Małgorzata Cichońska1,3 | Dorota Maciąg2,3
Odzież, obłożenia pola zabiegu i rękawice jako
potencjalne czynniki ryzyka występowania
zakażeń miejsca operowanego
Clothing, coating of operations field and gloves potential risk factors for the infection
of the operated area
1 Zespół Opieki Zdrowotnej w Ostrowcu Świętokrzyskim 2 G.V.M. Carint w Ostrowcu Świętokrzyskim
3 Wyższa Szkoła Biznesu i Przedsiębiorczości w Ostrowcu Świętokrzyskim
} Małgorzata Cichońska, Zespół Opieki Zdrowotnej w Ostrowcu Świętokrzyskim, ul. Szymanowskiego 11, 27-400 Ostrowiec Świętokrzyski, Tel.: 507 127 921, e-mail:malgosia1307@op.pl
Wpłynęło: 04.02.2013 Zaakceptowano: 25.02.2013
Streszczenie: W pracy przedstawiono wyniki ankiety, mającej
na celu poznanie opinii personelu bloku operacyjnego na temat potencjalnych czynników zwiększających niebezpieczeństwo wy-stąpienia zakażenia miejsca operowanego (ZMO). Anonimową ankietę przeprowadzono wśród 129 lekarzy i pielęgniarek, pracu-jących w blokach operacyjnych szpitali województw: świętokrzy-skiego, mazowieckiego i podkarpackiego. Zdaniem większości badanych – w placówkach, w których pracują – występują zakaże-nia szpitalne, jednak tylko nieliczni zdawali sobie sprawę ze skali tego zjawiska. Ankietowani dobrze rozumieli rolę materiałów oraz środków ochrony personelu i pacjenta (w tym: fartuchów, obło-żeń pola operacyjnego i rękawic), postrzegając je jako potencjal-ne czynniki ryzyka ZMO. Badanie wykazało deficyt wiedzy perso-nelu medycznego w zakresie epidemiologii zakażeń szpitalnych oraz potwierdziło konieczność używania bawełnianych środków ochrony personelu (fartuchy) i pacjenta (obłożenia pola opera-cyjnego) przy zabiegach operacyjnych. W opinii badanych ilość materiałów barierowych (fartuchy, obłożenia, rękawice) spełnia-jących normy oraz dostępność do nich w szpitalach jest zbyt mała, co powoduje konieczność korzystania z materiałów, które często ulegają uszkodzeniu, rozerwaniu, zamoczeniu i w rezultacie mu-szą podlegać wymianie w trakcie zabiegu. Warto także zauważyć, że kierowanie się ceną – z pominięciem innych cech i walorów produktu (wytrzymałość, dopasowanie, chłonność, łatwość moco-wania itp.) – przy wyborze środków niesie ze sobą ryzyko zarówno dla pacjentów, jak i dla placówek szpitalnych.
Słowa kluczowe: fartuch | kontrola zakażeń | rękawice | zakażenia
miejsca operowanego
Abstract: In this paper was presented the results of a survey
aimed at getting to know the opinion of the operation suite staff on potential factors raising the danger of infection of the
oper-ated area. The research was conducted by the means of a survey, conveyed among 129 doctors and nurses, who work in operation suites of hospitals in the area of Świętokrzyskie, Mazowieckie and Podkarpackie Provinces. According to the majority of the respon-dents questioned, in the units where they work there appears hos-pital infection, yet only few know the scope of the phenomenon. The respondents very well know the role of materials and ways of protecting both doctors and patients, including medical gowns, coating of operations field and gloves, finding the later potential risk factors for infection of the operated area. The survey proved inadequate knowledge of the medical personnel when it comes to epidemiology of hospital infections in the workplace and con-firmed the necessity to use cotton protective materials for surgical operations (medical gowns for doctors) and coating the opera-tion field (for patients). In the respondents’ opinion there are not enough barrier materials meeting the requirements of hospital regulations, which forces the personnel to apply materials (medi-cal gowns, coating and gloves) that are frequently damaged, torn or soaked and have to be substituted during the operation. It is also worth noticing that being guided by the price when choosing and buying the materials applied in surgical operations, neglect-ing their virtues (durability, fittneglect-ing, absorption, beneglect-ing easily fixed etc.) is not the best solution for medical units.
