Marek P a s i e k a *
TEORETYCZNE ŹRÓDŁA I TREŚCI EKONOMII PODAŻY
•’ * f , ' r. • * ' л
G e n e r a l i z u j ą c można s t n i e r d z i ć , że po b l i s k o p ó ł wieku domi-n a c j i k o domi-n c e p c j i k eydomi-neeow ekich w p o l i t y c e g o s p o d a r o z e j w i ę k s z o ś c i wysoko r o z w i n i ę t y c h krajów k a p i t a l i s t y c z n y o h , s c h y ł e k l a t s ie d e m -d z i e s i ą t y c h i p o c z ą t e k l a t o s i e m -d z i e s i ą t y c h c h a r a k t e r y z u j e n a w r o t do k o n c e p c j i n e o l i b e r a l n y c h .
"O gólna t e o r i a * J . M. K e y n e s a , k t ó r a w d o b i e w i e l k i e g o k r y z y -s u podw ażyła p a ra d y g m at e konom ii k l a -s y c z n e j i -sama e t w o r z y ł a o bo-w ią z u ją c y do d z i ś p a radygm at g l o b a l n e g o s t e r o bo-w a n i a , o b e c n ie t r a c i i s t o t n i e n a w p ł y w a c h ! o d d a je p o l e p rzeżyw ającem u r e n e s a n s l i b e r a l i z m o w i . Tak więo w r o z w o ju n y ś l i e k o n o m ic zn ej e k o n o m ii b u r ż u a z y j n e j obserwujemy o s o b liw y p r o c e s r o z w o ju p r z e z c o f a n i e s i ę . J e -ż e l i try u m f t e o r i i i n t e r w e n o y j n y o h w l a t a c h t r z y d z i e s t y c h b y ł c z ę s t o o k r e ś l a n y mianem r e w o l u c j i k e y n e s o w s k i e j , t o o b e c n i e na p r z e ł o m i e l a t s i e d e m d z i e s i ą t y c h i o s i e m d z i e s i ą t y c h mamy n i e w ą t p l i p wi* do o z y n i e n i a г k o n t r r e w o l u c j ą w t e o r i i e k o n o m i i . J e d n e k ż e t o obecne powszeohne o d e j ś c i e od t e z t e o r i i g l o b a l n e g o s t e r o w a n i a n i « n a w i e l e w spólnego г dotychczasow ym i r e w o lu c j a m i w t e o r i i eko- n o m i i . Nie b y ł o w a l k i , n i e b y ł o d z i e ł a , n i e ma t e ż w y b itn y c h eko-nom istów , k t ó r z y by p o d w a ż y li s t a r ą n a u k ę . N a j w i d o c z n i e j r e w o l u -c j a t a d o k o n a ła s i ę r a -c z e j n a p ł a s z -c z y ź n i e p r a k t y -c z n e j n i ż t e o r e - t y c z n e j . P o r a ż k a k e yne sow skie go s t a r e g o p a ra dygm atu na p o l u p r a k -t y c z n e j p o l i -t y k i g o e p o d a r c z e j b y ł a -t a k d r u z g o c ą c a , że nauka odwró-c i ł a s i ę od n i e g o poza kilk o m a n iep o p ra w n y m i.
P r z y c z y n ą t e j zmiany b y ły z ł e d o ś w i a d c z e n i a p r a k t y c z n e z w ią -zane ze s te ro w a n ie m popytem w l a t a c h s i e d e m d z i e s i ą t y c h , d z i a ł a ł o ono n a j c z ę ś o l e j j e d y n i e k r ó tk o o k r e a o w o , pro c y k l i c z n i e i l n f l a c j o - t w ó r o s o . ,
* D r, a d i u n k t w I n s t y t i o i e Ekonomii P o l i t y c z n e j U l .
m
P o n a d to o k a z a ł o e i t » że u p r a w ia n a w o k r e s i e r e o e s j i p o l i t y k a z w ię ksz onyc h wydatków budżetow ych d o p r o w a d z ił a do p o g ł ę b i e n i a d e -f i c y t u budżetow ego, k t ó t y - wbrew naukom keynesizm u - w n a s t ę p u -j ą c e -j f a z i e o i y w i e n i a n i e mógł by<5 z lik w id o w a n y . Wręcz p r z e c i w n i ^ podwyższone w y d a tk i i n w e s t y c y j n e p a ć e tw a o r a z podwyższone w w yniku w ł a s n e j dynam iki ś w i a d c z e n i a s o c j a l n e w w i ę k s z o ś c i k r a j ó w , t a k -i e w f a z -i e o ż y w -i e n -ia , w y k a z y w a ły -le n d e n c ję w z ro s to w ą , d o ją c w e f e k c i e r o s n ą c y w szybkim tem pie d e f i c y t budżetow y.
n i e e f e k t y w n o ś ć a t e r o w a n i a popytem uwarunkowana b y ł a p o n a d to gwałtownym w zrostem oen surowców i ropy n a f t o w e j , o c z ek iw a n ia m i i n f l a c y j n y m i i c o r a z o s t r z e j s z ą k o n k u r e n o j ą m iędzynarodow ą, co wy-n i k a ł o z wchodzewy-nia wy-n a r y wy-n k i św iatow e grupy k r a j ów tz w . nowo u -p r z e r y s ł o w i o r y c h .
R e asum ując, p o l i t y k a g o s p o d a r c z a l a t s i e d e m d z i e s i ą t y c h k o n c y - powana według r e c e p t k e y n e s iz m u , p o l e g a j ą c a na z w i ę k s z a n iu w ydat-ków budżetow ych i z a d ł u ż e n i a p a ń s tw a , n i « t y l k o n i « p r z y n i o s ł a o ż y w ie n ia a n i o b n i ż e n i a w y s o k i e j s to p y b e z r o b o c i a , a l e g e n e ro w a ła p a r a l i ż u j ą c g o sp o d a rk ą p r e s j ą i n f l a o y j n ą .
