• Nie Znaleziono Wyników

Podatek VAT w świetle badań empirycznych wśród rolników

N/A
N/A
Protected

Academic year: 2021

Share "Podatek VAT w świetle badań empirycznych wśród rolników"

Copied!
11
0
0

Pełen tekst

(1)

A C T A U N I V E R S I T A T I S L. O D Z I E N S 1 S FOLIA O E C O N O M IC A 202, 2006

J u s ty n a W ik to ro w ic z

\

J a n u s z Zrobek**

P O D A T E K VA T W ŚWI ETL E B AD AŃ

E M P I R Y C Z N Y C H W Ś R Ó D R O L N I K Ó W

1. U W A G I W S T Ę P N E I n w e s t y c j e d o k o n y w a n e p r z e z r o l n i k ó w i p r z y j m o w a n y p ro fil p r o d u k c j i w z n a c z ą c e j m i e r z e d e t e r m i n u j ą ich s t o s u n e k d o i s t n i e j ą c e g o s y s t e m u p o d a t k o ­ w e g o . O b c i ą ż e n i e k o n k r e t n y m i r o z w i ą z a n i a m i ( w a r i a n t a m i ) te g o s y s t e m u r z u t u ­ je d o s t a t e c z n i e s il n i e n a d z i a ł a l n o ś ć g o s p o d a r c z ą r o l n i k ó w i z m u s z a d o s z c z e g ó ­ łow ej a n a l i z y w p r z e p r o w a d z a n y c h k a l k u l a c j a c h e k o n o m i c z n y c h . D o n a j w a ż n i e j s z y c h p o d a t k ó w p o ś r e d n i c h z a l i c z a s ię p o d a t e k o d w a r t o ś c i d o d a n e j - V A T . W r o l n i c t w i e n a b r a ł o n z n a c z e n i a o d n i e d a w n a . N i e p r z e t w o r z o ­ n e p r o d u k t y r o l n e b y ł y b o w i e m c a ł k o w i c i e z w o l n i o n e z te g o p o d a t k u . W p r o w a ­ d z e n i e w 2 0 0 0 r. 3 - p r o c e n t o w e j s ta w k i V A T - u na n i e p r z e t w o r z o n ą ż y w n o ś ć u m o ż l i w i ł o j e g o u p o w s z e c h n i e n i e r ó w n i e ż w p r z y p a d k u p r o d u k c j i r o ln e j , p o ­ z w a l a j ą c n a o d l i c z e n i e p o d a t k u z a p ł a c o n e g o w c e n a c h z a k u p u ś r o d k ó w d o p r o ­ d u k c j i ro ln ej. W p r o w a d z o n e z o s t a ł y d w a s y s t e m y V A T - o w s k i e - o g ó l n y i r y c z a ł t o w y . W e f e k c i e p o j a w i ł y się d w a ty p y r o l n i k ó w - p o d a t n i k ó w . R o l n i k r y c z a ł t o w y , k t ó r y n ie j e s t p o d a t n i k i e m V A T - u i k o r z y s t a p rz y s p r z e d a ż y s w o i c h p r o d u k t ó w r o ln y c h z e z w o l n i e n i a o d t e g o p o d a t k u , m a m o ż l i w o ś ć o t r z y m a n i a c z ę ś c i o w e g o , r y c z a ł t o w e g o z w r o t u p o d a t k u n a l i c z o n e g o w d o k o n y w a n y c h p r z e z n i e g o z a k u ­ p a c h . Z k o le i r o l n i k r o z l i c z a j ą c y się n a z a s a d a c h o g ó l n y c h j e s t z a r e j e s t r o w a n y m p o d a t n i k i e m V A T - u i m a m o ż l i w o ś ć o d z y s k i w a n i a n a z a s a d a c h o g ó l n y c h p o d a t ­ ku n a l i c z o n e g o w d o k o n y w a n y c h p r z e z s i e b i e z a k u p a c h t o w a r ó w i u słu g .

* Dr, adiunkt w Katedrze Statystyki Ekonomicznej i Społecznej, U niw ersytet Łódzki. " lir hab., adiunkt w Katedrze Marketingu, Uniw ersytet Łódzki.

(2)

2. Z A Ł O Ż E N I A M E T O D Y C Z N E B A D A Ń

W p r o w a d z e n i e V A T - u n a n i e p r z e t w o r z o n e p r o d u k t y r o l n e n ic m i a ł o na ce lu n a ł o ż e n i a d o d a t k o w e g o o b c i ą ż e n i a f is k a l n e g o na r o l n i k ó w , a le m i a ł o u m o ż l i w i ć r o l n i k o m j a k o p r o d u c e n t o m o d z y s k a n i e p ł a c o n e g o p r z e z n ic h p o d a t k u V A T . U z y s k a li o n i p r a w o d o o d lic z e n i a V A T - u , jaki p ł a c ą w c e n a c h t o w a r ó w i u słu g , k u p o w a n y c h w c e lu p r o w a d z e n i a p r o d u k c ji ro ln ej ( p a l i w , c z ę ś c i z a m i e n n y c h , e n e rg ii, w ę g l a , p a s z , ś r o d k ó w o c h r o n y r o ś lin , m a s z y n itp.).