Key words: infections control | mittens | smock | surgical site
infec-tions
Wstęp
Zakażenia szpitalne występują w szpitalach na całym świe-cie bez względu na stopień ich referencyjności czy specjal-ności, a najskuteczniejszym sposobem eliminacji zakażenia
jest zabronione i stanowi poważne naruszenie przepisów prawa autorskiego oraz grozi sankcjami prawnymi.
du oraz personelu do zapobiegania jego powstawaniu [1]. Postęp medycyny, niosący ze sobą zmiany wynikają-ce z wieloletnich obserwacji i doświadczeń (doskonalenie technik chirurgicznych, wysokiego standardu sal opera-cyjnych, profilaktyki antybiotykowej i antybiotykoterapii), a także pogłębianego zasobu wiedzy, nie jest w stanie wyeli-minować zakażeń szpitalnych.
Ze względu na specyfikę związaną z koniecznością inwa-zyjnego wkroczenia w organizm chorego zakażenie miejsca operowanego jest wciąż jednym z najczęstszych powikłań współczesnej chirurgii i w zależności od dziedziny medycy-ny może wahać się od 2,6% do 38% [2–5].
Powstanie ZMO zależy od wielu czynników ryzyka, które można podzielić na: przedoperacyjne, śródoperacyjne i po-operacyjne [6, 7].
Za czynniki mogące predysponować do rozwinięcia się zakażenia w miejscu cięcia chirurgicznego uważa się: miej-scowy stan tkanek; ogólny stan organizmu w chwili konta-minacji rany chirurgicznej przez drobnoustroje; liczbę, róż-norodność i zjadliwość drobnoustrojów obecnych w ranie w czasie zabiegu chirurgicznego; rodzaj, rozległość i czas trwania operacji; czas pobytu pacjenta w szpitalu po opera-cji; czas opieki pooperacyjnej; obecność w ranie ciał obcych i drenów oraz przedoperacyjną profilaktykę antybiotykową. Pod uwagę brane są także: używki (palenie tytoniu), dieta, nosicielstwo drobnoustrojów, czas pobytu pacjenta w szpi-talu przed operacją oraz wiek, płeć i choroby współistnie-jące [3, 7, 8].
Spełnienie wielu warunków i wykonanie według zasad czynności składających się na realizację procedury zabiegu operacyjnego jest warunkiem koniecznym i zmniejszającym w znacznym stopniu ryzyko wystąpienia ZMO [9].
Znajomość czynników odgrywających istotną rolę w za-każeniach miejsca chirurgicznego jest bardzo przydatna, gdyż pozwala na podjęcie celowych działań zapobiegaw-czych [3, 7, 8].
Wielu zakażeniom można skutecznie zapobiec przez podjęcie następujących działań: właściwe przygotowanie pacjenta i zespołu operacyjnego do zabiegu, zapewnienie dekontaminacji narzędzi i zestawów operacyjnych oraz wy-sokiej jakości fartuchów operacyjnych i obłożenia pola ope-racyjnego [8, 10].
Wśród elementów dobrej praktyki, pozwalającej perso-nelowi i pacjentom uniknąć skażenia, przyczyniającej się do minimalizacji ryzyka ZMO wymieniane są: noszenie przez personel na sali operacyjnej jałowych fartuchów; za-bezpieczanie pola operacyjnego sterylnymi obłożeniami oraz ochrona dłoni personelu wykonującego zabieg jałowy-mi rękawicajałowy-mi chirurgicznyjałowy-mi. Pozwala to na stworzenie bariery pomiędzy polem operacyjnym a potencjalnymi źró-dłami zanieczyszczenia pochodzącymi ze środowiska (skó-ra pacjenta, personelu, otoczenie). Należy jednak zauważyć,
która stanowi barierę ochronną pomiędzy raną a otocze-niem. Nie ma znaczenia fakt, czy materiał jest jednorazo-wy czy wielokrotnego użytku, jeśli spełnia odpowiednie warunki [10].