W ram ach k e y n e s o w s k ie j d o k t r y n y p o l i t y k i g o s p o d a r o z e j n i e moi- n a t e ż b y ło z n a l e ź ć w y j a ś n i e n i a a n i remedium na c h a r a k t e r y s t y c z n y w d r u g i e j p ołow ie l a t s i e d e m d z i e s i ą t y c h p a ra d o k s s t a g f l a c j i , t z n . s y t u a c j i , gdy s t a g n a c j i tempa w z r o s tu i wysokim rozm iarom b e z r o -b o c i a t o w a r z y s z y ł a wysoka o z ę s t o dwucyfrowa s t o p a i n f l a o j i .
P rz e ło m l a t s i e d e m d z i e s i ą t y c h i o s i e m d z i e s i ą t y c h s ta n o w i okres e r u p c j i n e o l i b e r e l i a m u w ś w i ę c i e z aohodnim . H e o l i b e r a l i z m s t a ł s i ę d o k t r y n ą pow szechnie uznawaną i p r a k ty k o w a n ą p r z e z nowe e l i t y w ła d z y , k t ó r e przejm ow ały a t e r rządów w w i e l u wysoko r o z w i n i ę t y c h k r o j a c h k a p i t a l i s t y c z n y c h . P i e r w s z y n a w r ó t do d o k try n y n e o l i b e -r a l n e j d o k o n a ł s i « w Ä i e l k i e j B -r y t a n i i w k w i e t n i u 1979 -r . , w wy-n i k u z w y c ię s tw a wyborczego p a r t i i k o wy-n se rw aty w wy-n ej pod p r z e w o d n ic -twem M a r g a r e t T h a t c h e r . Od l i s t o p a d a 1980 r . , t z n . od d a ty zwycię-s tw a wyborczego r e p u b l i k a ń zwycię-s k i e g o k a n d y d a ta na p r e z y d e n t a R onalda R eagana, n e o l i b e r a l i z m p o d n i e s i o n y z o s t a ł do r a n g i d o f i c j a l n e j do-k t r y n y p o l i t y do-k i g o s p o d a r c z e j Stanów Z je d n o c z o n y c h . T r z « c i ą p o t ę g ą ekonom iczną ś w i ę t a z a c h o d n i e g o , k t ó r a z w r ó c i ł a s i ę na n e o l i b e r a l -n ą drogę p o l i t y k i g o s p o d a r c z e j , b y ł a RPN. S t a ł o s i ę to w mome-ncie ro z p a d u k o a l i c j i s o c ja l d e m o k r a t ó w i l i b e r a ł ó w na p r z e ł o m i e w r z e ś -n i a i p a ź d z i e r -n i k a 19S2 r . o r a z sfo rm o w a -n ia k o a l i c j i o h a d e c k i - l i y b e r a l n e j pod kierow nictw em k a n c l e r z a Helmuta K o h la . Mowa s y t u a c j a
p o l i t y c z n a w P.FN u l e g ł a d a lszem u u t r w a l e n i u w wyniku p r z y t ł a c z a -j ą c e g o z w y c ię s tw a wyborczego nowe-j k o a l i c -j i o h a d c o k o - l i b e r a l n e -j w p rz e d te rm in o w y c h wyborach s m arca 19 0 3 r * F o n a d to aymptpnęf zmian w k i e r u n k u u r z e c żywie t n i a n i a p o s t u l a t ó w n e o l i b e r a l i z m u nożna obserwować w p o l i t y c e g o s p o d a r o z e j k r a jó w sk a n d y n a w s k ic h i B e n e lu k -s u .
P u b l i c y s t y k a ekonom iczna u k u ł a i s p o p u l a r y z o w a ł a d i e t e j n o -wej n e o n e o l i b e r a l n e j ekonom ii t e r m i n "ekonom ia p o d a i y " . P o j ę c i e t o z r o b i ł o n a t y c h m i a s t w i e l k ą k a r i e r ę i J e s t d z i ś na Z a c h o d zie u - żywane p r z e z w a z y e t k i c h , k t ó r z y w j a k i k o l w i e k sp o s ó b z a jm u ją a i ę g o s p o d a r k ą . Czyn j e a t ekonomia podaży? T e o r i e i p r a k t y k a g o s p o -d a r c z a uznawana za panaceum n a w s z y s tk i e -d o l e g l i w o ś c i w a p ó łc z e o - n e j g o s p o d a r k i r y n k o w e j. S p r ó b u j ą z d e f i n i o w a ć n a j o g ó l n i e j p o j ę -c i e ekonom ii p o d a ż y , a b s t r a h u j ą -c od n i e w ą t p l i w y -c h s p e -c y f i k j e j narodowych s z k ó ł ( t j . n i e m i e c k i e j , a n g i e l s k i e j i a u e r y k a ń s k i e j ) , a k o n c e n t r u j ą c s i ę na tym, oo J e s t im w s p ó l n e .
G e n e r a l n i e można s t w i e r d z i ć , że ekonomia podaży p o z o s t a j e w o p o z y c j i do popytow ej o r i e n t a c j i k e y n e s o w s k i e j . Ekonomia podaży J e s t z b io re m d o ś ć o g ó ln y c h poglądów d o t y c z ą c y c h w ł a ś c i w o ś c i s y s temu g o s p o d a r c z e g o , p o l i t y k i ekonom icznej i r o l i p a ń stw a w g o s p o -d a r c e , p r z y czym i c h ją -d r e m j e s t w io-dąca r o l a s ty m u lo w a n ia po-daży ( e u p p l y e i d e e c o n o m i c s ) , w p r z e c i w i e ń s t w i e do keynesow ekiego s t e -r o w a n ia popytem (demand m anagem ent).
