solanki basenowe, nie pozwalaj¹ jednak na jego rozró¿nienie wiekowe w obrêbie cechsztynu (np. Czapowski & Kova-levich, 1999; Kovalevych i in., 2000; Peryt i in., 2002).
Obserwacje zmian zawartoœci bromu w solach kamien-nych poszczególkamien-nych cykli cechsztynu w ró¿kamien-nych rejonach Polski wykaza³y, ¿e istniej¹ wyraŸne ró¿nice w zawartoœci tego pierwiastka w ogniwach solnych ró¿nego wieku i z ró¿nych obszarów depozycji. Sole cyklu PZ1 (ogniwo naj-starszej soli kamiennej — Na1) na wiêkszoœci obszaru swego wystêpowania charakteryzuj¹ siê przewa¿nie ni¿szymi war-toœciami minimalnymi i œrednimi (mediana) zawartoœci bro-mu (odpowiednio: <10–30 ppm i 40–74 ppm) w porównaniu z halitytami cykli PZ2 i PZ3 (odpowiednio 18–62 ppm i 57–120 ppm dla cyklu PZ2 oraz <10–45 ppm i 68–95 ppm dla cyklu PZ3). Równie¿ sól kamienna najstarszego subcyklu cyklu PZ4 (ogniwo najm³odszej soli kamiennej dolnej [Na4a]) ma wy¿sze wymienione wartoœci (19–44 ppm i 62–109 ppm), zbli¿one w przedziale do halitytów ogniwa starszej soli kamiennej (Na2). Istotne ró¿nice obserwuje siê te¿ pomiêdzy zawartoœci¹ bromu w utworach solnych ogniw zubru brunatnego (Na3t, cykl PZ3, mediana: 146 ppm) i zubru czerwonego (Na4t, cykl PZ4, mediana: 33 ppm), co pozwala oba ogniwa ³atwo odró¿niæ po wykonaniu analizy, podczas gdy w górotworze jest to czêsto trudne ze wzglêdu na niejednokrotnie zbli¿one zabarwienie obu typów ska³.
W przypadku niezaburzonych formacji solnych o cha-rakterze pok³adowym, obserwacje zmian zawartoœci bromu w profilach poszczególnych ogniw solnych w ró¿nych rejo-nach Polski pozwalaj¹ wyró¿niæ odcinki serii solnych o podobnych tendencjach zmian zawartoœci bromu i podobnej œredniej zawartoœci tego pierwiastka, daj¹ce siê korelowaæ w skali lokalnej i regionalnej. W przypadku struktur wysa-dowych, w których ska³y uleg³y niejednokrotnie silnym przeobra¿eniom mechanicznym (fa³dowania, przemieszcze-nia), powoduj¹cym m.in. zatarcie pierwotnych cech sedy-mentacyjnych, analiza zawartoœci bromu mo¿e byæ bardzo pomocna przy okreœleniu w³aœciwej pozycji stratygraficznej danego wydzielenia, a tak¿e przy rozpoznaniu trudnych do
wyró¿nienia makroskopowego elementów strukturalnych takich jak: fa³dy, powtórzenia, wyciœniêcia.
Literatura
CZAPOWSKI G. & KOVALEVICH V. M. 1999 — Sedimentology and inclusion brine chemistry of Upper Permian (Upper Zechstein) halite units from central Poland. Biul. PIG, 387: 20–21.
HOLSER W. T. 1966 — Bromide geochemistry of salt rocks. [W:] Second Symp. on Salt, 1: 248–275. The Northern Ohio Geol. Soc. HOLSER W. T. 1970 — Bromide geochemistry of some non-marine salt deposits in the Southern Great Basin. Mineral. Soc. Amer. Spec. Pap., 3: 307–319.
HOLSER W. T. 1979 — Rotliegend Evaporites, Lower Permian of Northwestern Europe. Geochemical Confirmation of the Non-Marine Origin. Erdl. Kohle, Erdgas, Petroch., 32: 159–162.
HOLSER W. T. & WILGUS C. K. 1981 — Bromide profiles of the R`t Salt, Triassic of northern Europe, as evidence of its marine origin. Neu-es Jahrb. Miner. Mh., 6: 267–276.
GARLICKI A. 1993 — On Some Trace Elements of Zechstein Salts in Poland. 7th Symp. on Salt, 1: 165–170.
GARLICKI A., SZYBIST A. & KASPRZYK A. 1991 — Badania pier-wiastków œladowych w z³o¿ach soli i surowców chemicznych. Prz. Geol., 38: 187–195.
