R O C Z N I K I H U M A N I S T Y C Z N E T o m LI, zesz yt 6 - 20 0 3
W Ł A D Y S Ł A W M A K A R S K I
OBRAZ ONOMASTYCZNY JEDNEJ WSI
NA POGRANICZU POLSKO-UKRAIŃSKIM
RYS HISTORYCZNO-OSADNICZY
Rzecz dotyczy Kamionki W ołoskiej pod R aw ą Ruską, w si, która za czasów I Rzeczypospolitej należała do w ojew ództw a bełskiego, od 1772 do 1918 roku pozostaw ała w granicach Austrii, a w okresie m iędzy I i łł w ojną św iatow ą znaj dow ała się znów w Polsce, tym razem w w ojew ództw ie lw ow skim . Po roku 1945 m iejscow ość ta - ju ż w granicach ZSR R (dziś U krainy) - została podzielona na w iele osad w ykorzystujących dotychczasow e nazw y jej poszczególnych części. Pierw otna nazw a całej wsi ostała się jak o m iano jed nej z je j części, w pobliżu Lipnika, niegdysiejszego przysiółka Kam ionki.
W niniejszym artykule będzie mowa o K am ionce w je j historycznych grani cach, która w swoich dziejach w ykazyw ała zm ienny zasięg geograficzny, ogar niający w ostatniej jej XIX- i XX-wiecznej fazie rozw ojow ej znaczne terytorium o kształcie podłużnego pasa, usytuow anego na osi w sch ó d -zac h ó d o długości 20 km i po kilka, od 4 do 9 km, szerokości w różnych je j punktach. Jak podaje Słow nik geograficzny, w edług spisu z 1880 roku m iejscow ość tę zam ieszkiw ało w tedy 7601 m ieszkańców 1, co stanowiło, iż była to najludniejsza galicyjska wieś w tym czasie.
Prot', d r hab. Wł a d y s ł a w Ma k a r s k i- p ro feso r nadzw . K U L; ad res d o k o resp o n d en c ji: In sty tut F ilo lo g ii P olskiej K U L , K a ted ra Języ k a P o lsk ieg o , AL R a cław ic k ie 14, 2 0 -9 5 0 L ublin.
U w agę badacza onom asty może zw rócić bogaty m ateriał toponom astyczny odnoszący się do tej m iejscow ości, pośw iadczony źródłow o w stopniu usprawie dliw iającym je g o analizę, która staw ia sobie określone cele badaw cze lingwi styczne i pozajęzykow e. Zadanie pierw sze to im m anentna analiza określonego zbioru nazw zróżnicow anych pod kątem sem antyczno-form alnym , a ze względu na specyfikę historyczno-osadniczą m iejscowości - rów nież genetycznojęzyko- wym: polskim i ukraińskim . Zadanie drugie to ukazanie poprzez pryzm at język o w ych cech nazw historycznoosadniczego obrazu K am ionki w aspekcie fizjogra ficznym , cyw ilizacyjnym , etnicznym i społecznym . O braz ten - odtwarzany rów nież na podstaw ie danych źródłow ych nielingw istycznych - winien być w miarę m ożliw ości ujm ow any diachronicznie w ramach w yznaczonych granicam i chro nologicznym i istnienia danej m iejscowości.
B adana w ieś je st znana od 1448 roku pod jednoczłonow ym mianem Ka
m ionka. P ierw sza notacja", która nie ma znam ion aktu lokacyjnego, nie oznacza
zatem początku istnienia osady. Ten jed n ak je s t trudny do ustalenia. M oże być bliski w skazanej daty, m ieszcząc się w śród m etryk innych osad powstałych w w ojew ództw ie bełskim w w yniku w zm ożonej akcji kolonizacyjnej prow adzo nej po 1388 roku, czyli od czasów m azow ieckiego w ładztw a nad terytorium B ełszczyzny, a w badanej peryferii osadniczej R oztocza od lat trzydziestych XV w ieku ’. O becność jed n ak śladów osadnictw a grodow ego w Joniczach4 - przysiół ku K am ionki - oraz sąsiedztw o od zachodu Potylicza, legitym ującego się po św iadczo ną m etryką z 1262 roku5, nie w ykluczają staroruskiej metryki Kamionki. Jej nazw a je d n a k w użyciu Polaków nie zdradza żadnych cech obcych. Stanowi ona form ę substantyw izow anego za pom ocą suf. -ka przym iotnika stpol. kamiony, dziś kam ienny, por. ukr. karnjanyj II kam innyj. N ależąc do grypy fizjografików, nazw a ta m oże być zw iązana z dow oln ą epoką historyczną. W wypadku staroru skiej m etryki sprzed połow y wieku XIV toponim ten na gruncie polskim może być dokładnym tłum aczeniem form y ruskiej K am janka. później Kamenkci > Ka~
m inka.
Stosunkow o późno ujaw nił się drugi człon badanego toponim u. Dopiero z 1647 roku znany je st zapis W ołoska Koszara, odnoszący się do jednej z części badanej wsi. Innym w cześniejszym śladem obecności w ołoskiej w niej je st notat
A. J a n e c z e k , O sadnictw o po g ra n icza polsko -ru skieg o . W o jew ó d ztw o bełskie o d schyłku X IV d o p o c z ą tk u X V II w ieku. W rocław 1991, s. 150.
3 T am że, s. 145 n. 4 T am że, s. 136, 5 T am że, s. 211.
ka locus dictus Salasz (= szałas) z 1579 roku6. W ołoski charakter m ogła mieć osada od początku sw ego istnienia. W tedy jej m etrykę należałoby zw iązać z ko lonizacją na pasterskim praw ie wołoskim w badanej części B ełszczyzny, które, jak pokazują przykłady np. Lubyczy lub Rudy, je s t tu znane od dw udziestych lat XV wieku Jak jed n ak uczą dzieje tych samych m iejscow ości, taki status osadni czy mogła uzyskać K am ionka w zw iązku z jej reorganizacją - pow tórnym zago spodarow aniem na nowych ju ż prawach osadniczych m iejsca być m oże opusto szałego, ciągle jed n ak znanego pod sw oją pierw otną nazw ą K am ionka. Człon
W ołoska, w yraźnie akcentujący nowy charakter kolonizacyjny osady, pojaw ił się
w celu zróżnicow ania członu podstaw ow ego nazw y K am ionka z m ianem p ob li skiej K am ionki Slriunilow ej odległej około 40 km na w schód, z członem upam ięt niającym jej w łaściciela Slrum iłę w zw iązku z je g o w ażn ą ro lą w procesie urbani zacji tej m iejscowości w 2. połowie XV w ieku8.
W yróżniający człon etniczny badanej K am ionki W ołoskiej w łącza ten toponim do grupy nazw osadniczych, takich jak K obylnica W ołoska, Ruda W ołoska (zagi niona), H uszczka Wołoska z w ojew ództw a bełskiego czy Wola W ołoska z ziemi chełm skiej, bezpośrednio w skazujących na status kolonizacyjny osady. W szystkie one w raz z innymi wsiam i pierw otnie pasterskim i, nieujaw niającym i się lingwi stycznie, w yznaczają północny zasięg w ołoskiego osadnictw a, które sięgnęło daleko na północ od swego głów nego nurtu karpackiego ) W idocznie warunki osadnicze B ełszczyzny i Podlasia, choć odm ienne krajobrazow o, stw arzały m oż liwości prow adzenia tam pierw otnie gospodarki pasterskiej.
Był to teren podatny rów nież na kolejne akcje kolonizacyjne. Św iadczy o tym późniejsza m apa toponom astyczna wsi z w ielom a przysiółkam i. Jak pisze Jane czek, m usiała ona „w ielokrotnie pączkow ać” . O dnotow ano np., że na początku XVII wieku na W olanach i Lipniku osadzono 137 zagrodników . E fektem cią głego rozrastania się wsi jest jej struktura osadnicza, znana dokładnie z opisu z 1882 roku w Słow niku geograficznym . Była to m iejscow ość licząca wtedy 14 przysiółków , z których każdy składał się z pew nej liczby tzw . dw orżysk z kil koma, niekiedy kilkunastoma gospodarstwami. Dw orzysk tych doliczono się w ów czas ponad 250. Ich nazwy zostały zarejestrow ane we w spom nianym opracow a niu w wersji polskiej. Podobny materiał, tylko w nieco uszczuplonym zakresie.
6 T am że, s. 150. 7 T am że. s. 146-147. 8 T am że, s. 244.
9 Tam że, m apa nr 14: Rozwój osadnicta wiejskiego w wojew ództw ie bełskim. Schyłek X IV -p o c zą lek XVII w.
przedstaw i! także Sz. C handerys w K om pletnym skorow idzu m iejscow ości w Ga
licji i Bukow inie z 1909 roku. B ogatą rów nież nom enklaturę geograficzną
i ojko nitniczną Kamionki odnajdujem y z pew nym i zm ianam i ilościowym i i jak o ściow ym i (pew nych nazw brak, a pojaw iają się inne nowe) w szczegółowej mapie sztabow ej w skali 1:100 000 z 1935 roku. Brak rów noległego z tego sam ego okre su opublikow anego m ateriału w wersji ukraińskiej. Do niektórych najw ażniej szych części wsi odnoszą się nazwy pom ieszczone w XIX- i XX-wiecznych sclie- m atyzm ach kościoła greckokatolickiego. Więcej nazw m ożna znaleźć na szcze gółow ych m apach ukraińskich.
D ostępny moim badaniom bogaty materia! onom astyczny w wersji polskiej, który odnosi się do 307 różnych m iejsc oraz obiektów naturalnych (rzek, wzgórz, łąk, lasów ) i kulturow ych (karczm y, cerkw i) Kam ionki, poddany zostanie analizie lingw istycznej w określonym porządku w yznaczonym przez rodzaje obiektów nazyw anych oraz typy znaczeniow e nazw. Te ostatnie są zależne od podstawy oraz typu deryw acyjnego onimu. Te same w ykładniki stanow ią o językow ej - ukraińskiej lub polskiej genezie nazwy.