P o j a w i a się w i ę c p y t a n i e d o t y c z ą c e p r e f e r e n c ji, o d n o s z ą c y c h się d o s y s t e m u V A T - o w s k i e g o , g o s p o d a r s t w o r ó ż n y c h r o z m i a r a c h , skali t o w a r o w o ś c i i o d ­ m i e n n y c h p r o fi l a c h p r o d u k c j i . U s ta le n i a w y m a g a , k tó r y z s y s t e m ó w V A T - - o w s k i c h j e s t u w a ż a n y w k o n k r e t n y c h w a r u n k a c h za b a r d z ie j o p ł a c a l n y d la roi nik ó w . W c e lu u d z i e l e n i a o d p o w i e d z i na to p y t a n i e p r z e p r o w a d z o n o b a d a n i e a n k i e ­ to w e w ś r ó d r o l n i k ó w . M ia ło o n o u k a z a ć o c e n ę o b y d w u w a r i a n t ó w r o z li c z a n ia się z p o d a t k u V A T p r z e z w ł a ś c ic ie l i g o s p o d a r s t w r o ln y c h . Z a w a r t e w k w e s t i o n a r i u s z u p y ta n ia d o t y c z y ł y , o b o k o g ó l n e j c h a r a k t e r y s t y k i g o s p o d a r s t w a r o l n e g o , r o z m i a r u o b r o t ó w , p r o f il u d z i a ł a l n o ś c i , k w e s t ii z w i ą z a ­ n y c h /. w p r o w a d z o n y m p o d a t k i e m V A T . B y ły to p y t a n i a d o t y c z ą c e z a s a d r o z l i ­ c z a n i a V A T - u , k r y t e r i ó w w y b o r u s y s t e m u V A T - o w s k i e g o , o c e n y k o r z y ś c i p ł y ­ n ą c y c h z o p o d a t k o w a n i a r o l n i c t w a , tr u d n o ś c i z w i ą z a n y c h z f u n k c j o n o w a n i e m i r o z l i c z a n i e m p o d a t k u , w y s o k o ś c i s t a w e k n a n i e p r z e t w o r z o n e p r o d u k t y r o ln e i śr o d k i d o p r o d u k c j i ro ln ej, p r o w a d z e n i a i n f o r m a c ji o z a s a d a c h f u n k c j o n o w a n i a p o d a t k u V A T w r o l n i c t w i e . B a d a n i e z o s t a ł o p r z e p r o w a d z o n e w 2001 r. w w o j e w ó d z t w a c h łó d z k i m i d o l n o ś l ą s k i m . W o j e w ó d z t w o łó d z k i e m o ż n a u z n a ć z a „ ś r e d n i e ” p o d w z g l ę d e m s t r u k t u r y o s i ą g a n y c h w y n i k ó w p r o d u k c y j n y c h , n a t o m i a s t w w o j e w ó d z t w i e d o l ­ n o ś lą s k im w i ę k s z o ś ć s t a n o w i ą g o s p o d a r s t w a r o z w o j o w e o p o n a d p r z e c i ę t n y c h p a r a m e t r a c h p r o d u k c y j n y c h 1. D o b a d a n i a p o z y s k a n o p r ó b ę l o s o w ą s k ł a d a j ą c ą się z e 158 g o s p o d a r s t w . Jej d o b ó r p r z e p r o w a d z o n y z o s ta ł p o p r z e z w a r s t w o w a n i e p r o p o r c j o n a l n e , k t ó r e g o k r y t e r i u m s t a n o w i ł a p o w i e r z c h n i a g o s p o d a r s t w a . P o z w o l i ł o to na u z y s k a n i e s t r u k t u r y p r ó b y z b l i ż o n e j d o s t r u k t u r y p o w i e r z c h n i o w e j w s z y s t k i c h i n d y w i d u a l ­ n y c h g o s p o d a r s t w w P o lsc e . T r u d n o ś c i z w i ą z a n e z d o s t ę p n o ś c i ą o p e r a t ó w l o s o ­ w a n i a g o s p o d a r s t w r o l n i c z y c h p r z e z w y c i ę ż o n o d z ię k i w s p ó ł p r a c y z f i r m ą p r o ­ w a d z ą c ą d y s t r y b u c j ę o b r o t o w y c h ś r o d k ó w d o p r o d u k c j i ro ln e j.

1 Por. np. .1. A r c i p o w s k i , W yniki eko n o m iczn e g o sp o d a rstw m łodych ro ln ikó w p ro w a d z ą ­

cych za p isy ra ch u n ko w o ści w sw oich go sp o d a rstw a ch w 201)2 r., A R iM R . W arsza w a 2003, m ate­

(3)

3. C H A R A K T E R Y S T Y K A B A D A N E J Z B I O R O W O Ś C I W s t r u k t u r z e o b s z a r o w e j b a d a n e j p r ó b y n a j lic z n ie j r e p r e z e n t o w a n e s ą g o ­ s p o d a r s t w a w p r z e d z i a l e d o 10 h a (5 3 % ) . G o s p o d a r s t w a o p o w i e r z c h n i 1 0 - 3 0 ha s t a n o w i ł y 2 6 % , a o a r e a l e p r z e k r a c z a j ą c y m 3 0 h a - 2 1 % (p o r. w y k r e s 1). □ poniżej 5 ha □ 5 - 9 ha □ 1 0 -1 4 ha □ 1 5 -2 9 ha □ 3 0 -4 9 ha □ 5 0 -9 9 ha □ przynajmniej 100 ha

W ykres I . S truktura ob szaro w a go sp o d arstw użytkow anych p rz ez an k ieto w an y ch ro ln ik ó w (w % ) Ź r ó d t o: o p ra co w a n ie w łasne na pod staw ie w łasnych badań ankietow ych.

W ś r ó d k i e r u n k ó w p r o d u k c j i r o ś lin n e j z d e c y d o w a n i e d o m i n u j ą u p r a w y p o ­ ł o w ę , a z w ł a s z c z a z b o ż a i z i e m n i a k i , z a ś w ś r ó d k i e r u n k ó w z w i e r z ę c y c h tr z o d a c h l e w n a i b y d l o (p o r. w y k r e s 2). S t r u k t u r a p r o d u k c j i j e s t w i ę c t y p o w a d l a pol- r o l n i c t w a i o k a z u j e się w d u ż e j m i e r z e p o c h o d n ą s tr u k t u r y o b s z a r o w e j . 120 -i 5 100 -я XI) • i 60 -UJ 1 4 0 -3 20 0

-i

r~n

$

ŕ <'y „ o

&

/

o4« .О лО n\0 ' ^ ^ ^ £

&

#

4<1?

W y k res 2. K ierunki produkcji w an k ieto w an y ch g o sp o d arstw ach

(4)

