• Nie Znaleziono Wyników

Erinnern und Erzählen in "Malina" von Ingeborg Bachmann

N/A
N/A
Protected

Academic year: 2021

Share "Erinnern und Erzählen in "Malina" von Ingeborg Bachmann"

Copied!
10
0
0

Pełen tekst

(1)

Jolanta Pacyniak

Erinnern und Erzählen in "Malina"

von Ingeborg Bachmann

Lublin Studies in Modern Languages and Literature 31, 7-15

(2)

2007, http://w w w.lsm ll.u m c s.lu blin.pl

Jolanta Pacyniak

Maria Curie-Skłodowska University,

Lublin, Poland

Erinnern und Erzählen in Malina von Ingeborg

Bachmann

D e r im J a h re 1971 ersc h ie n e n e R o m a n M a lin a v o n In g e b o rg B a c h m a n n o p e rie rt a u f ih rer fo rm a le n E b e n e v o r alle m m it ein er Z e itfo rm , d em P räsen s. D ie Ic h -E rz äh le rin h ä lt den L e se r ü b e r ihre E rle b n isse u n d E re ig n isse a u f d e m L a u fe n d e n . D ie se r Z e itm o d u s erw e c k t den E in d ru ck , a ls ob d er L e se r m itte n im G e sc h e h e n od er eh e r in d en G e fü h le n d er P ro ta g o n istin steck te. R o b e rt S te ig e r sa g t m it R ec h t, d ass d iese Z e itfo rm v o r alle m die U n m itte lb a rk e it fo rd ere. In d en m e iste n E rz ä h lu n g e n w e rd e v o n den A u to re n das P räteritu m b en u tzt, das ein e b e stim m te D ista n z eb en d ad u rc h sch affe, d ass das G e sc h e h e n ein d e u tig in d er V e rg a n g e n h e it p latz iert w e rd e . D iese D ista n z ie rth e it feh le a u f den e rsten B lick im w e r k B ach m an n s, w e il die Ic h -E rz äh le rin d u rch die z e itlic h e P rä se n z d e r E re ig n isse v ö llig der je w e ilig e n G e g e n w a rtssitu a tio n a u sg e lie fe rt zu se in sc h e in e .1 A n d ie se r S te lle ta u c h t die F rag e auf, ob d iese G eg e n w ä rtig k e it w irk lic h ü b e ra ll v o rh e rrsc h e n d ist u n d an d e re Z e ite b e n e n k e in e n Z u g a n g zu r stilistisc h e n S e ite des R o m a n s haben.

(3)