NAZWA WSI
Pierw otna nazw a odnosząca się do całej m iejscow ości. K am ionka, związana z p odstaw ą poi. kam iony (ukr. kam janyj), należy do grypy licznych mian fizjogra ficznych o takiej samej lub podobnej strukturze m orfologicznej (samych Kam io
nek odnotow uje Słow nik geograficzny około 180), których szczegółow a m otywa
cja m oże być różna. W badanym w ypadku - ja k czytam y we wspom nianym słow niku - „nazw a «K am ionka» pochodzi od wielkiej liczby kam ieni rozrzuco nych na w zgórzach półn.-zach.” . Podobnie je st tłum aczona nazw a wspomnianej Kam ionki Strum iłow ej. Oba zatem miana w skazują na zbliżone właściwości fi zjograficzne terenu, gdzie te osady się sytuują. O becność kam ieni w tej ostatniej m iejscow ości stanow i m otyw ację dla nazwy K am ienna G ó ty oraz miana rzeki
K am ionka.
D odatkow y człon przydawki badanego toponim u K am ionka Wołoska naw ią zuje do podstaw y ukr. Wołoch, przejętej w takiej postaci przez język polski z ję zyka ukraińskiego. A trybut W ołoska nie musi tu mieć charakteru czysto etniczne go, lecz praw no-osadniczy. O znacza w ieś o pasterskim praw ie osadniczym , pier w otnie zak ładan ą przez przybyszów z W ołoszy (R um uni), potem pasterzy z Kar
pat o m ieszanym charakterze językow o-etnicznym : ukraińskim , słow ackim , w ę gierskim , polskim.
N ieoficjalnie w yróżniano tę m iejscowość także za pom ocą lokalnego w yraże nia K am ionka od Złotej Bani, a to dlatego - ja k podaje Słow nik geograficzny - „że stąd w idzieć m ożna pozłacaną kopułę na kościele parafialnym w Żółkwi (2 mile od K. odległej). Lud uważał tę banię jak o szczerozłotą i jak o taką podzi w iał” 12.
N A Z W Y C Z Ę Ś C I W S I
Na niższym szczeblu struktury nazewniczej badanej wsi znajdują się m iana jej części. W edług Słow nika geograficznego podczas akcji pom iarów z 1854 roku podzielono Kam ionkę W ołoską na dwie gm iny katastralne: K am ionkę W ołoską z przysiółkam i - Stare Sioło, Lipnik, Brzezina, Pom łynów , M oszczana, Hołe, Kruszyna, Pulce, oraz na Kamionkę L asow ą z przysiółkam i - Budy, Krzywe, M ilawa, Peratyn, Biszków i Bobroidy.
Nazwa Stare Sioło > Staresioło SG lub Staraw ieś C hand i M p (z członem określanym opartym na ukr. seło, spolszczone sioło, lub na poi. w ieś) ze względu na przydawkę chronologizującą w yraźnie w skazuje na kierunek i m etrykę proce sów osadniczych dotyczących całej Kamionki. W yszły one od zachodniej górzy stej części wsi o w arunkach fizjograficznych odpow iednich dla pasterskiej kolo nizacji w ołoskiej. Przydawka Lasowa SG lub L eśna C hand, M p (: poi. łasowy,
leśny, por. ukr. lisowyj, lis ’nyj) w skazuje na gorsze w arunki osadnicze tej części
wsi: zalesienie, zm uszające podczas kolonizow ania danego terenu do uciążliwej trzebieży lasu.
Pozostałe nazwy przysiółków w yznaczają kilka typów sem antycznych. B rze
zina12 (: poi. brzezin ‘las brzozow y’, por. ukr. berezyna ‘ts .’), K ruszyna (: poi. kruszyna ‘rodzaj krzew u' - ukr. kruśyna ‘ts .’), Lipnik (: poi. lipnik ‘las lipow y’,
por. ukr. lypnyk ‘ts.’) w skazują na rodzaj zalesienia, K rzyw e (: poi. krzyw y, por. ukr. krywyj) na nieregularność kształtu jakiegoś obiektu fizjograficznego lub kul turow ego (rzeki, lasu, pola, terenu w ogóle), H ołe (: ukr. holyj, por. poi. goły) na teren otw arty w otoczeniu obszaru zadrzew ionego. Suf. -ow a oraz znaczenie rdzenia w nazwie M ilawa sugerują, iż m am y tutaj do czynienia z pierw otnym
12 I am ze.
13 W w y p ad k u braku w ariantów fonetycznych n azw y nie po d aję źródeł je j eksploracji: SG, C hand, Mp.
hydronim em oznaczającym rzekę płytką (ukr. m il- < mel-, np. w m iłkyj, por. poi.
m iałki).
Sygnałem działalności osadniczej człow ieka je st kulturow a nazw a Budy (: poi.
buda > ukr. buda), oznaczająca nędzną zabudow ę lub być m oże prowizoryczne
chaty na terenie leśnym ludzi zajm ujących się produkcją sm oły, potażu. O gospo darczej działalności człow ieka mówi nazw a Pulce < ukr. Piłce < Pulce < Polce (: ukr. p o le < polje, por. poi. pole), która może być różnie interpretow ana pod w zględem słow otw órczym : jak o forma syngularna z dem inutyw nym suf. -ce (por. strus. p o f c e ‘p ó lk o ’) oznaczająca małe pole, być m oże w ydarte z lasu, lub jako nazw a zbiorow ościow a z -ce (typ Dolce : dół, Łaźce : łaz) dla oznaczenia miesz kańców pól. M oszczona (: poi. mościć, por. ukr. m ostyty) to nazwa sygnująca m iejsce z w ym oszczoną drogą lub przeniesiona z potoku (dziś M oszczanka) wy m oszczonego, czyli dającego się przekroczyć w bród albo przejść mostkami.
Strukturę m orfologiczną nazw dzierżawczych na -ów, -in mają: Biszków SG, Chand. M p („po rusku Biszkiw” SG) oraz Piratyn SG, Chand, M p // Peratyn SG. Ta ostatnia pochodzi od nazwy przezwiskowej ukr. Pirata < Per ja ta (: pero, por. poi.
pióro), pierw sza zaś od poi. Bieszek (: Bienedykt II Benedyk lub Biernat II Berenad).
W tedy w form ie ukr. Biskiw i byłoby wtórne do o w zamkniętej sylabie.
N a zw ą zb iorow ościow ą „etniczną” ośm ieszającą m ieszkańców pewnej części wsi - karm iących się bobrami - są Bobroidy (ukr. bober + jisty , por. poi. bóbr +
je ś ć ). P ośrednio toponim ten w skazuje na obecność bobrów w tej zapewne pod
m okłej części Kamionki.
NAZWY DWORZYSK
K olejną w arstw ę ojkonim ów stanow ią m iana dw orzysk, które są podporząd kow ane nazw om om ów ionych wyżej części wsi. Przew ażnie są to formy zbioro- w ościow e, nazyw ające ludzi tam zam ieszkałych. W śród nich dom inują miana fam ilijne (nazyw ane także rodow ym i), których podstaw ą są przede wszystkim nazw iska. Te m ogą m ieć różną genezę.
Ze w zględu na typ sem antyczny takiej podstaw y daje się wyróżnić spora licz ba ojkonim ów utw orzonych od nazw isk odim iennych pochodzenia chrześcijań skiego, głów nie niesłow iańskiego: Banachy SG, M P // Banachi Chand (: poi.
B anad ykt II B enedykt, por. ukr. W enedycht II W enedykt), B ruńce (: poi. Bruno',
możliwy suf. patronim iczny -ce), Butryny (: lit. Biitrimas), Chemycze (: ukr. Jochym
II Jow chym , Ewchym ija, stukr. Eftimij-, suf. patronim iczny ukr. -ići > poi. -icze), D em czyny (: ukr. D em jan, por. poi. Damian). D enysy SG, M p // Dynysy Chand
(ukr. D enys, por. poi. D ionizy), Dorosze (: ukr. D orofej lub C hw edir /I Fedir, por. poi. rzadkie Dorot(eusz)), Fedory (ukr. Chwedir II Fedir, por. poi. Teodor), Fe-
dziury (: jw .), Grycaje < ukr. Hrycaje (: ukr. H ryhor, por. poi. G rzegorz), Hara- syrny (: ukr. H arasym II Herasym), H rycaki (: jw ., zob. G rycaje; m ożliwy suf.
patronim iczny -aki), H rycki (: jw .; m ożliw y suf. patron im iczn y -ki), H ryńczuki (: jw .), Jacuny (: poi. Jacek lub ukr. Jakiw, por. poi. Jakub', wtedy w nazwisku suf. ukr. -c'-; suf. patronim czny ukr. -ćuki), Jonicze SG, M p // Jonycze Chand (: być może w ołoskie Jon, por. m ołdaw skie ts., por. poi. Jon < niem . Johan', suf. patro nim iczny -icze jw ., zob. Chemicze), Klim ki (w rejonie K rzyw ego) SG // K łym ki C hand, M p (: poi. K lim ens II Klem ens - ukr. K łym ; m ożliw y suf. patronim iczny
-ki), Klim ki (w rejonie Pom łynowa) (: jw .), K ościuki (: ukr. K ostjantyn, por. poi. Konstantyn', suf. patronim iczny ukr. -uki), Lew ki (: ukr. Łew on < L jew on, por.
poi. Leotr, przy podstaw ie Ljew : Ljewon suf. patronim iczny -ki), Lew oczki (w po bliżu Lipnika) SG, Chand // L ew oczki M p (: jw .; przy podstaw ie Ljew ko : Ljewon suf. patronim iczny -ki), Lewoczki (w rejonie Piratyna) (: jw .), Ł esyki (: ukr. Olek-
sij U Ołeksa, Ł eksander < Ołeksander, por. poi. A leksy, A leksander, m ożliwy suf.
