R O C Z N I K I H U M A N I S T Y C Z N E T o m X L V III-X L IX , zeszyt 7 - 2000-2001 H A L I N A W Ą T R Ó B S K A G d a ń s k P A T E R Y K K IJ O W S K O -P IE C Z E R S K I Z X V III W IE K U - N IE Z N A N Y I O D M IE N N Y (Z E Z B I O R Ó W K A T E D R Y S L A W I S T Y K I U G , S Y G N . III 1 S)
Kiedy prof. Ryszard Łużny 28 lat tem u przygotow yw ał wraz z prof. W ik torem Jakubowskim antologię literatury staroruskiej (LITERA TURA), prze znaczył w niej oczywiście i m iejsce dla Pateryka K ijow sko-Pieczerskiego. Krótki ruski tekst z Pateryka (O M arku Pieczerniku) przytoczony został, jak podano, za antologią rosyjską wydaną w 1952 roku (LITERA TURA, s. 70) i to on właśnie został przetłum aczony przez autorów polskiej antologii. We wstępie do tekstu Łużny i Jakubowski podają bardzo skrom ną inform ację o drukowanych egzem plarzach Pateryka, przytoczę więc tu j ą w całości:
[...]; powstały w ten sposób Paterik zyskał sobie na Rusi w ciągu wieków olbrzymią popularność.
Wzmocniło j ą jeszcze ogłoszenie zbioru drukiem w wieku XVII, najpierw w wersji polskiej w przeróbce Sylwestra Kossowa (Paterikon abo Żyw oty śś.
Ojców Pieczerskich..., Kijów 1635; wydawca-redaktor poszedł tu za wzorem ów
czesnej polskiej tradycji literackiej, wykorzystując Piotra Skargę i historyków polskich), a w roku 1661 w redakcji „rusko-słowiańskiej” (LITERATURA, s. 69).
Zainteresowania naukowe prof. Ryszarda Luźnego nie objęły K ijowsko- -Pieczerskiego Pateryka, mimo że dzieło to z wielu pow odów m ogło znaleźć się w obszarze jego badań naukowych. Był w szak prof. Łużny, m iędzy inny mi, w iceprzewodniczącym M iędzynarodow ego Tow arzystw a Studiów Ukrai- nistycznych, powołanego w czerwcu 1989 roku na konferencji w N eapolu (UKRAINIAN). Owszem, prof. Łużny przytaczał w antologii z 1988 roku teksty z Pateryka (OPOW IEŚĆ), sw oją uw agą obdarzył jednak w ersję polsko języczną Pateryka autorstwa Sylwestra Kossowa (KIJOW SKI), jem u pośw ięcił biogram w Polskim słowniku biograficznym oraz notkę w Literaturze polskiej - przew odniku encyklopedycznym.
D ociekliw ości Profesora zabrakło i to jest to, co odczuwa dziś pisząca te słowa. W ielka szkoda, że prof. Łużny nie spojrzy ju ż swym wnikliw ym i ży czliwym okiem na prezentow any tu nieznany i odmienny Pateryk Kijowsko- Pieczerski.
N iniejsza publikacja prezentuje Pateryk Kijowsko-Pieczerski znajdujący się od w rześnia 1997 roku w zbiorach Katedry Slawistyki Uniwersytetu Gdań skiego z sygnaturą III 1 s, nabyty od osoby prywatnej. (W tym m iejscu nale żą się słowa podziękow ania dla dziekana W ydziału Filologiczo-Historycznego UG, prof. Jana Iluka, który sfinansował ze środków W ydziału ten cenny zakup dla K atedry Slawistyki.)
Egzem plarz Pateryka jest księgą drukowaną w Ławrze Kijowsko-Pieczer- skiej na papierze czerpanym , nie wcześniej, niż w roku 1747 lub może kilka lat później. Zaw iera 247 kart in fo lio (2°) (1 nienum erowana +10+11+209+1 nienum erow ana +15) o rozm iarze 20, 3 x 31, 3 cm. Brakuje karty pierwszej, z tytułem i m iejscem oraz datą druku, a także jednej karty papierowej w yklej ki, tej połączonej z kartą, która przyklejona jest do wewnętrznej strony drew nianej okładziny górnej. W ewnątrz księgi brak jest jedynie ok. '/ 4 części karty
158.