8 Jolanta Pacyniak

D a s B e h a rre n a u f d er G e g e n w ä rtig k e it fin d et se in e E rk lä ru n g in d e r T ä tig k e it des m e n sc h lic h e n G e h irn s u n d im F u n k tio n ie re n des G e d ä c h tn isse s. D e r M e n sc h a g ie rt in e in er ih m z u g ä n g lic h e n Z e ite b e n e , d .h . er k e n n t n u r d a s, w a s g erad e v o r sic h g e h t. D ie V e rg a n g e n h e it a n sic h fu n k tio n ie rt fü r ihn im Z u sa m m e n h a n g m it d er G e g e n w a rt. In d iesem S in n e sin d die m e n sc h lic h e n E rin n e ru n g e n n ic h t das g e n au e A b b ild d er v e rg a n g e n e n E re ig n isse , so n d e rn steh en in d ire k te r V e rk n ü p fu n g m it a k tu e lle n E rle b n isse n u n d E rfa h ru n g e n . S ie w e rd e n d e m n a c h m it d en W a h rn e h m u n g s- u n d L e rn p ro z e sse n der G e g e n w a rt v e rb u n d e n . D as E rin n e rn w ird als A k tiv ie ru n g ein er d a u e rh a ft g e b a h n te n S tru k tu r in k o m p le x e n k o g n itiv e n Z u sa m m e n h ä n g e n v e rsta n d e n .2 E in R eiz, ein Im p u ls a u s der g e g e n w ä rtig e n S itu a tio n k o m m en d , b e w irk t, d ass ein b estim m te s E re ig n is a u s d er V e rg a n g e n h e it ins G e d ä c h tn is g e ru fe n u n d den B e d ü rfn isse n d er k o n k re te n a k tu e lle n S a c h la g e a n g e p a sst w ird . A u s d iesem G ru n d sc h e in t die V e rw e n d u n g d es P rä se n s in einem lite ra risc h e n W e rk g e re c h tfertig t zu sein, n ich t zu letzt, w e n n die v e rg a n g e n e n E re ig n isse an s T a g e slic h t g e b ra c h t w e rd e n so llten . D ies ist der F all im R o m a n M a lin a v o n In g eb o rg B a ch m an n , in d em die Ic h -E rz äh le rin au s ih rer g e g e n w ä rtig e n L a g e h e ra u s b erich tet. D ie V e rg a n g e n h e it u n d die E rin n e ru n g e n tau c h e n b ei der A u se in a n d e rse tz u n g m it dem k o n k re te n M o m e n t auf. A n v ie le n S te lle n ist d iese E rin n e ru n g sa rb e it z ie m lic h m ühsam , v o r alle m in d en je n ig e n F ällen , in d e n en die Ich -E rz äh le rin m it tra u m a tisc h e n E rle b n isse n a u s d er V e rg a n g e n h e it k o n fro n tie rt w ird.

A le id a A ssm a n n d e fin iert d a s T ra u m a als ein e E rfah ru n g , d eren E x z e ss das p sy c h o lo g isc h e F a ssu n g sv e rm ö g e n ü b e rste ig t, w o d u rc h die M ö g lic h k e it ein e r in te g ra le n S elb stk o n stitu tio n z e rsc h la g en w ird .3 D ie se A rt d er E rin n e ru n g b ild e t d en H a u p tk e rn d er P ro sa k o m p o sitio n b e i In g e b o rg B ach m an n . E s g e h t n ic h t u m die „ g e w ö h n lic h e “ E rin n e ru n g , so n d e rn u m die m ü h sa m e E rin n e ru n g sa rb e it v o r allem d e rje n ig e n In h alte, die au s d em B e w u sstse in d er Ich -E rz äh le rin

2 Schmidt 1991:380-381. 3 Assmann 1999:258-259.

(4)

v e rd rä n g t w u rd en . D ie tra u m a tisc h e n E rin n e ru n g e n w e rd e n m it en o rm e n S c h w ie rig k e ite n im L a u fe d er E rz ä h lu n g a u s dem U n te rb e w u sstse in geh o lt. T ro tz d iese r m e n ta le n P ro b le m e v e rsu c h t die P ro ta g o n istin sie an s T a g e slic h t zu h o le n , o b w o h l sie sic h d essen b e w u sst ist, d ass die v o n ih r w ie d e r en td e c k te n E rin n e ru n g sin h a lte n ic h t g ew ö h n lic h u n d a u c h n ic h t a n g e n e h m sind.

Ich muss erzählen. Ich werde erzählen. Es gibt nichts mehr, was mich in meiner Erinnerung stört. (...) Wenn meine Erinnerung aber nur die gewöhnlichen Erinnerungen meinte, Zurückliegendes, Abgelebtes, Verlassenes, dann bin ich noch weit, sehr weit von der verschwiegenen Erinnerung, in der mich nichts mehr stören darf.4

D ie se „v e rsc h w ie g en e E rin n e ru n g “ so ll im L a u fe d er E rz ä h lu n g ans T a g e slic h t g e b ra c h t w erd en . D ie se r P ro zess e rfo rd e rt v ie l M ü h e u n d es ist n ic h t sic h e r, ob er ü b e rh a u p t zu m S c h lu ss des R o m a n s v o n E rfo lg g e k rö n t ist. D ie F ra g e , die a u fta u c h t, ist d ie, w a s die Ic h ­ E rz ä h le rin u n te r dem B e g riff „ v e rsch w ieg en e E rin n e ru n g “ g e n a u v e rste h t. S ie v e rsu c h t d ie se r F ra g e im L a u fe des R o m a n s n a c h z u g e h en u n d die U rsa c h e n fü r ihre p e rm a n e n te n Ä n g ste zu erg rü n d en .