Stosowanie rękawic jest z kolei częścią chirurgicznej procedury odkażania, która ma ograniczyć ryzyko wywo-łania zakażenia u personelu i operowanego. Należy także rozważyć możliwość stosowania podwójnych rękawic, jeśli ryzyko perforacji jest wysokie, a wynikające z tego faktu skutki zanieczyszczenia miejsca operowanego mogą być poważne [10].
Wśród czynników ryzyka ZMO, obecnych w polskich szpitalach jako identyfikowalne zagrożenie, wymieniane jest stosowanie nieodpowiednich fartuchów chirurgicznych oraz obłożenie miejsca operowanego serwetami bawełnia-nymi zamiast barierowymi. Dlatego najważniejsze założenia profilaktyki zakażeń szpitalnych uwzględniane w „Progra-mie Stop Zakażeniom” to monitorowanie postępowania z rękawiczkami diagnostycznymi i chirurgicznymi oraz ob-łożeniami pola operacyjnego [1, 11].
Fartuchy chirurgiczne, obłożenia pola operacyjnego i rękawice chirurgiczne wykorzystywane do wykonywa-nia zabiegów operacyjnych należą do grupy wyrobów me-dycznych i powinny spełniać warunki stawiane wyrobom medycznym. Wyroby te są produkowane w higienicz-nych warunkach, z materiałów wysokiej jakości i zgodnie z określonymi normami. Spełniają następujące wymagania: utrzymują barierowość, nie pylą, odpowiednio przylegają, są czyste mikrobiologicznie, odporne na przedziurawienie i rozdarcie (na sucho i na mokro), są antyelektrostatyczne oraz zachowują aktywność oddechową i termoregulację. Wszystkie wyroby medyczne, używane według przyjętych zasad – po dezynfekcji rąk, ułożone na dobrze zdekontami-nowaną skórę – ograniczają ryzyko wystąpienia zakażenia miejsca operowanego [12, 13].
Aktualnie na rynku jest dostępna bielizna barierowa jednorazowego i wielokrotnego użytku, jednak badania barierowości przeprowadzone przez Narodowy Instytut Leków w Warszawie dowodzą, że wskutek eksploatacji bielizna operacyjna (która w większości placówek szpi-talnych jest bawełniana) nie spełnia wymogów opisanych w ustawie o wyrobach medycznych, dyrektyw unijnych, ani norm szpitalnych. Taki stan stanowi poważny czynnik ryzyka zakażenia dla operowanych pacjentów, szczególnie w czasie operacji połączonych z wszczepianiem implan-tów. Zabiegi implantacyjne niosą bowiem wysokie ryzyko zakażeń powiązanych z tworzeniem się biofilmu [8, 14]. Dalszymi finansowymi i etycznymi konsekwencjami dla szpitala – wynikającymi z nieprzestrzegania przyjętych norm – są sprawy sądowe, roszczenia ze strony ubezpie-czycieli lub komisji do spraw orzekania o zdarzeniach niepożądanych.
jest inwestycja w dobrej jakości obłożenia i fartuchy, niż w ramach źle pojętych oszczędności – kupowanie bielizny bawełnianej [15, 16]. Wprowadzenie materiałów spełnia-jących dyrektywy jest pod każdym względem korzystne, zwiększa bowiem bezpieczeństwo pacjenta, minimalizując jednocześnie ryzyko ZMO. Dodatkowo chory odczuwa znacznie większy komfort leczenia dzięki lepszej opiece, a warunki pracy personelu ulegają poprawie [17–19].
Często jednak chęć wprowadzania nowych rozwiązań lub spełniania wymogów napotyka na bariery inne niż finan-sowe, a opinie i zdania na ten temat są podzielone. Podjęta próba oceny sytuacji w zakresie stosowania obłożeń pola operacyjnego, fartuchów i rękawic została przeprowadzona w szpitalach znajdujących się na terenie trzech województw: świętokrzyskiego, małopolskiego i podkarpackiego.