W i ę k s z o ś ć g o s p o d a r s t w o c e n i a n i s k o w ł a s n ą s y t u a c j ę e k o n o m i c z n ą - aż 3 5 % b a d a n y c h r o l n i k ó w u w a ż a , że ich s y t u a c j a f i n a n s o w a j e s t zła, a n a w e t b a r ­ d z o z la i to w s y tu a c j i, g d y k o r z y s ta li oni z e w s p a r c i a p a ń s t w a , z w ł a s z c z a k r e d y ­ tó w p r e f e r e n c y j n y c h i d o p ł a t A R i M R ( p o n a d 5 0 % a n k i e t o w a n y c h ) , a t a k ż e b o ­ n ó w p a l i w o w y c h i k r e d y t ó w k u p i e c k i c h . Z n a m i e n n e w y d a j e się , ż e j a k o b a r d z o d o b r ą o c e n i ł w ł a s n ą k o n d y c j ę f i n a n s o w ą t y l k o j e d e n r o ln ik , p r o w a d z ą c y g o s p o ­ d a r s t w o o p o w i e r z c h n i 12 h a , o p r o f i l u s a d o w n i c z o - o g r o d n i c z y n r . P r z y c z y n s ła b o ś c i r o ln ic y u p a t r u j ą g ł ó w n i e w k o n k u r e n c y j n y m i m p o r c i e ż y w n o ś c i o r a z n i e d o s t a t e c z n y m p o p y c i e k r a j o w y m , n ie s t a b i l n o ś c i p r z e p i s ó w p r a w n y c h i w y s o ­ kich o b c i ą ż e n i a c h p o d a t k o w y c h . O b j ę t e b a d a n i e m g o s p o d a r s t w a r o l n e r o z l i c z a n e s ą w p r z e w a ż a j ą c e j m i e r z e na z a s a d a c h r y c z a ł t o w y c h , p r z y c z y m c z ę ś ć ich p r o d u k t ó w s p r z e d a w a n y c h jest w o b i e g u „ b e z f a k t u r o w y m ” , g ł ó w n i e na g i e ł d a c h i t a r g o w i s k a c h . J e d y n i e ok. 10% g o s p o d a r s t w r o z l i c z a V A T na z a s a d a c h o g ó l n y c h . J e s t to i tak s t o s u n k o w o w y s o k i u d z i a ł, w sk a li k r a ju b o w i e m t a k ą o p c j ę w y b r a ł o z a l e d w i e 0 , 2 % g o s p o ­ d a rstw . M a l e z a i n t e r e s o w a n i e p o d a t k i e m V A T r o z l i c z a n y m n a z a s a d a c h o g ó l n y c h w y n i k a z r o z p o w s z e c h n i o n e j w ś r ó d r o l n i k ó w o p in ii o m a ł o k o r z y s t n y c h d la nich r o z w i ą z a n i a c h z a w a r t y c h w ty m s y s t e m ie . T e g o z d a n i a b y ł o p o n a d 5 0 % a n k i e ­ t o w a n y c h , a k o l e j n e 3 4 % nic m i a ł o w y r o b i o n e g o z d a n i a c o d o ich p r z y d a t n o ś c i . W s k a z a n e j e s t u s t a l e n i e c z y n n i k ó w m o g ą c y c h m ie ć w p ł y w n a p o d e j m o w a n e p r z e z r o l n i k ó w d e c y z j e c o d o w y b o r u r o z w i ą z a ń w z a k r e s i e V A T - u - o g ó l n e g o b ą d ź r y c z a ł t o w e g o s y s t e m u t e g o p o d a t k u . W ś w ie tle o t r z y m a n y c h w y n i k ó w m o ż n a s tw ie rd z ić , ż e z a s a d y o g ó l n e V A T - u w y b i e r a j ą r a c z e j r o l n i c y m ło d z i ( n ie m a w tej g r u p i e o s ó b n a j s t a r s z y c h , p o w y ż e j 50. ro k u ż y c ia ). M ł o d z i r o ln ic y p r o w a d z ą g o s p o d a r s t w a ś r e d n i o o d ok. 16 lat. D la d w u n a s t u n a s z e s n a s t u r o l n i k ó w , k t ó r z y w y b r a l i z a s a d y o g ó l n e V A T - u , g o s p o d a r s t w o s t a n o w i j e d y n e ź r ó d ł o u t r z y m a n i a . Z a s a d y o g ó l n e w y b r a l i r o ln ic y o p r z e c i ę t n i e w i ę k s z y c h g o s p o d a r s t w a c h , k tó r y c h ś r e d n i a p o w i e r z c h n i a to 3 9 ,7 h a ( g d y b y ś m y j e d n a k p r z y w y z n a c z a n i u p r z e c ię tn e j u w z g l ę d n i l i d w a n a j w i ę k s z e g o s p o d a r s t w a , k t ó r y c h p o w i e r z c h n i a to o d p o w i e d n i o 9 5 0 i 1100 ha, ś r e d n i a p o w i e r z c h n i a o m a w i a n y c h g o s p o d a r s t w w z r o s ł a b y d o 1 6 1 ,6 ha). N a j w i ę k s z y o d s e t e k s t a n o w i ą w ty m p r z y p a d k u g o s p o ­ d a r s t w a d u ż e - g o s p o d a r s t w p o n a d 3 0 - h e k t a r o w y c h jest b l i s k o p o ł o w a . Z z a s a d o g ó l n y c h n ie k o r z y s t a j ą n a t o m i a s t n a j m n i e j s z e g o s p o d a r s t w a , o p o w i e r z c h n i p o n iż e j 10 ha (p o r. w y k r e s 3).

’ A przecież w p r/y p a d k u w iększości badanych rolników (57,6% ) u ży tk o w an e g o sp o d arstw o nie stanow i jed y n e g o źródła utrzym ania. C z erp ią o ni d o chody g łó w n ie z p racy najem nej, zn aczący jest także odsetek g o sp o d arstw , w których choć jed e n w spó łu ży tk o w n ik p o zo staje em ery tem bądź rencistą.

(5)

□ z asad y ogólne □ ry czałt 40 £ 35 ž 30 w

9

« -a o & 20 O 15

!

s

o 5

0 г < 5 5 -1 0 ю - i S 15-30 3 0 -5 0 5 0 -1 0 0 > 10ü[hu]

W ykres 3. S tru k tu ra ob szaro w a g o spodarstw użytkow anych p rzez a n k ieto w an y ch rolników w zależności od sposobu rozliczania podatku VA1

Ź r ó d ł o : ja k do w yk resu 1. R o l n i c y r y c z a ł t o w i z. k o le i u ż y t k u j ą g o s p o d a r s t w a z n a c z n i e m n i e j s z e - ich p r z e c i ę t n a p o w i e r z c h n i a to 19,8 ha, c h o ć w g r u p i e tej, c o z a s k a k u j ą c e , z n a l a z ł o się te ż g o s p o d a r s t w o 3 5 0 - h e k t a r o w e (p o w y e l i m i n o w a n i u g o z s z e r e g u o t r z y m u ­ je m y p r z e c i ę t n ą p o w i e r z c h n i ę n a p o z i o m i e 13,8 ha). J a k w y n i k a z w y k r e s u 3, z d e c y d o w a n i e n a j w i ę c e j jest w tej g r u p i e g o s p o d a r s t w d o 5 h a ( 3 6 % ) . W ś r ó d k i e r u n k ó w p r o d u k c j i p r e f e r o w a n y c h p r z e z r o l n i k ó w r o z l i c z a j ą c y c h się na z a s a d a c h o g ó l n y c h d o m i n u j ą u p r a w y p o l o w e ( w ty m z w ł a s z c z a z b o ż a , r z e p a k , b u r a k i c u k r o w e i z i e m n i a k i ) o r a z o g r o d n i c t w o i s a d o w n i c t w o . R y c z a ł- to w c y z k o le i u p r a w i a l i g ł ó w n i e z b o ż a ( 7 3 % r o l n i k ó w ) , z i e m n i a k i ( 4 5 % ) , b u r a k i c u k r o w e ( 3 5 % ) , a w ś r ó d k i e r u n k ó w z w i e r z ę c y c h d o m i n o w a ł a h o d o w l a t r z o d y c h l e w n e j , b y d ł a i d r o b i u (p o r. w y k r e s 4). 0s 80 70 ' jź 60 - I 50 -I 40 so 30 ■ В 20 I io H o o □ zasady o g ó ln e □ ry czałt i ľ l JZL

v

* J

. r

• é

Ж

И? .*< *

j ŕ j

$

ď

S

-č?

