . P ozostałe czynniki m iały ju ż tylko zn ik o m y wpływ n a w sk azania przez ankietow an ych p otencjaln ych o śro d k ó w pow iatow ych.
RZECZYWISTE POWIĄZANIA MIESZKAŃCÓW W ZAKRESIE USŁUG, OBROTU TOWAROWEGO I MIGRACJI
Z AKTUALNYMI I POTENCJALNYMI OŚRODKAMI WOJEWÓDZKIMI I POWIATOWYMI
W celu w eryfikacji subiektyw nych opinii i dek laracji ludności b ad an y ch gm in co d o przynależności ich d o potencjalny ch o śro d k ó w w ojew ódzkich i pow iato w ych zb a d an o ich rzeczywiste pow iązan ia w zakresie usług, o b ro tu tow aro w ego i m igracji.
Usługi o w ysokim stopniu specjalizacji, jak ie są św iadczone m ieszkań com b ad a n y ch gm in przez lekarzy specjalistów , p raw no -sąd ow e, k u ltu ra ln e itp. w S ieradzu, są dom inujące, bow iem respondenci tam z a sp o k ajają po trzeby
k u ltu raln e w 54,7% , a p raw no-sąd ow e 95,7% . W tym zakresie is to tn ą rolę odgryw a Ł ódź, w której realizuje swoje p otrzeby od 1,2% (spraw y p ra w n o - -sądow e) do 22,4% (usługi rozryw kow o -kulturalne) resp o n d en tó w . W św iad czeniu specjalistycznych usług ro la K alisza i P o zn an ia jest niew ielka, łącznie realizuje w nich swoje p o trzeb y poniżej 10% an kieto w any ch. R ów nież o śro d k i lo k aln e św iadczące w yspecjalizow ane usługi (2 ,5 -8 ,6 % ) nie są żadnym k o n k u ren tem dla Sieradza. Z różnicow anie pom iędzy m ieszkańcam i b ad an y ch gm in (według m iejsca ich zam ieszkania) w zakresie k o rz y sta n ia z w ym ienionych usług w Sieradzu i k o n k u ru jąc y ch o śro d k a ch , a zw łaszcza w Kaliszu, jest niewielkie. Jedynie badani z Błaszek wyraźniej ciążą w kierunku K a lisz a . D la re sp o n d e n tó w z p o z o sta ły c h gm in S ie ra d z je s t c e n tru m , w k tó ry m zasp o k ajają oni swoje p otrzeby z zakresu leczenia, p ra w a, k u ltu ry i rozryw ki. R ola Ł odzi w tym względzie jest niew spółm iernie w ażniejsza dla ankietow anych z tych sześciu gm in aniżeli P ozn ania.
O środkiem podstaw ow ym dla d o k o n y w an ia w ażniejszych zak u p ó w przez m ieszkańców badanych gmin jest S ieradz (56,3% resp on den tó w ). N a drugiej pozycji znajduje się K alisz, ale z w ielokrotnie m niejszym udziałem a n kietow anych (15,9% ). Isto tn y m ośrodkiem handlow ym d la m ieszkańców bad an y ch gm in jest też Ł ódź (9,6% respondentów ). W tych trzech ośro d k ach łącznie aż 81,8% m ieszkańców b a d a n y c h gm in d e k la ro w a ło realizację w ażniejszych zakupów . W obsłudze handlow ej m ieszkańców is to tn ą rolę pełnią m niejsze o środki lokalne, takie ja k w łasne m iejscow ości czy m ia sta rzędu: T u re k (4,3% ), W ieluń (1,3% ) i in. N a to m ia st w w ielkich o śro d k a ch wojew ódzkich P oznania czy W rocław ia, k tó re są bardziej oddalone, ważniejsze zakupy doko n y w an e są sporadycznie (udział poniżej 1% ). P om iędzy m iesz kań cam i w ystępują je d n a k pew ne różnice. R esp on den ci z G o szczano w a w 22,4% d o k o n u ją w ażniejszych zakupów w T u rk u i w 17% w p o zo stałych o śro d k a ch lokalnych, ale n a Sieradz p rzy p ad a 39,5% , K alisz 13,1% i Ł ódź 8% . P odobnie ankietow ani z Błaszek częściej d o k o n u ją ważniejszych zak up ów w K aliszu (42% ) niż w Sieradzu (35% ), ale różnica nie jest tu duża. M ieszkańcy czterech p o zo stały ch gm in w p o n a d p o ło w ie p rz y p a d k ó w (6 0 ,7 -7 6 ,3 % ) w ażniejsze z a k u p y re a liz u ją w S ie ra d z u . Z Ł o d z ią ja k o ce n tru m han d lo w y m najsilniejsze zw iązki m a ją gm iny m iejsko-w iejskie: W a rta (17,8 % ) i Błaszki (11,1% ), n a to m ia s t z o k oliczn ym i śro d k a m i lokalnym i gm iny typow o wiejskie: G oszczanów (39,4% ), K lo n o w a (21% ).
