Wybrane aspekty pomocy publicznej dla przedsiębiorstw w świetle wdrażania polityki strukturalnej Unii Europejskiej w Polsce

Pełen tekst

(1)Zeszyty Naukowe nr. 694. Akademii Ekonomicznej w Krakowie. 2006. Agnieszka Odorowicz Katedra Handlu i Instytucji Rynkowych. Wybrane aspekty pomocy publicznej dla przedsiębiorców w świetle wdrażania polityki strukturalnej Unii Europejskiej w Polsce 1. Wprowadzenie W dniu 1 maja 2004 r. Polska stała się członkiem Unii Europejskiej. Niesie to ze sobą wiele konsekwencji prawnych, gospodarczych i społecznych, które dotyczą prawie wszystkich sfer aktywności rządu, parlamentu, instytucji publicznych, przedsiębiorstw oraz obywateli. Od 1 stycznia 2004 r. Polska może korzystać z przyznanych jej funduszy strukturalnych z budżetu UE. Ich wykorzystanie pozwala znacząco zwiększyć szanse rozwoju polskich przedsiębiorstw i poprawić ich konkurencyjność na wspólnym rynku. Jednocześnie zmieniły się zasady udzielania pomocy publicznej przedsiębiorstwom, z powodu konieczności dostosowania ich do prawa obowiązującego w krajach UE. Proces dostosowania polskiego prawa trwa, a ze względu na istniejące restrykcyjne prawo dotyczące pomocy publicznej szczególnego znaczenia nabiera uregulowanie prawne sfery partnerstwa publiczno-prywatnego. Celem niniejszego artykułu jest analiza zmian dopuszczalności pomocy publicznej dla przedsiębiorstw oraz ich wpływ na wykorzystanie funduszy strukturalnych. Zostały także przybliżone założenia do ustawy o partnerstwie publiczno-prywatnym oraz regulacje prawne niezbędne dla pobudzania udziału sektora prywatnego w inwestycjach w sektorze publicznym. Ponadto zanalizowano proces notyfikacji pomocy publicznej w Komisji Europejskiej. Do analizy wyko-. ZN694.indb 163. 1/30/08 1:19:46 PM.

(2) Agnieszka Odorowicz. 164. rzystano ekspertyzy sporządzone na zlecenie Ministerstwa Gospodarki i Pracy, projekty aktów prawnych (ustaw i rozporządzeń), materiały wewnętrzne Komitetu Europejskiego Rady Ministrów, akty prawne wydane przez Komisję Europejską i Radę UE, a także wyniki badań dotyczących pomocy publicznej w Polsce w latach 2001–2002. Dodatkowo poddano analizie warunki udzielania pomocy publicznej w krajach członkowskich UE. Na tej podstawie oceniono wpływ pomocy publicznej dla przedsiębiorstw na przyszłą realizację sektorowych programów operacyjnych oraz ZPORR w latach 2004–2013 w Polsce. 2. Ogólna charakterystyka funduszy strukturalnych UE wdrażanych w Polsce w latach 2004–2006 Jednym z ważniejszych bezpośrednich skutków przystąpienia Polski do Unii Europejskiej jest możliwość wykorzystania 11,4 mld euro w ramach interwencji z funduszy strukturalnych UE. Warunkiem tego było zawarcie umowy pomiędzy Polską a Unią Europejską określającej tzw. podstawy wsparcia wspólnoty (Community Support Framework) oraz wynegocjowanie z Komisją Europejską programów operacyjnych, określających warunki wydatkowania i monitorowania tych środków. Podstawowym dokumentem strategicznym, na podstawie którego Polska w porozumieniu z Komisją Europejską określiła zakres interwencji funduszy strukturalnych i Funduszu Spójności, jest „Narodowy plan rozwoju na lata 2004–2006”, zatwierdzony przez Radę Ministrów 14 stycznia 2003 r. Dokument ten określa najważniejsze działania strukturalne, które Polska ma realizować po wstąpieniu do UE. Działania te mają być