S

•S*

<?s

W ykres 4. K ierunki produkcji w an k ieto w an y ch g o spodarstw ach w zależn o ści od sposobu rozliczania podatku V A T

(6)

S z c z e g ó ł o w a a n a l i z a u d z i e l o n y c h p r z e z r o l n i k ó w o d p o w i e d z i p o z w a l a na s f o r m u ł o w a n i e listy c e c h w y r ó ż n i a j ą c y c h r o l n i k a r y c z a ł t o w e g o o d r o z l i c z a j ą c e ­ g o się na z a s a d a c h o g ó l n y c h . Ich p r z e d s t a w i e n i e p o z w a l a n a s t w o r z e n i e o b r a z u t y p o w e g o p r z e d s t a w i c i e l a k a ż d e j g r u p y . S t a t y s t y c z n y r o l n i k r o z l i c z a j ą c y się na z a s a d a c h o g ó l n y c h , to r o ln ik : - d la k t ó r e g o g o s p o d a r s t w o s t a n o w i j e d y n e ź r ó d ł o u t r z y m a n i a , - u ż y t k u j ą c y g o s p o d a r s t w o o p o w i e r z c h n i p r z e k r a c z a j ą c e j 10 h a , ś r e d n i o 40-'h e k ta r o w e ,

- z a j m u j ą c y się rac zej p r o d u k c j ą r o ś l i n n ą n i ż z w i e r z ę c ą , w ty m z w ł a s z c z a o g r o d n i c t w e m , s a d o w n i c t w e m , p r o d u k c j ą z b ó ż i b u r a k ó w c u k r o w y c h , - z a t r u d n i a j ą c y p r a c o w n i k ó w n a j e m n y c h , - s p r z e d a j ą c y p r o d u k t y o w a r t o ś c i p r z e k r a c z a j ą c e j 23 tys. zł m i e s i ę c z n i e , g ł ó w n i e b e z p o ś r e d n i o d o z a k ł a d ó w p r z e t w ó r c z y c h , a le r ó w n i e ż n a e k s p o r t , d o sieci h a n d l o w y c h i na g ie łd a c h . A n a l o g i c z n i e , „ s t a t y s t y c z n y ” ro ln ik r o z l i c z a j ą c y się n a z a s a d a c h r y c z a łtu to r olnik: - u ż y t k u j ą c y g o s p o d a r s t w o m a ł e łu b ś r e d n i e , p r z e c i ę t n i e 1 4 - h e k t a r o w e , - z a j m u j ą c y się r a c z e j p r o d u k c j ą z w i e r z ę c ą ( w y s o k i u d z i a ł z b ó ż i z i e m n i a ­ k ó w m o ż e w y n i k a ć z p r z e z n a c z e n i a ich na p a s z e , c o m a m i e j s c e z w ł a s z c z a p r z y h o d o w l i b y d ł a i t r z o d y c h l e w n e j ) , - n i e k o r z y s t a j ą c y z n a j e m n e j siły r o b o c z e j lub c z y n i ą c y to w n i e w i e l k i m s to p n iu ,

- s p r z e d a ją c y p r o d u k ty o w arto śc i m ie się cz n ej ok. 14 tys. zł, p r z e d e w s z y s tk im b e z p o ś r e d n io d o z a k ła d ó w p r z e tw ó rc z y c h , ale ró w n i e ż na t a r g o w is k a c h , na g ie ł­ d ac h, b e z p o ś r e d n io d o s k le p ó w , a ta k że in d y w id u a ln y m p o ś re d n ik o m . 4. O P I N I E R O L N I K Ó W O D N O S Z Ą C E S I Ę D O Z A S A D I K O N S E K W E N C J I O P O D A T K O W A N I A P O D A T K I E M O D T O W A R Ó W I U S Ł U G O p i s a n e w c z e ś n i e j r ó ż n i c e w s p o s o b a c h r o z l i c z a n i a V A T - u p o z w a l a j ą na p e ł n i e j s z e z r o z u m i e n i e p r z y c z y n o d m i e n n e g o p o d e j ś c i a r o l n i k ó w d o w a r i a n t ó w s y s t e m u te g o p o d a t k u . O k a z u j e się b o w i e m , iż w p r z y p a d k u g o s p o d a r s t w r o z l i ­ c z a j ą c y c h się z V A T - u na z a s a d a c h o g ó l n y c h , p o d a t e k ten p o p r a w i a ich d o c h o ­ d o w o ś ć , j e d n o c z e ś n i e m o ż e w p ł y w a ć n a r a c j o n a l i z a c j ę p r o c e s u p r o d u k c j i , p o ­ p r z e z m .in . o d d z i a ł y w a n i e na p o z i o m i s t r u k t u r ę k o s z t ó w . O k o ł o 2/3 s p o ś r ó d b a d a n y c h r o z l i c z a j ą c y c h się n a z a s a d a c h o g ó l n y c h u w a ż a ł o o p o d a t k o w a n i e t ą d a n i n ą z a k o r z y s t n e d la r o ln ic tw a , gdyż. o d z y s k u j ą p o d a t e k p ł a c o n y w ś r o d k a c h p r o d u k c j i , 1/3 r e s p o n d e n t ó w b y ł a j e d n a k in n e g o z d a n i a , g d y ż „ w i ę c e j p o d a t k u

(7)