patronim iczny -y k i), Ł u cany (poi. Łucjan II Lucjan - ukr. Ł u kija n , Łuka-, wtedy w nazw isku suf. ukr. - c ’~ ), Ł ucyki (w rejonie P om łynow a) // S o łtysi Ł uczyki (: jw .; m ożliw y suf. patronim iczny -yki), Łucyki (w rejo nie B ud) (:jw .), Ł unyki i Łunyki II SG (: jw .; w nazwisku suf. ukr. - n ’-; m ożliw y suf. patronim iczny -yki),
M aćki (: poi. M aciej, por. ukr. M atwij), M arki (: poi. M arek - ukr. M arko), Olesz- czyny (: jw ., zob. Łesyki), Omelasze (: ukr. Omeljan), P aw łyny (: ukr. P aw io, por.
poi. P aw eł), P etryki i Petryki II SG (: ukr. Petro, por. poi. P iotr, m ożliwy suf. patronim iczny -yki), Procyki (: ukr. Prokip, por. poi. Prokop', w nazw isku suf. ukr. - c ’-; m ożliwy s u f patronim iczny -yki), Rom acki (!) SG // R om achy C hand, Rona-
chy (!) M p (: poi. Roman - ukr. Roman), Saw czuki (w rejonie Pom łynow a) (: ukr. Sawa, por. poi. rzadkie Saw a; suf. patronim iczny ukr. -ćuki), Saw czuki (w rejonie
K rzyw ego (: jw .), Saw ki (: jw .), Serafiny (: poi. Serafin), Stanczuki SG // Stańczu-
ki Chand, M p (: ukr. Ostap; w nazw isku form ant ukr. -ćuk m ożliw y także przy
poi. podstaw ie Stanek II Stańko : Stanisław ), Stańki SG, M p // Stańki Chand (: jw .; m ożliw y suf. patronim iczny -ki), Stasinki (; jw .; m ożliw y s u f patronim icz ny -ki), Stasiuki (: jw .; suf. patronim iczny -uki), Steciuchy (: ukr. Stepan, por. poi.
Stefan; w nazw isku s u f ukr. - c ’-), Stecyny (w rejonie Starejw si) SG // P od Górą Stecyny Chand (: jw .), Stecyny (rejon Pulce) (: jw .), Sulim y SG // S ułym y Chand,
Mp (; poi. Sulim ir), Tyśki (: poi. Tymoteusz ~ ukr. Tym ofej II T im ochw ej), Wach-
ny (: poi. Wacław, W aw rzyniec lub ukr. W arłam , W asyl), Z inki (: ukr. Zinowij,
Strukturę przym iotnikow ą m ają toponim y utw orzone od nazwisk odim ien nych: A rtm iszczyne (: ukr. Artem ), D m ytrynne (II D m ytryny) (: ukr. D m ytro), Łuc-
kow e (: jw ., zob. Ł ucany), M ałaszczyne (: ukr. M ałachw ij), Zachcirkowe (: poi. Zachariasz ~ ukr. Zachar).
W śród nazw isk w ykorzystyw anych w ojkonim ach fam ilijnych dom inującą grupę stan o w ią form y odapelatyw ne, w odróżnieniu od poprzedniej grupy antro ponim ów na ogół nacechow ane sem antycznie.
N a jliczn iejszą grupę stanow ią nazwy dw orzysk tw orzone od odapelatywnych podstaw antroponim icznych przezw iskow ych. Te deryw ow ane od rzeczowników, substantyw izow anych przym iotników , im iesłow ów i czasow ników m ogą wska zyw ać na w ygląd zew nętrzny i w łaściw ości psychiczne człow ieka. Tego typu charakterystyka m ieszkańców dw orzysk kryje się w ojkonim ach: Bahłaje (: ukr.
hahłaj ‘leniwy człow iek, darm ozjad’), Bielaki (: poi. biały, zapew ne dla oznacze
nia człow ieka o białych w łosach, por. ukr. biłyj, biljak ‘zając o białych włosach, biały g rz y b ’), B iłuty (: ukr. biłyj, por. poi. biały; nazw isko o znaczeniu jw .). Biłyki (: jw .). C hrom y (poi. chrom y ‘kulawy, ułom ny’ - ukr. chrom yj ‘chory’), Czulindy (: ukr. ćułynda ‘osoba czu ła’, por. poi. czuły), D obrotije (: ukr. dobrota ‘to co d o b re ', por. poi. potoczne dobrota ‘ts.’; w nazwisku suf. ukr. -//-), Dumy (: poi.
dum a ‘m yśl’, w tórnie ‘pych a’, zapew ne dla oznaczenie ludzi zarozum iałych -
ukr. dum a ‘m y śl’), H upki SG // Hubki Chand, M p (: ukr. huba ‘w arga’ > poi.
huba ‘grzyb na d rzew ie’, dla oznaczenia człow ieka o dużych wargach; możliwy
suf. patronim iczny -ki), Korduby SG // Kurdoby C hand (: ukr. kordubatyj ‘krzy wy, sękow aty o drzew ie, niezgrabny o człow ieku’, por. stpol. kord ‘krótki m iecz’ < śm iem , korde ‘sierpow aty, w ygięty nóż’; w nazwie K urdoby m etateza u - o <
o - u ), K orościele (: ukr. korosta, por. poi. krosta, dla oznaczenia człow ieka po
ospie). K ucany (: poi. kucy ‘m ałego w zrostu’ - ukr. kucyj, por. kucan 'niski czło w iek ’), Kacy (: jw .), K udryki (: poi. kudry II kudły - ukr. kudry II kudły), Kulawce (: poi. kulaw y - ukr. dial. kuljaw yj II ogólne k u l’haw yj), K ulaje (: ukr. kulaj ‘ku łak, p ięść’), K utynicze (: ukr. kutyj : kuty II kowaty, por. poi. kuty : kuć, dla ozna czenie człow ieka tępego, „zakutego” ; suf. patronim iczny ukr. -ynići > poi. -inicze lub ukr. -ići > poi. -icze\ w tym ostatnim wypadku nazw isko na -yn(i)a z m ożliwą także pod staw ą poi. kuty : kuć), Ladycze SG // Łahodycze C hand, M p (: ukr. laho-
da ‘łag o d n o ść’, por. stp. łagoda ‘ts.’; suf. patronim iczny -icze jw .), Libry (: poi. liber ‘w o ln y ’ : łac. libertus, lub od niem. Lieber), M alce (: poi. m ały - ukr. ma łyj), M azany i M azany U SG (: poi. m azany : m azać ‘sm arow ać, brudzić’ - ukr. m azanyj ‘pom azany, rozpieszczony’ : m azaty), O horyłki SG // Ohorilki Chand,
M apa (: ukr. ohorilyj ‘opalony, osm alony’, por. strus. ohorełyj, od ohority, por. poi. ogorzały, zapew ne dla oznaczenia ludzi o ciem nej cerze), Rebcy SG // Rebce
Chand (: ukr. rjabyj ‘pstry, pokryty plam am i’, por. poi. j a r zębaty ‘pstry’, zapewne dla oznaczenia człowieka po ospie; w nazwie Rebcy zachukr. proces re < rje < rja),
Skulwy (: poi. skulić się - ukr. skułytysja, dla oznaczenia ludzi zgarbionych, może
lękliwych), Suchoruki (: ukr. suchorukyj, por. poi. suchoręki), Zubale (: ukr. zub, por. poi. ząbal II zęba! ‘człowiek zębaty, kłótliwy, w yśm iew acz’, zapewne dla oznaczenia człowieka o dużych lub/i wystających zębach).
O w łaściw ościach fizycznych i psychicznych człow ieka m ów ią nazwy tw o rzone w sposób m etaforyczny, w ykorzystujące rzeczow niki, które odnoszą się do różnego rodzaju desygnatów stanowiących nie zaw sze czytelną m otyw ację przez wiska. Tego rodzaju antroponim y kryją się w ojkonim ach: Barany (: poi. baron - ukr. barań), Bardaki (: ukr. bardak ‘gliniany g arn ek’ lub poi. barda ‘topór’; w tym ostatnim wypadku suf. -aki m oże być patronim iczny), Bobyki (: ukr. bib lub bobyk : bib , por. poi. bób, bobik, przy podstaw ie Bob : bób suf. patronim iczny -i), Bułaje (: pol. bula ‘g u z’, por. też bulka > ukr. bulka). Cyce (: poi. cyc ‘pierś m atczyna’ - ukr. * c y c ’, por. potoczne cycja < ps. *cicu), G udzy (poi. *gudz, por.
zagudzow ać, także częstsze guz > ukr. gudz, guz, huz), H orecze (: ukr. horeć
‘upał’, por. pol. dial, gorąc i gorącz). K arpy (: poi. ka rp, por. ukr. korop i dial.
karp, pożyczka z języ ka polskiego), Kiciaki (: poi. kicia “pieszczotliw a nazwa
kota’, por. ukr. kycja ‘ts.’, lub od poi. kita “puszysty ogon lisa’, por. ukr. kytci “ts.’; możliwy suf. patronim iczny -aki), Koczany (w rejonie Piratyna) (: ukr. koćan 'głąb kapuściany’ > pol. koczan II kaczan), K oczany (w rejonie B iszkow a) (: jw .),
Kohuty (: ukr. dial, kohut, por. poi. kogut). K ołyski (: poi. kołyska - ukr. kołyska), Kopytki (: poi. kopyto lub kopytko : kopyto - ukr. kopyto lub kopytko : kopyto,
przy podstaw ie Kopyto : kopyto suf. patronim iczny -ki), Ł o pa ty (: poi. łopata - ukr. łopata), M orozy SG, Chand // M rozy M p (: ukr. m o r oz, por. poi. m róz), Sa-
łam achy (: ukr. sałam acha II sołom acha ‘potraw a z ja g ie ł’ > poi. sałam acha ‘ts.’), Skaby (w rejonie Bobroidów ) (: ukr. skaba, por. poi. sztaba), Skaby (w rejonie
Starejw si) (: jw .), Sernicze (: ukr. serna, por. pol. sarna-, suf. patronim iczny ukr.