Oprawę księgi stanowi okładzina z desek obciągniętych skórą cielęcą. Na skórze dolnej deski w ytłoczona jest krata skośna o trzech liniach i pustych polach. N a skórze w ierzchniej deski wytłoczono radełkiem bordiurę z orna m entu kw iatow ego. W każdym rogu wyciśnięto m ałym tłokiem bukiecik z trzech kwiatów. Dwa rzędy drobniutkiego ornam entu roślinnego tłoczonego radełkiem tw orzą ramę. W ewnętrzne rogi ram y wypełnia ornament kwiatowy wytłoczony plakietą. W przestrzeniach pom iędzy tymi narożnikam i wyciśnięto tłokiem cztery nieduże ornam enty wiciowe. Pięć tych samych ornam entów um ieszczono też pionow o pom iędzy garbikam i na grzbiecie księgi. Pośrodku ram y w skórze górnej okładziny um ieszczono wytłoczony plakietą medalion z w izerunkiem M atki Boskiej tronującej z Dzieciątkiem na kolanach i w oto czeniu dwóch postaci stojących sym etrycznie po obu stronach tronu (Sacra Conversatione). Dość dobrze widoczne zarysy w ytłoczonych postaci, to z le wej - przew ielebny Antoni Pieczerski, zaś z prawej - przew ielebny Teodoz- ju sz Pieczerski. Jest to w izerunek różniący się nieco od znanego wizerunku M atki Boskiej Pieczerskiej z około 1288 r. W ytłoczenia m edalionu i orna m entów środkowej ram y noszą w yraźne ślady złocenia.
W górnej desce oprawy zachow ane są obie m etalowe części klam er z ot worami klam row ym i, jednakże klam er w dolnej desce nie ma - pozostał ślad ich um ieszczenia w postaci rozerwanej w tych m iejscach skóry. Uchylenie
skóry uwidacznia przyklejone do deski pod skórą kawałki papieru z cyrylicki- mi drobnymi ręcznie pisanym i literami.
Stan ogólny księgi - bardzo dobry - z uszkodzonym w niew ielkim stopniu grzbietem, nosi ślady XIX i XX -w iecznych (z początku w ieku) zabiegów konserwacyjnych: dość liczne podklejenia rozerw anych kart, niestety papierem zasłaniającym m iejscami treść, równe przycięcie kart od góry, w idoczne np. na karcie 107, 148 i od 226 do końca, przycięcie od dołu w idoczne właściw ie jedynie na karcie 4.
Paginacja księgi um ieszczona jest u góry z prawej strony karty. U dołu karty pośrodku um ieszczone są sygnatury literow e składek. N a każdej stronie znajduje się nagłówek danego rozdziału i 32 wiersze tekstu. 10 w ierszy tekstu daje wysokość 86 mm. Na stronach 12-21, 95, 108, 132, 184-185, 209-213, 226 druk jest mniejszy, po 44 wiersze, a 10 wierszy tego tekstu daje w yso kość 63 mm. Od strony 228 do końca tekst pisany jest w dwóch kolum nach, drukiem jeszcze drobniejszym: 46 w ierszy na stronę. Tekst na stronach um ie szczony jest w ramkach liniowych, przy czym zew nętrzny i górny brzeg strony m ają po dwie linie, tworzące pola na glosy i odnośniki, u góry zaś na nagłówek (żywą paginę) i paginację.
Strony księgi, to: 1 karta z czerwonym i tytułam i i inicjałam i, nienum ero- wana, 10 kart rozpoczynających się w inietą i num erow anych kolejno od Ї do T, 11 kart również numerowanych od Ї do її, 209 kart num erow anych kolejno od 1 do Q£, 1 karta nienum erowana z ryciną na stronie verso, 15 kart num e rowanych kolejno od i do fi, jed n a karta wyklejki.
Zdobienia księgi to zastawki, czyli winiety, końcówki, czyli finaliki, oraz inicjały i ryciny, wykonane w technice drzew orytniczej. W iniet rozpoczynają cych rozdziały jest 14 z 12 klocków (dwa razy nastąpiło pow tórzenie 2 w i niet), zaś fm alików - 41, do których użyto 17 klocków (po kilka odbić z je d nego klocka i kilka odbić jednorazow ych). Inicjały tylko na karcie pierwszej są czerwone, natom iast w tekście księgi - w yłącznie biało-czarne. W szystkich inicjałów jest 63 i każdy um ieszczony jest w kw adratow ym polu z tłem ro ś linnym.
W spaniale prezentują się w księdze drzew oryty przedstaw iające opisyw ane w Pateryku osoby i zdarzenia. Każda z tych rycin, których jest w księdze 43, wykonana jest w wielkości połowy karty. N a rycinie, na s. 214, przedstaw ia jącej N estora znajduje się liczba 1745 (zob. il. 7) - być m oże jest to rok
sporządzenia, odnowienia klocka drzew orytniczego. Na tej w łaśnie podstaw ie powstaje przypuszczenie o roku druku księgi - nie wcześniej niż w roku
1745: Na niektórych rycinach w idnieją monogramy, np. na s. 2: і: ф:, na s. 23 i 200 verso - филипсгъ к:, na s. 116 - С'.ї na s. 126 verso, 133, 152, 158, 171, 179, 205 - ї : с:, 1 9 4 - і : i:. Ostatnia rycina, 44-ta, znajdująca się na karcie 227 verso jest całostronicow ym m iedziorytem , przedstaw iającym Matkę B oską Orantkę otoczoną 65 gwiazdam i, w które wpisano num ery i imiona osób - ihum enów i archim andrytów Ławry. Zw ierciadła gwiazd 64 i 65 są puste. Na tej rycinie w prawym dolny rogu um ieszczony jest monogram autora - MA: CM 3 .