T e o r e t y c z n ą z a w a r t o ś ć ekonofoii podaży k o n s t y t u u j ą dwie p o d s t a -wowe t e z y * P i e r w s z a t o t e z a o p ry m a c ie p r o d u k o j i , k t ó r a J e s t głów. nym celem s y ste m u e k o n o m ic zn e g o , gdyż z a p e w n ia c o r a z wyższy p o ziom z a s p o k o j e n i a p o t r z e b . Druga z a ś , że rynek s ta n o w i n a j e f e k t y w -n i e j s z y mecha-nizm o p t y m a l-n e j a l o k a c j i zasobów* Z ł y c h dwóch t e z wynika t e ż k o n c e p c j a r o l i p a ń s tw a w g o s p o d a r c e . J e ż e l i celem s y s -temu j e s t p r o d u k c j a , t o p o l i t y k a g o s p o d a r c z a p a ń s tw a winna kon-c e n tr o w a ć s i ę n a s tym ulow a niu t e j p r o d u k kon-c j i . J e ż e l i d a l e j p r o d u -k c j a n a j e f e -k t y w n i e j r e g u lo w a n a J e s t p r z e z r y n e -k , to w k o n k l u z j i i n g e r e n c j a p a ń stw a winna o g r a n i c z a ć s i ę do t w o r z e n i a a p r z y j a j ą - cy c h warunków ramowych d i s p r o d u k c j i , c z y l i winna p o l e g a ć na o c h r o n i e sprawnego d z i a ł a n i a mechanizmu rynkow ego.
R o z e trz y ©3i J n y t u J e s z o z e j e d e n p r o b le m . Ekonomii podaży t o -w a rzyszy c z ę s t o t e o r i a m onetary e t y c z n a i o p a r t a nr» j e j w sk a z a -n i a c h p o l i t y k a p i e -n i ę ż -n a . J a k i J e s t s t o s u -n e k e k o -n o m ii podav;y dc
monetaryzmuj Czy j e s t ona J e j c z ę ś c i ą s k ła d o w ą , c zy t e ż może n i e -zależnym n u rte m te o r e ty c z n y m ?
R e l a c j ę między tymi cłwoma o b e c n ie dom inującym i n u r t a m i t e o r e -tycz nym i ekonom ii b u r ż u e a y j n o j można o k r e ś l i ć j a k o s t o s u n e k kom-p le m e n t a r n o ś c i . Ekonomia kom-p o d a ty n i e d y s kom-p o n u je t e o r i ą kom-p i e n i ę ż n ą , a monetaryzmowi b r a k do końca «precyzow anej t e o r i i równowagi, a t ą d i c h wzajemne p o w i ą z a n i a o r a z zazw yczaj p a r a l e l i z m w y s tę p o w a n ia .
To t e o r e t y c z n e p o d e j ś c i e z n a j d u j e o d b i c i e w podejmowanych p r a k t y c z n i e ś ro d k a c h p o l i t y k i g o s p o d a r o z e j , r e a l i z o w a n e j w k r a -j a c h h o ł d u -j ą c y c h zasadom e k o n o m ii p o d a ż y , i o t o k a t a l o g p o s u n i ę ć g o s p o d a r c a y c h r a j ą c y c h ożyw ić g o s p o d a rk ę i o g r a n i c z y ć i n f l a c j ę , wspólny w i ę k s z o ś c i k rajć w p r a k t y k u j ą c y c h z a sa d y ekonom ii p o d a ż y .
- D ą ż e n ie do zrów noważenia b u d ż e tu i m n ie js z e g o Jego u d z i a ł u w p r o d u k c i e sp o łe c z n y m r e a l i z o w a n e J e a t p r z e z o g r a n i o z a n i e w ydat-ków, a w s z c z e g ó l n o ś c i wydatków na ś w i a d c z e n i a s p o ł e c z n e , o ś w i a t ę i s ł u ż b ę z d r o w ie . - Z n m ie js z e n ie o p o d a tk o w a n ia fraków p r z e d s i ę b i o r s t w o r a z wyż-s z y c h g r u p dochodowych l u d n o ś c i w c e l u p o b u d z e n ia i n w e wyż-s t y c j i i a k ty w n o ś c i zawodowej p r a c o b i o r c ó w . - O g r a n ic z a n ie e m i s j i p i e n i ą d z a i d o s to s o w a n i e j e j , z g o d n ie z i l o ś c i o w ą t e o r i ą p i e n i ą d z a , do zmian w r e a l n y c h p r o c e s a c h g o s p o -d a r c z y c h . - O g r a n ic z e n ie z a k r e s u i n g e r e n c j i p a ń e tw a w g o s p o d a r c e - kam-p a n i a tzw . d e r e g u l a c j i g o s kam-p o d a r k i . J e ż e l i u w z g lę d n ić k r ó t k ą h i s t o r i ę ro z w o ju ekonom ii p o l l t y o z - n e j j a k o n a u k i , t o i n t e l e k t u a l n e ź r ó d ł a e k o n o m ii podaży można u z -n a ć za B t a r o i y t -n e , Doszukiwać s i ę i c h bowiem -n a l e ż y p r z e d e wszy-s t k i m w t e o r e ty c z n y m dorobku X V III-w le o z n y c h l i b e r a ł ó w A. S m ith a , D. R i c a r d o , J . M i l l a i J . B« S a y a 1 . P o n a d to ekonomia podaży o b f i -c i e -c z e r p i e z d orobku s z k o ły m a r g i n a l n e j z a w a rte g o w p r a -c a -c h C. Mengera i w. J e v o n a a , b ę dących p r e k u r s o r a m i s z k o ły n e o k l a s y c z n e j , a t a k ż e p r a o czołow ego p r z e d s t a w i c i e l a neo k l a s y k i A. M a r s h a l l a . S z c z e £<5l n i e wysoko c e n i o n a J e s t p r z e z t e o r e ty k ó w e konom ii podaży i u n d a a e n t a l n a p r a c a A. M a r s h a l l a p t , "Z asady e k o n o m i k i" , s t a n o -w ią c a s y n te z y e konom ii k l a s y c z n e j i s z k o ły m a r g i n a l n e j .