-ići > poi. -icz.e), Struki (: ukr. struk, por. poi. strąk), Śledzie SG // Śledzie Chand,
M apa (: poi. śledź, por. ukr. se łe d e c ’), Wołki (w rejonie B obroidów ) (: ukr. wowk
< wołk, por. poi. wilk), Wołki (w rejonie Pom łynow a) (: jw .), W ołosy (ukr. wołos,
por. poi. w łos), Zakały (w rejonie Bud) (: poi. zakała ‘osoba przynosząca w sty d ’ - ukr. za ka ł II zakała ‘ts.’), Zakały (w rejonie Starejw si) (: jw .).
Są w śród nazwisk m ieszkańców dw orzysk takie, które w skazu ją na zaw ód ich m ieszkańców . K ryją się one w nazwach m iejscow ych: B odnary (: ukr. bodnar, por. poi. bednarz), Dobosze (: poi. dobosz > ukr. do b o ś II do(w )byś), D rabyniary (: ukr. drabyna, por. poi. drabina), Dudaki (poi. duda - ukr. duda, dla oznaczenia m uzykantów , którzy grali na dudach), G arncarze (: poi. garncarz, por. ukr.
honć-cir), - K arczm arze SG // K aczm ary Chan // K arczm achy M p (poi. karczmarz > kaczm arz, por. ukr. korćm ar, form a K arczm achy pod wpływem nazwy sąsiednie
go dw orzyszcza Sałam achy), Kominiarze (: poi. kom iniarz > ukr. kom ynjar II
kom yna r), K om isarze (: poi. kom isarz ‘urzędnik, w stpol. zarządca dóbr’ > ukr. kom isar ‘urzędnik państw ow y’), Kowale (: poi. kow al - ukr. ko w a l’), Gelety SG
// G iłetije Chand, M p (: ukr. gełeta, gełetka ‘skopek’ < rum. gelita, por. poi. ge-
leta < łac. galleta 4, dla oznaczenia w ytw órców naczyń na potrzeby gospodarki
pasterskiej; ze w zględu na suf. ukr. -ij- nazw a zaw odow a żartobliw a), Lepaki SG // Ł epaki C hand // Ł ypaki M p (: poi. lepak ‘m urarz’ : lepić, por. ukr. lipyty; w nazw ie m iejscow ej Ł y- < Łe- w w yniku ścieśnienia e w sylabie nieakcentowa- nej), O lejarniki SG, M p // Olearniki SG, Chand (: poi. olejarnik ‘człowiek w yra biający o le j’, por. ukr. olijnyk ‘ts.’), Pastuszyny (: poi. pastuszyna 'pastuch bied ny, godny p olitow ania’ - ukr. *pastusyna : pastuch), Podsuclki (: ukr. piclsudok ‘członek sąd u ’, por. poi. p o d sęd ek ‘zastępca sędziego’), Psiarki (: poi. psiarz, por. ukr. p sja r II psar, suf. patronim iczny -ki), Rybaki (: poi. rybak - ukr. rybak II
rybolow II rybołow ec ’), Sendziuchy SG // Szendiuchy C hand, M p i Sendziuchy II
SG (: poi. sędzia, por. ukr. su d e c ’ II rzadziej suddja), Sidelniki (: ukr. sideł'nyk ‘w ytw órca sio d eł’ // łym ar U rymar, por. poi. siodelnik ‘ts.’), Sm olije (: ukr. sm o
ła, sm oły ty , por. poi. sm oła, sm olić, dla oznaczenia sm olarza; suf. ukr. -ij- o fnkcji
jw ., zob. G elety II Giłetije), Szew cy (: poi. szew c < szw iec - ukr. św e c ’), Teśluki (: ukr. teslja, por. poi. cieśla', suf. patronim iczny ukr. -uki).
G odności i funkcje państw ow o-kościelne oraz status społeczny oznaczają pod stawy antroponim iczne ojkonim ów : D ejnegi (: ukr. dejneka ‘chłop, który w 2. połow ie XVII w ieku brał udział w powstaniu na lewobrzeżnej U krainie’), Djaczki (: ukr. djak, dja ćo k ‘kleryk, śpiewak, sługa kościelny’ > poi. diak, dla oznaczenia różnych funkcji pełnionych w cerkwi, obok rodzim ego żak, diakom, przy podsta wie antroponim icznej D jak : djak suf. patronim iczny -ki), Dydycze (: ukr. didyć, por. poi. dzied zic; nazw a m oże m ieć charakter ironiczny), H ołoty (w rejonie Lip- nika) (: ukr. hołota, coli. do holjak ‘golas, biedak’, por. stpol. gołota ‘człowiek w olny, ale bez ziem i’, później z ukr. hołota pogardliw ie ‘pospólstw o’), Hołoty (w rejonie B obroidów ) (: jw .), Popki (: ukr. pip > poi. pop, dla oznaczenie du chow nego w cerkw i; suf. patronim iczny -ki), Popow icze (: jw .; suf. patronimiczny ukr. -ow ici > poi. -ow icze), Sołtysy (w rejonie B iszkow a) (: poi. sołtys > ukr. soł
tys ‘naczelnik wsi w Zachodniej U krainie’), Sołtysy (w rejonie Starej W si), w tym Sołtysi Wolne (1. człon jw .; człon odróżniający od poi. wolny, por. ukr. wiPnyj)
14 W ed lu g R. R ichhard ( P olnische L eh n w ö rter im U krainischen, B erlin 1957, s. 50) jest to p o ży czk a z ję z y k a polskiego.
oraz Sołtysi Ł uczyki (1. człon jw .; człon odróżniający jw , zob. Ł ucyki), Szlachta (: poi. szlachta > ukr. sljachta; nazwa może m ieć charakter ironiczny), W ładyki SG // W ładyki lub Załuźnie Chand (: ukr. w ładyka ‘w łaściciel gospodarstw a, pan, zw ierzchnik, biskup obrządku greckiego’ > poi. w ładyka ‘ts .’; nazw a m oże mieć charakter ironiczny).
Sporo ojkonim ów utworzono od podstaw antroponim icznych w skazujących na zachow anie człow ieka. Te zaś naw iązują do czasow ników i rzeczow ników odcza- sownikowych. Podstawy takie w ystępują w nazwach dw orzysk: B adany II B ada
nie SG, Bodany M P (: poi. badać), Buczm y (: poi. buczeć - ukr. bućaty), Chlisz- cze SG, Mp // Chłyszcze C hand (: poi. chlistać II chlastać ‘bić, ch ło stać’ lub od chłyst-. por. zachłysnąć się , zachłystyw ać się - ukr. chłystaty ‘chłeptać, p ić’), Chocije SG // H ocije Chand (: ukr. chotity, por. poi. chcieć; w nazwie suf. ukr. -ij-), Czekile SG (: poi. czekać - ukr. ćekaty), C zujhuki SG, C zujuki Chand, M p (: poi. czuć ‘słyszeć, odczuw ać' i huk - ukr. ćuty ‘ts.’ i huk, być m oże dla oznaczenia
ludzi słyszących tylko silne dźwięki, a więc przygłuchych), łło p ije (: ukr. hopaty ‘podskakiw ać’, w ykrzyknienie hop, hop, por. poi. h op n ą ć, hopać, w ykrzyknienie
hop, hop-, w nazwie suf. ukr. -ij-), Kichi (w rejonie Starejw si) (: poi. kichać, por.
ukr. ćchaty, ćchnuty - ukr. rzadkie kychkaty ‘śm iać s ię ’, kych, kich dzw iękonaśla- dowcze dla w yrażenia śm iechu), K ichi (rejon Pulce) (: jw .), K ipki (: poi. kipieć ‘wrzeć, wylew ać się", por. ukr. kypity ‘ts .’, por. poi. kipieć złością, zapew ne dla oznaczenia ludzi nerwowych), K udziany SG // P od G órą K udyny Chand (: poi.
kud-, por. gw arow e przekudzić ‘zniszczyć’ < ps. *kuditi, lub od kud, kuda 'w y d a
wać głos podobny do kury’ - ukr. kiul-, kudkudakaty ‘g dak ać’), Letije (: ukr. leti-
ty, litaty, por. poi. lecieć, latać, w nazw ie suf. ukr. -ij-), Palidw ory i Palidw ory Ił
SG (: poi. p a lić dwór. por. ukr. p a lyty dwir, dla oznaczenia podpalaczy lub ludzi osiadłych na spalonych siedzibach), Pistuny (: ukr. *pistun : pistyty obok p estu n :
pestyty, por. poi. piastun : pieścić), Podkujm uchy (: poi. p o d ku ć m uchy, por. ukr. pidkuw aty m uchy, dla określenia w sposób hum orystyczny ludzi lekkom yślnych), Skoropady (: ukr. skoro p a sty, skoropadnyj 'szybko biegający’, por. poi. skoro- chód 'ts .’), Skuhry (: ukr. skului ‘naśladow anie głosu św in i’, skuhotaty ‘chrum
k ać’) Sw istuny (: ukr. sw ystun ‘ten co św iszczy’, w tórnie ‘człow iek p usty’, por. poi. św istać), Zyhajły SG, M p // Żyhajło (: ukr. dźyhaty ‘uderzyć, uk ąsić’ o ow a dach, por. poi. dżgać, żgnąć).
W ielorakość interpretacji podstaw antroponim icznych przezwiskowych dopusz czają następujące familijne nazwy dworzysk: Hule (: ukr. hulja ‘guz, gruczoł’, por. poi. gula, lub od ukr. huljaty > poi. hulać), Kotyki (: ukr. kit < kot lub od kotyk : kit, por. poi. kot, kocik, lub od ukr. kotytysja, por. poi. kocić się, lub od ukr. kotyty 'to czyć, toczyć się, kłębić się’, por. poi. kocić ‘toczyć’, pożyczka z języ k a ukraińskie
go; przy podstaw ie K ot : kot suf. patronim iczny -yki), Kulinicze SG // Kulynycze C hand (: ukr. kufy tysj a, por. poi. kulić się, lub od ukr. kulja, por. poi. kula. lub od poi. kuleć', suf. patronim iczny ukr. -ići > poi. -icze), M andziuki (: poi. tnądo ‘ją d ro ’ lub od ukr. rzadkiego m andzaty ‘iść szybko’; suf. patronim iczny ukr. -uki),
Piziury (: poi. piz-, por. p ize r II pizder ‘chuchrak, m izerak’, lub od ukr. pyzytysja
‘nadym ać się ’), Szarki (: poi. szary, gw arow e szarek ‘obszarpaniec’, 'jakiejkol w iek maści m ajacy szatę’ lub od ukr. śarkyj ‘b ystry’, sarkaty ‘szurać’, saryj, po życzka z języ k a polskiego, obok rodzim ego siryj), Szm ygle (: ukr. śm yhljaty "pę d zić’, por. poi. potoczne śm igać ‘ts.’, lub od poi. Śmigiel, śm igło, śm igły ‘smu kły ’), Trutyki (: ukr. trutyty, por. poi. trącić, lub od ukr. trut ‘tru teń ’; przy pod staw ie T r u t : trut suf. patronim iczny -yki).