V A T p ła c i się r a z e m z e ś r o d k a m i d o p r o d u k c j i , a n ic m o ż n a g o w p e ł n i r o z l i ­ c z y ć ” . T r u d n o ś c i z w i ą z a n y c h z f u n k c j o n o w a n i e m i r o z l i c z a n i e m p o d a t k u V A T w y p o w i a d a j ą c y s ię n ie d o s t r z e g a l i , p o d o b n i e j a k i j a k i e g o k o l w i e k w p ł y w u o p o ­ d a t k o w a n i a p o ś r e d n i e g o r o l n i c t w a n a z b y t p r o d u k t ó w . N i e m a l w s z y s c y r e s p o n ­ d e n c i r o z l i c z a j ą c y się z V A T - u n a z a s a d a c h o g ó l n y c h tw i e r d z i l i , ż e n ic m a b a r i e r z w i ą z a n y c h z r o z l i c z a n i e m w t y m s y s t e m i e ( p o j e d y n c z a u w a g a d o t y c z y ł a k o ­ n i e c z n o ś c i w y p e ł n i a n i a w i e l u f o r m u l a r z y ) . W s z y s c y r e s p o n d e n c i s tw ie r d z ili r ó w n i e ż , ż e n ie z a m i e r z a j ą z m i e n i ć r o z li c z e n i a V A T - u z z a s a d o g ó l n y c h n a r y ­ c z a ł t o w e . A n a l i z y p r z e p r o w a d z o n e z p u n k t u w i d z e n i a g o s p o d a r s t w r o l n y c h n a ­ l e ż ą c y c h d o b a d a n e j p r ó b y u k a z u j ą , ż e r o ln ic y r o z l i c z a j ą c y s ię n a z a s a d a c h o g ó l n y c h m a j ą b a r d z ie j u g r u n t o w a n ą o p in ię n a te m a t s t a w e k V A T - u , k t ó r e p r z y n o s i ł y b y i m n a j w i ę k s z e k o r z y ś c i. R o l n i c y z d e c y d o w a n i e p r e f e r o w a l i j e d n o ­ litą s t a w k ę V A T - u n a n i e p r z e t w o r z o n e p r o d u k t y r o l n e i ś r o d k i d o p r o d u k c j i ro ln e j. O k o ł o 3 /4 s p o ś r ó d n ic h u w a ż a ł o z a n a j o d p o w i e d n i e j s z ą s t a w k ę n a p o ­ z i o m i e 7 % . P o n a d t o s u g e r o w a n o m o ż l i w o ś ć d o d a t k o w y c h d w ó c h o p c ji: z e r o w e j lub 3 - p r o c e n t o w e j s ta w k i na o b i e g r u p y p r o d u k t ó w , a l e t a k i c h w s k a z a ń b y ł o n i e w i e l e (p o r. w y k r e s 5). T a j e d n o z n a c z n o ś ć w y p o w i e d z i w y n i k a z a p e w n e z k a l k u la c ji, j a k i c h d o k o n y w a l i a n k i e t o w a n i o b s e r w u j ą c d a n e r a c h u n k o w e s w y c h g o s p o d a r s t w . D o k ł a d n a z n a j o m o ś ć s tr u k t u r y k o s z t ó w i ic h w i e l k o ś c i d a j e l e p s z ą z n a j o m o ś ć p o d a t k u V A T i k o r z y ś c i p ł y n ą c y c h z w p r o w a d z a n i a z m ia n . 70 60 -ä 50 --3o 40 -8, 30 --o o

M

20 -o V 10 -•o o 0 --W

□ / asacty ogólne □ ryczałt

0 i 0 3 i 3 7 i 7 3 i 0 7 i 0 3 i 7 bz Stawki VAT-u [% |

W ykres 5. S taw ki V A T-u na niep rzetw o rzo n e produkty ro ln e o raz środki do produkcji p ro p o n o w an e przez ankietow anych ro lników

zw ■ zw o ln io n e; bz - brak zdania. Ź r ó d I o: ja k d o w yk resu I .

(8)