B ardziej ro zp ro szo n e przestrzennie są k o n ta k ty m ieszkańcó w b ad an y ch gm in z potencjalnym i centram i w ojew ództw i po w iató w w zakresie edukacji w łasnej lub rodziny. O gólnie respondenci w skazali, że w 38,3% p rz y p ad k ó w ko rzystali z edukacji w szkołach Sieradza, w 17,5% — w Ł odzi, 7,8% — w K aliszu, n ato m iast w P o zn an iu tylko 2,7% . R ów nież w ażn ą rolę w zakresie szkolnictw a odgryw ały ośrodki lokalne, k tó re obsługiw ały 1/3 zainteresow anych respondentów . Z różnicow anie m iędzygm inne je st p o d o b n e
ja k w p rz y p ad k u d o k o n y w a n ia ważniejszych zaku pó w . W kw estii edukacji Błaszki bardziej skłaniają się d o K alisza (26,4% ) aniżeli S ierad za (20,9% ), ale za to w ielo k ro tn ie silniej d o Ł o dzi (2 5 ,7 % ) niż P o z n a n ia (4,3 % ). N a to m ia st m ieszkańcy G oszczanow a m ają w większym sto p n iu ro z p ro szo n e p o w ią z a n ia ed ukacyjne, k tó re ro z k ła d a ją się p om iędzy S ierad z, Ł ó d ź, T u re k , K a lisz i p o zo stałe o śro d k i lo k aln e, je d n a k z z a z n ac zając ą się przew agą Sieradza (25,5% ). W p rz y p ad k u re sp o n d en tó w z po zostałych gm in przew aga S ieradza ja k o centralnego o śro d k a edukacji jest b ezsp orna. W edu kacji m ieszkańców b ad an y ch gmin znacznie w iększa je st też ro la Ł odzi aniżeli P o znania. R espondenci z W arty w 27,7% w skazyw ali w tym zakresie na k o n ta k ty z Ł odzią, a z P oznaniem tylko w 11,8% , p o d o b n ie było z m ieszk ań cam i B łaszek (o d p o w ie d n io 25,7 i 4 ,3 % ) i W ró b le w a (33,3 i 0% ).
P rzedstaw ione ciążenia w dziedzinie edukacji u zysk ane w w yniku b a d a ń an kietow ych zw eryfikow ano d o d a tk o w o poprzez kw erendę we w szyst kich ty p ach szkół znajdujących się na terenie b ad a n y ch gm in, spisując liczbę uczniów /absolw entów i m iejscow ości docelow e ich d o jazd ó w /w y jaz dów d o szkół specjalistycznych sto p n ia p o n ad p o d staw o w eg o o ra z n a s tu dia. W 1996 r. n a 478 absolw entów szkół pod staw ow ych i uczniów szkół średnich aż 65,1% dojeżdżało d o szkół w S ieradzu, d o K a lisza ju ż tylko 4 ,3 % , W ielunia 3,8% , T u rk u 22,7% i Z duńskiej W oli 0 ,8 % . N ajw ięcej osób z bad an eg o obszaru w yjechało n a stu d ia wyższe d o Ł o d zi (7,4 % ), P o zn an ia (3 ,8% ), W rocław ia (1,8% ). Z sześciu p rz eb ad an y ch gm in tylko z gm iny G oszczanów więcej osób dojeżdżało d o K alisza (13) i T u rk u (13) aniżeli d o S ieradza (7). Z W ró b le w a d o szk ół w S ierad zu d o jeżd ż ało 87,5% uczniów , a z W arty 73,7% . Z gm iny Błaszki 28,0% m łodzieży dojeżdża do szkół w Sieradzu, 30% do szkół wyższych w Ł o dzi, a po 14% uczniów i stu d en tó w d o K alisza i P oznania. P o d o b n y ro z k ła d w yjaz dów d o szkół o b serw ow ano w K lon ow ej, gdzie 55% uczniów d ojeżdżało do S ieradza i 38% d o W ielunia. W yniki p rzep ro w adzo nej k w eren dy p o tw ierdzają d o m in u ją cą pozycję S ieradza (65,1% ) ja k o centru m kształcenia p o n ad p o d staw o w eg o o ra z stosunk ow o w ysok ą ra n g ę szko ln ictw a lo k a l n ego (1 2 ,9 % ), głów nie szkoły p o n a d p o d s ta w o w e o p ro filu ro ln icz y m . P o d k reślają rów nież w tym zakresie blisko d w u k ro tn ą przew agę Łodzi (7 ,5 % ) n ad K aliszem (4 ,2 % ) i P oznaniem (3,8% ). W u k ładzie lokalnym w ystępuje też duże rozproszenie d o jazdów m łodzieży d o szkół p o n a d p o d staw ow ych z G oszczanow a i B łaszek, co znajduje w yraz w b a d a n ia ch ankietow ych. A zatem p rz ep ro w a d zo n a w tym zakresie k w e ren d a p o tw ier d za otrzy m an e wyniki w b ad a n iu ankietow ym .