J . G Ó r e k i . Ekonomia popytu a ekonomia p o d a ż y , q z. Í L
E konom iści h o ł d u j ą c y ekonom ii podaży s z c z e g ó l n i e c h ę t n i e po-w o ł u j ą e i ę i o z u j ę e l f p r z y po-w i ą z a n i do t e z y k la s y k ó w , że podaży zawsze odpowiada w łaściw y roľimiar p o p y tu n a r y n k u . P r z y w o ł u ją oni w tym m iej sou prawo ryaków S a y a ^ , w s k a z u j ą c e , t e podaż t » o r z y d l a a l e b l e p o p y t , l n a o z e j mówiąc, że d o b r a w i s t o c i e n i e e ą zakupowa- ne za p i e n i ą d z e , a l e za In n e d o b r a . P r e y pomnijmy, 4« Say w swej a n a l i z i e d o a tr z e s * * r ó ż n i c ę w y n i k a ją c ą z o d n i e s i e n i a Jego t e z y do a n a l i z y m ik r o - i m a k ro e k o n o m ic z n e j.
Say n i e t w i e r d z i ł , że podaż pewnego o k r e ś l o n e g o tow aru tworzy p o p y t n a t e n k o n k ro tn y t o w a r , l e c z że p o p y t g l o b a l n y w g o s p o d a rc e z a l e ż y od w z r o s tu poziomu p r o d u k c j i i że a k u m u la o ja k a p i t a ł u p r o -wadzi do w ż r o e tu p o p y tu w g o s p o d a r o e . Say u w a ż a ł, że niem ożliw y J e e t w g o s p o d a rc e e t a n o g ó l n e j n a d p r o d u k c j i , a w s z e l k i e nadwyżki i b r a k i rynkowe eą J e d y n ie p r z e j i c i o w e , poniew aż p r o d u k c j a i ceny będą dostosow yw ały s i ę t a k d łu g o d o p ó k i n i e z b i l a n s u j ą podaży z p o pytem . J e ż e l i e a ś c z ę ó ć dochodów J e s t z a o s z o e ę d z a n a p r z e z i c h b e n e f i c j e n t ó w , to i n n i p o ż y c z ą t e p i e n i ą d z e i wydadzą na konnump- c j e l u b I n w e s t y o j e . Nie w i e r z y ł on w s k u t e c z n o ś ć wydatków państw u d l a s ty m u lo w a n ia p o p y t u , albowiem p o p y t n i e b y ł d l a n ie g o o g r a n i -czony s k ł o n n o ś o l ą do k o n s u m p c ji, l e c z poziomem p r o d u k o j i d a n e j g o s p o d a r k i . Say p rze k o n a n y b y ł o e l a s t y c z n o ś c i o e n , s t ą d n i e r ó w - bowaga mogła powstawać J e d y n i e na p o s z c z e g ó l n y c h r y n k a c h to w a ro -wych, l e c z n i e w c a ł e j g o s p o d a r c e , a p r z e z w y c i ę ż a n a b ę d z i e w wy-n i k u d z i a ł a wy-n i a mechawy-nizmu cewy-nowego.
Według S a y a , a p o g l ą d t e n p o d z i e l a ekonomia p o d a ż y , g l o b a l n a nierów now aga g o s p o d a r c z a może po w sta ć t y l k o w p r z y p a d k u , gdy d o s
-tosowawcze p r o c e s y rynkowe z a k łó c o n e z o s t a n ą w wyniku i n s t y t u c j o - b a ln y c h i n g e r e n c j i ^ . W oześniej z t ą t e z ą możemy s i ę s p o t k a ć ta k ż e u A. S m ith a , k t ó r y t w i e r d z i ł , że k o n t r o l a państwowa 1 s u b s y d i a de-z o r g a n i de-z u j ą mechanide-zm a l o k a o y j n y , a s p o ł e c de-z e ń s t w o w e f e k c i e k o ń
-^ H. P l a s s b e c k , Was 1 s t A n g e b o t o p o l i t i k ? " K o n ju n -k t u r p o l i t i -k " 1 9 3 2 , H e j t 2 / 3 ; D. G. R a b o y , E s s a y s i n Supply S id e Eoonom ios, W ashington 1 9 8 2 .
\
A. L a f f e r , V. C a n t a r , D. J o i n e a , Tax H a t e s , F a c t o r Employment and M arket P r o d u c t i o n , [w?| L . M e y e r , The Supply S i d e E f f e c t s o f Eoonomio P o l i c y , S t . L o u is 1981; M. F e l d s t e i n , I n f l a t i o n and Supply S id e Econom ics, "Wall S t r e e t J o u r n a l " 1 9 8 0 .
cowym p o n o s i j e d y n i e s t r a t y . R o la p a ń a t e a * g ó ep o d a rc * u Sraltha c g r a n l c a o n a J e a t do z a p e w n ie n ia o b r o n n o ś o i k r a j u * wymiaru s p r a w i e d l i w o ś c i i u t r z y m a n i a pewnyoh i n s t y t u c j i u ż y t e c z n o ś c i p u b l i c z -n e j . .
Ekonomiu podaży odw ołuje e i ę oiięsto i c h ę t n i e do t e a y A. Smi-t h a , że s y s Smi-te m g o epodarozy osią© * swojo c e l e 1 p o z o s t a j e w równo-wadze, gdy s p e ł n i o n e z o s t a j ą dwa z a s a d n i c z e w a r u n k i, t z n . j e ż e l i i a t n l o j e ' S
- m ożliw ość n ie s k rę p o w a n e g o w y r a j a n i a i r e a l i z a o j i i n t e r e s u j e d n o s t e k g o s p o d a r u j ą c y c h ,
- w o ln y , n ie s k rę p o w a n y e y ste m rynkowy.