Celem pracy było poznanie opinii personelu bloku operacyjnego o spełniających wymogi barierowych fartu-chach, obłożeniach i rękawicach, stosowanych do zabiegów operacyjnych.
Materiał i metoda
W badaniu wykorzystano stworzoną na potrzeby ba-dań anonimową ankietę, zawierającą 20 pytań (głównie za-mkniętych i półotwartych), którą skierowano do personelu bloków operacyjnych i sal zabiegowych (lekarzy i pielęgnia-rek). Rozprowadzono 150 ankiet, z których po ostatecznej weryfikacji do opracowania wyników posłużyło 129. Bada-nie zrealizowano w listopadzie i grudniu 2012 roku w kilku szpitalach województw świętokrzyskiego, małopolskiego i podkarpackiego.
Wyniki
Badana grupa składała się z 48 lekarzy (27,2%) oraz 81 pielęgniarek instrumentariuszek (62,8%). Wśród badanych ocenionych w pięcioletnich przedziałach wieku dominowa-ły osoby w wieku 46–50 lat, które stanowidominowa-ły 32% badanych. Minimalny wiek badanego personelu to 29 lat, zaś maksy-malny – 60 lat. Dokładną strukturę wieku w pięcioletnich przedziałach czasu przedstawia Ryc. 1.
Grupa opiniodawcza liczyła 81 kobiet (62,8%) i 48 męż-czyzn (37,2%). W ankiecie znalazło się pytanie o lata pra-cy w zawodzie. Wyniki badania wykazały, że wzięli w nim udział respondenci ze stażem pracy wynoszącym od 8 do 38 lat. Największą grupę opiniodawców stanowiły osoby ze sta-żem zawodowym 26–30 lat (18,6% badanej grupy). Rozkład struktury stażu pracy przedstawiono na Ryc. 2.
Grono respondentów to specjaliści w zakresie chirur-gii, ortopedii, traumatolochirur-gii, urolochirur-gii, okulistyki,
otolaryn-gologii i kardiologii inwazyjnej. Spośród ankietowanych największą grupę stanowił personel medyczny chirurgii i ginekologii (po 23% badanych). Strukturę specjalizacji opi-niodawców przedstawia Ryc. 3.
Wśród osób, które wyrażały opinię na temat rękawic, fartuchów i obłożeń pola zabiegów dominowali pracownicy szpitala, którzy stanowili 88,4% grupy (114 osób), z której jedynie 1,6% badanych to osoby łączące pracę w szpitalu i przychodni.
Opiniodawcy mieli możliwość – z grupy 24 działań i czyn-ników – wybrać 10 najważniejszych, które według nich mają wpływ na zmniejszenie występowania zakażeń szpitalnych miejsca chirurgicznego. Higienę rąk oraz skuteczną dekon-taminację sprzętu medycznego i powierzchni wybrało 100% osób. 93,8% respondentów wskazało na stosowanie jednora-zowego sprzętu medycznego, a 83,7% – przestrzeganie zasad higieny przez personel. Po 76,7% badanych do czynników zapobiegających ZMO zaliczyło stosowanie jednorazowych fartuchów chirurgicznych oraz obłożeń pola operacyjnego, a 67,4% – noszenie czapek i masek w salach operacyjnych; 62,8% wybrało stosowanie rękawic chirurgicznych, a 58,1% – opracowanie i wdrożenie procedur higienicznych w ob-rębie bloku operacyjnego. Do grupy czynników zmniejsza-jących ryzyko zakażenia zaliczono także profilaktykę anty-biotykową, szkolenia personelu i monitorowanie zakażeń szpitalnych. 31–35 lat: 15=12% 36–40 lat: 21=16% 41–45 lat: 18=14% 46–50 lat: 51–55 lat: 24=19% 42=32%
Ryc. 1. Struktura wieku badanych.