W zakresie obsługi w p roste form y usług, d o jazd ó w do p racy , sprzedaży p ro d u k tó w i w yjazdów n a targ i, zao p atrze n ia w śro dk i p ro d u k c ji i obsługi technicznej d u żą rolę odgryw ają ośro d k i lo kalne, n a k tó re p rz y p a d a od
39,6% (zao patrzen ie w środk i p ro d u k cji) d o 78,1% (d ojazd y d o pracy). R o la S ieradza ja k o o śro d k a obsługi jest tu m niejsza, od 20,3% (dojazdy d o pracy) do 47,1% (w p ro ste usługi). T ym niem niej S ierad z w sto su n k u d o K alisza i pozostałych, trak to w a n y ch pojedynczo, o śro d k ó w lokalnych m a pozycję d o m inującą. Jedynie dla m ieszkańców Błaszek za znacza się w zakresie w ym ienionych form obsług i w sp ó łd o m in u ją c a z S ieradzem pozycja K a lisza . N a to m ia st d la re sp o n d e n tó w z G o sz c z a n o w a po zy cja T u rk u w porów naniu z Sieradzem jest ju ż w yraźnie słabsza. D la m ieszkańców p ozostałych czterech gm in Sieradz jest ju ż bezspornym ce n tru m obsługow ym w szerokim tego słow a znaczeniu.
In teresu jąco w yglądają preferencje osób w zakresie m igracji stałych, przyjeżdżających i w yjeżdżających w okresie 1993-1995 z teren u b ad a n y ch gm in. D a n e te uzyskano w w yniku kw erendy przepro w ad zo n ej w u rzęd ach gm in (z w yjątkiem gm iny Brąszewice). O tó ż w p rz y p a d k u m igracji stałych decydującą rolę o dgryw ają ośro d k i lokalne (54,8% ): m ałe m ia sta i wsie, co dla terenów rolniczych jest pew ną prawidłow ością. M igracje m ają tu najczęściej c h a ra k te r ro d zin n y (zaw ieranie m ałżeństw itp.). P ew n ą rolę od g ry w ają też m igracje dalsze, ale ich w ielkość jest ju ż m niejsza aniżeli d o o śro d k ó w lok aln y ch . D ru g im w ażnym ce n tru m m igracji stały ch d la m ieszk a ń có w b ad a n y ch gm in jest Sieradz (22,4% ), Ł ó d ź (10,6% ) i K a lisz (9,5 % ). W śród tych o śro d k ó w p ozycja S ierad za jest d o m in u ją c a . A n a lizu ją c k ieru n k i m igracji stałych w p rzek ro ju poszczególnych gm in, w idoczne jest duże rozproszenie terytorialne migracji pochodzących z gminy G oszczanów i Błaszki o ra z w iększa ro la K alisza aniżeli S ieradza w w ym ianie m igracyjnej dla Błaszek. Je d n a k w p rz y p ad k u m ieszkańców o b u tych gm in ro la S ieradza i Ł odzi ja k o pojedynczych centrów m igracji stałych jest d ecydująca.