Na niektórych kartach znajdują się odręczne notatki sporządzane przez kilka osób, w różnym okresie, do XIX wieku, skoropisem południow o-za- chodnioruskim (X V II-X VIII w.) i rosyjskim o kupnie księgi i jej cenie. Są też XIX i XX -w ieczne (z początku wieku) zapisy cyframi arabskimi (ołów kiem i atram entem ) przeliczanych dat.
Pierw sza zachow ana karta księgi (zob. il. 1), nienum erowana, jedyna zdo biona czerw ienią liter, to skierowane do cara Piotra W ielkiego słowa czci i oddania pisane wierszem. Tytuł na tej stronie brzmi:
Д ІИ Р Д 0 Я ¥
dl/icH, T.
Нд e rÜ ) ЦРКЯГЦ) П Р б О В -Ы /И Г О 8ЄЛЙ IfOTfiil ЛЙ PHOf ЗНЙ ЛЄНЇЄ.
N a stronie verso pierwszej karty um ieszczono dla Piotra W ielkiego życze nia długiego panow ania na ziemi i na niebiosach. Oto sześć czerwonych w ierszy z tej strony:
БЗкіею лЯтїю, в е л й ю л ї r|fW ц?ю ii велнкощ кПзю, neTPŚ 'йЛЄ5ЄіЄВНЧ!£, fiuÄ ИшкЇА, и ЛддьіЇА н Б'б лиЇА Рідкім О Й Л О Д £ Р Ж Ц ї. Л О С К О В О К О Л Х , K iffiO R O ^K .
Na drugiej karcie księgi, a pierwszej num erowanej, znajduje się przedm o wa skierow ana do Piotra W ielkiego. Zatytułow ana ona jest (ale tylko w żywej paginie na kartach od 2 verso do 11 verso) "П|і*шд0аї«" і ' > frui І^кдгш Піла’ктддгш Вмйчптвл" і podpisana w imieniu m nichów ławry przez Jozafata Krokowskiego tak oto:
ß ü i i i m u Црнлги) nP€Gfi*feT/iarU> е е и й і е о т к я
внгддшмїм Бгомодцм, нижайшїи fiKM, іиііифг К^оковскїн Я^ї/«4нд|'т «твіА вмнкЇА чйдотво^ныА dwfbi Печ^ікЇА К іш кЇА
(0 В((К w в р т їе к .
Pateryk Kijowsko-Pieczerski był więc kiedyś przeznaczony dla cara Piotra W ielkiego. Tego, kiedy została napisana i w ydrukow ana dedykacja z przed mową i razem z księgą wręczona Piotrowi, nie m ożna podać z całą dokład nością. W iadomo, że znajduje się ona w Pateryku, który został w ydrukow any w ławrze w grudniu 1702 roku, ale nie ma jej w w ydaniu czerw cow ym z te go samego 1702 roku (PAM IATNIKI, s. 22).
Jozafat Krokowski nazwany jest w przedm owie a r c h i m a n d r y t ą Ławry K ijowsko-Pieczerskiej. Ze skrom nych inform acji, jakie posiadam o Jo zafacie Krokowskim, nie wynika, kiedy dokładnie Krokowski był archim an drytą Ławry. П о л н ы й П р а в о с л а в н ы й Б о г о с л о в с к и й Э н ц и к л о п е д и ч е с к и й С ловарь podaje tylko (POLNYJ, s. 1335), że archim andrytam i Ław ry byli często wychowankowie Kijowskiej Duchownej Akadem ii, jej byli rekto rzy: „И н н о к е н т ій Г изель, В ар л аам Я с и н с к и й , І о а с а ф К р о к о в с к и й (podkr. H.W .) и А ф а н а с и й М и с л а в с к ій и м н .д р .” K ro kowski był rektorem Akademii w latach 1693-1694 (NAUM OW ). W roku 1695 archim andrytą Ławry był M elecjusz (KATALOG, s. 259). K rokowski archim andrytą Ławry mógł być więc od 1696 roku. Ale tytułu tego nuał prawo używać i później, kiedy w latach 1707-1718 był m etropolitą kijow skim (POLNYJ, s. 1328) - m etropolita kijow ski był bowiem jednocześnie „свя- щ е н н о -а р х и м а н д р и т о м ь ” (POLNYJ, 1327). D edykacja dla cara Piotra w y drukowana w Pateryku z grudnia 1702 roku m ogła więc pow stać w latach
1696-1702. Pateryk m usiał zostać wydrukow any przed przyjazdem cara do Kijowa, a to miało m iejsce w roku 1706 (PODHORECKI 1982, s. 119), choć niekoniecznie właśnie wtedy m usiał zostać podarow any carowi.