9=7% 3=2,3% 36–40 lat 15=11,6% 42=32,6 21=16,3% 16–20 lat 21–25 lat 26–30 lat 31–35 lat 24=18,6% 15=11,6% 0 10 20 30 40 50 do 10 lat 11–15 lat
W grupie czynników mających wpływ na zakażenia miej-sca operowanego na poziomie 7–10% znalazły się: remont bloku operacyjnego i oddziałów zabiegowych; stan po-wietrza w sali operacyjnej; kontrolowanie obowiązujących procedur; procedury: segregacji odpadów, postępowania z bielizną szpitalną, pobierania materiałów do badań dia-gnostycznych, przygotowania pacjenta do zabiegu operacyj-nego, izolacji; stosowanie środków ochrony indywidualnej, a także wiek chorego i choroby współtowarzyszące.
17,1% personelu medycznego sal operacyjnych i za-biegowych uważa, że w ich placówce występują zakażenia szpitalne, ale 34,9% nie zna skali zjawiska. 39,5% lekarzy specjalności zabiegowych i pielęgniarek instrumentujących nie posiada wiedzy dotyczącej częstości zakażeń w swoim zakładzie pracy, a jedynie 4,7% zna wskaźnik opisujący zja-wisko (zdecydowanie zaniżony).
76,7% badanych twierdzi, że stosowanie fartuchów chirur-gicznych jest skutecznym sposobem zapobiegania zakażeniom szpitalnym miejsca chirurgicznego (rozkład opinii zawiera Ryc. 4). Po 88,4% badanych wyraża taką opinię w odniesieniu do obłożeń pola operacyjnego i rękawic chirurgicznych (wy-niki wypowiedzi zostały przedstawione na Ryc. 5).
ma wpływ stosowanie fartuchów i obłożeń wielorazowych. 69% badanych podaje, że w ich szpitalu stosuje się do za-biegów fartuchy barierowe i bawełniane, 17% – że nadal używa się tylko fartuchów bawełnianych, a 14% – tylko ba-rierowych (Ryc. 6). W celu zapewnienia aseptyki sal opera-cyjnych lub diagnostyki inwazyjnej, 86% personelu używa fartuchów zarówno jedno- jak i wielorazowych, a 14% – tyl-ko jednorazowych.
Wydaje się istotne, że aż 58% personelu, który pracuje na salach operacyjnych i zabiegowych, podaje, że używane są obłożenia jedno- i wielorazowe. 23% ankietowanych de-klaruje, że wykorzystywane są tylko obłożenia jednorazowe, gwarantujące maksymalną ochronę operowanym. Ciągle jeszcze jednak 19% personelu wykorzystuje w trakcie zabie-gów operacyjnych wyłącznie obłożenia wielorazowe (prze-ważnie nie spełniające norm) (Ryc. 7).
Podczas zabiegów jako środek ochrony wykorzystywane są rękawice jednorazowe, przy czym 72,9% ankietowanych pracuje używając rękawic lateksowych, 25,6% – winylowych, zaś 14% – innych (między innymi nitrylowych). Suma od-powiedzi wynosiła ponad 100% i wykazała, że 11,3% perso-nelu ma do dyspozycji różne rodzaje rękawic.
W sytuacji możliwości dokonania wyboru, badani naj-częściej wybierają fartuchy jednorazowe (88,4%). Po 7% respondentów wybrałoby fartuchy wielorazowe lub w przy-padku możliwości wyboru – rodzaj tego typu odzieży nie ma dla nich znaczenia.
W obliczu możliwości wyboru obłożenia pola operacyj-nego 72,1% woli jednorazowe, 7% – wielorazowe, a dla 7% rodzaj obłożenia nie ma znaczenia.
Dokonując wyboru fartuchów lub obłożeń pola zabiegu, 81,4% badanych zwraca uwagę na bezpieczeństwo pacjenta, 51,2% – na komfort pracy, 25,6% – na dostępność materia-łów, a tylko 9,3% – na bliskość ułożenia. Nikt z badanych nie wskazał innej (nie wymienionej w ankiecie) motywacji.