T ra k tu ją c łącznie ak tu a ln e p o w iązania w zakresie w ym ienionych działal ności społeczno-gospodarczych m ieszkańców b ad a n y ch gm in z o śro d k a m i centralnym i, należy stw ierdzić, że najw ażniejszym d la ludności b ad an y ch gm in jest Sieradz, n a k tó ry p rz y p ad a 46,9% ogółu p o w iąz ań (tab . 2). D ru g ą pozycję za jm u ją o śro d k i lo k aln e (3 4 ,4 % ), k o lejn e zaś m iejsca o śro d k i ce n traln e w Ł odzi (8,5% ) i K aliszu (7,0% ). D o p iero n a d alszych m iejscach z n a jd u ją się: P o zn ań (1,2% ), T u re k (1,5% ) i W ieluń (0,5% ). Siła ciążenia ludności gm in d o poszczególnych o śro d k ó w cen traln y ch jest zróżn ico w ana. W p rz y p a d k u m ieszk ań có w gm iny B rąszew ice i K lo n o w a najsilniejsze po w iązan ia w ystępują z Sieradzem (odpow ied nio 55,6 i 55 ,4% ) i o śro d k am i lokalnym i (37,1 i 40,2% ). Z pozostałym i m iastam i zw iązki są ju ż b ard zo słabe; z K aliszem n a poziom ie 3,9 i 0 ,7 % , Ł o d zią 3,4 i 2,7% . P o d o b n y ch a rak ter pow iązań społeczno-gospodarczych m ają m ieszkańcy gm in W róblew i W arta. D om inujące są tu taj p ow iązania z Sieradzem (od po w iedn io 66 i 50,8% ) i o śro d k am i lokalnym i (22,2 i 2 8,4% ), ale z d u żo większym udziałem aniżeli m iało to miejsce w p rz y p ad k u Brąszew ic i K lo no w ej, Ł odzi
~o oo
T a b e l a 2
Powiązania mieszkańców badanych gmin z aktualnymi i potencjalnymi ośrodkami wojewódzkimi i powiatowymi w zakresie usług, obrotu towarowego, edukacji i migracji
Gminy
Aktualne i potencjalne ośrodki wojewódzkie i powiatowe
Sieradz Kalisz Łódź Poznań Turek Wieluń pozostałe ogółem
Goszczanów 37,8 5,4 14,9 2,6 11,0 - 28,3 100,0 Warta 50,8 2,9 14,0 3,2 0,5 0,2 28,4 100,0 Błaszki 33,0 20,4 12,3 2,1 - - 32,2 100,0 Wróblew 66,0 1,4 9,8 0,6 - - 22,2 100,0 Brąszewice 55,6 3,9 3,4 - - - 37,1 100,0 Klonowa 55,4 0,7 2,7 0,1 - 0,9 40,2 100,0 Ogółem 46,9 7,0 8,5 1,2 1,5 0,5 34,4 100,0
Ź r ó d ł o : Zestawiono na podstawie badań ankietowych i kwerendy przeprowadzonej w szkołach i gminnych urzędach ewidencji ludności. A n d rz ej Mat cza k, A n n a M a łg o rz a ta N iż n ik
(9,8 i 14% ). N a to m iast d la m ieszkańców gm in Błaszki (33% usług) i G o sz czanów (37,8% ) o środek obsługow y w Sieradzu m a relatyw nie m niejsze znaczenie. W obu gm inach praw ie rów norzędny udział m a ją o śro d k i lokalne (odpow iedn io 32,2 i 28,3% ). W ysoką pozycję w o bsłudze m ieszkańców zajm uje Ł ódź, n a k tó rą p rzy p ad a odpo w iednio 12,3 i 14,9% całości obsługi ludności obu gm in, przy niskim udziale P o zn an ia (2,1 i 2 ,6% ). D la m iesz kańców gm iny G oszczanów w zakresie zaopatrzenia w usługi istotne znaczenie m a T u re k (1 1 % ), n a to m ia st d la B łaszek o śro d e k c e n tra ln y w K a liszu (20,4% ). T a k więc obie gm iny swoje p otrzeb y z a sp o k ajają w znacznym sto p n iu w wielu o śro d k a ch centralnych (rys. 4).
D la m ieszkańców w szystkich badanych gm in Sieradz w zakresie ich obsłu gi rzeczywistej jest podstaw ow ym centrum , naw et w p rz y p a d k u m ieszk a ń ców p o chodzących z Błaszek i G oszczanow a m a on p o d staw o w e znaczenie w ich obsłudze. D ru g ą pozycję (poza łącznie p o tra k to w a n y m i o ś ro d k a m i lo k a ln y m i) z a jm u je Ł ó d ź. W y p rzed z a o n a d o ś ć w y ra ź n ie K a lisz .
TUREK
Rys. 4. Powiązania mieszkańców badanych gmin z potencjalnymi ośrodkami wojewódzkimi i powiatowymi w zakresie usług, obrotu towarowego, edukacji i migracji (w %)
Jedynym tu taj w yjątkiem są m ieszkańcy B łaszek, d la k tó ry c h K alisz jest ważniejszym centrum obsługow ym aniżeli Ł ódź. D o p iero trzecią pozycję zajm uje K a lisz ja k o ce n tru m o b sług ow e m ieszkańcó w b a d a n y c h gm in. T u rek m a pew ne znaczenie d la obsługi m ieszkańców G o szczan o w a, d la k tó ry ch jest trzecim z kolei ośrodkiem obsługow ym . N a to m ia st P o zn ań m a ju ż niew ielkie znaczenie dla m ieszkańców b ad a n y ch gm in i znacznie wy
p rzedzają go naw et pojedyncze o środki lokalne.