Próbując ustalić rok druku Pateryka K ijow sko-Pieczerskiego ze zbiorów Katedry Slawistyki UG, porównam jego cechy sztuki drukarskiej z tymi z in nych drukowanych egzem plarzy Pateryka.
Typografia Ławry K ijowsko-Pieczerskiej kilkakrotnie drukow ała Pateryk, drukowany był on też w Ostrogu i M oskwie. Słow nik praw osław ny (POLNYJ, s 1805), Bibliografia polska Karola Estreichera (ESTREICHER, s. 136),
W. Deluga (SZTUKA, s. 27), L. N odzyńska (NODZYŃSKA, s. 57) i J. Z a pasko, J. Isajew icz (PAM IATKI) podają następujące daty druku Pateryka:
- 1597 r. - „Paterik, iii otecznik Peczerskij, napiecz, w Ostrogie w 1597”. (ESTREICHER, s. 136);
- 1635 r. - druk po raz pierw szy w typografii Ławry Kijowsko-Pieczer- skiej, polskojęzyczny, Sylwestra Kosowa (NODZYŃSKA). W Polsce jeden jego egzem plarz znajduje się w Bibliotece Śląskiej (MOSZYŃSKA);
- 1661 r. - pierw szy cyrylicki egzem plarz drukowany, z drzew orytam i Ilji (zob. il. 2 niniejszego artykułu: SLAVJANSKIE). W Polsce jeden niekom plet ny egzem plarz przechow yw any jest w Bibliotece Narodowej w W ar szawie. W. Deluga podaje, że w Pateryku tym „oraz późniejszych edycjach znajdow ały się dwa plany Ławry Pieczerskiej, na których widoczny jest sche mat korytarzy podziem nych oraz w ażniejsze budowle sakralne z kom pleksu m onastycznego. Są to drzew oryty dużego formatu, wykonane specjalnie dla w spom nianego w ydania przez rytow nika Ilię” (SZTUKA, s. 27 i 28).
- 1678 r. - druk z rycinam i liii oraz innych artystów kijowskich, mono- gram istów W G i KP. W Polsce, w Bibliotece Narodowej w W arszawie, prze chow yw any jest jed en egzem plarz tego wydania (SZTUKA, s. 27). (zob. il. 4 niniejszego artykułu: BRITISH LIBRARY);
- 1702 r., czerw iec, „... za archim andryty Jozafata Krokow skiego” (ESTREICHER, s. 136). W tym wydaniu „wykorzystano drzeworyty użyte w w ydaniu Pateryka z 1678 r. ” (SZTUKA, s. 60). W Polsce, w Bibliotece Narodowej w W arszawie znajduje się egzem plarz i tego wydania (SZTUKA, s. 27). Na s. 114 verso księgi um ieszczona jest rycina sceny „ozdobienia św iętą ikoną cerkwi Zaśnięcia M arii Panny w Ławrze Pieczerskiej” (SZTU KA, s. 60-61).
W aldem ar D eluga tak opisuje pow yższy egzem plarz z Biblioteki N arodo wej:
Druk ten dedykowany jest carowi Piotrowi I o r a z ó w c z e s n e m u a r c h i m a n d r y c i e J o z a f a t o w i K r o k o w s k i e m u (podkr. H.W.). Dekorację karty tytułowej wykorzystano z wydań poprzednich, zaś frontis- pis opracowany w technice miedziorytu przez Leona Tarasewicza wyraźnie nawią zuje do wcześniejszego frontispisu autorstwa liii. Przedstawia on kompozycję alegoryczną połączenia Ukrainy z Rosją. Tarasewicz dodatkowo wyrytował 45 miedziorytów, opartych na drzeworytniczych ilustracjach pierwszego wydania, (zob. il. 6: KIEVO-PECZERSKIJ, s. 150)
Do edycji z 1702 roku Leon Tarasewicz przygotował drugą wersję planów Ławry Pieczerskiej. ” (SZTUKA, s. 27 i 28).
- 1702 r., grudzień, za archim andryty Jozafata K rokow skiego...” . „Z licznymi m iedziorytam i. W ydanie odm ienne od poprzedniego” (EST REICHER, s. 136), zawiera 44 m iedzioryty Leoncjusza T arasew icza oraz wierszowany hołd i dedykację dla cara Piotra W ielkiego, podpisaną przez Jozafata Krokowskiego (PAM IATKI, s. 18, nr 780).