KOVALEVYCH V. M., CZAPOWSKI G., HA£AS S. & PERYT T. M. 2000 — Chemiczna ewolucja solanek cechsztyñskich basenów ewapo-ratowych Polski: badania inkluzji fluidalnych w halicie z poziomów soli Na1-Na4. Prz. Geol., 48: 448–454.
PERYT T. M., CZAPOWSKI G., KOVALEVYCH V. & VOVNYUK S. 2002 — Significance of composition of fluid inclusions in the Zechstein salt breccias (zubers) in Poland. Schrift. Deutsch. Geol. Gessellsch., 17: 158. RAUP O. R. & HITE R. J. 1996 — Bromine Geochemistry of Chloride Rocks of the Middle Pennsylvanian Paradox Formation of the Hermosa Group, Paradox Basin, Utah and Colorado. U.S. Geol. Surv. Bull. 2000-M. SCHRAMM M., BORNEMANN O., WILKE F., SIEMANN M. & DIJK H. L. 2002 — Bromine Analysis – A Powerful Tool to Solve Stratigraphical Problems in Exploration Boreholes for Salt Caverns. Solution Mining Research Institute, Tech. Conference Paper, Fall 2002 Meeting, 6–9 October, Bad Ischl, Austria: 1–12.
ŒLIZOWSKI K., GILEWICZ W. J., KASPRZYK W., LANKOF L., NEY R., PAWLIKOWSKI M., PRZEW£OCKI K. & ŒLIZOWSKI J. 2000 — Badania laboratoryjne kompleksów zubrów m³odszych Z3 (brunatnych) i najm³odszych Z4 (hematytowych) cechsztyñskiej formacji solonoœnej dla wstêpnej oceny ich przydatnoœci do budowy podziemnego sk³adowiska odpadów promieniotwórczych. IGSMiE PAN, Kraków. WACHOWIAK J. 1998 — Studium mineralogiczne ska³ chemicznych i silikoklastycznych wysadu solnego K³odawa. Arch. AGH Kraków. WALASZKO M. G. 1956 — Gieochimija broma w prociesach galogie-neza i ispolzowania soder¿ania broma w kaczestwie geneticzeskowo i poiskowo kriteria. Gieochimija, 6: 33–48.
Cechsztyñskie sole potasowo-magnezowe w rejonie Zatoki Gdañskiej
Tadeusz Marek Peryt*, Tadeusz Smakowski*
Sole potasowo-magnezowe stwierdzono w otoczeniu Zatoki Gdañskiej w obrêbie utworów cyklu PZ1 po stronie zachodniej, w rejonie Zatoki Puckiej (np. Werner, 1972; Stêpniewski, 1973; Poborski, 1975; Pizon i in., 1985) oraz po stronie wschodniej, w okolicach ¯elaznej Góry (Stolar-czyk, 1972). W rejonie Zatoki Puckiej rozpoznano cztery z³o¿a polihalitów o nastêpuj¹cych parametrach:
Utwory polihalitowe maj¹ nieregularn¹ formê (Pizon i in., 1985; Peryt i in., 1998, 2005) i przechodz¹ poziomo w warstwy polihalitów stwierdzone (Werner, 1972) w œrod-kowej i górnej czêœci najstarszej soli kamiennej w rejonie Ch³apowa, na zachód od Zdrady i na wschód od Swarzewa. Ponadto warstwê polihalitu (o mi¹¿szoœci 1,9 m) stwier-dzono w otworze Widowo ONZ1 (Werner, 1972), a w otworze Ch³apowo S-1 wystêpuj¹ chlorkowe sole K-Mg o mi¹¿szoœci 11,2 m (Stêpniewski, 1973).