P rzezw iskow a lub odzaw odow a podstaw a m oże się kryć w ojkonim ach: Ła-
p ije (!) (w rejonie B obroidów ) S G // Łupije Chand, M p (: ukr. lupyly ‘oczyszczać
ze sk óry’, w tórnie ‘śm iać się’, por. poi. łupić ‘zdzierać sk órę’, wtórnie ‘odzierać kogoś z p ieniędzy’; w pierw szym wypadku nazw a należałaby do zawodowych, oznaczając ludzi trudniących się odzieraniem zw ierząt ze skóry albo hycli; w a riant Łapije od ukr. łapaty, por. poi. łapać, tę interpretację by potwierdzał; w na zw ie suf. ukr. -ij-), Ł upije (w rejonie Lipnika) (: jw .), Ł uszczyki (w rejonie Piraty- na) SG, C hand // Ł uszczaki M p (: poi. łuszczyć ‘oczyszczać z łuski’, wtórnie 'o b dzierać z czegoś, rabow ać’ - ukr. łuśćyty ‘zdejm ow ać korę, skórę’, czyli antropo nim i ojkonim o znaczeniu jw . Łupije), Ł uszczyki (w rejonie Biszkowa) (: jw.),
M uliki (: poi. m ulić ‘zam ulać’, por. ukr. mufyty, lub od poi. mul, lub od mulik : m uł, por. ukr. m uł, m ufyk, lub od poi. m ulik ‘m urarz’, lub od ukr. m ulytysja II m u lja tysja ‘być niezdecydow any m ’; przy podstaw ie M u ł : m ul suf. patronim icz
ny -ki).
Podstaw a przezw iskow a lub nazw a godności m oże być w nazwie dworzyska
K lebany (: poi. gw arow e kleban < pleban lub od ukr. kłeban II kłebanja ‘kape
lusz’).
P odstaw ę antroponim iczną przezw iskow ą odapelatyw ną lub odim ienną m ają ojkonim y: B ryki (poi. brykać - ukr. brykaty lub od poi. B rykcy), Lukacze < praw dopodobnie *Łukacze (poi. Ł ukasz II Łuka - ukr. Łuka, Łukijan lub od poi. luk ~ ukr. łuk\ w nazw ie m iejscowej L- < Ł- w wyniku hiperpopraw nej ucieczki od ukr.
ł < V ja k w pośw iadczonym źródłow o Ladycze < Łahodycze), Sechny (: poi. schnąć lub ukr. Sem en), Panejki (: ukr. Panas < Opanas, Pankrat, Pantalejmon,
por. poi. Pankrac, lub od ukr. pan < poi. pair, w nazw isku form ant ukr. -ejko). Jed norodną form alnie grupę stanow ią ojkonim y zbiorow ościow e w formie m ianow nika liczby mnogiej utworzone od przym iotnikowych nazwisk na -ski, -cki o różnorakiej genezie - odapelatywnej i odim iennej: B iłeckie Chand // Biłecki Mp
(: ukr. bilk-, por. bilka ‘w iew iórka’, biłok ‘białko’, por. poi. białko: końcówka -i wtórna do form rzeczow nikow ych typu Kipki, Struki), C zerw ińskie (: poi. czer
wony , czerw ień, czerw - ukr. ć e rw in ’, ćerwonyj), G alińskie (: poi. Gala : G aw eł
lub od poi. Galina < ukr. Hałyna), G awrońskie (: poi. gaw ron, por. ukr. hawran II
hajw oron II kaw oron), M isińskie (: poi. miś ‘niedźw iedź’), Stadnickie (w rejonie
Lipnika) (: poi. stadnik ‘dozorca stada, samiec w stad zie’, por. ukr. stadnyk ‘pa stuch’), Stadnickie (w rejonie Piratyna) SG, C hand // Stadnicki M p (: jw .), Stra-
deckie (: poi. stradać ‘utracić’, stpol. strada ‘bieda’ - ukr. stradaty II strażdaty
‘cierpieć’), Sw iderskie (: poi. świder, por. ukr. sw erdeł II dial. św ider, zapewne pożyczka z języ k a polskiego), Szym ańskie (: poi. Szym an II Szym on, por. ukr.
Sem en), Żuraw ieckie (: poi. żuraw iec ‘rodzaj rośliny’, żuraw - ukr. ź u r a w e c ’, żuraw II żu ro w e !’), Żytow ieckie (: poi. żyto - ukr. żyto). W e w szystkich nazw i
skach stanow iących bazę powyższych toponim ów m ogą się kryć podstaw y ojko- nim iczne naw iązujące do podanych wyżej podstaw , np. Szym ańskie : Szym any :
Szyman: Stadnickie : S ta d n ik i: Stadnik).
W śród nazw dw orzysk na -skie, -ckie m ogą być m iana odśrodow iskow e cha rakteryzujące m ieszkańców danego m iejsca ze w zględu na je g o w łaściw ości natu ralne: D ąbrow skie (: poi. dąbrowa, por. ukr. dubrow a), Pisockie II Pisockich SG (: ukr. pisok. por. poi. piasek: końców ka -ich w Pisockich w skazuje na pluralny charakter nazwy Pisockie), Podstawskie (: poi. p o d stawom , por. ukr. p id sta
wom), Sosnińskie Chand // Sosnyński M p (: poi. sośnina ‘las sosno w y ’ - ukr. so sny na ‘ts.’; końców ka -/ jw ., zob. Pileckie). Te sam e apelatyw a m ogły być pod
staw ą dla odpow iednich nazwisk. W tedy te ja k o m ożliw e form y im portow ane w raz z ich nosicielam i nie charakteryzow ałyby ju ż ich m iejsca zasiedlenia.
Do podstaw nazwiskowych odetnicznych lub bezpośrednio do podstaw etnicz nych naw iązują ojkonimy: Czechy (: poi. Czech - ukr. cech), L echow ce (: ukr.
Ijech < Ijach ‘Polak’, wcześniej ‘członek polskiej grupy etnicznej L ędz(i)an’; suf.
patronim iczny ukr. -owci > poi. -owce), M azuraki (w rejonie Starejw si) (: poi.
M azur > ukr. m azur, suf. patronim iczny -aki), M azuraki (rejon K rzyw e) (: jw .), M azury (: jw .; dw orzysko w sąsiedztw ie wsi W ólka M azow iecka), Szw edy (: poi. Szw ed - ukr. śwed). W wypadku w ykorzystania w nazw ach dw orzysk jak o pod
stawy nazw iska odetnicznego jego rola w yznacznika etnosu danej grupy osadni czej m ogła być zerow a ze względu na nierzadko o k azjon aln ą m otyw ację tego typu nazwisk.
N a sąsiedztw o dworzyska Czechy w skazuje ojkonim Podczechy.
N azw am i zbiorow ościowym i charakteryzującym i m ieszkańców ze w zględu na fizjograficzne lub kulturow e właściwości m iejsca m ogły być: Berezow ce (: ukr.
‘zgn ilizn a’, h nyłyj, por. poi. zgniły), M y siany II Mysz.any SG // M y sany Chand, M p (: ukr. m ys 'część lądu w cinającego się w rzek ę’), Plesaki (: ukr. pleso ‘jezio ro, rzeka m iędzy zakrętam i, kolano rzeki’). N a „etniczny” charakter tych nazw zdaje się w skazyw ać znaczenie ich podstaw oraz struktura na -any, -(ow)ce.
C harakteryzow ać ludzi ze względu na w łaściw ości naturalne m iejsca mogą nazw y o innej jeszcze strukturze m orfologicznej: N urki (: poi. nurzać - ukr.
nurjaty, być m oże dla oznaczenia ludzi zanurzonych, schow anych w lesie, w ba
gnach), P eretiatko (w rejonie Bobroidów ) SG // Peretiatki C hand, Mp (: ukr. pe-
retjaty, por. poi. p rze c ią ć, być m oże dla oznaczenia ludzi zam ieszkałych w pobli
żu grobli przecinających bagno), Peretiatki (w rejonie Pom łynow a (: jw .), Pere
tiatki (w rejonie B iszkow a) (: jw .). Jako „etniczna” odśrodow iskow a może być
interpretow ana nazw a Z ahajly SG, M P (: ukr. z.a hajem , por. poi. za gajem; suf.
-ły w funkcji substantyw izującej wpisuje deryw at ze w zględu na formę jeg o pod
staw y w typ nazw na -ajły o nacechow aniu em ocjonalnym ujemnym).
P odobny charakter odśrodow iskow y m oże mieć nazw a zbiorow ościow a B o
row e SG, C hand (: poi. bór - ukr. bir < bor) realizow ana także z końców ką -i
rodzaju m ęskoosobow ego jak o Borow i Mp. Form ę liczby m nogiej z końcówka -y d o pasow an ą do w zorca nazw odrzeczow nikow ych na -y (typu Bodnary, Karpy) m ają K rzyw y (: poi. krzywy, por. ukr. krywyj), Ł ozow y (w rejonie B obroidów ) SG, Chand (: poi. łoza - ukr. łoza) określane także za pom ocą formy przymiotnika zło żonego Ł ozow e Mp. Podobną oboczność form obserw ujem y u nazwy Załuzny (!) (w rejonie B iszkow a) M p (: poi. za ługiem - ukr. za łubom ) II Władyki albo Za-
luźnie (w rejonie B iszkow a) SG Chand. Te same apelatyw a jak o podstawy na
zw isk im portow anych w raz z nowymi osadnikam i nie byłyby ju ż m otywowane w łaściw ościam i fizjograficznym i danego m iejsca osiedlenia.