Zapytani o wpływ rękawic na komfort wykonywania za-biegu operacyjnego wszyscy badani (100%) odpowiedzieli twierdząco. 37,2% osób kierowało się wytrzymałością,
do-chirurgia 30 23% okulistyka 12 9% urologia 9 7% ginekologia 30 23% ortopedia otolaryngologia 15 12% kardiologia inwazyjna 15 12% ortopedia 18 14% 99=76,7% 27=23,3% 0 0 0 0 20 40 60 80 100 120 zdecydowanie tak
raczej tak raczej nie zdecydowanie nie
nie mam zdania
Ryc. 3. Struktura specjalizacji opiniodawców.
114=88,4% 15=11,6% 0 0 0 0 20 40 60 80 100 120 zdecydowanie tak
raczej tak raczej nie zdecydowanie nie
nie mam zdania
Ryc. 4. Opinia personelu bloku operacyjnego dotycząca stosowania fartuchów w zapobieganiu ZMO.
Ryc. 5. Opinia personelu bloku operacyjnego dotycząca stosowania obłożeń pola operacyjnego i rękawic w zapobieganiu ZMO.
pasowaniem do ręki – 7%, ochroną personelu i bezpieczeń-stwem pracy z użyciem tego środka ochrony indywidualnej – po 4,7%. Dla innych ważne były komfort pracy lub jakość (po 2,3%).
67,4% personelu jest zadowolonych ze stosowanych w miejscu pracy środków ochrony, ich cech oraz ilości.
Jednak aż 90,7% badanych deklaruje, że w trakcie zabiegu zdarza im się zmieniać lub stosować dodatkowe środki ochro-ny (fartuch, rękawice, obłożenia), a najczęściej personel robi to dla bezpieczeństwa swojego i chorego z powodu pęknię-cia rękawic (25,6%), 16,3% – z powodu uszkodzenia środka ochrony, a 4,7% – z powodu znacznego zanieczyszczenia.
Najbardziej pożądane cechy rękawic w opinii lekarzy i pielęgniarek instrumentariuszek to odpowiednie dopaso-wanie (według 74,4%), wytrzymałość (65,1%). 58,1% ankie-towanych uważa, że rękawice powinny być mocne, a 27,9% – delikatne.
W opinii pracowników medycznych fartuchy chirurgicz-ne nie mogą krępować ruchów (według 83,7% badanych), powinny być nieprzemakalne i odporne na rozerwanie (po 55,8%), umożliwiać odprowadzenie ciepła z ciała opera-tora (60,5%) i posiadać łatwe zapięcia (16,3%).
Najczęstsze walory obłożenia pola operacyjnego wska-zywane przez badanych to: nieprzepuszczanie bakterii (76,7%), łatwe mocowanie do skóry (74,4%), dobre wchła-nianie i odporność na rozerwanie (po 53,5%).
Według opinii ankietowanych podczas zabiegów ope-racyjnych stosuje się jałowe materiały w celu profilaktyki zakażeń (opinię taką wyraziło 65,1% pytanych) oraz bez-pieczeństwa operowanego pacjenta (25,6%). Wśród innych powodów wymieniane są: bezpieczeństwo personelu (7%) i konieczność przestrzegania zasad aseptyki.
W miejscach pracy badanych do zabiegów operacyjnych stosuje się materiały różnych firm, jednak przeważająca część personelu (46,5%) nie zna producenta lub firmy, z któ-rej pochodzą dane materiały.
Według opinii użytkowników środków ochrony persone-lu i pacjenta, jakość materiałów stosowanych do zabiegów operacyjnych jest regulowana przez normy: ISO (55,8%), PN (30,2%) i EN (25,6%).
Normy określają – według badanych – warunki użyt-kowania: fartuchów chirurgicznych (72,1%), obłożeń pola operacyjnego (69,8%), materiałów opatrunkowych (60,5%), rękawiczek (58,1%) i masek (48,8%).
Wiedzę na temat warunków, jakie należy spełniać w ra-mach zapobiegania ZMO, badani pozyskują najczęściej ze szkoleń (81,4%), czasopism fachowych (76,1%), Interne-tu (46,5%) i książek (30,2%).