D ie erste „ v e rsch w ieg en e E rin n e ru n g “ sc h e in t d as E rle b n is a u f der G la n b rü c k e zu sein. A ls n e u n z e h n jä h rig es M ä d c h e n w ird die P ro ta g o n istin v o n ein em u n b e k a n n te n Ju n g e n g e sc h la g e n , d er sie m it d e r P e rsp ek tiv e ein er A n n ä h e ru n g g e tä u sc h t hat. D ies ist die erste sc h m e rz h a fte E rfa h ru n g im L e b e n d er Ic h -E rzäh lerin .

Die Worte sind nicht vergessen, auch nicht das Bubengesicht, der wichtige erste Anruf, nicht meine erste wilde Freude, das Stehenbleiben, Zögern, und auf dieser Brücke der erste Schritt auf einen anderen zu, und gleich darauf das Klatschen einer harten Hand ins Gesicht und das erste Bewusstsein von der tiefen Befriedigung eines anderen, zu schlagen. Die erste Erkenntnis des Schmerzes.5 D a s erste Z u k o m m e n a u f ein e n a n d e re n M e n sc h e n , das m it Z u v e rsic h t u n d V e rtra u e n v e rb u n d e n w a r, ist fü r die P ro ta g o n istin u m so tra u m a tisc h e r, als sie die R e a k tio n ih re s G e g e n ü b e rs ü b e rh a u p t n ich t erw a rte t h a t u n d in ih ren m e n sc h lic h e n R e g u n g e n e n ttä u sc h t w ird.

4 Bachmann 2004:21. 5 Bachmann 2004:23.

(5)

10 Jolanta Pacyniak

D ie se e rste E rk e n n tn is d es S c h m e rz e s b e k o m m t ein e n o ch g ra v ie re n d ere B e d e u tu n g v o r dem H in te rg ru n d d er a k tu e lle n S itu atio n . D ie Ic h -E rz äh le rin h at zu r Z e it d er E rz ä h lu n g ein V e rh ä ltn is m it ein em M an n n a m e n s Ivan. A u f den e rsten B lick, w e n ig ste n s im K a p ite l „G lü ck lich m it Iv a n “ sc h e in t die B e z ie h u n g g lü c k lic h zu sein. In w ir k lic h k e it v e rste h e n die b e id e n P a rtn e r die L ie b e je d o c h u n te rsc h ie d lic h . D ie Ic h -E rz äh le rin b ra u c h t ein tie fe re s G efü h l u n d erw a rte t v o n ih rem P a rtn e r N äh e u n d g e g e n se itig e s V e rste h e n . D er M a n n d ag e g e n ist n ic h t d e rm a ß e n a n sp ru c h sv o ll w ie die P ro tag o n istin , fü r ih n ist d iese B e z ie h u n g v o n b e g re n z te r D a u e r u n d v o n e in em b e stim m te n P u n k t an so ll sie se in e r M e in u n g n a c h n ich t m e h r in die L än g e g e z o g e n w e rd e n . Ivan v e rste h t n ic h t die tiefere n B ed ü rfn isse d er F rau . O b w o h l die P ro ta g o n istin d iese S a ch lag e erk en n t, w ill sie sic h n ic h t ein g esteh en , d a ss d er M an n sie h ö c h stw a h rsc h e in lic h in n a h e r Z u k u n ft v e rla sse n w ird u n d d ass die T re n n u n g k u rz b ev o rsteh t. Im U n te rb e w u sstse in sc h w e b t je d o c h die E rk e n n tn is, die a m A n fa n g des R o m a n s die F o rm d e r d ü steren E rin n e ru n g an d en ersten S c h la g ein n im m t. D ie sc h m e rz h a fte E rin n e ru n g k o m m t a n g e sic h ts d er la u fe n d e n B e d ro h u n g , v o m g e lie b te n M a n n v e rla sse n zu w e rd e n , zu m V o rsch ein . D ie „v e rsc h w ie g en e E rin n e ru n g “ w ird d u rch die k o n k re te S itu a tio n der B ed ro h u n g a k tu a lisie rt u n d d ie s fü h rt a llm ä h lic h zu m E in b lic k in die ak tu e lle L ag e d er P ro tag o n istin .