- 1759 r. W tym roku Pateryk ukazał się w M oskw ie i „edycja m oskiew ska zachowała ogólną formę nadaną Paterykow'i przez Kossow a, w której przedrukowywano go w M oskwie i Kijowie do roku 1902. (NODZYŃSKA, s. 57)
- 1768 r. - Pateryk z tego roku, jak podaje W. D eluga „zilustrow ano m iedziorytam i, które odbito z płyt autorstw a Tarasew icza i dodatkow o um ie szczono a k w a f o r t y m o n o g r a m i s t y M A (podkr. H.W'.). Druk ten dedykowany jest carycy K atarzynie II” (SZTUKA, s. 27-28).
Pateryk Kijowsko-Pieczerski ze zbiorów K atedry Slaw istyki UG (sygn. III 1 s), nie jest reedycją, ani w cześniejszą w ersją żadnego z wyżej w ym ienio nych egzemplarzy. Jest to reedycja nieznanego, odm iennego egzem plarza pochodząca z roku nie wcześniej niż 1745 (rok w pisany na drzew orycie z N e storem, il. 7), co uzasadniam poniżej. Kierując się datą druku dedykacji dla cara podpisanej przez Jozafata K rokowskiego (grudzień 1702 r.) w yelim ino wałam jednak podobieństwo do obydwu Pateryków drukow anych w roku
1702 z następujących powodów:
1. W druku z czerwca 1702 roku są w ykorzystane drzew oryty z wydania z 1678 r. (SZTUKA, s. 27), oraz dołączone są arkusze z przedstaw ieniem pieczar św. Antoniego i Teodozjusza (PAM IATKI, s. 18, nr 779). W gdań skim Pateryku drzeworyty są zupełnie inne, co obrazuje porów nanie ilustracji nr 4 i 5, brak jest też ilustracji pieczar;
2. Drzeworyty w gdańskim Pateryku znajdują się na zupełnie innych stro nach niż w Pateryku z czerwca 1702 roku, np. rycina ozdobienia cerkwi świętą ikoną znajduje się na stronie 97 verso, zaś w Pateryku z czerwca 1702 r. - na s. 114 verso (SZTUKA, s. 61, nr 67);
3. Gdański Pateryk zawiera w ierszow any hołd dla cara Piotra W ielkiego i dedykację podpisaną przez Jozafata Krokowskiego. Taki w ierszow any hołd i dedykacja znajdują się i w Pateryku z grudnia 1702 roku (W. D eluga błęd nie podaje, że Pateryk z c z e r w c a 1702 roku jest dedykow any „carowi Piotrowi I oraz ówczesnemu archim andrycie Jozafatow i K rokow skiem u” - SZTUKA, s. 27. Tu dodatkowym błędem jest uznanie K rokow skiego za od biorcę dedykacji r a z e m z c a r e m R o s j i ) . Jednakże w Pateryku
z grudnia 1702 roku znajdują się m iedzioryty Leoncjusza Tarasew icza (PA M IĄTKI, s. 18, nr 780), a w gdańskim Pateryku są wyłącznie drzeworyty.
Pateryk K atedry Slawistyki U niw ersytetu Gdańskiego nie jest też w cześ niejszą edycją żadnego z dwóch późniejszych drukowanych Pateryków noto wanych przez badaczy ponieważ:
1. N ie ma on, tak jak ma m oskiewski z 1759 roku formy nadanej przez Kossowa;
2. Ne m a w nim, jak w Pateryku z 1768 roku żadnych m iedziorytów Leoncjusza Tarasew icza, ani akwafort m onogram isty MA. Gdański Pateryk ma tylko jed n ą ilustrację m onogram isty MA, ale jest to m iedzioryt. Pozostałe ryciny, to drzew oryty. Nie ma też oczywiście w Pateryku gdańskim dedykacji dla K atarzyny II.
Pateryk gdański jest więc wydaniem nieznanym dotąd i odmiennym. Dla określenia przypuszczalnego przedziału lat wydania Pateryka gdańskie go istotną w skazów ką jest z pew nością z jednej strony drzew oryt z datą
1745, z drugiej zaś - ostatnia rycina, um ieszczona na s. 227 verso - m iedzio ryt m onogram isty MA, którego prace odnotowuje się również w Pateryku z 1768 roku. M iedzioryt ten należał do księgi od początku, poniew aż karta nie wygląda na m łodszą, czy w inny sposób różniącą się od pozostałych kart. Przedstaw ia on M atkę Boską i gwiazdy z wpisanym i w zw ierciadła gwiazd im ionam i archim andrytów ław ry Kijowsko - Pieczerskiej. Rycina taka znajdu- je się i w P atery k u z 1661 roku (KATALOG, s. 221) i w P aterykuz 1678 ro
ku (KATALOG, s. 238), z tym, że w tych obydwu um ieszczono 52 gwiazdy, zaś w gdańskim Pateryku jest ich 65, czyli o 13 więcej. Archim andrytą Ław ry K ijow sko-Pieczerskiej, Jozafat Krokowski, jest wpisany w zwierciadło gw iazdy z num erem 55, w gw iazdach 56-63 w idnieją imiona o ś m i u
n a s t ę p n y c h p o K r o k o w s k i m archim andrytów Ławry,
z Tym oteuszem Szczerbackim , który był archim andrytą Ławry w latach co najm niej 1740-1743 (w 1747-1757 był m etropolitą, od 1757 do 1767 - w M oskwie). Po nim archim andrytą był Jó zef Orański (gwiazda nr 62) - jak należy przypuszczać, archim andryta od roku 1747 - i Łukasz (gwiazda nr 63) - ostatni na m iedziorycie. Ponieważ gwiazdy 64 i 65 są puste, Pateryk został więc w ydrukow any za archim andryty Łukasza, czyli n i e w c z e ś n i e j n i ż w r o k u 1 7 4 7.