Jako singularne przymiotnikowe fizjograficzne lub pluralne, wskazujące na mie szkańców danego m iejsca o określonych właściwościach środowiskowych, można potraktow ać następujące ojkonimy: Grabowe (: poi. grab, por. ukr. hrab), Horbowe (: ukr. horb ‘pagórek’, por. poi. garb), Łozowe (w rejonie Starej wsi) (: jw., zob.
Łozowy), Podlipne (: p o d lipą, por. ukr. p id łypoju), Załuźne (w rejonie Starejwsi)
SG, Z agórne SG // Zagórnie Chand, M p (: poi. za górą, por. ukr. za horoju; w na zw ie Z a górnie suf. -nie pod wpływem w zorca przym iotników miękkotem ato- wych, por. kresow e górny II górni, niżny / / niżni), Z abolotne (w rejonie Bobro idów) C hand // Zabołotnie M p (: ukr. za hołotom , por. poi. za błotem ; w nazwie
Z abołotnie suf. -nie jw .), Zabołotnie (w rejonie Piratyna) (: jw .), Zagórnie Chand
// Z agórne dolinne SG (: poi. za górą, por. ukr. za h o r o ju ), Zielone (: poi. zielony, por. ukr. zełenyj). Typ sem antyczny tych ojkonim ów (fizjograficzne lub „etnicz- ne”odśrodow iskow e) m oże być rozpoznany na podstaw ie form przypadków za
leżnych: w liczbie pojedynczej lub m nogiej. Te ostatnie tw orzone w prost od oda- pelatyw nych nazw isk w w ypadku m ian im portow anych w raz z now ym i osadni kami nie charakteryzow ałyby ju ż w łaściw ości m iejsca ich osiedlenia.
Fizjograficzny charakter m ają nieliczne m iana dw orzysk w ystępujące w for mie rzeczow nikow ej: D ąbrów ka (: poi. dąbrów ka ‘dębow y las’, por. ukr. dubriw-
ka ‘ts.'), Gorajec II H orajec Chand, M p (: poi. *goraj : góra - ukr. * ho raj : h o ra)i, K am ionka (w rejonie Bobroidów ) (: poi. kam iony, por. ukr. kam janyj II ka- mirmyj), Laki (!) (w rejonie Lipnika) SG // Łąki Chand (poi. łąka, por. ukr. luka), Łąki (!) (w rejonie Piratyna) SG // Łąki Chand (: jw .), L itepły i Litepły II SG (: ukr. litepło ‘ciepła w od a’), Ruda (: poi. ruda ‘bagno, ziem ia z ru d ą ’ - ukr. ruda), Wol- kowica (ukr. w owk < wołk, por. poi. wilk), Zapiasek (: poi. za piaskiem , por. ukr. za piskom ), Za Rzeką (: poi. za rzeką, por. ukr. za rikoju), Z astaw ie (: poi. za sta wem — ukr. za stawom).
N a kolonizacyjną i gospodarczą działalność człow ieka w sk azują nazw y kultu rowe: M ajdan (// Krzywe) (: ukr. m ajdan ‘plac niazabudow any, plac targow y, plac w lesie przy trzebieży, pędzeniu sm oły’ > poi. m ajdan), N ow iny (: poi. nowina ‘ziem ia nigdy nieorana, zaorana po raz pierw szy’, por. ukr. now yna ‘ts.’), Pasieki (: poi. pasieka, por. ukr. pasika). Do obiektu sakralnego odnosi się nazw a Cerkiew (: ukr. cerkwa > poi. cerkiew), a do rozrywkowego, karczm y - Ulanka (: ukr. ułan ‘jeździec tatarski’ > poi. ułan). Pam iątkowy charakter ma nazw a Nowy Św iat (: poi.
nowy św iat, dla oznaczenia Ameryki w opozycji do starego św iata, Europy, por.
ukr. now yj sw it ‘ts.’).
Kulturowym i nazwami odapelatyw nym i lub fam ilijnym i odantroponim iczny- mi przezw iskow ym i są: Koszele SG // K oszyle lub K okaly C hand (: poi. koszela 'duża koszałka’ - ukr. kosił', kośelja ‘koszyk, koszałka, rodzaj pom ieszczenia do zsypyw ania ziarn a’; ze względu na to ostatnie znaczenie m ożliw y je s t charakter kulturow y toponim u oznaczającego spichlerz; m ogło to być także m iejsce ogro dzone plecionym płotem, por. dłuż. kosela 'ogrodznie, koszara, szałas’), w ariant
K okały (: poi. dzw iękonaśladow cze ko, ko, kokać ‘w ydaw ać głos podobny do
kurzego gdakania’ - ukr. kokatity ‘gdakać’, ale także kokaty ‘strzyc przede w szystkim o w ce’; w tedy być może zachodziłby zw iązek z n azw ą K oszele ‘obej ście ogrodzone plecionym płotem koszelą, gdzie strzygą o w c e ’), Punie (: poi. g w aro w ep u n ia szopa na siano’ lub od ukr. p u n ’ ‘rodzaj żab y ’).
Fizjograficznym i nazwam i odapelatyw nym i lub fam ilijnym i odantroponim icz- nymi przezw iskow ym i są: Horby (: ukr. horb, por. poi. garb), Suszki (: poi. suchy
o człow ieku lub suchym m iejscu, drzew ie - ukr. suchyj ‘ts.’) oraz Szum y (poi. szum ‘odg ło s’ - ukr. sum ‘ts.’, a także ‘w ir w odny’).
N azw ą etn iczn ą lub fam ilijną przezw iskow ą są Turki (: poi. Turek - ukr. turok lub od poi. furkać, turkotać - ukr. turkaty U turćaty lub od ukr. tur ko ‘nazwa wolu z rogam i').
N azw am i „etnicznym i” charakteryzującym i m ieszkańców ze względu na w ła ściw ości m iejsca lub m ianam i familijnym i przezw iskow ym i m ogą być: Cholody (w rejonie B obroidów ) (: ukr. chołod, por. poi. chłód, dla oznaczenia m ieszkań ców m iejsca chłodnego, nad w odą, zacienionego), C holody (w rejonie M ilawy) (: jw ,), Terluki (: ukr. terlo m iejsce tarła’, por. poi. tarło ‘ts .’, a także ‘przyrząd do tarcia, część zb ro i’; suf. ukr. -uk w funkcji przynależnościow ej - w pierwszym w ypadku oznaczałby przynależność do osoby, w drugim do m iejsca).
O jkonim am i z nieczytelnymi odantroponimicznym i podstawami są: Czausy, Ło-
kasze, D m sy SG // D żusy Chand // Dzusy Mp, H obryny, Pidereckie, Rykmasy, Spe- dyny. S ą w śród nich onimy tworzone od podstaw obcych: tureckiej - Czausy (w re
jo n ie B obroidów ) (: tur. caus ‘zbieacz podatków ’), Czausy (rejon Krzywe) (: jw );, zapew ne wołoskiej - D żusy (zniekształcone w Drusy, Dzusy) i być może nie mieckiej - H obryny (: niem Gobert < Gotbert; w nazwisku ukr. h < g i suf. -yna).
NAZWY OBIEKTÓW FIZJOGRAFICZNYCH
Przedstaw ione wyżej nazew nictw o dw orzysk w pisuje się w mapę toponoma- styczną w yzn aczoną przez m iana obiektów fizjograficznych: rzek, lasów, łąk, sianożęci, w zgórz, bagien i innych nieużytków.
Oś sieci wodnej w yznacza rzeka Rata (: ps. *rat- ‘walka, b ó j’, zapewne dla oznaczenia rzeki gw ałtow nej, burzącej). C harakter fizjograficzny ma również nazw a dopływ u B iała (: poi. biały, por. ukr. biłyj), a kulturow y m iano M oszczona SG, M p (przeniesiona na o m aw ian ą ju ż nazwę przysiółka M oszczona lub odwrot nie - od tej nazwy pochodna) realizow ana rów nież w form ie substantywizowanej
M oszczanka Mp. Być może na rzekę ucyw ilizow aną - obm urow aną - wskazuje
nazw a M uranka (: poi. m ur > ukr. mur). W tórny do nazw y terenowej kulturowej lub fizjograficznej je st hydronim Pogorzeliska (: poi. po gorzelisko, por. ukr. po-
hority).
N a obecność w zgórz w K am ionce w skazują w prost H orby (: ukr. horb, por. poi. g a rb ) i W ysoka H ręda (: poi, grzęda z ukr. h < g , por. ukr. hrjada). Do w nie sienia odnosi się nazw a fizjograficzna W ołkowica (ponow iona jak o wspomniana ju ż n a z w a d w o rz y sk a W ołkow ica). D zierżaw czy o d n a z w isk o w y ch arak te r ma n a z w a g ó ry K le p a c k a (: poi. klepać, por. ukr. klep a ły). P o śred n io na w zniesienie
wskazuje lokalizujące) fizjograficzna nazwa nieużytków Z aw yżę (: poi. wyż-, np.
wyżej, por. ukr. wys-, np. wyśćyj). N iejasne m iano m a góra N iedziecha.
Łąki i sianożęci są sygnow ane takimi nazwami fizjogaficznym i, ja k Ł u g (: poi.
ług, por. ukr. luh), N iedźw iedzie Łozy (: poi. niedźw iedź i łoza, por. ukr. w edm id
i łoza), Rysie Łozy (: poi. ryś i łoza - ukr. r y s ’ i łoza). N a teren wcześniej zagospo darow any w skazuje kulturow a nazwa łąki D w orzyska (: poi. dw orzysko ‘m iejsce po gospodarstw ie’, por. ukr. dw oryśće ‘ts.’).