D ie E rk en n tn is, d a ss die B e z ie h u n g m it Ivan z u m S c h e ite rn v e ru rte ilt ist, fin d et a u c h ihre w id e rs p ie g e lu n g im d ü ste re n K ap itel „D er d ritte M a n n “. In d iesem K a p ite l rü c k t die P ro ta g o n istin v o m b ish e r v e rw e n d e te n T em p u s, dem P räsen s, ab u n d b e g ib t sic h in das R e ic h d e r H a llu z in a tio n e n u n d T rä u m e o d er eh er A lp träu m e. D as g e sc h ie h t z u r Z e it d er A b w e n d u n g d es G elieb ten , d er alles N ie d e rd rü c k en d e w e n ig ste n s z eitw e ise v o n d er P ro ta g o n istin ab g e rü c k t hatte. W e n n e r im m e r k ä lte r d e r P ro ta g o n istin g eg e n ü b e r w ird , k o m m en alle d ü steren , v e rstö re n d e n E rin n e ru n g e n w ie d e r zu v e rh e e re n d e r W irk u n g . In d e r „ V a te rfig u r“, die n ic h ts m it dem

(6)

w irk lic h e n V a te r zu tu n h a t, fin d e n die d u n k le n E rfa h ru n g e n u n d b itte re n G efü h le d er H eld in ih r T ra u m sy m b o l.6

T ro tz d er p sy c h isc h e n H in d ern isse , die die Ic h -E rz äh le rin d arin stö re n , die E rin n e ru n g e n au s dem U n te rb e w u sstse in zu b e fö rd e rn , g e lin g t es ihr, in v e rsc h ie d e n e n F o rm e n das V e rg a n g e n e zu erinnern. A ls ein n o tw e n d ig e s M e d iu m fu n k tio n ie rt h ie r das E rzäh len . S ie g frie d J. S c h m id t b e m e rk t m it R ech t, d ass die O rg a n isa tio n sm u ste r des E rin n e rn s m it d en S c h e m a ta k o h ä re n te r E rz ä h lu n g e n stru k tu re ll v e rg le ic h b a r sind. E rin n e rn u n d E rz ä h le n k o o rd in ie re n sich g e g e n se itig .7 W e n n sic h fü r die H eld in die M ö g lic h k e it d er E rz ä h lu n g ö ffn et, b e d e u te t es, d ass b ei d ie se r G e le g e n h e it a u c h die E rin n e ru n g e n in d ire k te r o d er in d ire k te r W e ise zu m A u sd ru c k k o m m e n w e rd e n . D ie E rin n e ru n g e n n e h m e n im F a lle d e r P ro ta g o n istin v ersc h ie d e n e E rz ä h lfo rm en ein. S ie erlau b en , w ie d ies m it R e c h t A n d re a S to ll b em erk t, die F ra k tio n ie ru n g des zu E rz ä h le n d en . In d en E rin n e ru n g sp ro z e sse n d er F ig u re n fo rm ie rte n sic h die B ru c h stü c k e ein e r su b je k tiv e n W irk lic h k e itse rfa h ru n g u n d e b en diese E rin n e ru n g sp ro z e sse re fle k tie rten a u c h das je w e ilig e p sy ch isch e Z u sta n d sb ild d er P ro ta g o n iste n .8 A u f d e r E b e n e d e r E rz ä h lu n g b e d e u te t dies, d ass die Id e n titä t d er P ro tag o n isten , in d iesem F a lle d er Ic h -E rzäh lerin , k o n stru ie rt w ird .9

