Janusz Czerny
Wyzwania edukacyjne w świetle
raportu "Grupy Wrighte a"
Nauczyciel i Szkoła 1-2 (18-19), 25-30
Wyzwania edukacyjne w świetle raportu
„Grupy Wrighte’a”
W prow adzenie
W dobie obecnej sporządza się na zlecenie rozm aitych agend rządow ych bądź instytucji opiniotw órczych szereg raportów tak dla celów czysto badaw czych ja k i pragm atycznych. W niniejszym opracow aniu chciałbym przedstaw ić jed en z ta kich przypadków raportu tzw. „G rupy W rig h te'a” - będący św ietną ilustracją p ro cesu, który obrazuje ja k depram iczny rozwój nauki dokonuje się w e współczesnym świecie. R aport „G rupy W rig h te'a” zasługuje na uw agę jeszcze z innych w zglę dów. Został on sporządzony n a zlecenie zarów no U N E SC O ja k i rządu Stanów Z jednoczonych jednocześnie co się na ogół rzadko zd arza1.
Po co i w jak im celu sporządza się raporty? S łużą one rozm aitym celom . N ajczę ściej chodzi przede w szystkim o cele badaw cze. Ponadto chodzi też o uzyskanie inform acji w jakiej kondycji znajduje się jakaś dziedzina życia społecznego, gospo darczego czy praktycznego. Takie raporty orientują też czy w jakiejś dziedzinie panuje regres czy postęp. Jakie je s t tem po rozw oju danej gałęzi w iedzy? C zy w ar to w jak ąś dziedzinę życia inw estow ać? Jakie są osobliw ości danej dziedziny p od legającej raportom ? S ą to bardzo w ażne inform acje, bez których grem ia rządzące czy establishm ent działałyby dosyć przypadkow o.
R aport, a raczej jeg o fragm ent, o którym chcę m ów ić dotyczy obszaru św iato wej nauki n a przestrzeni ostatnich 30 lat, a ściślej m ów iąc od lat 70. do końca lat 90. X X wieku.
O d razu m uszę pow iedzieć, że raport nie je st kom pletny. N ie obejm uje on p ew nych rejonów św iata takich ja k kraje arabskie. Pom ija też pew ne państw a głębo kiej Azji, Indochin czy Afryki. N a ogół obejm uje on sw ym zasięgiem tak zw any szeroko rozum iany „Z achód” przy czym w ten „Zachód” w łączona je st na p rzy kład Rosja. C hodzi tu raczej nie tylko o „Zachód” w sensie geograficznym , co raczej o obszar kulturow o-cyw ilizacyjny. R aport obejm uje tylko pew ne obszary nauki głów nie kształcenia w yższego i tw órczości badaw czej. M arginalnie nato m iast traktuje naukę szkolną czy procesy dokształcania albo tak zw anego p rze kw alifikow ania. W tym sensie raport nie daje kom pletnego obrazu procesów edu kacyjnych jak ie dokonują się aktualnie na świecie. Sporządzanie tego typu
rapor-tó w je st dużym przedsięw zięciem organizacyjnym , finansow ym i je s t niezm iernie czasochłonne. R aport „G rupy W rig h te'a” był opracow yw any około 6 lat. W skład tego zespołu badaw czego w chodziło około 152 przedstaw icieli różnych państw św iata i różnych dziedzin nauki2. W tym opracow aniu nie będę charakteryzow ał całości raportu, który liczy ponad 800 stron, a jed y n ie ograniczę się św iadom ie do w ybranych tylko jeg o bardzo w ąskich fragm entów, które u św iadam iają rozm iary i dynam ikę tego - co dzieje się w światowej nauce. M im o, że m oje inform acje są bardzo fragm entaryczne to jed n ak szokują one głów nie środow isko pedagogów. D ane zaskakują sw o ją sk alą i niespotykaną w dziejach ludzkości dynam iką. Są „education w arning” dla św iata pedagogów, ja k m ów i jed en z ekspertów tej grupy - Frank Całlem an.
Rozwój światowej nauki w świetle wybranych wskaźników
raportu „Grupy Wrighte'a”
Jak ju ż nadm ieniałem wcześniej raport "Grupy W righte'a" liczy ponad 800 stron. Ja, dla celów tego opracow ania przytoczę bardzo m aleńki fragm encik tego rapor tu, lecz na tyle w ym ow ny dla środow isk pedagogów , że będzie stanow ił on w zasadzie „credo” - tego co chcę w tym szkicu przekazać.