współfinansowane ze środków UE. Na podstawie „Narodowego planu rozwoju na lata 2004–2006”, w wyniku wielomiesięcznych negocjacji z KE, została sporządzona umowa pomiędzy Polską a UE określająca ramy wsparcia UE. Dokument „Podstawy wsparcia Wspólnoty / Community Support Framework” określa kierunki i wysokość wsparcia ze strony funduszy strukturalnych na realizację zamierzeń rozwojowych i stanowi podstawę interwencji z Funduszu Spójności. Z racji tego, że wszystkie regiony Polski (województwa samorządowe) zostały zakwalifikowane przez UE do pomocy strukturalnej w ramach celu 1, możliwe było wynegocjowanie alokacji finansowej najwyższej wśród wstępujących do Unii państw (tabela 1). Polska w latach 2004–2006 uzyska 7,635 mld euro wyrażonych jako środki na zobowiązania „Zintegrowany program operacyjny rozwoju regionalnego na lata 2004–2006”.. . Cel 1 ma charakter terytorialny i dotyczy wspierania rozwoju regionów opóźnionych (poziom PKB liczony według parytetu siły nabywczej za ostatnie 3 lata jest niższy od 75% średniej unijnej) . ZN694.indb 164. 1/30/08 1:19:47 PM.

(3) Wybrane aspekty pomocy publicznej dla przedsiębiorców…. 165. w ramach funduszy strukturalnych oraz 3,73 mld euro z Funduszu Spójności (łącznie ok. 2,2% PKB). Podstawą do wydatkowania środków z przyznanych Polsce funduszy strukturalnych oraz Funduszu Spójności jest 7 uzgodnionych z Komisją Europejską programów operacyjnych oraz „Strategia wykorzystania Funduszu Spójności” (tabela 2). Tabela 1. Alokacja środków finansowych dla nowych państw członkowskich bez Funduszu Spójności Nowe kraje członkowskie. Czechy Cypr. Estonia Litwa. Łotwa Malta. Polska. Słowenia. Słowacja. Węgry. Razem. Cel 1. Cel 2. 1 286,4. 0. 328,6. 792,1. 554,2. Cel 3. 63,3. 52,2. -. -. -. -. 24,9. 19,5. -. -. 55,9. -. -. -. -. 210,1. -. -. 33,0. 39,9. -. -. 121,2. 111,6. 7 320,7 920,9. 1 765,4. 13 234,3. Inicjatywa EQUAL. 28,4. 1,6. 3,6. 10,5. Inicjatywa INTERREG. Razem. 60,9. 1 491,2. 9,4. 341,6. 3,8. 52,8. 19,9. 822,5. 2,1. 59,1. 7,1. 13,5. 118,5. 1 96,1. 7 635,3. 36,8. 1 050,3. 424,4. 14 117,5. 1,1. 5,7. 19,7. 26,8. 223,0. 21,0. 60,9. 574,8. 236,8. 1 853,1. Źródło: [3].. Status środków z funduszy strukturalnych został określony jako „środki na zobowiązania”, co oznacza, że regulowanie zobowiązań Wspólnoty wobec Polski odbywać się będzie na zasadzie refundacji realnie poniesionych i pozytywnie zweryfikowanych wydatków. Zatem poziom absorpcji środków z funduszy strukturalnych zależeć będzie nie tylko od zatwierdzenia odpowiednich projektów do realizacji w ramach określonych programów operacyjnych, ale też od prawidłowości wydatkowania tych funduszy, a więc od terminowości ich wydatkowania, kwalifikowalności wydatków, zachowania zasad wolnej konkurencji przy ich wydatkowaniu, celowości wydatków, współfinansowania ze środków krajowych na poziomie ustalonym w odpowiednich programach oraz od pozytywnych wyników kontroli merytorycznej i finansowej. Środki z funduszy strukturalnych traktowane będą jako środki publiczne (art. 3 ust. 1 pkt 2a Ustawy o finansach publicznych z dnia 26 listopada 1998 r. [10], które będą gromadzone na wyodrębnionych oraz słabo zaludnionych regionów północnych. W ramach celu 1 w latach 2000–2006 przeznaczono 69,7% wartości funduszy strukturalnych, tj. łącznie ok. 127,5 mld euro.. ZN694.indb 165. 1/30/08 1:19:47 PM.