O k o ł o 6 0 % s p o ś r ó d r o z l i c z a j ą c y c h się z V A T - u na z a s a d a c h o g ó l n y c h u w a ­ ż a ło , iż r o l n i c y n ie s ą d o b r z e i n f o r m o w a n i o z a s a d a c h f u n k c j o n o w a n i a te g o p o ­ d a t k u w r o l n i c t w i e , a w i e d z ę na ten t e m a t c z e r p a l i g ł ó w n i e z W o j e w ó d z k i c h O ś r o d k ó w D o r a d z t w a R o l n i c z e g o ( W O D R ) ( p o n a d 8 5 % w s k a z a ń ) i m e d i ó w , w t y m p r z e d e w s z y s t k i m z p r a s y ( r ó w n i e ż 8 5 % w s k a z a ń ) . O k o ł o 3 5 % s p o ś r ó d b a d a n y c h w s k a z y w a ł o na b i u l e t y n y j a k o ź r ó d ł o i n f o rm a c j i . W p o j e d y n c z y c h p r z y p a d k a c h p o d k r e ś l a n o k o n t a k t y z in n y m i r o l n i k a m i , a t a k ż e z u r z ę d e m s k a r ­ b o w y m . W ś r ó d r o z l i c z a j ą c y c h się n a z a s a d a c h r y c z a ł t o w y c h u j a w n i a się w y r a ź n i e in n e p o d e j ś c i e d o p o d a t k u V A T . W ty m s y s t e m i e r o z l i c z a ł o się ok. 9 0 % o b j ę ­ ty c h b a d a n i e m g o s p o d a r s t w . P r z y c z y n y je g o p o p u l a r n o ś c i s ą j e d n o z n a c z n e i g e n e r a l n i e s p r o w a d z a j ą s ię d o z b y t n iskiej d o c h o d o w o ś c i g o s p o d a r s t w w y n i k a ­ ją c e j z n i s k i e g o p o z i o m u s p r z e d a ż y . N i e w i e l k a c z ę ś ć r e s p o n d e n t ó w p o d k r e ś l a ł a j e g o p r o s to tę , ł a t w o ś ć s t o s o w a n i a w p r a k ty c e . J e d n o c z e ś n i e p y ta n i o b a r ie ry , j a k i e w i d z ą w r o z l i c z a n i u się z V A T - u n a z a ­ s a d a c h o g ó l n y c h , w s k a z y w a l i , ż e s y s t e m o g ó l n y m a b a r d z o j e d n o s t r o n n ą m o t y ­ w a c ję , u k i e r u n k o w u j e b o w i e m n a s p r z e d a ż , s t a j e się o p ł a c a l n y p r z y p e w n y m p o z i o m i e d o c h o d ó w , w y m a g a p r o w a d z e n i a p e ł n e j d o k u m e n t a c j i p r z e d s i ę w z i ę ć g o s p o d a r c z y c h . J e g o o p ł a c a l n o ś ć u j a w n i a się w w a r u n k a c h s t o s u n k o w o in te n ­ s y w n e g o i n w e s t o w a n i a , c o n ie d la w s z y s t k i c h r o l n i k ó w je st w d a n y m o k r e s i e w s k a z a n e . W e f e k c i e ż a d e n z a n k i e t o w a n y c h n ie z a m i e r z a ł z m i e n i ć z a s a d r o z l i ­ c z a n i a V A T - u w g o s p o d a r s t w i e z r y c z a ł t o w e g o n a o g ó l n y i to p o m i m o te g o , iż n ie m a l w 2 0 % a n k i e t o w a n y c h g o s p o d a r s t w r o ln y c h 1 0 0 % s p r z e d a ż y b y ł o o b j ę t e p o d a t k i e m V A T , a t y lk o w ś r ó d ok. 4 0 % s p o ś r ó d n ic h - m n i e j n iż p o ł o w a s p r z e ­ d a w a n y c h p r o d u k t ó w . R y c z a ł t o w c y n i e m ie li te ż na o g ó ł p o z y t y w n e g o z d a n i a n a t e m a t o p o d a t k o ­ w a n i a r o l n i c t w a p o d a t k i e m V A T . A r g u m e n t ó w n a „ n i e ” b y ł o w ie l e . 2/3 s p o ś r ó d w y p o w i a d a j ą c y c h się t w i e r d z i ł o , ż e p o d a t e k ten j e s t d la r o l n i k a n i e k o r z y s t n y , g d y ż w p r o w a d z a n a n i e g o d o d a t k o w e o b o w i ą z k i , a w y s o k o ś ć o d z y s k i w a n e g o p o d a t k u n ie j e s t w s p ó ł m i e r n a d o p o d a t k u p ła c o n e g o , o d z y s k a n i e p o d a t k u nie j e s t ł a tw e , s p o s ó b r o z l i c z a n i a u w a ż a się z a m a ł o p r z e j r z y s t y , a p r o c e d u r y c z a s o ­ c h ł o n n e i s k o m p l i k o w a n e , n i e a d e k w a t n e d o k o r z y ś c i. P o d a t e k n ie m a w p ł y w u na z w i ę k s z e n i e d o c h o d u , nie u ł a t w i a te ż s p r z e d a ż y , a p o n a d t o w y m u s z a z a k ł a ­ d a n i e k o n t a b a n k o w e g o , k t ó r e g o p r o w a d z e n i e w y m a g a o p ła t. O k o ł o 1/5 r o l n i ­ k ó w nie m i a ł o z d a n i a w tej k w estii. P o d k r e ś l a n o k o n i e c z n o ś ć o c e n y e w e n t u a l ­ n y c h e f e k t ó w w d ł u ż s z y m h o r y z o n c i e c z a s o w y m , g d y ż „ n a r a z ie t r u d n o c o k o l ­ w ie k n a ten t e m a t p o w i e d z i e ć ” . P o z o s ta li r o ln ic y w y r a ż a l i o d c z u c i a a m b i w a ­ le n tn e , z j e d n e j s t r o n y d o s t r z e g a l i p o z y t y w y , gdyż, m o ż n a o d z y s k a ć c z ę ś ć p o d a t ­ k u V A T , z d r u g ie j j e d n a k p o d k r e ś l a n o r ó w n o c z e s n e w p r o w a d z e n i e b ą d ź p o d n i e ­ s ie n ie s ta w k i p o d a t k u V A T n a śr o d k i o c h r o n y r o ś lin , n a w o z y i m a s z y n y , o d z y ­ s k u je się b o w i e m ty lk o n i e z n a c z n ą c z ę ś ć p o d a t k u . T y l k o t r z e c h r e s p o n d e n t ó w

(9)

u w a ż a ł o , ż e p o d a t e k V A T j e s t k o r z y s t n y , b o p o z w a l a o d z y s k a ć c z ę ś ć p o d a t k u z a p ł a c o n e g o z a ś r o d k i p r o d u k c j i . P o g lą d ten g ł o s z o n o z p e w n y m i z a s t r z e ż e n i a ­ mi, p o d k r e ś l a j ą c b r a k z a u f a n i a d o te g o , c z y ta k o r z y s t n a s y t u a c j a z o s t a n i e u t r z y m a n a . B a d a n i a nie w y k a z a ł y j a k i e g o k o l w i e k w p ł y w u p o d a t k u V A T n a u ł a t w i e n i e z b y t u . N i e s t w i e r d z o n o r ó w n i e ż ż a d n y c h t r u d n o ś c i z w i ą z a n y c h z f u n k c j o n o w a ­ n ie m i r o z l i c z a n i e m p o d a t k u , k o n k l u d o w a n o to w f o r m i e „ n a r a z i e nie". Z d a n i e m a n k i e t o w a n y c h r y c z a ł t o w c ó w s ta w k i V A T - u n a n i e p r z e t w o r z o n e p r o d u k t y r o ln e i ś r o d k i d o p r o d u k c j i rolnej p o w i n n y b y ć u t r z y m a n e n a ty m s a ­ m y m p o z io m ie . W opin ii tych ro ln ik ó w p r z e w a ż a w y b ó r s ta w e k 3 - p r o c e n t o w y c h i z e r o w y c h . W ich p r z y p a d k u z a u w a ż a n a j e s t j e d n a k z n a c z n a r ó ż n o r o d n o ś ć o d ­ p o w ie d z i o r a z z n a c z n y o d s e t e k o s ó b n i e m a j ą c y c h na ten t e m a t z d a n i a . T a k i e r o z p r o s z e n i e w y p o w i e d z i s u g e r u j e n i s k ą ś w i a d o m o ś ć z a s a d p o d a t k u V A T i p ł y ­ n ą c y c h stą d k o r z y ś c i . P o t w i e r d z a j ą to w y p o w i e d z i o d n o s z ą c e s ię d o s to p n i a z n a j o m o ś c i z a s a d f u n k c j o n o w a n i a p o d a t k u V A T . P r z e c i w s t a w n e o p i n i e r e s p o n ­ d e n t ó w u k ł a d a ł y się n i e m a l n a ty m s a m y m p o z i o m i e . N i e s p e ł n a 5 1 % t w i e r d z i ł o , ż e r o ln ic y s ą i n f o r m o w a n i d o b r z e , a p o z o s ta l i a n k i e t o w a n i b y li p r z e c i w n e g o z d a n ia . P o d s t a w o w e ź r ó d ł o in f o rm a c ji s t a n o w i ł y s z k o l e n i a w W O D R ( p o n a d 8 3 % w s k a z a ń ) , m e d i a ( w ty m z w ł a s z c z a p r a s a - ł ą c z n i e o k . 6 5 % w s k a z a ń ) , z n a ­ j o m i r o l n i c y (ok. 10% w s k a z a ń ) . 5. W N I O S K I K O Ń C O W E N a j w a ż n i e j s z y m s p o s t r z e ż e n i e m z d o t y c h c z a s o w y c h r o z w a ż a ń j e s t s t w i e r ­ d z e n ie , ż e p r z y r o z l i c z e n i u p o d a t k u V A T r o ln ic y n ie p o s t r z e g a l i b a r i e r o p o d ł o ­ ż u f o r m a l n y m i o r g a n i z a c y j n y m , c h o ć n ie b r a k o w a ł o g ł o s ó w o c z a s o c h ł o n n o ś c i p r o c e d u r r o z l i c z e n i o w y c h ( z w ł a s z c z a w ś r ó d r y c z a ł t o w c ó w ) i s t o s u n k o w o n iskiej o c e n y s t r o n y i n f o r m a c y j n e j , o d n o s z ą c e j się d o s y s t e m ó w o p o d a t k o w a n i a . D e c y ­ d u j ą c y w p ł y w na w y b ó r k o n k r e t n e g o r o z w i ą z a n i a m i a ł y c z y n n i k i o c h a r a k t e r z e e k o n o m i c z n y m . W s y tu a c j i g o s p o d a r s t w r o z w o j o w y c h , i n w e s t u j ą c y c h w m a j ą t e k t r w a ł y , z a ­ s a d y o g ó l n e p r z y n o s z ą w i ę c e j k o r z y ś c i , p o n i e w a ż t y c z a ł t o w y z w r o t n ie r e k o m ­ p e n s u j e im z a p ł a c o n e g o p o d a t k u n a l i c z o n e g o . W p ł y w s y s t e m u V A T - o w s k i e g o s p r z y ja i n t e n s y f i k o w a n i u d z i a ła ń in w e s t y c y j n y c h i p r o w a d z i d o p o w i ę k s z e n i a a r e a ł u u ż y t k ó w r o l n y c h o r a z z w i ę k s z e n i a skali p r o d u k c j i g o s p o d a r s t w . M o ż n a z a t e m w n i o s k o w a ć , ż e w p r o w a d z e n i e p o d a t k u p r z y s p i e s z a p r o c e s y k o n c e n t r a c j i n a j l e p s z y c h g o s p o d a r s t w . S u g e r u j e to, iż r o l n i c y n a s t a w i e n i n a p r o d u k c j ę t o w a ­ r o w ą p o w i n n i p r z y j ą ć o g ó l n e z a s a d y V A T - o w s k i c , j a k o b a r d z ie j d la n ic h k o ­ rzy stn e .