Przedstaw ię obecnie parę w skaźników obrazujących dynam ikę i rozwój nauki w dzisiejszym świecie.
W ybrane dane liczbow e z raportu tzw. „G rupy W rig h te 'a ”
1970 1980 1990 l. Ilość szkól w yższych,
collegów i szkól średnich
57,3 tys. 84,7 tys. 1.233 tys.
2. ilość instytutów naukow ych 745,2 tys. 809,5 tys. i, 112 tys. 3. Liczba kształcących się osób 158 min 187,3 min 345,1 min 4. Ilość dysertacji 57 tys. 86 tys. 203 tys. 5. Pism a i periodyki naukow e 12,3 tys. 16,7 tys. 24,1 tys. 6. Ilość konferencji, sym pozjów
i kongresów naukow ych
22,4 tys. 36,8 tys. 69,1 tys.
7. Ilość referatów i odczytów naukow ych
131 tys. 194 tys. 267 tys.
8. Liczba uczestników różnych form szkolenia, w tym i bezrob.
98 min 167 m in 400 min
9. Ilość w ydaw nictw naukow ych i ośw iatow ych
14 ly». 16,7 tys. 28 tys.
10. Liczba inform acji naukow ych ogłoszonych drukiem lub w Internecie
Z podanych tu w ybranych danych liczbow ych „G rupy W rig h te'a” w ynika, że czasy L eonarda da Vinci m inęły bezpow rotnie. Już dzisiejszy człow iek nie je st w stanie zapanow ać nad całością inform acji naukow ej, a często traci też kod orien tacji w zasadniczych kw estiach edukacyjnych. To ju ż nie zalew, ale inw azja infor m acji naukow ej by nie pow iedzieć żartobliw ie „pandem ia”3.
Chciałbym dla ciekaw ości pow iedzieć, że rów nolegle z raportem „G rupy W righ te 'a ” pow stał też tzw. R aport B usha (ale nie prezydenta). R aport M ichaela B usha pow stał na zam ów ienie rządu U SA i odnosi się do życia naukow ego tylko na tere nie Stanów Zjednoczonych4. Pow stał on dla potrzeb resortu edukacji Stanów Zjed noczonych. Jest rzeczą zrozum iałą, że za tym i raportam i b ęd ąpow staw ały w przy szłości kolejne edycje.
R aport W righte'a zaw iera też ciekaw e i w ażne inform acje na tem at tak zw ane go zjaw iska - deaktualizacji wiedzy. Z raportu tego w ynika, że w latach 70. w iedza naukow a deaktualizow ała się co 10 lat. W latach 80. co 8 lat. A le ju ż w latach 90. co 5 lub 4 lata. To bardzo w ażna inform acja dla pedagogów. W praktyce oznacza to, że absolw ent opuszcza zakład kształcenia nieco „spóźniony” w stosunku do św iatow ych standardów.
N ic zatem dziw nego, że absolw enci w szelkich typów kształcenia m u szą zaraz po swojej edukacji podejm ow ać d alszą naukę na tak zw anych kursach specjali stycznych głów nie kom puterow ych, językow ych, m arketingow ych bądź bizneso wych. To natychm iastow e ksztłacenie dow odzi, że m acierzyste zakłady kształce nia nie dały nowoczesnej w iedzy naszem u absolwentow i. Rodzi to u niego frustra cję i rozczarow anie, iż nie je s t on należycie przygotow any do natychm iastow ego podjęcia życia zaw odow ego. Po prostu brak m u często w iedzy aktualnej.
Wyzwania dla pedagogów
Inw azja inform acji naukow ej w dzisiejszym świecie. N iebyw ały w zrost postępu badaw czego i radykalny przyrost w iedzy zm usza uczonych do ogólnej rew izji m e tod nauczania i kształcenia. W ym usza też zam iany treści oraz program ów naucza nia. Rodzi potrzebę przeorientow ania propozycji czyli zm ian „strukturalnych” w doborze problem atyki kształcenia5.
Pew ne aspekty tej problem atyki przedstaw iłem w m oich m ateriałach na Ogól- no-Polskiej K onferencji w K ielcach w 2002 roku. M iałem w tedy okazję przedsta w ić pew ne propozycje w zakresie m odyfikacji procesu kształcenia w kontekście ofensyw y m yśli badaw czej w e w spółczesnym świecie.