Wolność ekonom iczna g w a r a n t u j e , t e J e d n o s t k i m ają p e ł n ą swo-bodę we w atypowaniu i o p u s z c z a n i u d z i a ł a l n o ś c i g o s p o d a r c z e j o r a z w p o s z u k iw a n i u i o p u s z c z a n i u m i e j s c z a t r u d n i e n i a . P rz y jr a u ją o i s t -n i e -n i e w o l -n o ś c i e k o-nom icz-nej j e d -n o s t e k o r a z wol-nego s y ste m u r y n -kowego, d ą ż e n i e do r e a l i z a c j i w łaanego I n t e r e s u p r z e z j e d n o s t k i a t a j e s i e d l a A. Sm itha głównym oz y n n lk le m o k r e ś l a j ą c y m w z lo ty 1 u p a d k i a k ty w n o ś c i g o s p o d a r c z e j . J a k s t w i e r d z a S m ith , J e d n o s t k a w d ą ż e n i u do w łasnego i n t e r e s u , prowadeona n i e w i d z i a l n ą r ^ k ą , p r z y -c z y n i a s i e do d o b r o b y tu j e j t o w a r z y s z y , t a k więo r y n e k t r a n s f o r -muje d ą ż e n i a I n d y w id u a ln e na w z r o s t g o s p o d a rc z y 1 wyższy poziom d o b r o b y tu s p o ł e c z n e g o , W t y c h w arunkach j e d n o s t k i b?dą c h c i a ł y *a- atoaow ać swą p r a c ę o p t y m a l n i e , a g o s p o d a r k a b ę d z i e d z i a ł a ł a e f e k -t y w n i e .
Ekonomia podaży odw ołuje s i e t a k t e do sform ułow anego p r z e z A. S m ith a kanonu z a s a d p o l i t y k i podatkow ej o r a * uwag k la s y k ó w , w k tó -r y c h w s k a z u j ą , t e e k s t -r e m a l n e podwyżki podatków mogą d a ć o p ła k a n e a f e k t y * p o s t a c i zubożenie' j e d n o s t e k , r ó w n o c z e ś n ie n i e wzbogacaj ą c p a ń s t w a . Dodać n a l e ż y , a k ż a , że g ł o s z o n e p r z e z klasyków p r z e k o n a n ie o w y s o k ie j w r a ż l i w o ś c i in w e s to ró w i p r a c o b i o r c ó w na z a l a -ny w y s o k o ś c i dochodów po o p o d a tk o w a n iu p o d z i e l a n e J e a t w p e ł n i p r z e z ekoaomig p o d a ż y J ,
Cd neoklasyków M?n g e r a i J e v o n a a ekonomia podaży z a p o ż y c z y ł a p r s e d s w s z y s tk im 'cardao s m tn ą d l a n i e j t e a ? o tym, ż e J e d n o s t k i
I . K & i 1 * i c M я , A G aić« t o S u g p l y - S i d e Economic* Richmond l i - 2 , e , 4 5»
5
&. K. £ v a n e,, The B a n k ru p tc y o f K ayŕe& ien Eooisoraetric K o d e le , " C h a l l e n g e " ; J a n u s л* F e b r u a r > u
g o s p o d a r u j ą c e p o d e jm u ją d e c y z j e ekonomiczne (d o k o n u ją wyborów) w o p a r c i u o t z w . w a rto
i i
j e d n o e t k l krańcow ej - k r a ś c o w ą u i y t e o * - n o ś ć 6 . Zgodni* z t ą t e r ą n p .» r o b o t n i k o k r e ś l a i l e b ę d z i e p r a c o -w a ł , k i e r u j ą c ei® e t o p ą -w z r o s t u p ł a c po o p o d a tk o -w a n iu w wyniku p r z e p r a c o w a n i a dodatkow ej g o d z i n y . W o p a r c i u o t ę i n f o r m a o j ę z d e -c y d u je s i ę on -czy s p ę d z i ć dodatkowe g o d z in y p r a -c u j ą -c огу o d p o o s y - w a j ą c . I d e n t y c z n y p r o b le m , k t d r y s t a n ą ł p r z e d j e d n o a t k ą , gdy c h c i a ł a o p ty m a ln ie ulokować awpj " r z a d k i " c z a s między wypoczynkiem a p r a o ą , może s t a n ą ć p r z e d j e d n o s t k ą , kt<5ra c h c e r o z d y s p o n o -wać swa o g r a n i c z o n e ś r o d k i f in a n s o w e między o s z c z ę d n o ś c ia m i a kon-s u m p c ją , aby o kon-s i ą g n ą ć n a jw y ż kon-sz y poziom z a d o w o l e n i a .W łaśnie w t e o r i i margina* t a t y c z n e j Mengera i J e v o n s a n a tę ż y u p a tr y w a ć ź r ć d e ł t e z y g ł o s z o n e j p r z e z ekonomię p o d a ż y , że p o l i t y -ka podatkow e, p i e n i ę ż n a 02y t e ż w y d a t k i państwowe o d d z i a ł u j ą na zachow aniu ekonomiczne z a l e ż n i e od i c h e f e k t ć w k r a ć c o ^ y e fc J ,
N a s t ę p n i e ekonomia podaży d e k l a r u j e sw o je s z c z e g ó l n e ‘p r z y w i ą -z a n i a do t r e ś c i ra, i n , w p r a c y A. M a r s h a l l a p t . "Z asady ekonomi-k i " , w ekonomi-k t ć r e j b r o n i on t w i e r d z e ń e ekonomi-k o n o m ii ekonomi-k l a s y c z n e j zara z em do-ł ą c z a j ą c z asady s z k o do-ł y m a r g i n a l n e j ® . Ekonomia podaży u z n a j e " Z a -s ady ek o n o m ik i" za n a j p e w n i e j -s z y i n a j d o -s k o n a l -s z y owoc e w o l u c j i l i b e r a l n e j t e o r i i e k o n o m ic z n e j, a s i e b i e za n a j k o n a e k n e n t n i e j s z ą k o n t y n u a t o r k ę t e j p r z e s z ł o 2 0 0 - l e t n i e j l i b e r a l n e j t r a d y c j i w myś-l i e k o n o m i c z n e j . J e d y n ą nową i o r y g i n a l n ą (choć i 00 do t e g o i s t n f K j ą w ą t p l i -w o ś c i ) t e z ą t e o l e t y o z n ą e k o n o m ii podaży J e s t z a l e ż n o ś ć s f o r m u ł o -wana p r z e z 4 3 l e t n i e g o p r o f e s o r a z U n i w e r s y t e t u P o łu d n io w e j K a l i -f o r n i i A r t h u r a L a -f -f e r a , a o b j a ś n i a j ą c a zw ią ze k pomiędzy w i e l k o ś -c i ą do -chod <5 w podatkowy-ch p a ń s tw a a e t o p ą o p o d a tk o w a n ia , i n a c z e j zw iązek między w zrostem p r o d u k t u s p o łe c z n e g o a s t o p ą opodatkow a-n i a , za-naa-na pod o k r e ś l e a-n i e m " k rz y w ej L a f f e r a " ^ .