Ze wzglêdu na specyficzny sk³ad mineralny oraz che-miczny polihalitów mo¿na z nich produkowaæ siarczanowe sole K-Mg, bardzo poszukiwane na rynku miêdzynarodo-wym i znacznie dro¿sze od soli chlorkowych K (ok. 2–4 razy). Bior¹c pod uwagê ograniczony rynek, projektowana — w rejonie Zatoki Puckiej — produkcja po opanowaniu tech-nologii, powinna kszta³towaæ siê na maksymalnym poziomie 500 tys. t/rok. Dla potrzeb tej produkcji, wydobycie w zale-¿noœci od sposobu (metoda sucha podziemna lub otworowa) 316
Przegl¹d Geologiczny, vol. 54, nr 4, 2006
*Pañstwowy Instytut Geologiczny, ul. Rakowiecka 4, 00-975 Warszawa; tadeusz.peryt@pgi.gov.pl; tadeusz.smakow-ski@pgi.gov.pl Z³o¿e G³êb. stropu w [m] Mi¹¿szoœæ [m] Jakoœæ [%K2O] Zasoby [tys. t] Ch³apowo 752–788 5,6–6,5 13,8 32 093 Mieroszyno 738–783 3,4–73,0 8,79 341 735 Swarzewo 799–816 21036 7,74 144 027 Zdrada 824–858 32–37 8,42 79 170
nie powinno przekraczaæ 600–700 tys. t/rok. Dodatkowym aspektem wp³ywaj¹cym na efektywnoœæ ekonomiczn¹ by³oby powstanie kawern, bêd¹cych doskona³ymi zbiornika-mi na wêglowodory w pobli¿u naftoportu lub projektowane-go gazoportu w Gdañsku. Ze wzglêdu na wielkoœæ produkcji, jak i czas trwania przedsiêwziêcia (min. 30 lat), mog³yby powstaæ zbiorniki o pojemnoœci 18–21 mln t (co odpowiada np. rocznemu zapotrzebowaniu Polski na ropê naftow¹).
Literatura
PERYT T. M., TOMASSI-MORAWIEC H., CZAPOWSKI G., HRYNIV S. P., PUEYO J. J., EASTOE C. J. & VOVNYUK S. 2005 — Polyhalite occurrence in the Werra (Zechstein, Upper Permian)
Peribaltic Basin of Poland and Russia: evaporite facies constraints. Carbonates and Evaporites, 20: 182–194.
PERYT T. M., PIERRE C. & GRYNIV S. P. 1998 — Origin of polyhalite deposits in the Zechstein (Upper Permian) Zdrada platform (northern Poland). Sedimentology, 45: 565–578.
PIZON A., PERYT T. M. & DÊBSKI J. 1985 — Œrodowisko powstania polihalitów cechsztyñskich w rejonie Zatoki Puckiej. Prz. Geol., 33: 659–663.
POBORSKI J. 1975 — O halogenicznych zjawiskach krasowych w permie górnym na wyniesieniu £eby. Prz. Geol., 23: 325–328. STÊPNIEWSKI M. 1973 — Niektóre pierwiastki œladowe w cechsztyñskich minera³ach solnych z rejonu Zatoki Puckiej. Biul. Inst. Geol., 272: 7–68.
STOLARCZYK F. 1972 — Nowe dane o permie wschodniej czêœci syneklizy peryba³tyckiej. Kwart. Geol., 16: 113–130.
WERNER Z. 1972 — Z³o¿a soli potasowych w rejonie Zatoki Puckiej. [W:] Przew. 44 Zj. Pol.Tow. Geol., 37–46.
Permskie sole potasowo-magnezowe na obszarze œrodkowej
i po³udniowo-zachodniej Polski — obecny stan rozpoznania
Grzegorz Czapowski*
Na obszarze Ni¿u Polskiego sole potasowo-magnezo-we skupione w ogniwach: starszej (K2p) i m³odszej (K3p) soli potasowej, rozpoznano w wysadach w Inowroc³awiu, Górze, Mogilnie czy K³odawie (np. Charysz, 1973; Hancz-ke, 1969; Garlicki, 1956; Knieszer, 1960; £aszkiewicz, 1958; Stañczyk-Stasik, 1976). Sole te zosta³y udokumento-wane w kategoriach z³o¿owych jedynie w wysadzie k³odawskim (np. Chlebowski, 1958; Werner, 1958, 1962), jako tzw. pok³ad przemys³owy w obrêbie ogniwa m³odszej (K3p) soli potasowej. Pok³ad ten, gruboœci 15–30 m, o œred-niej zawartoœci K2O — 8,5% i MgO — 8,1%, jest zbudowany
z g³ównie z halitytu i karnalitowca kizerytowego i przebiega w obrêbie skrzyd³a pó³nocnego NE antykliny solnej. Zasoby bilansowe soli K-Mg w czêœci œrodkowej wysadu k³odaw-skiego oceniono na ponad 22 mln t, ich systematyczna eks-ploatacja nie jest prowadzona, jednorazowo w 2000 r. wydobyto tu 1,4 tys. t (Przenios³o, 2004).