(4) 166. Agnieszka Odorowicz. rachunkach bankowych, otwieranych na podstawie umowy w NBP. Nadzór nad wydatkowaniem tych funduszy będzie należeć do ministra finansów, mają być one przeznaczone wyłącznie na z góry określony cel, zgodnie z obowiązującymi dla środków publicznych procedurami, a rozliczane jak dotacje z budżetu państwa. Dla absorpcji środków z funduszy strukturalnych kluczowe znaczenie mają przepisy prawa krajowego (dostosowane do prawa UE) określone w ostatnio przyjętych lub ciągle będących w trakcie prac parlamentarnych ustaw. Zgodnie z zapisami NPR, dla każdego programu operacyjnego zostały wyodrębnione instytucje zarządzające i wdrażające (tabela 2), pośredniczące oraz instytucja płatnicza. Środki z funduszy strukturalnych przeznaczone dla Polski na lata 2004–2006 podzielono na programy operacyjne. W indykatywnych planach finansowych dla programów operacyjnych przewidziano trzy różne źródła finansowania: z budżetu państwa (części ustawy budżetowej podporządkowane poszczególnym dysponentom, rezerwy celowe – poz. 83 ustawy budżetowej), z budżetów jednostek samorządu terytorialnego i źródeł prywatnych. Łącznie w ramach PWW (bez Funduszu Spójności) w indykatywnych tabelach finansowych przewidziano koszty ogółem pokrywane ze środków publicznych (wkład wspólnotowy i krajowy wkład publiczny) na kwotę 11 411 mln euro oraz udział środków prywatnych w realizacji projektów na kwotę ogółem 2 361 mln euro. W wyniku przeprowadzonej analizy planu finansowego PWW można zauważyć, że wykonanie tego planu co do udziału środków prywatnych zwiększy udział krajowych środków z ok. 27% do 48%. Minimalny wkład krajowych środków wynosi 20–25% (np. dla SOP – rolny – 20%, dla ZPORR – 25%, w przypadku pomocy dla przedsiębiorców lub inwestycji przynoszących znaczący dochód netto – 50%). Jak widać, precyzyjne zaplanowanie środków przysporzyło instytucjom zarządzającym poszczególnymi programami wiele trudności, mimo że dla każdego działania w ramach programów określono minimalną stopę wkładu ze środków krajowych. Wiąże się to z trudnościami w prognozowaniu dochodów jednostek samorządu terytorialnego (w 2004 r. pierwszy raz obowiązują nowe zasady budżetowania jednostek samorządu terytorialnego – JST, związane z wejściem w życie ustawy o dochodach JST), trudnym do oszacowania zainteresowaniem kapitału prywatnego potrzebnego do uczestnictwa w programach, a także nierozwiązanym jeszcze problemem notyfikacji w KE poszczególnych działań skierowanych do przedsiębiorców. [7, 8, 9, 13, 15] oraz Ustawa o Narodowym Planie Rozwoju, będąca w toku prac parlamentarnych; Ustawa o podatku od towarów i usług (w toku prac parlamentarnych), Ustawa o finansach publicznych [10], którą prawdopodobnie zastąpi nowa ustawa o finansach publicznych z 2004 r. (obecnie w toku prac parlamentarnych znajdują się dwa projekty – jeden rządowy i jeden poselski), Ustawa o zasadach wspierania rozwoju regionalnego (w przygotowaniu w MGPiPS), Ustawa o partnerstwie publiczno-prywatnym (w przygotowaniu w MGPiPS).. ZN694.indb 166. 1/30/08 1:19:47 PM.