6 H a i l f l t o n e e , G u i d e . . . , s . 5 2 , 1 2 2 .
7 A. B l i n d e s » Tax C u ts and I n v e s t m e n t I n c e n t i v e s , " C h a lle n g e * ,. Hovember-Becember 1 9 8 0 .
8 P . B r e u a 3, D ie A n g e b o tsp o l i t i k , u i e n 19 S 1 .
* A, L a f f e r , Why S u p p l y - S i d e Econom ics l a Suddenly Po-p u l a r , " B u s i n e s s Я е з к " , S ePo-p tem b e r 1979 IJo 1 7 ; J . ’V a n 1 s k i
The L a f f e r Curve and F o r e i g n P o l i c y “W all S t r e e t J o u r n a l " , March 1 9 8 1 .
Krzywe L a í f c f t i s p e ł n i a w n u r c i e e konom ii podaży r o l ę apolw a ł ą c z ą c e g o w s z y s t k i c h ekonom istów h o ł d u j ą c y o h temu n u r t o w i m y ś li e k o n o m ic z n e j, г а ś earn L a i l e t j e s t n a j p o p u l a r n i e j s z y m g u ru e k o n o - m i l p o d a ż y , K onoepoja krzyw ej L a f f e r a o p a r t a J e a t na z a ł o ż e n i u , że j e d n o s t k i p o d e jm u ją d o datkow ą p r a c e , gdy r o s n ą i c h p ł a c e po op o d a tk o w a n iu 1 t e J e d n o s t k i g o s p o d a r u j ą c e I n w e s t u j ą w i ę c e j , gdy « z r a s t a i c h z y s k po o p o d a tk o w a n iu . V wyniku podejm ow ania d o d a tk o -wej p r a c y i l n w e s t y o j i r o s n ą t a k ż e dochody podatkowe p a ń e tw a . Zgo-d n ie г krzywą L a r f e r a I s t n i e j ą Zgo-dwie e k s t r e m a l n e s to p y opoZgo-datkow a-n i a , k t ó r e d a j ą zerowy dochód podatkowy d l a p a ń s t w a . J e d a-n a , gdy s t o p a podatkow a równa j e s t z e r o 1 l u d z i e c l e p ł a c ą w o g ó le p o d a t -ków o r a z d r u g a , gdy s t o p a podatkow a w ynosi 1 004, a l u d z i e n i e ma-j ą bodźców do p r a c y , więo n i e z a r a b i a ma-j ą o n i e p ł a c ą po d a tk ó w . G d z i e ś między tymi dwoma e k s tre m a m i J e s t s t o p a pod a tk o w a , k t ó r a p o z w a la maksymalizować wysokość wpływów p o d a tk o w y c h . D a l e j L a f f e r t w i e r d z i , że w w i ę k s z o ś c i k rajó w z a c h o d n i c h , a s z o z e g ó l n i e w USA, t a o p ty m a ln a wysokoáé s to p y o p o d a tk o w a n ia z o s t a ł a j u ż dawno p r z e -k r o c z o n a , oo z n i e c h ę c i ł o l u d z i do p r a c y , p r z e d s l ę b l o r o ó w do inw e-s t o w a n i a , e-spowodowało e-s t a g n a c j ę g o e-s p o d a r c z ą o r a z o b n i ż e n i e dooho- dów podatkow ych p a ń s tw a 1®. S tą d d o k o n a n ie c i ę ć w w ysokości s ta w e k podatkow ych z a c h ę c i l u d z i do podejm ow ania d o d a tk o w ej p r a c y , p r z e d -s i ę b i o r c ó w do i n w e -s t o w -s n l a , a w e f e k c i e da w z r o -s t g o s p o d a rc z y o r a z spowoduje p a r a d o k s a ln y c a p o z ó r f a k t w p o s t a o i w z r o s tu docho-dów podatkowych p a ń s tw a , w y n ik a ją c y ze w z r o s t u dochodocho-dów w g o s p o -d a r c e b ę -d ą cy c h po-dstaw ą wyiaiaru p o -d a t k u . Krzywa L a f f e r a j e s t p o c i ą g a j ą c ą k o n s t r u k c j ą l o g i c z n ą , k t ó r a f a s c y n u j e p r z e d e w s z y s tk im s w o ją p r o s t o t ą 1 t a w ł a ś n i e p r o s t o t a p r z y b l i ż s z e j a n a l i z i e o k a z u je s i ę być n a jp o w a ż n ie ja z y m j e j man-kamentem. Po p i e r w s z e , krzywa L a f f e r a z a w i e r a d a le k o i d ą c e u p r o sz c z e n ie ^ że c e t e r i s p a r i b u s w z r o s t r e a l n e g o p r o d u k tu s p o łe c z n e g o u z n a j e za w y łą c z n ą f u n k c j ę zmian s to p y p o d a tk o w e j. Po d r u g i e , e f e k t L a f f e r a o p i e r a s i ę n a n i e sprawdzonym z a ł o -ż e n i u , -że o b e c n a s t o p a podatkow a j e s t r z e c z y w i ś c i e wy-żaza od o p t y m a l n e j s to p y p o d a tk o w e j, p o z w a l e j ą c e j maksym alizować dochód p o -datkowy i ożywić g o s p o d a r k ę .
A C r i t i c T a l k s About The L a f f e r C u r v e , " B u s s i n e s a Week* 1 9 8 0 , Но 1 2 .