WNIOSKI
P rzedstaw ione wyniki b a d a ń jednoznacznie w skazują n a w ystępow anie daleko idących rozbieżności w spraw ie przyszłego podziału ad m inistracyjnego k ra ju pom iędzy liberalnym i elitam i politycznym i a lo k aln ą o p in ią publiczną. O tó ż b a d a n e społeczności lokalne są w większości (blisko w 2/3) przeciw ne zm ian o m a k tu a ln e g o po d ziału te ry to ria ln e g o k ra ju o ra z w p ro w ad ze n iu podziału trójszczeblow ego. Z asad n y jest więc w niosek, że aktu aln ie społeczeń stw o b ad an eg o obszaru nie jest p rzy go tow ane d o ak cep tacji p ro p o n o w a n e g o m o d elu podziału adm inistracyjnego. P oglądy społeczne nie są czym ś stałym , ulegają zm ianom . Jest oczywiste, że rów nież dla w p ro w ad zen ia now ego p o d ziału ad m in istracy jn eg o P olski m o ż n a z czasem , p o p rz e z u m iejętn ą k am p an ię, pozyskać w iększość społeczeństw a. N ależy je d n a k m ieć w tym zakresie d o b re rozeznanie co d o ak tu aln e g o stan u opinii publicznej.
Preferencje bad an y ch społeczności lokalnych w zakresie p rzynależności ich gm in d o przyszłych jed n o stek w ojew ódzkich i pow iato w y ch są w dużym sto p n iu u w a ru n k o w an e rzeczywistym i ciążeniam i społeczno-ekonom icznym i. N ie w ystępują w tym zakresie zb yt d alek o idące o dstęp stw a, n aw et zdecy d o w an e o p tow anie m ieszkańców Błaszek za K aliszem znajdu je p o części swoje uzasadnienie w strukturze rzeczywistych ciążeń społeczno-ekonom icznych. Płynie stąd jedn o zn aczn y w niosek, że propozycje (a tym bardziej decyzje) p odziału adm inistracyjnego k ra ju należy poprzedzić b ad a n ia m i pok azu jący m i nie tylko ak tu aln y stan św iadom ości lokalnych społeczeństw , ale przede w szystkim stan rzeczywistych pow iązań społeczno-ekonom icznych o śro d k ó w lokalnych.
Katedra Geografii Miast i Turyzmu UŁ Katedra Gospodarki Przestrzennej i Planowania Przestrzennego UŁ
Andrzej M atczak, Anna Małgorzata Niżnik
THE FUTURE ORGANISATION OF THE BOUNDARIES OF THE ŁÓDŹ VOIVODSHIP
(THE RESULTS OF RESEARCH IN SIX GMINA IN THE SIERADZ REGION) (Summary)
This research presents the results o f a questionnaire survey carried out in June 1996 concerning the perception o f the local population regarding future changes in administrative boundaries in the western part o f the Sieradz voivodship (county). The commune involved were: Goszczanów, Warta, Błaszki, Wróblew, Brąszewice and Klonowa. In addition, supporting information regarding the population’s use o f services, education, shopping facilities, medical services, recreation and cultural facilities, together with employment and local migration patterns, were obtained from official sources. The survey interviewed 600 people in total in the six commune. In each o f the latter the sample included 10 people from the local establishment, and 90 representing the remainder o f the population.
Findings relating to the perceived need for boundary change were similar for both establishment and other groups, the elderly seeing little need for change and the young and educated preferring a new situation. Unskilled non-establishment interviewees preferred the status quo. Equally, both groups preferred a two-tier system o f local government involving commune and voivodship rather than a three-tier system involving commune, administrative district and voivodship. N o less than 78% o f the establishment group and 60% o f the other group selected this strategy.
Interviewees were asked their views concerning the size o f Polish local government areas: whether there should be 12, 17 or 25 units, compared with the 49 voivodships at present. In the case o f the first two options the majority preferred to be associated with the county o f Łódź rather than Poznań. Łódź was also preferred in the case o f the third option, the choice lying between Łódź, selected by 51%, and Kalisz, selected by 49% o f those interviewed. Factors influencing preferences included ease o f communication, established service and other links with centres and regions, and former local government boundaries.
In conclusion, it seems class that people’s preferences regarding local government boundaries are heavily influenced by socio-economic considerations.