Do lasu o d n o szą się w ym ienione ju ż fizjo g ra ficz n e nazw y w zniesień: H or-
by i W ysoka H ręda. W prost na rodzaj zalesien ia w sk azu je H ra bnik (: ukr. hrab, por. poi. grab). Z apew ne fizjo g raficzn a je s t n azw a D yszc zyska (: poi. deszcz, por. ukr. dość, dla oznaczenia lasu ściągającego deszcz; w nazw ie y < e
w wyniku ukr. ukania). Pierw otną polanę w lesie praw dopodobnie sygnuje fizjo graficzne miano Łysyny (: ukr. łysyna ‘polana w lesie’, por. poi. łysina ‘ts .’), a do bagna odnosi się Kruszyna (także nazw a om aw ianego ju ż przysiółka).
TYPY SEMATYCZNE I SŁOW OTW ÓRCZE OGÓŁU NAZEWNICTWA MIEJSCOW EGO I WODNEGO
Wyżej przedstaw ione nazwy tw o rzą układ hierarchiczny: a) najdaw niej, w XV wieku, odnotow ane miano całej wsi Kam ionka > K. W ołoska, b) późne XIX- wieczne adm in¡stacyjne nazwy jej dwóch podstaw ow ych części: Staraw ieś i K a
m ionka L asow a, c) kilkanaście nazw przysiółków narastających w ciągu kilku-
wiekow ego rozwoju wsi wraz z d) blisko 270 podporządkow anym i im nazwam i dworzysk. O jkonim ia ta w pisana je st od początku w pejzaż m iejsca sygnow any kilkom a hydronim am i i otw artą listą m ikrotoponim ów - w danym studium opartą na późnym tylko XX-wiecznym jednym źródle - szczegółow ej m apie 1:100 000.
N om enklatura wszystkich warstw poza nazwam i dw orzysk w skazuje głów nie na w łaściw ości naturalne terenu (Biała, H orby, K rzyw e), w m niejszym stopniu uw zględnia cyw ilizacyjne cechy nabyte w w yniku działalności człow ieka (Budy,
Pasieka, Pom lynów ). N ajliczniejsza zaś grupa nazw dw orzysk - siedzib człow ie
ka - j e s t przew ażnie odantroponim iczna: oparta na jeg o nieczytelnym im iennic twie chrześcijańskim (Jacuny, M aćki, Stecyny, Szym ańskie) i niekiedy niechrze ścijańskim obcym (C zausy, Dżusy) bądź je s t m otyw ow ana sem antycznie, okre ślając w łaściw ości fizyczne i psychiczne m ieszkańców (C hrom y, Kipki, Kulawce,
Zubale), ich zachow anie się (B uczm y, Kichi, Skulw y), zaw ód i status społeczny
(M ielniki, Szewcy, Ropowicze, Soltysy), etnos ( C zechy, L eclw w icze, M azuraki) oraz warunki bytow ania (Budzony, Berezowce, Plesaki).
W rezultacie wyboru odpow iednich podstaw , traktow anych niekiedy m etafo rycznie, oraz/albo w w yniku zastosow ania odpow iednich form antów sąojkonim y nierzadko nacechow ane em ocjonalnie, zw ykle ujem nie. Takie s ą n p .: formy pry- m arne — C yce, B arany, Sala m achy, Struki: na -al- — Zubale: -ij- - Letije, Ł apije,
Smolije: na -ach- ~ Banuchy, R om achy; na -uch- — S c n d ju c h y , Steciuchy, na -r- - S h th ry; na -ur- - Fedziury, Piziury, na -or- - F ed ory; na -un- - Jacuny, na -yn- Stecyny, P astuszyny, P aw łyny; na -ut- - Biluty; na -w- - Skulw y, na -/- - Czekile:
na -ind- - Czulindy. O śm ieszający charakter m ają złożenia w rodzaju Bobroidy,
Podkujmuchy. Rzadziej ujawnia się serdeczny stosunek do sąsiadów, jak w wypad
ku form acji z sufikasalnym hipokorystycznym: -n- < -ń- - Łunyki < Łunikr, -sz -
Do roszę', -c- - Łucyki. Procy ki: -ejk- - Panejki.
T oponim y i hydronim y niezależnie od typu podstaw y (antroponim icznej lub innej) są tw orzone w edług prostych reguł słow otw órczych. Najczęściej w ystępują form acje prym arne deryw ow ane m etodą sem antyczno-leksykalną, które zaw ierają w liczbie pojedynczej lub mnogiej gotowe ju ż postaci rzeczow nikow e (Brzezina,
C erkiew , Ług, Łąki, Budy, Cyce, M azury) lub przym iotnikow e {Fiole, Borowe II Borow i, D m ytrynne, Sośnińskie II Sosnyński, Żuraw ieckie). Rzadkie są prymarne
struktury analityczne rzeczow nikow o-przym iotnikow e w rodzaju Stara Wieś >
Staraw ieś / / Stare Sioło > Slaresiolo, Nowy Św iat, Kam ionka Lasowa, wyjątkowo
pojaw ia się złożenie przyim kow o-rzeczow nikow e chakterystyczne dla mikroto- ponim ii, tu przyw ołanej w ograniczonym zakresie - Zm Rzeką. Przejawem ten
dencji do syntetyzacji takich form je st w analizow anym zbiorze nazwa Zastawie. W obrębie najliczniejszych nazw odantroponim icznych przew ażają prymarne nazw y fam ilijne utw orzone na drodze deryw acji sufiksalnej. Ich zróżnicowanie m orfotaktyczne w iąże się ju ż ze strukturą nazwisk, nazw zaw odow ych, stano wych lub etnicznych - ja k to w ykazano wyżej - znacznie zróżnicowaną. Poza ojkonim am i prym arnym i równym i podstawom : Czechy, Koczany, Wołki, Struki, statystycznie w yróżniającą się grupę stanow ią form acje z form antam i oznaczają cymi przynależność do osoby (patronim icum ) lub m iejsca („etniczna” nazwa odśrodow iskow a): na -(cz)uki — K ościuki, Saw czuki, Terluki, na -owce - Bere-
zowce, Lechowce, na -icze - Jonii ze. Sem icze, na -aki - H rycaki, Plesaki. Formami
patronimicznymi m ogą być nazwy na -ki w rodzaju Popki, Lewki, Sawki, Stańki lub na -i(-y)ki - Łuniki, Łycyki, Procyki, jeśli ich podstawy antroponimiczne potraktować jako patronimika, a nie formy hipokorystyczne. W yjątkowe w badanym materiale są odantroponim iczne singularne formy starych dzierżaw czych przymiotników pro stych na -in: Piratyn, czy na -ów. Biszków, a w formie przym iotników złożonych nazwy na -(yn)ne: Dmytrynne, M ałaszczyne czy na -owe: Zacharkowe, Łuckowe. Takie jed n ak odapelatyw ne formy, jak Borow e, Hrobowe, Grabowe ze względu na
ich hom onimiczny charakter w mianowniku m ogą być także nazwam i zbiorowo- ściowymi. Typ na -ów, choć tli słabo repezentowny, był na tyle zakotw iczony w sy stemie nazewniczym badanej okolicy, że stał się wzorcem dla nazwy kulturowej
Pomłynów. Innym przykładem form sekundarnych deryw ow anych sufikasalnie
dopiero na poziomie toponimii może być nazwa wodna, potem m iejscow a na -awa\
Milawa, czy nazwa karczmy na -ka: Ułanka.
S T R A T Y G R A F I A N A Z E W N I C Z A
Przedstaw ione nazew nictw o oparte w przew ażającej w iększości na m ateriale XIX- i X X -w iecznym je s t wynikiem rozw oju ilościow ego i niekiedy zapew ne jakościow ego, począw szy od dostępnych źródłow o zapisów dla K am ionki z XV stulecia. Brak m ateriałów sprzed XIX wieku uniem ożliw ia ustalenie w prost stra tygrafii tej nom enklatury. M ożna w nioskow ać pośrednio na podstaw ie rangi osadniczej danego miejsca, iż najwcześniej pojaw iły się nazw y podstaw ow ych części wsi, w śród których dom inują fizjograficzne (B rzezina, H o le, Kruszyna
K rzyw e, Lipnik, M ilaw a), rzadziej w ystępują kulturow e (Budy, Pom łynów ). Jedne
i drugie o możliwej m etryce z każdej epoki - charakterystyczne rów nież dla mi- krotoponim ii (W olkowica, Horby, Zawyżę) - b ęd ą później zdom inow ane przez nazwy zbiorow ościow e odantroponim iczne fam ilijne: przezw iskow e od podstaw apelatyw nych (B arany, Struki, Zakały) i odśrodow iskow e (B erezow ce, Borow i II
Borowe), odim ienne (Fedory, Stańki), od nazw zaw odów i stanów (.B odnary, R y bak i, Popki, Władyki) oraz od etnonim ów (M azury, Szwedy).
O czasie powstania i produktywności nazw fam ilijnych w om awianej Kamionce można orzekać na podstawie wyników studiów przeprow adzonych przez H. Górno- w icza dla szerszego terytorium Rusi C zerw onej, w którego kontekście K am ionka w inna być rozpatrywana. N om enklatura ta m ieści się w przedziale X V -X X wiek, ze szczególnym okresem nasilenia po XVI stuleciu15. W K am ionce, ja k w każdej podobnej wsi, przyrost tego rodzaju nazw był zależny od lokalnych procesów dem ograficznych. Przeważała w ciągu w ieków tendencja w zrostow a, choć nie da się wykluczyć rów nież procesów regresyw nych, o czym św iadczy np. XX-wiecz- na nazwa D w orzyska dla pustki osadniczej. Do m iejsca kiedyś zasiedlonego mógł się także odnosić m ikrotoponim Pogorzeliska. Zm ianę rangi gospodarczej je d n e go z przysiółków sygnalizuje jeg o nazw a P om łynów z przedrostkiem chronologi- zujacym Po-. O naw arstwianiu się nazew nictw a m og ą św iadczyć człony num e
1:1 H. G ó r n o w i c z, S tudia n a d rodow m i n a zw am i m ie jsco w y m i w je ż y k u p o lskim na tle innych ję z y k ó w sło w ia ń skich (syntza), G dańsk 1968, s. 1 0 5 -1 0 9 , 1 3 5 -1 3 9 .
ryczne takich nazw , ja k L itep ły I i L itepfy II. Ł un yki I i Ł unyki II, M azany I i M azany II, Pali dw ory I i Palidwory II, Petryki I i Petryki II, Sendziuchy 1 i Sen-
dziuchy II oraz pow tarzające się w różnych częściach Kam ionki nazwy dworzysk
w rodzaju C zausy, K liniki, Łuczyki, M azuraki, być m oże zakładane przez człon ków tej samej rozrastającej się rodziny.