W szystko pow iedziane powyżej, jak również 6 załączonych ilustracji, dających m ożliw ość porów nania rycin starodruków, każe w stępnie w niosko wać, że Pateryk ze zbiorów Katedry Slawistyki UG jest wydaniem nieznanym
i odm iennym od innych egzem plarzy. W ydrukow any został najw cześniej w 1747 roku.
Dodatkowo porównanie m iedziorytów L eoncjusza Tarasew icza z Pateryka z grudnia 1702 roku (il. nr 6 i 8) z odpow iadającym i im drzew orytam i z gdańskiego Pateryka (il. nr 7 i 9). świadczy dobitnie, że T arasew icz oparł swoje ilustracje na drzew orytach nie jak pisze W. D eluga (SZTU KA, s. 27) - z p i e r w s z e g o wydania Pateryka z r. 1661, bo są to drzew oryty liii, te same, co i w późniejszym wydaniu Pateryka z 1678 r (il. 2 i 4), lecz na takich, które znalazły się też w wydaniu Pateryka gdańskiego, na drzew o rytach z jakiegoś wydania innego, którego reedycją jest Pateryk gdański.
Analiza tekstologiczna gdańskiego Pateryka z pew nością przyniesie rów nież dowody na to, że gdański Pateryk jest odm ienny.
SPIS ILUSTRACJI
1. Dedykacja wierszem (słowa czci i oddania carowi). Pateryk Kijowsko-Pieczerski z Kate dry Slawistyki UG, sygn. III 1 s, strona 1 recto,
2. Przewielebny Jeremiasz. Drzeworyt Ilji. Pateryk Kijowsko-Pieczerski z 1661 r, (repro dukcja z: SLAVJA NSKIE, strona 85),
3. Przewielebny Jeremiasz. Drzeworyt. Pateryk Kijowsko-Pieczerski z Katedry Slawistyki UG, sygn. III 1 s, strona 125 verso,
4. Przewielebny Stefan. Drzeworyt Ilji. Pateryk Kijowsko-Pieczerski z 1678 r., egzem plarz Biblioteki Brytyjskiej (reprodukcja za zgodą Biblioteki Brytyjskiej: BRITISH LIB RARY. W tym miejscu dziękuję p. Christine Thom as i p. Alanowi Marshallowi za przekazanie mi zgody na reprodukcję),
5. Przewielebny Stefan. Drzeworyt. Pateryk Kijowsko-Pieczerski z Katedry Slawistyki UG, sygn. III 1 s, strona 108 verso,
6. Przewielebny Nestor. Miedzioryt Leoncjusza Tarasewicza. Pateryk Kijowsko-Pieczerski z grudnia 1702 r. (reprodukcja z: KIE VO -P ECZERSKIJ , strona 150),
7. Przewielebny Nestor. Drzeworyt. Pateryk Kijowsko-Pieczerski z Katedry Slawistyki UG, sygn. III 1 s, strona 214,
8. Poświęcenie cerkwi Ławry Kijowsko-Pieczerskiej. M iedzioryt Leo ncjusz a Tarasewicza. Pateryk Kijowsko-Pieczerski z grudnia 1702 r. (reprodukcjaz: K IE V O -P ECZER SK IJ , strona 8), 9. Poświęcenie cerkwi Ławry Kijowsko-Pieczerskiej. Drzeworyt. Pateryk Kijow sk o-Pie czer ski z Katedry Slawistyki UG. sygn. III 1 s, strona 105 verso.
* * * * * * * * * *
1. D edykacja w ierszem (słow a czci i od d an ia carow i).
2. Przewielebny Jeremiasz. Drzeworyt Ilji. Pateryk Kijowsko-Pieczerski z 1661 r. (reprodukcja z: SLAV JANSKIE, strona 85)
■ HUM fŁPt П}оЗо>»»шй..