(10)

P r z y r y c z a ł c i e p o z o s t a j ą g o s p o d a r s t w a s ł a b s z e e k o n o m i c z n i e , k t ó r e z a r a z e m w m n i e j s z y m s t o p n i u o d c z u w a j ą k o r z y s t n e sk u tk i o p o d a t k o w a n i a . W ich p r z y ­ p a d k u ( z w ł a s z c z a ty c h n a j s ł a b s z y c h e k o n o m i c z n i e ) p o d a t e k V A T m o ż e p r z y ­ n ie ść o d w r o t n y s k u te k . M o g ą s ta ć się w d ł u ż s z y m o k r e s i e m n ie j k o n k u r e n c y j n e (z p o w o d u np. n iż s z e j skali in w e s ty c j i p o d n o s z ą c y c h j a k o ś ć p r o d u k t ó w o r a z w y d a j n o ś c i p r a c y ) . Ich s z a n s e n a r y n k u , z w ł a s z c z a t y m p o s z e r z o n y m p o w e j ś c i u P o lski w s t r u k t u r y U n ii E u r o p e js k i e j, m o g ą o k a z a ć się z n a c z n i e m n i e j s z e . P r z e p r o w a d z o n e b a d a n i a u k a z a ł y p o n a d t o , ż e w y b ó r s y s t e m u V A T - - o w s k i e g o , ja k o p o d s t a w y r o z li c z a n ia z U r z ę d e m S k a r b o w y m , z a l e ż y n ie ty lk o o d skali p r o d u k c j i d a n e g o g o s p o d a r s t w a , a le r ó w n i e ż o d jej k i e r u n k u . J a k w y k a ­ z a n o w p o p r z e d n i c h p r a c a c h t e g o z e s z y t u , w a r t o ś ć p ł a c o n e g o p r z y Z a k u p i e ś r o d ­ k ó w p r o d u k c j i p o d a t k u n a l i c z o n e g o ró ż n i się b o w i e m w p r z y p a d k u p o s z c z e g ó l ­ n y c h p r o f i l ó w p r o d u k c j i . U z y s k a n e w y n i k i s ą o b c i ą ż o n e fa k te m , iż w t r a k c i e p r z e p r o w a d z a n i a b a d a ń p o d s t a w o w e ś r o d k i p r o d u k c j i b y ły o b ję te z e r o w ą s t a w k ą V A T - u . Na p o d a t e k n a l i c z o n y o d ś r o d k ó w p r o d u k c j i s k ł a d a ł się w ię c t y l k o V A T o d w y d a t k ó w z a li­ c z a n y c h d o k o s z t ó w p o ś r e d n i c h ( e n e r g i a e l e k t r y c z n a , p a l i w a itp.), a te s t a n o w i ą ( p o w y ł ą c z e n i u p a s z w ła s n e j p r o d u k c j i ) z a l e d w i e ok. 2 5 - 3 0 % k o s z t ó w . P o d a te k V A T n ie p o d w y ż s z a ł z a t e m z n a c z n i e k o s z tó w . S y t u a c j a la u le g ł a z m i a n i e po p o d n i e s i e n i u s ta w k i V A T - u na śr o d k i p r o d u k c j i o b j ę t e w c z e ś n i e j s t a w k ą z e r o w ą , a sk u tk i te g o o b s e r w o w a ć b ę d z i e m y w n a j b l i ż s z y m o k r e s ie . M o ż l i w o ś ć r o z l i c z a n i a się n a z a s a d a c h o g ó l n y c h n a b i e r a s z c z e g ó l n e g o z n a ­ c z e n i a w p r z y p a d k u , g d y w a r t o ś ć d o d a n a r o l n i c t w a jest w y s o k a . Z w o l n i e n i e z V A T - u s k u t k u j e t y m , ż e im b a r d z ie j z a a w a n s o w a n a i p r o i n w e s t y c y j n a p r o d u k ­ cja ro ln a , ty m w i ę k s z e o b c i ą ż e n i a f is k a l n e ro ln ik a . P rz y z a c o f a n y m r o l n i c t w i e , w a r t o ś ć z a k u p i o n y c h ś r o d k ó w p r o d u k c ji j e s t w z a s a d z i e ta k n i s k a , ż e w p ł y w V A T - u m o ż n a p r a k t y c z n i e p o m i n ą ć . Z k o le i g o s p o d a r s t w a r o z w o j o w e p r z e z n a c z a j ą z n a c z n e ś r o d k i f i n a n s o w e na in w e s ty c j e , c o s p r a w i a , ż e w ich p r z y p a d k u b a r d z ie j o p ł a c a l n e j e s t r o z l i c z a n i e się z p o d a t k u V A T na z a s a d a c h o g ó l n y c h ( u w z g l ę d n i e n i e w o b l i c z e n i a c h k w o t y p o d a t k u n a l i c z o n e g o p ł a c o n e g o p r z y z a k u p a c h i n w e s t y c y j n y c h ) . T y l k o w ó w c z a s b o w i e m r o l n i c y ci b ę d ą m o g l i o d z y s k a ć p e ł n y V A T p ł a c o n y p r z y p o n o s z o n y c h w y d a t k a c h . P r e z e n t o w a n e w n i o s k i m a j ą c h a r a k t e r o g ó l n y , s ą w p r z e w a ż a j ą c e j m i e r z e w y p a d k o w ą u z y s k a n y c h w y n i k ó w , o p a r t y c h na p r z e s ł a n k a c h e k o n o m i c z n y c h . W o b e c r ó ż n o r o d n o ś c i s t r u k t u r p r o d u k c y j n y c h i o s i ą g a n e g o z y s k u w r ó ż n y c h g r u p a c h g o s p o d a r s t w i p r o fil a c h p r o d u k c j i , w y s o k o ś ć o p o d a t k o w a n i a i j e g o z n a c z e n i e d l a p o s z c z e g ó l n y c h g o s p o d a r s t w s ą s t o s u n k o w o z r ó ż n i c o w a n e . D e c y z j e r o l n i k ó w c o d o w y b o r u s y s t e m u V A T - o w s k i e g o s ą p o n a d t o s p r a w ą b a r d z o i n d y w i d u a l n ą i p o z a c z y n n i k a m i c z y s t o e k o n o m i c z n y m i , k i e r u j ą się oni w ł a s n y m i p r z e k o n a n i a m i o r a z o d c z u c i a m i . B a r i e r ą j e s t c z ę s t o n i e c h ę ć r o l n i k ó w