(5) ZN694.indb 167. Restrukturyzacja i modernizacja sektora żywnościowego oraz rozwój obszarów wiejskich. Rybołówstwo i przetwórstwo ryb. Zintegrowany program operacyjny rozwoju regionalnego. Rozwój zasobów ludzkich. Wzrost konkurencyjności przedsiębiorstw. Program operacyjny. Urzędy wojewódzkie. –. Agencja Modernizacji i Restrukturyzacji Rolnictwa. Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi. Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi. Ministerstwo Edukacji Narodowej i Sportu, Ministerstwo Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej. Ministerstwo Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej. Ministerstwo Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej. Ministerstwo Nauki i Informatyzacji, Ministerstwo Środowiska. Instytucja pośrednicząca w zarządzaniu. Ministerstwo Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej. Instytucja zarządzająca. Agencja Modernizacji i Restrukturyzacji Rolnictwa. MRiRW, Agencja Modernizacji i Restrukturyzacji Rolnictwa, Okręgowe inspektoraty rybołówstwa morskiego. Urzędy marszałkowskiea Wojewódzkie urzędy pracy. WUP, PFRON, PARP. PARP, ARP SA, Ministerstwo Nauki i Informatyzacji, NFOŚiGW, MGPiP. Instytucje wdrażające / Beneficjenci końcowi. Tabela 2. Instytucje zarządzające i pośredniczące dla poszczególnych programów operacyjnych. Ministerstwo Finansów. Ministerstwo Finansów. Ministerstwo Finansów. Ministerstwo Finansów. Ministerstwo Finansów. Instytucja płatnicza. Wybrane aspekty pomocy publicznej dla przedsiębiorców… 167. 1/30/08 1:19:48 PM.

(6) ZN694.indb 168. Ministerstwo Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej. Pomoc techniczna –. Ministerstwo Infrastruktury Ministerstwo Środowiska NFOŚiGW. Instytucja Zarządzająca Podstawami Wsparcia Wspólnoty (CSF) i Instytucja Zarządzająca Programem Operacyjnym. Generalna Dyrekcja Dróg Krajowych i Autostrad, PKPPLK SA, JST, Regionalne zarządy gospodarki wodnej. MI, PKP PLK SA, Generalna Dyrekcja Dróg Krajowych i Autostrad, Sekretariat Krajowej Rady Bezpieczeństwa Ruchu Drogowego. Instytucje wdrażające / Beneficjenci końcowi. Ministerstwo Finansów. Ministerstwo Finansów. Ministerstwo Finansów. Instytucja płatnicza. zarząd województwa może powierzyć realizację zadań w ramach działania innej instytucji, zgodnie z obowiązującym prawem. Ministerstwo Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej. SW Funduszu Spójności. –. Instytucja pośrednicząca w zarządzaniu. Źródło: opracowanie własne na postawie PWW oraz programów operacyjnych (www.mg.gov.pl).. a. Ministerstwo Infrastruktury. Instytucja zarządzająca. Transport. Program operacyjny. cd. tabeli 2. 168. Agnieszka Odorowicz. 1/30/08 1:19:48 PM.