Serie soli potasowo-magnezowych typu pok³adowego, rozpoznane na obszarze przedsudeckim (np. Podemski, 1972, 1973, 1975), nie zosta³y dotychczas udokumentowa-ne z³o¿owo. Pok³ad starszej soli potasowej (K2p) na mono-klinie odwiercono w 90 otworach rozmieszczonych od granicy pañstwa po rejon Sulechowa i Nowej Soli, na po³udnie granica jego zasiêgu przebiega od Gubina po Now¹ Sól. Pok³ad ten zalega na g³êbokoœci od ok. 917 m w rejonie Nowej Soli do ok. 1510–1880 m w rejonie Rybaki na zachód od Krosna Odrzañskiego. Gruboœæ pok³adu zmienia siê od 0 do 20 m, maks. siêga 30 m, jest zbudowa-ny z przemienzbudowa-nych warstw gruboœci dcm do l m, utworzo-nych z asocjacji: halit+sylwin i halit+anhydryt+polihalit. W stropie i sp¹gu tej serii dominuje polihalit. Œrednia zawartoœæ K2O w tych ska³ach wynosi 1–9% (4–9% w
par-tiach bogatszych), maks. osi¹ga 25%. W rejonie Rybaki (Podemski, 1975) pok³ad ten, silnie zaburzony tektonicz-nie, ma gruboœæ 3,5–26 m i zalega na g³. ok. 1510–1870 m. Pok³ad buduje g³ównie sylwin, skupiony w 2–3 cm
war-stewki i smugi oraz rozproszony w halicie, ponadto poliha-lit. Zawartoœæ K2O w tych ska³ach wynosi 9–18% (otwór
Rybaki 14). Z kolei pok³ad m³odszej soli potasowej (K3p) odwiercono w 20 otworach, w pasie szerokoœci 10 km, od Nowej Soli po rejon Sulechowa, gdzie zalega na g³. 838–1068 m. Tworz¹ go 2 strefy potasonoœne, przedzielo-ne kilkunastometrow¹ seri¹ soli kamienprzedzielo-nej:
a) strefa górna gruboœci do 12 m (buduje j¹ sylwin, kizeryt, polihalit, zawartoœæ K20 mieœci siê w granicach
1–16%),
b) strefa dolna gruboœci do 6 m (tworzy j¹ sól kamienna z anhydrytem i skupieniami polihalitu, zawartoœæ K20
wynosi 1–4,5%).
Literatura
CHARYSZ W. 1973 — Cechsztyñskie piêtro soli m³odszych (Z3) w regionie kujawskim. Pr. Inst. Geol., 75: 1–68.
CHLEBOWSKI T. 1953 — Dokumentacja geologiczna k³odawskiego z³o¿a soli potasowych. CAG PIG, nr 3928/394.
GARLICKI A. 1956 — Sole starsze na wysadzie k³odawskim ze szczegó³owym uwzglêdnieniem poziomów soli potasowo-magnezo-wych. CAG PIG, nr 3928/470.
HANCZKE T. 1969 — Mineralogia i petrografia soli cechsztyñskich kopalni K³odawa. Pr. Muz. Ziemi, 16: 3–52.
KNIESZER L. 1960 — Sole potasowo-magnezowe w pó³nocnej czêœci kopalni soli w K³odawie. CAG PIG, nr 3928/471. £ASZKIEWICZ A. 1958 — Minera³y solne Inowroc³awia. Kwart. Geol., 2: 239–247.
PODEMSKI M. 1972 — Cechsztyñskie sole kamienne i potasowe cyklo-temów Z2, Z3 w okolicach Nowej Soli. Biul. Inst.Geol,, 260: 5–62. PODEMSKI M. 1973 — Sedymentacja cechsztyñska zachodniej czêœci monokliny przedsudeckiej na przyk³adzie okolic Nowej Soli.
Pr. Inst. Geol., 71: 1–101.
PODEMSKI M. 1974 — Wyniki dotychczasowych badañ soli potasowych w strefie przedsudeckiej. Prz. Geol., 21: 7–12. PODEMSKI M. 1975 — Sole cechsztyñskie w rejonie struktury Rybaki. Biul. Inst. Geol., 286: 5–63.
PRZENIOS£O S. (ed.) 2004 — Bilans zasobów kopalin i wód podziemnych w Polsce wg stanu na 31.12.2003 r. Pañstw. Inst. Geol. STAÑCZYK-STASIK I. 1976 — Utwory epigenetyczne w kopalniach soli regionu kujawskiego. Pr. Geol. PAN, Oddz. w Krakowie, 90: 1–64. WERNER Z. 1958 — Dokumentacja geologiczna z³o¿a soli potaso-wo-magnezowych i soli kamiennej w K³odawie. CAG PIG, nr 3928/369. WERNER Z. 1962 — Dokumentacja geologiczna z³o¿a soli potaso-wo-magnezowych i soli kamiennej w k³odawskim wysadzie solnym. CAG PIG, nr 3927/209.
317