Dyskusja
Ponad połowa respondentów biorących udział w bada-niu (51,2%) uważa, że w ich placówce występują zakażenia szpitalne. 39,5% nie wie nic na temat tego zjawiska, a kolej-ne 39,5% nie zna jego skali. Poziom wiedzy zatem należy uznać za niski, pomimo że przewyższa stan innych popula-cji, w których 60% badanych z problemem zakażeń spotyka się sporadycznie lub wcale [20]. Poziom wiedzy personelu ochrony zdrowia na temat profilaktyki zakażeń miejsca ope-rowanego wymaga intensywnych działań edukacyjnych oraz dalszych badań naukowych, między innymi w zakresie sto-sowania określonego sprzętu czy akcesoriów medycznych.
Personel medyczny posiada świadomość, że stosowanie obłożeń pola operacyjnego jest skutecznym sposobem zapo-biegania zakażeniom miejsca chirurgicznego (76,7–88,4%). Dla porównania w badaniu zrealizowanym przez Różań-ską [20] wskaźnik ten jest taki sam, gdyż zdaniem około 80% ankietowanych stosowanie jednorazowych fartuchów chirurgicznych oraz obłożeń pola operacyjnego może być skutecznym sposobem zapobiegania ZMO.
Połowa badanych twierdzi, że powodem zakażenia może być stosowanie fartuchów i obłożeń wielorazowych, co tak-że pokrywa się z opinią badanych w ramach programu edu-kacji „Stop Zakażeniom Szpitalnym. Program Promocji Hi-gieny Szpitalnej” [1].
Tylko 14% badanych deklaruje używanie fartuchów jednorazowych barierowych przy zabiegach (uważanych za bezpieczne), zaś 23% wykorzystuje obłożenia w całości barierowe, co stanowi niewielki odsetek wszystkich
zabie-69% 17% 14% 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70%
barierowe i bawełniane bawełniane barierowe
58% 19% 23% 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60%
barierowe i bawełniane bawełniane barierowe
Ryc. 6. Rodzaje fartuchów stosowanych w szpitalach objętych bada-niem.
Ryc. 7. Rodzaje obłożeń pola operacyjnego stosowane w szpitalach objętych badaniem.
jącym ryzyko zakażenia. Wyniki badań przeprowadzonych przez Program Promocji Higieny Szpitalnej są nieco ko-rzystniejsze niż w badaniu własnym.
W literaturze nie odnaleziono zbyt wielu materiałów badawczych, które umożliwiłby porównanie wyników oraz wieloaspektową ocenę sytuacji.
Zagadnienie środków ochrony indywidualnej perso-nelu i pacjenta wymaga więc dalszych badań, ale zgroma-dzony materiał pozwolił na sformułowanie podstawowych wniosków.
Wnioski
Do potencjalnych czynników ryzyka wystąpienia zakaże-nia miejsca operowanego należy zaliczyć:
1. deficyt wiedzy personelu bloku operacyjnego i sal za-biegowych w zakresie epidemiologii zakażeń szpital-nych w miejscu pracy;
2. używanie podczas zabiegów operacyjnych bawełnia-nych środków ochrony personelu (fartuchy) i pacjenta (obłożenia pola operacyjnego);
3. zbyt małą ilość materiałów barierowych (spełnia-jących wymogi norm) lub za małą ich dostępność w szpitalach;
4. konieczność korzystania z materiałów (fartuchy, ob-łożenia, rękawice), które często ulegają uszkodzeniu, rozerwaniu, zamoczeniu, w rezultacie czego w trakcie zabiegu muszą podlegać wymianie;
5. kierowanie się przy wyborze środków wykorzystywa-nych do przeprowadzenia zabiegu ceną, z pominię-ciem innych cech i walorów produktu (wytrzymałość, dopasowanie, chłonność, łatwość mocowania, itp.), co nie jest korzystne dla szpitali.
Konflikt interesów: nie zgłoszono.