(7) Wybrane aspekty pomocy publicznej dla przedsiębiorców…. 169. 3. Partnerstwo publiczno-prywatne w procesie wdrażania instrumentów strukturalnych UE w Polsce Uczestnictwo prywatnych podmiotów w procesie realizacji projektów w ramach funduszy strukturalnych może być rozważane na wielu płaszczyznach. Przedsiębiorstwa prywatne w rozumieniu programów operacyjnych mogą być zarówno ostatecznymi odbiorcami pomocy, jak i bezpośrednimi wnioskodawcami. Dokument „Podstawy wsparcia Wspólnoty” dopuszcza również możliwość realizacji projektu przez instytucje zaliczane do sektora finansów publicznych na rzecz podmiotu prywatnego (niektóre programy operacyjne, przykładowo ZPORR, dopuszczają realizację projektu np. przez jednostkę samorządu terytorialnego, która po ukończeniu inwestycji przekazuje ją do użytkowania innej instytucji lub przedsiębiorstwu). W świetle obowiązujących przepisów o dopuszczalności pomocy publicznej dla przedsiębiorców możliwe jest współfinansowanie ze środków UE i krajowych środków publicznych łącznie do 50% kosztów kwalifikujących się projektów, które realizowane są przez podmioty prywatne. Powoduje to znaczne różnice w uprzywilejowaniu podmiotów zaliczanych do sektora finansów publicznych oraz instytucji pozarządowych (stowarzyszenia, fundacje) w stosunku do podmiotów prywatnych. W realizacji projektów przez instytucje publiczne udział środków wspólnotowych może wynieść maksymalnie 75–80% kosztów kwalifikujących się projektów. Regulacje takie mają charakter ogólnowspólnotowy i obowiązują na terenie wszystkich państw członkowskich, chyba że niektóre z nich w traktatach akcesyjnych zawarły okresy przejściowe dla określonych sektorów gospodarki lub podmiotowe okresy przejściowe dla określonych przedsiębiorstw. Zgodnie z „Narodowym planem rozwoju” i sporządzonymi na jego podstawie programami operacyjnymi, do dyspozycji beneficjentów publicznych pozostawiono aż ponad 80% środków z funduszy strukturalnych. W większości przypadków podmioty prywatne są tylko ostatecznymi odbiorcami pomocy, nie mogąc bezpośrednio wnioskować o fundusze strukturalne. Znaczny ciężar finansowania inwestycji w ramach funduszy strukturalnych będą więc ponosić gminy. Dlatego coraz większego znaczenia nabiera przygotowanie korzystnej dla obu stron ustawy o partnerstwie publiczno-prywatnym. Dużą rolę w procesie wykorzystania funduszy strukturalnych odegra oferta banków. Kredyty przeznaczone na prefinansowanie projektów ze środków strukturalnych będą stosunkowo bezpieczne (rząd przewiduje rozbudowany system gwarancji i zabezpieczeń kredytów). Koszty kredytu nie stanowią kosztów kwalifikujących się do współfinansowania, duże więc znaczenie dla potencjalnych wnioskodawców będzie miało niskie oprocentowanie kredytów. Taki system wdrażania ma szanse stymulować powstawanie. ZN694.indb 169. 1/30/08 1:19:48 PM.

(8) 170. Agnieszka Odorowicz. nowych instytucji publiczno-prywatnych (jeśli ustawodawca ureguluje prawnie ich funkcjonowanie), np. banków komunalnych, funduszy publiczno-prywatnych itp. Zbilansowanie funduszy UE przyznanych Polsce na lata 2004–2006 będzie wymagało zwiększenia roli sektora prywatnego wobec spodziewanego dalszego spadku wpływów funduszy publicznych oraz wyczerpywania się zdolności władz samorządowych do zaspokajania rosnących potrzeb w zakresie finansowania infrastruktury gminnej. Obok sektora prywatnego coraz ważniejszym partnerem dla państwa i jednostek samorządu terytorialnego stają się organizacje pozarządowe (NGO’s). Znaczącym krokiem w stwarzaniu warunków dla rozwoju partnerstwa publicznego i NGO’S stała się Ustawa z dnia 24 kwietnia 2003 r. o pożytku publicznym i o wolontariacie [9]. Reguluje ona zasady prowadzenia nieodpłatnej i odpłatnej działalności pożytku publicznego przez organizacje pozarządowe i korzystania z tej działalności przez organy administracji publicznej w celu wykonywania zadań publicznych, a także warunki wykonywania świadczeń przez wolontariuszy oraz korzystania z tych świadczeń. Organy administracji publicznej powinny prowadzić działalność w sferze zadań publicznych, o której mowa w art. 4 