3. Przewielebny Jeremiasz. Drzeworyt. Pateryk Kijowsko-Pieczerski z Katedry Slawistyki UG, sygn. III 1 s, strona 125 verso
PAT ERY K K IJ O W S K O -P IE C Z E R S K I Z X VI II W IE K U 1 5 5
:■ і і: • «” ; Ш і Х с т М т «МИГ«Ц«** ;:*■■ *>**<•* *» »*».*» ь4»чяір І ,...J u f , ж Л т ї # п г п * L ć n n * M ro§f< *> o ; *»*-; J f r i u * « ! І М С Ш І Г * в Ш г с к .! *"* * 4>f* UtrnE ' Ä-iÄ-asjiiÄ Äs*.* >*<*»* . **» ę#rf*«e V ». «4, * I f t U n f»«*«*»!»*1*-1 Й П М І
4. P rz ew ieleb n y Stefan. D rzew oryt Ilji. Pateryk K ijow sko-P ieczerski z 1678 r., egzem plarz B iblioteki B rytyjskiej (rep ro d u k cja za z g o d ą
B iblioteki B rytyjskiej: B R IT ISH LIB R A R Y )
ш ш ш т т ж т ж ш т ш т ж ш ш т т щ
So „ - X Ц
I S П р и щ и Ст е п а н е g i m k Ё л д р м | ) п ш ; , ь ь і е ш ї й f l r Ü M i m n t a i j t K w g i S r a a g g
5. P rzew ielebny Stefan. D rzew oryt. P ateryk K ijo w sk o -P ieczersk i z K ated ry S law istyki UG, sygn. III 1 s, stro n a 108 verso
6. P rzew ielebny N estor. M iedzioryt L eoncjusza T arasew icza. Pateryk K ijow sko-P ieczerski z g rudnia 1702 r. (rep ro d u k cja z: K IE V O -P E C Z E R S K IJ, stro n a 150)
8. Pośw ięcenie cerkwi Ław ry Kijowsko-Pieczerskiej. M iedzioryt Leoncjusza Tarasewicza. Pateryk Kijow sko-Pieczerski z grudnia 1702 r.
(reprodukcja z: KIEV O -PEC ZERSK IJ, strona 8)
9. Pośw ięcenie cerkwi Ław ry Kijowsko-Pieczerskiej. Drzeworyt. Pateryk K ijowsko-Pieczerski z Katedry Slawistyki UG,
BIB LIOGRAFIA
BRITISH LIBRARY - Ukrainian Collections. British Library Slavonic and East European Collections, [http://www.bl.uk/collections/slavonic/ukraine.htrnl]. marzec 1998.
Zgodnie z informacją przekazaną mi przez Christine Thomas, dyrektor Ukraińskiej Kolekcji (prywatny fax dla Haliny Wątróbskiej z dn. 23 IV 1998 r.). Biblioteka Brytyjska w L ondy nie przygotowuje „Cyryllic Union Catalogue o f pre-1701 imprints in collections in the United K ingdom” , gdzie znajduje się opis Pateryka z 1678 r., włączo neg o do zbiorów 25 maja 1936 r. Katalog przygotowali Ralph Cleminson, Christine Thom as i Andrei Voznesen- skii;
ESTREICHER - Bibliografia polska Karola Estreichera. Ogólnego zbioru tom XXIV. Wydał Stanisław Estreicher, Kraków 1912.
KATALOG - И. В. П о з д е е в а , И. Д. К а ш к а р о в а , М. М. Л е р е н м а н , К ат алог к н и г к и р и
л л и ч е с к о й печат и X V -X V II вв. Н а у ч н о й б и б л и о т е к и М о с к о в с к о г о Университ ет а.
М о с к в а 1980.
KIEVO-PECZERSKIJ - К и е в о - П е ч е р с ь к и й Д е р ж а в н и й Іс т о р и к о -К у л ь т у р н и й З а п о
в ід н и к . Ф о т о а л ь б о м , К и їв 1984;
KIJOWSKI - R. Luźny, K ijow ski siedem nastow ieczny w ariant c erkiew n o slo w ia ń skieg o p a tery
ka. Slovo nr 28, Zagreb 1978.