J e ż e l ib y ś m y J e d n ak p r z y j ę l i , że r z e c z y w i ś c i e t a k a s y t u a c j a z a c h o d z i , to n i * znane aą nam pożądane r o z m ia r y o i ę ć podatkow ych, k t ó r e p o z w o liły b y na o s i ą g n i ę c i e o p ty m a ln e j s t o p y p o d a tk o w e j. Zbyt wysoka o b n i ż k a s ta w ek podatkow yoh n i e p r z y n i e s i e sp o d z ie w a -nego w z ro e tu dochodów podatkow ych, a może spowodować nawet i c h s p a d e k .
J e ż e l i z a ś c h o d z i o z a l e ż n o ś ć w z r o s tu r e a l n e g o p r o d u k t u s p o -łe c z n e g o od r e d u k o j i podatków , t o ekonomia podamy - g e n e r a l n i e u - z n a ją c i s t n i e n i e t a k i e g o pozy ty »mego zw iązku - o d r z u c a J e dnak k e y n e a o łis k ie w y j a ś n i e n i e t e j z a l e ż n o ś c i . P rzypom nijm y, że d l a keynesizm u wymieniony tu pozytywny e f e k t w z r o s tu r e a l n e g o p r o d u k t u s p o łe c z n e g o w y n i k a ł ze w z r o s tu rozm iarów p o p y tu g l o b a l n e g o J a -ko s k u tk u do-konanych c i ę ć p odat-kow ych, p o d c z a s gdy d l a ek o n o m ii podaży z a l e ż n o ś ć t a p r z e b i e g a p o p r z e z w zględne zmiany cen i n a s -t ę p u j ą c e w i c h wyniku p rzep ły w y a l o k a c y j n e . Ponieważ zmiany podaV ków g e n e r u j ą zmiany w c e n a c h , t o n p . o b n i ż k a podatków dochodowych p row a dz i do r e l a t y w n e j zmiany ceny p r a c y w a to a u n k u do oeny c s a e u w olnego, co J e a t bodicem do podejm owania dodatkow ej p r a c y , a w e f e k c i e do w z ro e tu z a t r u d n i e n i a i r e a l n e g o p r o d u k t u s p o ł e c z n e g o .
Według szacunków M. E v a n s a , czołow ego ekonometryk*. zw iązanego z a m e iy k ań s k ą sz k o łĄ ekonom ii p o d a ż v , o b n i ż k a s to p y poda tk o w ej o 10/6 d a j e w z r o s t podaży p ra c y o 1-3% . P od o b n ie o b n i ż k i o p o d a t k o -wania o s z c z ę d n o ś c i p o d n o s z ą a t r a k c y j n o ś ć o s z c z ę d z a n i a w s t o s u n k u do k o n s u m p c j i, w wyniku czego n a s t ę p u j e w z r o s t l o k a t o s z c z ę d n o ś c io w y c h , a p r z e z t o spadek e tó p p r o c e n to w y c h , w z r o s t nakładów i n -w e s t y c y j n y c h o r a z -w z r o s t g o s p o d a r c z y .
2 t y c h samych powodów ekonomia podaży u z n a j e c e lo w o ść r o z b u - dowy podatków p o ś r e d n i c h , poniew aż p o d r a ż a j ą c konsumpcję w s t o s u n -ku do o s z c z ę d n o ś c i s t y m u l u j ą one w z r o s t o s z c z ę d n o ś c i , a w e f e k c i e r o z s z e r z a j ą i n w e s t y c j e 1 prow adzą do w z r o s t u w y d a j n o ś c i p r a c y . Ponadto p o d a t k i p o ś r e d n i e w p r z e c i w i e ń s t w i e do podatków b e z p o ś r e -d n i c h n i e o s ł a b i a j ą s k ł o n n o ś c i -do i n w e s to w a n i a i r o z s z e r z a n i a d z i a ł a l n o ś c i g o s p o d a r o z e j o r a a g o t o w o ś c i do podejm ow ania d o d a t k o -wej p r a c y . 11 K. E v a n a , An E c o n o m e tric Model I n c o r p o r a t i n g t h e S u p p l y - S i d e E f f e c t s of Economic P o l i c y , W ashington 1 9 0 1 .
Monetaryzm w awyeh p o g lą d a o h na t e a a t w ł a ś c i w o ś c i s y s te m u g o -s p o d a r c z e g o , p o l i t y k i g o -s p o d a r c z e j o r a * r o l l p a ń e tw a w g o -s p o d a rc e f o r m u ł u j e w z a s a d a l a p o s t u l a t y z b ie ż n e z w c z e ś n i e j zaryaowanymi toaa;.d e konom ii p o d a ż y .