Przypom nę tu pew ne propozycje, które tam w ów czas w ypow iedziałem . Postuluję, aby zm ienić procedurę publikow ania podręczników szkolnych, skryp tów czy podręczników akadem ickich. N a czym owe zm iany m a ją polegać?
podręcznik pow inien być redagow any przez specjalistów, ekspertów danej gałęzi wiedzy. Praktyków, a w ięc czynnych nauczycieli oraz m etodologów. Skończyła się epoka kiedy dobry podręcznik pisał: „K ow alski”, „M alinow ski”, czy jeszcze ktoś inny. W Stanach Zjednoczonych podręcznik dla celów edukacyjnych je st czę sto udziałem trzech, czterech, a naw et sześciu autorów. W ynika z tego, że jed en człow iek nie m oże w cielać się dzisiaj w kom petencje Leonarda da Vinci.
Zm ianie m u szą ulec też treści oraz program y nauczania. O becnie około 86 pro cent m ateriału program ow ego dotyczy w iedzy z przeszłości. Zaledw ie niecałe 10 do 12 procent w iedzy m a charakter w iedzy aktualnej. Ten stan rzeczy trzeba zm ie nić oczyw iście na korzyść w iedzy dzisiejszej po to, aby nasz absolw ent nie był zaskoczony przez św iat w spółczesnych zdobyczy. Dzisiaj 87 procent absolw en tów m usi zaraz po ukończonym kształceniu dalej się kształcić - bow iem uczelnia nie w yposażyła go w należytą, ak tualną w iedzę. A bsolw ent posiada na ogół w ie dzę historyczną, a nie aktualną. W m ojej ankiecie ja k ą przeprow adziłem w śród studentów różnych ośrodków akadem ickich tylko 0,7 procent odpow iedziało p o praw nie na pytanie: „co to są a trak to ry i czym zajm uje się teoria chaosu?”, „co to są toposy?” . Około 99,3 procent absolw entów nie m iała o tych spraw ach żadnego pojęcia. To w łaśnie jed en z przykładów tak zwanej edukacji skostniałej, w której to, co było je st w ażniejsze od tego, co jest. N ikt nie twierdzi, że w iedza historyczna, czy tradycja s ą bezw artościow e. A le nie m oże być tak, że absolw ent zna dobrze pracę tranzystorów czy lam p elektronicznych nie m ając żadnego pojęcia o ukła dach cyfrow ych lub św iatłow odach. N ie m oże być tak, że absolw ent odróżnia dopełnienia dalsze od bliższego, nie m ając pojęcia o zależnościach zdań lub co oznaczają takie pospolite skróty jak: C N N , HIV, BSE, A ID S, U N ESC O , FAO itd. To w łaśnie przykład starośw ieckiego nauczania.
W now oczesnej edukacji akcent m usi padać n a kw estie fundam entalne i aktual nie doniosłe. M otyw i kontekst „B itw y pod G runw aldem ” m usi być w ażniejszy od daty tej bitwy. Idee dzieła literackiego czy poezji m u szą być w ażniejsze od dom y słu: „co autor chciał przez to pow iedzieć?” .
Thony Sherm an, je d e n z uczestników grupy raportu W righte'a pow iedział, że około 40 procent przekazywanej w kształceniu w iedzy jest: Em ptyknow ledge (wie dzy pustej). N ajw yższy czas aby to zm ienić, to znaczy odw rócić te proporcje. H istoria i tradycja są niew ątpliw ie w ażne w ogólnej strategii nauczania. A le ich w ażność nabiera w artości dopiero wtedy, kiedy zw iąże się j ą ze w spółczesnością. W przeciw nym razie tradycja i historia stają się m artwe.