D ie K o n stru k tio n d er Id e n titä t b e z ie h t sic h je d o c h n ic h t n u r a u f die g a n z p riv ate, in tim e S p h äre, die o b en erw ä h n t w u rd e, b e rü c k sic h tig t w ird a u c h die E b en e des k o lle k tiv e n G ed äch tn isses. T ro tz des A n sc h e in s d er to ta le n In n e rlic h k e it des R o m a n s M a lin a g ib t es F ra g m e n te , die die jü n g ste o d er m y th o lo g isie rte V e rg a n g e n h e it b etre ffen . A u c h die E rin n eru n g en , die ein en T e il d e s k o lle k tiv e n G e d ä c h tn isse s d arstellen , sin d fü r die H eld in sc h w e r an s T a g e slic h t zu brin g en .

6 Steiger 1978:191. 7 Schmidt 1991:388. 8 Stoll 1992:251. 9 Schmidt 1991:389.

(7)

12 Jolanta Pacyniak

Es ist eine Störung in meiner Erinnerung, ich zerbreche an jeder Erinnerung. In den Ruinen war damals gar keine Hoffnung, das hat man einander eingeredet, nachgeredet, man hat es mit Darstellungen versucht von einer Zeit, die man die erste Nachkriegszeit nannte.10

D ie Ic h -E rz äh le rin z e rb ric h t a n ein er E rin n eru n g , die das S ch ic k sa l v ie le r ih rer Z e itg e n o sse n a u sm ach te, die b ew irk t, d ass sie a u f das P ro n o m e n „ ic h “ v e rz ic h te t u n d die F o rm „ m a n “ b e n u tzt. D ie S c h w ie rig k e ite n m it d er V e rg a n g e n h e it b e w irk e n je d o c h nicht, d ass die P ro ta g o n istin g ä n z lic h in ih rem E rz ä h lv o rh a b en sch eitert. S ie e rzäh lt w e ite r v o m d a m a lig e n sc h w a rz e n M a rk t u n d d an n sp rin g t sie a u f ihre eig en en , a k tu e lle n E rfa h ru n g e n m it d en w irtsc h a ftlic h e n P ra k tik e n v o n h e u te ü b er. Ih re E rin n e ru n g e n b ild en eine B asis fü r die g e g e n w ä rtig e n E rw äg u n g en , sie w irk e n b ei d er M ein u n g sb ild u n g u n d zu g le ic h b ei d er Id e n titä tsk o n stru k tio n m it. A u ch d er B ezu g zu r w e ite r e n tfe rn te n V e rg a n g e n h e it b leib t n ich t frei v o n d en Ü b e rle g u n g e n d er P ro ta g o n istin ü b e r p o litisch e u n d h isto risc h e Z u stän d e. B eze ic h n e n d ist die E rin n e ru n g an das „H aus Ö ste rre ic h “, d as h ie r m y th o lo g isie rte F o rm e n ein n im m t. E s g e h t n ic h t u m die k o n k re te n h isto risc h e n E re ig n isse , so n d e rn e h e r um die V o rste llu n g e n v o n ein em id y llisc h e n L an d . E s ist eh er ein B e k e n n tn is zu d er M itte le u ro p a u to p ie u n te r d er O b h u t Ö sterreich s. In ein em In terv iew , das sie ein e r Z e itu n g g ibt, sag t sie F o lg e n d e s:

Am liebsten war mir immer der Ausdruck das Haus Österreich, denn er hat mir besser erklärt, was mich bindet, als alle Ausdrücke, die man mir anzubieten hatte. Ich muss gelebt haben in diesem Haus zu verschiedenen Zeiten, denn ich erinnere mich sofort, in den Gassen von Prag und im Hafen von Triest, ich träume auf böhmisch, auf windisch, auf bosnisch, ich war immer zu Hause in diesem Haus und, außer im Traum, in diesem geträumten Haus, ohne die geringste Lust, es noch einmal zu bewohnen, in seinen Besitz zu gelangen, einen Anspruch zu erheben, denn die Kronländer sind an mich gefallen, ich habe abgedankt, ich habe die älteste Krone in der Kirche Am Hof niedergelegt.11

Im F a lle d e r Ic h -E rz äh le rin sie h t m an ein g a n z p e rsö n lic h e s V e rh ä ltn is z u r G e sch ich te. D e r P ro z e ss d er Id e n tifik a tio n m it der

10 Bachmann 2004:261-262. 11 Bachmann 2004:98.

(8)

m y th o lo g isie rte n V e rg a n g e n h e it ist b e i ih r w e it fo rtg e sc h ritten . D ie P ro ta g o n istin h at so g a r den E in d ru ck , d ass sie d iese Z e ite n m iterleb t h a b e n m u sste. S ie v e rste h t G e sc h ic h te a u f ein e g a n z p e rsö n lic h e A rt u n d W e ise u n d sie b a u t ihre Id e n titä t a u f d e r G ru n d lag e d er m y th o lo g isie rte n V o rste llu n g v o m „H au s Ö ste rre ic h “. D ieses in d iv id u a lisie rte V e rstä n d n is d er G esc h ic h te w e ic h t v o m o b je k tiv e n E rz ä h le n d er G e sc h ic h tssc h re ib u n g ab, in d er re k o n stru ie rte F a k ten d a rg e ste llt w e rd en . D a s w isse n sc h a ftlic h e H era n g e h e n a n die G e sc h ic h te sc h lie ß t n ich t e in e M a n ip u la tio n d er V e rg a n g e n h e it z.B . d u rch die g e g e n w ä rtig e n p o litisc h e n V e rh ä ltn isse aus, ab e r es w ird o ffiz ie ll als em o tio n slo s, also o b je k tiv g eseh en .

D ie se s V e rstä n d n is d er V e rg a n g e n h e it v e rk ö rp e rt M alin a, ein A n g e ste llte r im H e eresm u seu m . S c h o n se in B e ru f w e ist a u f ein b e stim m te s V e rstä n d n is der G e sch ich te hin. E r ist in ein em M u seu m an g e ste llt u n d au s d ie se r T a tsa c h e k an n m a n fo lg ern , d ass er das G e d ä c h tn is u n d die G e sch ich te a n d e rs als die P ro ta g o n istin sieht. M a lin a ste h t fü r d en B e g riff des „ u n b ew o h n ten G e d ä c h tn isse s“, w ie ih n A ssm a n n fo rm u liert. D a s „u n b ew o h n te G e d ä c h tn is“, o d er a n d ers n o c h S p e ic h e rg e d ä c h tn is, ist lo sg e lö st v o n ein em sp e z ifisc h e n T räg er, tre n n t ra d ik a l V e rg a n g e n h e it v o n G e g e n w a rt u n d Z u k u n ft ab, in te re ssie rt sic h g le ic h fü r alle F ak ten , e rm ittelt W a h rh e it u n d su sp e n d ie rt d ab e i W e rte u n d N o rm e n .12 A u f d e r a n d e re n S eite steh t das „b ew o h n te G e d ä c h tn is“, a n d e rs d as F u n k tio n sg e d ä c h tn is g en an n t, u n d dies v e rk ö rp e rt w ie d e ru m die Ich -E rzäh lerin . D a s „b ew ohnte G e d ä c h tn is“ ist m it ein em T rä g e r v e rb u n d e n , d er ein e G ruppe, eine In stitu tio n o d er ein In d iv id u u m se in k ann, es v e rfä h rt selek tiv , indem es d ie se s e rin n e rt u n d je n e s v e rg isst, u n d es v e rm itte lt W erte, aus d en e n sic h ein Id en titä tsp ro fil u n d H a n d lu n g sn o rm e n e rg e b en .13 E s ze ig t sic h ein e O p p o sitio n im V e rstä n d n is des G e d äch tn isses, au s der m a n a u c h a u f die an d e re V o rste llu n g v o n E rin n e ru n g e n sc h lie ß e n kann. D ie se r G eg en satz , die sic h tb a re O p p o sitio n zw isc h e n d er Ic h ­ E rz ä h le rin u n d M a lin a fü h rt zu M issv e rstä n d n isse n z w isc h e n b eid en