, N a j p e ł n i e j say wykład ty o h poglądów znajd u jem y w podstawowych p r a o a c h s z ta n d a ro w e g o i d e o l o g a monetaryzmu M il t o n a F rie d m a n a t j * w> " C a p i t a l i s m and Freedom" o r a z " P r« « to C h o o a e " , P rla d m a n o po-w ia d a a i ę aa g o s p o d a r k ą o p a r t ą na d z i a ł a n i u mechanizmu rynkopo-wego w c z y s t e j p o e t a o i 1 t o t a k w « k a l l k r a j o w e j , j a k i m ię d z y n a ro d o w e j . W в wyoh s fo r m u ło w a n i a c h i d z i e on d a l e j n i ż j a k i k o l w i e k z e k o -nom istów k l a s y c z n y c h , albow iem o d r z u c a c e lo w o ść w s z e l k i e j i n g e r e n c j i w ż y c i e g o s p o d a r c z e . Akty kupna i s p r z e d a ż y n a r y n k a c h t o -warowych s t a n o w i ą d l a F rie d m a n a I s t o t ę w o l n o ś c i , z a ś I n g e r e n c j e a d m i n i s t r a c y j n e 1 ekonom iczne p a ń e tw a o g r a n i c z a j ą t ę w o l n o ś ć . Zda-niem F r ie d m a n a w s z e lk a d z i a ł a l n o ś ć o p ty m a ln ie s te r o w a n a j e s t p r z e z d e c y z j e suwerennyoh nabywoów 1 konsumentów. To konsumenci d e c y d u j ą o p r z e b i e g u pro ce só w g o s p o d a r c z y c h , a z a s p o k a j a n i u I c h p o t r z e b podporządkow ana j e s t c a ł a d z i a ł a l n o ś ć g o s p o d a r c z a . Z t e -o r i i m-onetaryzmu wypływa p r z e k -o n a n i e , że w warunkach e l a s t y c z n y c h cen s y ste m ekonomiczny z d o ln y J e s t do s a m o r c g u l a e j i , z a ś i r ó d ł e m w s z e l k i c h z a k łó c e ń f u n k c j o n o w a n i a g o e p o d a r k i k a p i t a l i s t y c z n e j J e s t I n t e r w e n c j o n i z m państwowy o r a z b ł ę d n a p o l i t y k a m o n e t a r n a . Błędem d o t y c h c z a s prow adzonej p o l i t y k i m o n e t a r n e j b y ło k re o w a n ie p r z e z państw o n a d m i e r n e j , w s t o s u n k u do r o m l a r ó w p r o d u k t u , podaży p i e n i ą d z a na c e l e f i n a n s o w a n i a wydatków rządow ych 1 r e a l i z a c j i p o l i -t y k i p e łn e g o z a -t r u d n i e n i a , co p r o w a d z i ł o do I n f l a c j i ( d l a F r i e d -mana i n f l a c j a j e s t z ja w is k i e m w y ł ą c z n i e m o n e ta rn y m ) i w y p i e r a n i a I n w e s t y c j i p r y w a tn y c h ( c r o w d i n g - o u t ) 1 2 .
S t ą d m onetaryzm , o którym J u ż w c z e ś n ie j p o w i e d z l e l l ś n y , że u z u p e ł n i a ekonomię podaży o b r a k u j ą c ą J e j t e o r i ę p i e n i ę ż n ą , f o r -m ułuje p r z e d e w sz y s tk i-m w s to s u n k u do n e o k o n s e rw a ty w n e j „ p o l i t y k i g o s p o d a r c z e j , w yw iedzioi^ z i l o ś c i o w e j t e o r i i p i e n i ą d z a , p o s t u l a t p o w i ą z a n i a rozm iarów e m i s j i p i e n i ą d z a se zmianami w i e l k o ś c i p r o -d u k t u .
12
1Л. F r i e d m a n , The R ole o f M onetary P o l i c y , "Ame-r i c a n Economic Review" Ma"Ame-rch 1 96ß, No 58j J . L . S t e 1 n , Mo-n e t a r i s t . K e y Mo-n e s ia Mo-n aMo-nd New C l a s s i c a l E c oMo-nom ic s, "A m ericaMo-n EcoMo-no- Econo-mic B eview ", May 1081, v o l . 7 1 .
Ponadto mono t a r y á o i p r z e k o n a n i e ą o s i l n i e j s z y m wpływie ś r o d -ków p o l i t y k i p i e n i ę ż n e j n i ż środ-ków p o l i t y k i f in a n s o w e j na rozw ój procesów g o s p o d a r c z y c h , p rz y czym i c h zdaniem p o l i t y k a p i e n i ę ż n a ma s z c z e g ó l n i e « i l n y wpływ na rozw ój procesów G o sp o d a rcz y c h * a s p e k c i e krótk o o k re so w y m . S tą d wynika t e ż i c h p r z e k o n a n i e o i s t n i e -n i u zw iązku między s t o p ą i -n f l a c j i a s t o p ą b e z r o b o c i a ( k rz y w a P h i l - l i p a a ) J e d y n ie d l a k r ó t k i e g o o k r e s u c z a s u .
Fodeuraowując można s t w i e r d z i ć , że ekonom ia podaży w swej w a r-s t w i e t e o r e t y c z n e j e ta n o w i e k l e k t y c z n y z b i ó r r-s t a r y c h i o g ó l n i e znanych z a s a d g ł o s z o n y c h p r z e z p r z e d s t a w i c i e l i l i b e r a l n e g o k i e -r u n k u n ^ a l i e k o nom icznej w p -r z e c i ą g u c a ł e g o o k -r e s u Jego r o z w o ju . D l a t e g o t e ż ekonomia podaży n i e może p r e te n d o w a ć do m iana kohe-r e n t n e j , a J u ż na pewno n i e do m iana nowej d o k tkohe-ry n y e k o n o m io z n o j.
Marek F a s i e k a
THEORETICAL SOURCES AND CONTENTS OF SUPPLY-SIDE ECONOMICS
Л
The a r t i c l e p r e s e n t s th e t h e o r e t i c a l o o n c e p t of " s u p p l y - s i d e economics'*, which a t th e t u r n o f t h e s e v e n t i e s and t h e e i g h t i e s c r e a t e d a new pa ra d ig m o f n o n - M a r x i s t economy t e r m i n a t i n g a n a l -most h a l f a c e n t u r y l o n g d o m in a ti o n of K e y n e s ia n c o n c e p t s i n th e economic p o l i c y o f most c a p i t a l i s t s t a t e s . The a u t h p r f o c u s s e s h i s a t t e n t i o n on p r e s e n t a t i o n o f t h e main t h e o r e t i c a l t h e s e s o f " s u p p l y s i d e eoonomico" and s e e k s t h e i r s o u r c e s i n t h e l i b e r a l t r a d i t i o n o f t h e p o l i t i c a l economy. I n p a r t i -c u l a r , he p o i n t s a t s t r o n g a f f i l i a t i o n s o f " s u p p l y - s i d e e -c o n o m i-c ^ w i t h th e s c i e n t i f i c o u t p u t o f 1 9 t h c e n t u r y ' s l i b e r a l s - A. S m ith , D» R i c a r d o , and J . fl. S a y , w i t h t h e w r i t i n g s o f th e m a r g i n a l s c h o o l , and w i t h th e works o f A. M a r s h a l l a l e a d i n g r e p r e s e n t a -t i v e o f -t h e N e o c l a s s i c a l s c h o o l of e c o n o m ic s .