N ależy też pam iętać o zjaw isku deaktaulizacji wiedzy. Pedagodzy m u szą się z tym zjaw iskiem uporać. N ależy dokonać swoistej redukcji treści nauczania i nie dopuszczać do tak zw anej: „recydyw y edukacyjnej” . W iele treści nauczania, na przykład z literatury, m atem atyki, fizyki, biologii w ykładana je st w szkole podsta wowej i średniej, bądź wyższej. To istna strata czasu. N auka św iatow a i uczeni
śpieszą się coraz bardziej. Pedagodzy też m uszą się „spieszyć” . Spieszyć - to zna czy akcent położyć na kw estie o zasadniczym znaczeniu. Szczegóły pom inąć. Uczelniom i szkole doszli „konkurenci”. N iektóre program y i doniesienia edukacyj ne serw ow ane przez m ass-m edia sw oim poziom em m erytorycznym , dydaktycz nym oraz ilustracyjnym deklasują zajęcia szkolno-akadem ickie. N a Zachodzie pre stiżowe rozgłośnie radiow e czy stacje telew izyjne n adają regularnie program y edu kacyjne z udziałem najw iększych autorytetów św iata nauki, w tym rów nież laure atów N agrody N obla. U nas w m ass-m ediach ciągle dom inuje ideologia i polityka lub tania rozryw ka. Słynne na całym św iecie program y edukacyjne ja k na przy kład: „D iscovery channel”, czy „N ational geographic”, „Planet” stanow ią pochod nie w iedzy o świecie. N asza rodzim a telew izja czegoś podobnego się jeszcze nie dopracowała. N asze m ass-m edia ciągle sąjesz cze na usługach środków do czysz czenia i prania, biżuterii oraz Danonów. O nauce ciągle cicho. O czyw iście ten stan trzeba także zm ienić.
W szystkie ugrupow ania polityczne zarzekająsię, że edukacja to rzecz dla narodu arcyw ażna, ale na słow ach niestety się kończy8.
Sądzę też, że należałoby p o lsk ą edukację „um iędzynarodow ić” . W ięcej konfe rencji dla szkół, nauczycieli, dyrektorów wszystkich szczebli. W ięcej w ym iany do św iadczeń. W ięcej w yjazdów za granicę. N ależałoby pom yśleć o utw orzeniu p i sm a edukacyjnego o charakterze europejskim .
Środow iska pedagogów nie m ają z praw dziw ego zdarzenia pism a o zasięgu kra jow ym czy m iędzynarodow ym , które upow szechniłoby postulaty oraz osiągnięcia
światowej czy rodzim ej pedagogiki. S ą to zadania na n ajbliższą przyszłość9. Dane liczbow e grupy W rig h te'a to tylko pretekst, za którym k ry ją się w ażne w yzw ania dla środow isk pedagogicznych i tych, którzy ośw iatą kierują, a w ięc są za nią odpowiedzialni.
Jestem przekonany, że w dziedzinie edukacji pole dla w szelkich innow acji je st nieograniczone. Propozycje, które tu przedstaw iłem są zaledw ie nam iastką rysują cych się m ożliw ości10. T rzeba zw iększyć udział rzesz nauczycielskich i kadry b a dawczej w inicjatyw ach edukacyjnych. Jak dotychczas nauczyciele są drętw ym w ykonaw cą dyrektyw odgórnych to znaczy centralnej adm inistracji szkolnej, tak zw anego nadzom pedagogicznego. To bardzo zadaw nione kanony pracy, które św iat Zachodu daw no zarzucił.
Przypisy
1. B ardziej szczegółow e dane i kom entarze do raportów „G rupy W rig h te'a” czy B usha zaw iera praca Franka A shalla pod tytułem : Turnings o f science - disco veries" C am bridge Univ. Press 1999, oraz: niektóre num ery A m erican Scien ce (19999, 2000, 2001).
2. F. A shall, tam że, s. 94.
3. C hodzi o to, że takiej dynam iki rozw oju nauki dotąd nie notow ano. 4. F. A shall, tam że, s. 98.
5. Bliżej om aw iam te zagadnienia w m oim opracow aniu pt.: H um anizacja w spół czesnej edukacji. K onferencja nt. F ilozofia w nauce. K ielce, w rzesień 2002.
6. Tak, j ak w przypisie nr 5.
7. O czyw iście to są obliczenia bardzo przybliżone. O dnoszą się one do nauk, któ re się szybko rozw ijają. N a ogół nie do ty czą hum anistyki.
8. Chodzi nie tylko o centralne ośrodki radiowo-telewizyjne, ale jednocześnie ośrod ki regionalne.
9. C hodzi o w ym ianę spostrzeżeń, dośw iadczeń i m yśli teoretycznej w środow i skach nie tylko zaw odow ych pedagogów teoretyków , ale także praktyków . 10. M yślę, że za m ało w kw estie innow acji pedagogicznych w ciągnięci są czynni