12 Assmann 1999:133. 13 Assmann 1999:133.

(9)

14 Jolanta Pacyniak

P ro tag o n iste n . D a b e i m u ss m a n je d o c h b erü c k sic h tig e n , d ass M alin a in d er F o rsc h u n g a ls d er m ä n n lic h e D o p p e lg ä n g e r d e r H e ld in b e z e ic h n e t w ird .14 D iese b e id e n A u ffa ssu n g e n v o n G e d ä c h tn is fu n g ie re n g leic h zeitig , d as b e d e u te t je d o c h n ich t, d ass sie fried lich n e b e n e in a n d e r ex istieren , g a n z im G eg en teil, sie sin d ein G ru n d für die M ein u n g sv e rsc h ie d e n h eite n zw isc h e n d en b e id e n P ro tag o n isten . Ihre U n stim m ig k e ite n re su ltie re n au s zw e i E rz ä h lw e ise n u n d zw ei k o n trä re n Id e n titä tsb e g riffen , die fü r z w e i en tg e g e n g e se tzte E rin n e ru n g sfo rm e n ste h e n .15 D e r D ra n g zu m o b je k tiv e n F e stste lle n d e r F ak ten , d er M a lin a dazu b ew eg t, d ass er b eim E rz ä h le n der P ro ta g o n istin im m er w ie d e r ihre In k o n se q u e n z e n in d en E rin n e ru n g e n zu fin d e n tra ch tet, fü h rt dazu, d a ss die Ic h -E rz äh le rin sch lie ß lic h v erstu m m t.

Malina unterbricht mich, er schützt mich, aber ich glaube, sein Beschützenwollen führt dazu, dass ich nie zum Erzählen kommen werde. Es ist Malina, der mich nicht erzählen lässt.16

D ie s h ä n g t d am it z u sam m en , d ass d as E rz ä h le n d er E rin n e ru n g e n für die P ro ta g o n istin ein e n P ro zess d er Id e n titä tsfin d u n g b ed eu tet. Im u n d d u rch das E rz ä h le n w ird die Id e n tität d er P ro to ty p e n eb en so w ie die Id e n titä t des E rz ä h le rs k o n stru ie rt.17 M it d er S tö ru n g des freien E rz ä h lflu sse s w ird das sp ra c h lic h e V e rn ic h te n d er P ro ta g o n istin e in g e leitet. S ie v e rsu c h t, d u rch das H e rv o rh o le n d er E rin n e ru n g e n zu sic h se lb st zu g ela n g en , w a s ihr je d o c h n u r te ilw e ise g e lin g t; je d e n f a lls ist es sc h w e r h era u sz u fin d e n , ob die H eld in am E n d e zu alle n v e rb o rg e n e n E rin n e ru n g e n k o m m t, ob sie das „ w ied erg efu n d en e Ic h “18 e rreich t. D ie E rin n e ru n g e n k o m m e n je d o c h b lo ß im P ro zess des E rz ä h le n s z u sta n d e. D a s E rz ä h lv o rh a b e n w ird ge stö rt. D ie S tö ru n g k o m m t in d er P erso n v o n M a lin a zu m V o rsch ein , o b w o h l das m ä n n lic h e P e n d a n t d er Ic h -E rz äh le rin allem A n sc h e in n a c h die