(11)

d o u r z ę d ó w i z w i ą z a n e j /. nim i b iu r o k r a c j i, a ta k ż e o b a w a p r z e d z a g l ą d a n i e m f i s k u s a d o ich „ p o d w ó r k a ” . R o l n i c y b io r ą c y u d z i a ł w p r z e p r o w a d z a n y m b a d a n i u a n k i e t o w y m u ja w n i li j e d n o c z e ś n i e o b a w y , ż e w p r o w a d z e n i e p o d a t k u V A T s t a ­ n o w i w s t ę p d o o p o d a t k o w a n i a ich d o c h o d ó w , c o b ę d z i e u ł a t w i o n e , g d y u r z ę d y s k a r b o w e w e j d ą w p o s i a d a n i e i n f o r m a c ji o ich o b r o t a c h . Z w i ę k s z a to r ó ż n o r o d ­ n o ść e l e m e n t ó w d e c y d u j ą c y c h o s t o s u n k u w ła ś c ic ie l i g o s p o d a r s t w r o l n y c h d o p o d a t k u V A T . E w e n t u a l n e p r ó b y w p ł y w a n i a na u p r o f i l o w a n i e te g o s t o s u n k u b ę d ą m u s i a ł y u w z g l ę d n i a ć z a r ó w n o w i e l o r a k o ś ć ty c h c z y n n i k ó w , j a k i z m i e n ­ n o ść ich z n a c z e n i a d la p o d e j m o w a n y c h d z ia ła ń . J u s t y n a W ik to r o w ie : , J a n u s z Z r o b e k V A T IN T H E L I G H T O F E M P IR IC A L R E S E A R C H A M O N G F A R M E R S

T h e pap er c o n ta in s r esu lts o f e m p irica l research c o n c e r n in g fa r m e r s’ attitu d e t o ­ w ard s V A T and its v e r s io n s . R ese a rc h w a s c o n d u c te d a m o n g farm ers. T a k in g th e se r esu lts u n d er c o n sid e r a tio n , it turns out that th e m ajority o f farm ers d o not p e r c e iv e a d ­ v a n ta g e s fo llo w in g from th e grea t p o ten tia l o f V A T . H en ce , th e y p re fer s im p le s o lu tio n , that is th e flat rate s c h e m e . It resu lts a ls o from th e e c o n o m ic w e a k n e s s o f farm s w h ic h d o not e x p e r ie n c e c o n s id e r a b le b e n e fits from the norm al s y s te m o f V A T . R e s e a r c h ’s r esu lts su p p o rt the th e s is that in g e n e r a l, o n ly b u o y a n t farm ers w h o in v e st a lo t and d e ­ v e lo p th eir a c tiv ity , u se n orm al tax sc h e m e .

Cytaty

Powiązane dokumenty

Skoncentrowano się na takich czynnikach, jak: instytucje otoczenia biznesu, wspieranie inicjatyw lokalnych oraz kapitał ludzki i społeczny.. Przeprowadzona analiza subregionu

tywności innych podm iotów działających na rzecz bezpieczeństw a w powiecie. Długie spraw ozdania natom iast zawierały bardzo różnorodne dane - oprócz lub zam iast4 danych na

— realność posługiwania się przy rozpoznawaniu nowych spraw wcześniej wytworzonymi przekonaniami o wartości moralnej uczestników postępowa- nia — bez

Obecna zaś hierarchia wartości/celów życiowych nauczycieli jest bardziej zbliżona do tej stwierdzonej w badaniach z połowy lat 80 ., gdy przed- stawiciele tej grupy

Deklaracje polityczne kolejnych roczników uzyskujących prawo wyborcze przesuwały się do dwóch kategorii osób reprezentu- jących dwie odmienne postawy politycz- ne:

Badanie wykazało, że w organizacjach zatrudnia- jących ankietowanych najczęściej stosowany jest częściowo metodyczny sposób zarządzania pro- jektami, natomiast

N astępny etap u kazyw ania uczuć w y stęp ujący ch podczas spowiedzi —: to czas jej rozpoczynania.. Uczucia młodzieży w czasie rozpoczynania

Wielu badaczy podkres´la, iz s´wiadomos´c´ regionalna kształtowana jest od momentu narodzin człowieka — jako konsekwencja indywidualnego rozwoju biologiczno-psychicznego.