O stosunkow o późnej m etryce całej tej nom enklatury odantroponim icznej św iadczy praw ie zupełny brak podstaw wyrażonych im ionami słowiańskim i, cha rakterystycznym i dla starej średniow iecznej toponim ii. W yjątek stanowi Sulim :
Sulim ir, w naw ie m iejscowej Sulim y II Sułym y, oraz być m oże m iana Stasiuk, Stasinko(-nek) : Sanislaw , w nazwach m iejscow ych Stasiuki, Stasinki, o ile nie są
one pochodne od ukr. Ostap. Jeśli naw et w tych ostatnich ojkonim ach byłby ukryty S ta n isła w , to imię to usankcjonow ane przez K ościół katolicki można traktow ać jak w szystkie inne chrześcijańskie obcego pochodzenia, powszechne po X V I wieku.
Spośród starych średniow iecznych m orfologicznych w yznaczników form to- ponom astycznych należy w ym ienić sufiksy przym iotnika prostego -ów, -in obec ne w nazwach dzierżaw czych przysiółków wsi Biszków i Piratyn. Ten stary typ, który zachow ał sw oją żyw otność i później, mógł stać się wzorcem dla nowszej na zw y kulturowej Pom tynów. Dawny również suf. patron im iczny ps. *-itjb > ukr. -ić, podobnie ja k now sze odojcowskie formanty -(cz)uk, -ak, -i(-y)k, -ec, -ek(-ko), reali z u ją się w nazw iskach przenoszonych później w dow olnym czasie w formie licz by m nogiej do nazw m iejscow ych (Sernicze, Popw icze, Stańczuki, Hrycaki, Pro-
cyki, Bruńce, Lew ki). W edług średniow iecznego starego typu przynależnościow e
go na -owce m ogły być tw orzone w dow olnym czasie nazwy w rodzaju Lechowce czy Berezow ce. N o w szą w arstw ę antroponim iczną w stosunku do rzeczowniko wych i przym iotnikow ych form przezw iskow ych stanow ią nazwiska na -ski. -cki o dow olnych podstaw ach, na K resach W schodnich w zorow ane przede wszystkim na nazw iskach odm iejscow ych - właścicieli ziem skich, w tym szczególnie pol skiej szlachty. U trw aleniu się nazwisk tego typu u chłopów polskich i ukraińskich sprzyjał zapew ne nakaz w ładz austriackich z końca XVI!I wieku urzędowego obow iązku przyjm ow ania stałego nazwiska dziedziczonego. W m ateriale tu za prezentow anym z drugiej połow y XIX i pierwszej XX wieku toponim y tworzone od tych nazw isk są dobrze w idoczne w całym tym okresie.
P O L S K O - U K R A I Ń S K I E S T O S U N K I J Ę Z Y K O W O - O S A D N I C Z E W Ś W I E T L E N A Z E W N I C T W A
Przedstaw ione wyżej nazew nictw o Kamionki z je j w łaściw ościam i sem anty cznymi i form alnym i je s t fragm entem w iększej całości. P oprzez najbliższy kon tekst w pisuje się ono w m apę nazew niczą szerszego pogran icza polsko-ukra ińskiego realizow aną w dwóch językach: polskim i ukraińskim - m apę, w jakim ś stopniu w spólną ze względu na podobieństw o obu języków , w jak im ś odrębną z racji ich odm ienności.
W szystkie om ów ione tu nazwy należą do system u nazew niczego polskiego funkcjonującego obok nom enklatury ukraińskiej. W takiej sytuacji zasadne je st pytanie o wzajem ne relacje m iędzy tymi system am i. M ając do dyspozycji pełny materiał polski bez rów now ażnego ukraińskiego, spójrzm y na w idoczne w wersji polskiej obce ukraińskie, rodzim e polskie i w spólne cechy dla obu języków . W szystkie one dają się odnaleźć na poziom ie fonetycznym , m orfologicznym i leksykalnym.
Ukraińskie cechy fonetyczne w nazwach to:
i < ps. *e (poi. 'e, ’a): Bilecki(e), B ih tty, Bifyki, B obroidy, L itep ły (2 razy), O h o riłk i (II O horyl- ki), P isockie(-kich), P istuny, Sidelniki.
u < ps. *p (poi. ę, ą): H ub(-p)ki, P odsudki. Struki, Su ch o ru ki, h ip o tety czn ie Trutyki: 'a < ps. *ę (poi. ę): P eretiatko(-i) (2 razy);
0 < ps. *b (poi. e): P isockie(-kich), C hocije (l/H ocije)',
h < ps. *g (poi. g): H nilce. H obryny, H ole K a m ien ieckie, H ole M a tę , H o ło ty (2 razy), H orajec (// G orąjec). H orbow e, llo r b y (2 razy). H orecze, H rabnik, W ysoka H ręda, H u b (-p )ki, H utę. Kohiity, L ahodycze (// Ladycze), O horiłki II O h o rylki, Z a h a jty , Z y h a jły II Z yh a jlo \
sp ó łg ło sk a tw arda lub tylko z m ięk czo n a przed p rasło w iań sk ą sam o g ło sk ą p rzed n ią lub j: t (poi. ć): D obrotije, G iletije (II G elety), K otyki, K utynicze, P eretia tko (-i) (2 razy), P iraiyn. Teśluki, Truty- ki\ d (poi. d ź): D ydycze, Lahodycze II Ladycze, Spedyny, S zen d iu ch y (// Sendz.iuchy); ł (poi. /): C htyszcze (II Ghliszcze% G iletije (// G elety), K łym ki (II Kliniki), K ytyn ycze (II K u lin icze), Ł ep a ki (// Ijzpaki), L ew o czki (// LewoczJci), P aw łyny, S y fy m y (// Sulimy)', n (poi. ń)\ K u łyn ycze (II K ulinicze), L unyki, S o sn yń ski (II S o sn iń sk ie ); s (poi. ś): Łesyki, Ł ysyny, Ś ledzie (II Ś led zie), S o sn iń skie II S o sn y ński. Św ist liny:
cz < ps. *tj (poi. r): Horecze: o r < ps. * r(p o l. a r ): Horby:
01 < ps *1/ (poi. il): W ołki (2 razy), W otkow ica (2 razy);
T e r e T < ps. * T erL (poi. TrzoT, TrzeT ): Berez.owce, P eretia tki(-o ) (2 razy); T o r o T < ps. "‘T o r T (poi. TroT): K orościele, M o ro zy (II Mrozy)',
T o lo T < ps. *T o lT (poi. TtoT): C holody (2 razy), K am io n ka W ołoska, W ołosy, Z ab o ło tn (i)e, Z a li o lotne.
U kraińskie procesy fonetyczne:
v < i: B o b yki, C.hemycze, C hfyszcze (// C hliszcze), D rabyniary, K lym ki (II KUmki), Kotyki, Łaho- dycze // L adycze, Ł e sy k i, Ł u n yki (2 razy), Ł ysyny. P aw łyny, P iratyn. P ro cyki, S o sn yń ski (// Sosniń- skie), S p ed yn y, S u lym y (// Sulim y), Szm ygle, Trutykr,
i < e w sy lab ie zam kniętej: B iszków , u < o w sy lab ie zam kniętej: Pulce\
v < e w sylabie nieakcentow anej: A rtym iszczyn e, D yszczyska , Ł ypaki (// f.epakiy, chi < chy. B a n a ch i (// B anachy), K ichi (2 razy);
Ije < Ija : L ech owce',
re < rje < r ja : R eb cy II Rehtur,
zanik /i interw o k aliczn eg o : C zujuki < C zujhuki, Lxidycz.e < L ahodycze.
Polskie niew łaściw e przekształcenia fonetyczne nazw, m ające prowadzić do ich polonizacji:
d y < ukr. di < rfe: D y d yc ze ;
n> < uk r. n < ne: O h o ryłk i (II O horiłki)\
i h ip erp o p raw n e w sto su n k u do ukr. ł: L adycze < L ahodycze, Lukacz.e < Łukacze.
Przejaw em rutenizacji nazw są procesy: ukr. h < poi. i ukr. c!r, H ocije < Cliocije',
ukr. d ' < poi. d ź o raz n iejasne « < poi. s: Szen d iu ch y Ul Sendziucliy).
U kraińskie m orfem y m ogą się kryć w podstaw ach nazw z sufiksalnym:
-c- < - c ’-: G ryca je. H rvcaki, H rycki, P rocyki. Steciuchy, S lecyn y (2 razy): -n -n- < -n H ryń czu ki, Ł u n yki (2 razy), Senice, Zinki:
-ejk-: P anejki: -ind-: C zulindy.
U kraińskie sufiksy m ogą być przejęte przez ojkonim y w raz z podstawami lub w ykorzystane na etapie tw orzenia toponim u na:
-ow ce: B erezo w ce, Lechowce',
-ije: C h o cije U H ocije, D obrotije, G iłetije (II G elely), H opije, L u(-a)pije, Smolije', -(cz)uki: H ryń czu ki, K o ściu ki, S a w czu ki (2 razy), S ta ń (-n )c:u ki, S tasiuki, Terluki:
-i(-y)cze: C h em ycze, D ydycze, K ufynycze II K ulinicze, K u tyn icze, L a h o d ycze // Ladycze, Popo- w icze. Sernicz.e.