14 Steiger 1978:230. 15 Stoll 1992:251. 16 Bachmann 2004:265. 17 Schmidt 1991:389. 18 Steiger 1978:237.

(10)

v e rsc h w ie g e n e n E rin n e ru n g e n d er P ro ta g o n istin an s T a g e slic h t b rin g e n w ill. D as P ro b le m lieg t in d en u n te rsc h ie d lic h en E rin n e ru n g sfo rm e n , die b eid e v e rw e n d e n . Z u m S c h lu ss fin d et die Ich­ E rz ä h le rin k e in e n Z u g a n g zu ih ren E rin n eru n g en , ihre V e rg a n g e n h e it s c h e in t a llm ä h lic h zu v e rsc h w in d e n . Z u e rst k an n sie ih re p e rsö n lich e n S ach e n , v o r allem K le id u n g stü ck e , n ic h t fin d en , all die D in g e, die sie im L a u fe ih re s L e b e n s a n g e sa m m e lt hatte. D an n v e rsc h w in d e t sie ganz, in d em M a lin a ihre E x iste n z v o r Iv an v e rle u g n e t. S ie w ird im E rz ä h le n ih re r G e sc h ic h te u n d ih rer E rin n e ru n g e n g estö rt, w a s den Id e n titä tsv e rlu st n a c h sic h zieht.

Literatur Quellentext

Bachmann, Ingeborg (2004): Malina. Frankfurt am Main: Suhrkamp Verlag. Sekundäre Literatur

Assmann, A. (1999): Erinnerungsräume. Formen und Wandlungen des Kulturellen

Gedächtnisses. München: Verlag C.H. Beck.

Schmidt, J. S. (1991): Erzählen-Erinnern-Identität. In: Assmann, A., Harth D. (Hg.):

Mnemosyne. Formen und Funktionen der kulturellen Erinnerung. Frankfurt am

Main: Fischer Taschenbuchverlag, S. 379-393.

Steiger, R. (1978): Malina. Versuch einer Interpretation des Romans von Ingeborg

Bachmann. Heidelberg: Carl Winter Universitätsverlag.

Cytaty

Powiązane dokumenty

gehenden Überschneidungen zwischen ihren und Bachmanns Frage- stellungen und Erkenntnis sollte man sich keinesw egs w undern: es ist schon faist ein Gemeiiiiplatz,

W ildermuths destruktives Streben nach einer neuen Sprache verliert sich im Detail, das die höchst komplizierte V erflechtung der W irklich- keit w iedergeben soll,

Warto również w tym miejscu stwierdzić fakt, że jeżeli USA osiągają wzrost gospodarczy (x > 0) to wcale nie oznacza to, że sytuacja ekonomiczna jest pozytywna i

Da nun der Apostolat der Laien in nichts anderem besteht als in den Funktionen, die sie in der Kirche und als Christen in der Welt haben, gibt es auch

Wywierają one także coraz większy wpływ na kształtowanie się międzynaro- dowej polityki ekonomicznej, co jest równoznaczne z relatywnym spadkiem roli oraz znaczenia

Równie interesująco wypadają rozdziały o auxilia Th racum w działaniu: na wojnie (Th e Dynamics of the Th racian Regiments, s. W drugim przypadku chodzi o

W literatu­ rze przedmiotu wskazuje się, że Weberowska definicja państwa odwołująca się do przemocy staje się coraz bardziej przestarzała, „coraz częściej

Sie lassen sich auch nicht in die Triebe des Letzteren hineinzwingen und falls es jemandem doch gelingen sollte, da sie hinein zu bekommen, erlebt e r seine