LITERATU RA - Literatura staroruska. Antologia. Teksty. Przypisy, opracowali W. Jakubowski i R. Luźny, Warszawa 1971;
MOSZYŃSK A D. Moszyńska, O polszczyźnie Sylw estra K ossow a (Na p o d sta w ie w stępu do
.. Pateryka P ieczarskiego" z 1635 roku), w: Tematy. Księga pośw ięcona 70 rocznicy urodzin prof. L. M oszyńskiego, Slawistyka nr 9, Gdańsk 1998;
NAUMOW - A. Naurnow. [NAUMOW @ Vel a.filg .uj.edu.pl]. Pryw atna w iadomoś ć e-mail dla Haliny Wątróbskiej [hw@univ.gda.pl]. 7 kwietnia 1998 r.;
NODZYNSKA - P ateryk K ijow sko-P ieczerski czyli opow ieści o św iętych ojcach ni pieczarach
kijowskich położonych. Opracowała i przełożyła na język polski Ludmiła Nodzyńska, Slavi-
ca Wratislaviensia LXVI, Wroclaw 1993;
O POWIEŚĆ - O powieść o niew idzialnym Kitieżu. Z legend i podań daw nej Rusi. Wyboru dokonał, tłumaczeniem, wstępem i przypisami opatrzył Ryszard Luźny, K raków 1988; PAMIATNIKI — Я. З а п а с к о , Я. И с а е в и ч , П а м ят ки к н и ж к о в о г о мистецтва. К ат алог
ст ародруків в и д а н и х на У країні. К н и г а д руга, частина п е р ш а (1701-1764), Л ьв ів
1984 (prof. L. Jankowskiej dziękuję za udostępnienie mi tej pozycji); PODHORECKI - L. Podhorecki, D zieje Kijowa. Warszawa 1982;
POLNYJ - П о л н ы й п р а в о с л а в н ы й б о г о с л о в с к и й э н ц и к л о п е д и ч е с к и й с л о в а р ь . Р е п р и н т н о е И з д а н и е . Т. і II. М о с к в а 1992;
SLAVJANSKIE - С л а в я н с к и е к н и г и к и р и л л о в с к о й печат и X V I-X V III в е к о в . С о с т а в и т е л ь - В. В. Л о б а н о в . Т о м с к 1975;
SZTUKA - Sztuka ilum inacji i grafiki cerkiew nej. K atalog w ystaw y p a źd ziern ik - listopad
1996. Biblioteka Narodowa, Warszawa 1996.
К И Е В О - П Е Ч Е Р С К И Й П А Т Е Р И К И З XVIII В Е К А - Н Е И З В Е С Т Н Ы Й И О Т Л И Ч Н Ы Й ( И З Ф О Н Д А К А Ф Е Д Р Ы С Л А В И С Т И К И Г Д А Н Ь С К О Г О У Н И В Е Р С И Т Е Т А , Ш И Ф Р III 1 S) Р е з ю м е Б и б л и о т е к а К а ф е д р ы с л а в и с т и к и ГУ в 1997 году п р и о б р е л а от ч а с т н о г о л и ц а к и р и л л и ч е с к и й К и е в о - П е ч е р с к и й п а т е р и к ( ш и ф р III 1 s) п р о и с х о д я щ и й из т и п о г р а ф и и К и е в о - П е ч е р с к о й л а в р ы с н е и з в е с т н ы м г о д о м п е ч а т и . Н а о с н о в е а н а л и з а и с т о р и ч е с к и х ф а к т о в и п о д р о б н о г о с р а в н е н и я э л е м е н т о в п е ч а т н о в о и с к у с с т в а и з в е с т н ы х , д а т и р о в а н н ы х э к з е м п л я р о в П а т е р и к а ав тор о б н а р у ж и в а е т , ч то г д а н ь с к и й П а т е р и к б ы л н а п е ч а т а н в 1747 г оду и л и н е м н о г о п о з ж е . Из э т о г о п е р и о д а н е п р о и с х о д и т н и о д и н и з о т м е ч а е м ы х до си х п о р э к з е м п л я р о в П а т е р и к а . Т а к и м о б р а з о м , г д а н ь с к и й э к з е м п л я р П а т е р и к а я в л я е т с я н е и з в е с т н ы м , о т л и ч н ы м и у н и к а л ь н ы м . О з н а ч е н и и о т к р ы т и я а в т о р а с в и д е т е л ь с т в у е т и с л е д у ю щ и й д о к а з а н н ы й а в то р о м ф а к т : г р а в ю р ы н а д е р е в е г д а н ь с к о г о П а т е р и к а из 1747 г. и г р а в ю р ы на м е д и Л. Т а р а с е в и ч а и з д е к а б р ь с к о г о и з д а н и я П а т е р и к а 1702 г. - н о ч т и т о ж д е с т в е н н ы е . Т а к и м о б р а з о м а в т о р о п р о в е р г а е т у т в е р ж д е н и е В а л ь д е м а р а Д е л ю г и об и л л ю с т р а ц и ях П а т е р и к а из 1661 г., к а к п р о т о т и п е г р а в ю р на м е д и в П а т е р и к е из д е к а б р я 1702 г. У Г д а н ь с к о г о П а т е р и к а из 1747 г. и П а т е р и к а и з д е к а б р я 1702 г. с у щ е с т в о в а л о б щ и й о б р а з е ц - и с т о ч н и к и л л ю с т р а ц и й . И э т о ни з к о е й м е р е не б ы л и г р а в ю р ы И л и и из П а т е р и к а 1661 года.