1. Bulanda M, Tyski S, Ciuruś M. Zakażenia szpitalne w Polsce – stan wiedzy na kwiecień 2011. Raport Programu Stop Zakażeniom Szpitalnym. Pro-gram Promocji Higieny Szpitalnej (online) 2011; http://www.stopzakaze-niom.pl/
2. Mangram AJ, Horan TC, Pearson ML, Silver LC, Jarvis WR. Guideline for pre-vention of surgical site infection, 1999. Hospital Infection Control Practices Advisory Committee. Infect Control Hosp Epidemiol 1999;20(4):250–278. 3. Gray HS, Hawn TM. Prevention of surgical site infections. Hospital
Physi-cian 2007:41–51.
4. Dzierżanowska D. Postacie kliniczne zakażeń szpitalnych. α-medica Press, Bielsko-Biała, 2007.
5. Dzierżanowska D. Zakażenia szpitalne. α-medica Press, Bielsko-Biała, 2008.
6. Barie PS. Surgical site infections: epidemiology and prevention. Surg In-fect (Larchmt) 2002;3(Suppl. 1):S9–S21.
7. Cheadle WG. Risk factors for surgical site infection. Surg Infect (Larchmt) 2006;7(Suppl. 1):S7–S11.
8. Bartoszewicz M, Rygiel A. Biofilm jako podstawowy mechanizm zakażenia miejsca operowanego – metody prewencji w leczeniu miejscowym. Chir Pol 2006;8(3):171–178.
9. Sikora A, Kozioł-Montewka M. Zakażenia miejsca operowanego: aspekty kliniczne i mikrobiologiczne. Wiad Lek 2010;LXIII(3):221–229.
10. Zapobieganie i leczenie zakażeń miejsca operowanego – wytyczne kli-niczne, październik 2008; NICE dla NHS. Polskie Stowarzyszenie Pielęgnia-rek Epidemiologicznych, Katowice, 2012, zeszyt IX.
11. Denys A (ed.). Zakażenia szpitalne: wybrane zagadnienia. 1st edn.
Wydaw-nictwo ABC, Warszawa, 2012.
12. Ciuruś M. Procedury higieny w placówkach ochrony zdrowia. 1st edn.
In-stytut Problemów Ochrony Zdrowia, Warszawa, 2009.
13. Książek J, Piotrkowska R, Tatur G. Rola pielęgniarki w zapobieganiu zaka-żeniom w bloku operacyjnym. Pielęg Chir Angiol 2008;2(4):139–143. 14. Ciuruś M. Program promocji higieny szpitalnej. Bielizna operacyjna
chro-ni przed zakażechro-niami. Portal Rynku Medycznego Medicalnet.pl (online) 2012; www.medicalnet.pl/Strona-glowna.aspx
15. Ciuruś M. Pielęgniarstwo operacyjne. Mak Med, Lublin, 2007, pp. 159–163. 16. Ogólne wytyczne z 2011 r. w sprawie sterylizacji wyrobów medycznych
i innych przedmiotów wielorazowego użycia wykorzystywanych przy udzielaniu świadczeń zdrowotnych oraz innych czynnościach, podczas których może dojść do przeniesienia choroby zakaźnej lub zakażenia. Ze-spół ekspertów Stowarzyszenia Higieny Lecznictwa, Polskiego Stowarzy-szenia Rozwoju Sterylizacji i Dezynfekcji Medycznej, Zakładu Zwalczania Skażeń Biologicznych NIZP-PZH, Polskiego Stowarzyszenia Pielęgniarek Epidemiologicznych, Katowice, 2011.
17. Pietruczuk A, Kalicińska A. Biofilm bakteryjny – trudności diagnostyczne i kliniczne. Aktualności BioMérieux 2010;53(6):18–21.
18. Pozory mylą. Nie kuś losu. Hand-Prod Sp. z o.o. Evercare, Warszawa, 2012. 19. Lenartowicz P. Najnowsze standardy europejskie dotyczące materiałów
barierowych i masek chirurgicznych. Materiały szkoleniowe „Jakość i bez-pieczeństwo na bloku operacyjnym”, 2006.
20. Różańska A. Czynniki zwiększające bezpieczeństwo podczas zabiegów szpitalnych w opinii personelu medycznego – wyniki badania kwestiona-riuszowego. Zakażenia 2011;11(5):90–95.