ustawy, we współpracy z organizacjami pozarządowymi prowadzącymi działalność pożytku publicznego w zakresie odpowiadającym zadaniom tych organów. Organizacje pozarządowe, w tym zwłaszcza instytucje pożytku publicznego, mogą też być wnioskodawcami w obrębie większości działań w ramach ZPORR i znacznej liczby działań określonych w innych programach operacyjnych. Zgodnie z PWW traktowane są one jako instytucje parapubliczne (dofinansowanie ze środków funduszy strukturalnych do projektów realizowanych przez NGO’s jest dokładnie takie samo jak dla instytucji zaliczanych do sektora finansów publicznych). Ustawa o pożytku publicznym i o wolontariacie nie objęła innych instytucji, nie będących organizacjami pozarządowymi, w tym przedsiębiorstw, których działalność statutowa ma charakter działalności na rzecz pożytku publicznego. Ustawa nie uregulowała więc zagadnienia współdziałania instytucji publicznych z przedsiębiorstwami prywatnymi (a także być może z osobami fizycznymi) w wykonywaniu zadań publicznych. W przygotowaniu w MGPiPS znajduje się projekt ustawy o partnerstwie publiczno-prywatnym, który ma motywować sektor prywatny do działalności publicznej non profit, a także do inwestowania wspólnie z sektorem publicznym na szczególnych zasadach. Od kompetencji tej ustawy Współpraca ma odbywać się na zasadach: pomocniczości, suwerenności stron, partnerstwa, efektywności, uczciwej konkurencji i jawności. Ustawa obliguje organy samorządu terytorialnego i organy państwa do instytucjonalnej współpracy w zakresie wypełniania zadań publicznych oraz współpracy przy projektowaniu aktów prawnych, określaniu strategii rozwojowych i planów strategicznych z właściwymi instytucjami pożytku publicznego według wypełnianej przez nie działalności pożytku publicznego.. ZN694.indb 170. 1/30/08 1:19:48 PM.

(9) Wybrane aspekty pomocy publicznej dla przedsiębiorców…. 171. zależeć więc będzie nie tylko budowanie partnerstwa publiczno-prywatnego w Polsce, ale także stopień absorpcji funduszy strukturalnych. Dotychczas jednym z niewielu narzędzi stanowiących podstawę partnerstwa publiczno-prywatnego jest pomoc publiczna udzielana przedsiębiorcom. 4. Pomoc publiczna dla przedsiębiorców Wpływ na rozwój partnerstwa publiczno-prywatnego mają warunki udzielania pomocy publicznej przedsiębiorcom. W Polsce warunki te regulowane są Ustawą z dnia 27 lipca 2002 r. o warunkach dopuszczalności i nadzorowaniu pomocy publicznej dla przedsiębiorców [14]. W dniu 16 grudnia 1991 r. Rzeczpospolita Polska podpisała Układ Europejski ustanawiający stowarzyszenie między Rzeczpospolitą Polską z jednej strony, a wspólnotami europejskimi i ich państwami członkowskimi z drugiej strony. Układ Europejski wszedł w życie 1 lutego 1994 r. W części piątej zawiera on przepisy dotyczące przestrzegania zasad konkurencji. Zgodnie z art. 63.4 b Układu Europejskiego: „Każda ze Stron zapewni przejrzystość informacji w zakresie pomocy publicznej między innymi poprzez coroczne informowanie drugiej Strony o ogólnej sumie i podziale udzielonej pomocy oraz przedstawianie – na żądanie – informacji dotyczących programów pomocy. Na żądanie jednej ze Stron, druga Strona przedstawi informacje na temat poszczególnych indywidualnych przypadków pomocy publicznej”. Powyższy artykuł zobowiązuje stronę polską do corocznego opracowywania raportu na temat wielkości i form pomocy udzielonej przedsiębiorstwom oraz jej podziału. Pomoc publiczna ma duży wpływ nie tylko na konkurencyjność rodzimych przedsiębiorstw, ale także na lokalny rynek pracy. Możliwość udzielania pomocy publicznej przedsiębiorcom jest także istotnym instrumentem realizacji polityki sektorowej oraz polityki regionalnej państwa. W związku z przystąpieniem Polski do UE pomoc publiczna musi być zgodna z warunkami określonymi w ratyfikowanych umowach międzynarodowych regulujących udzielanie pomocy, których stroną jest Rzeczpospolita Polska, w szczególności w Układzie Europejskim ustanawiającym stowarzyszenie między Rzeczpospolitą Polską, z jednej strony, a wspólnotami europejskimi i ich państwami członkowskimi, z drugiej strony, sporządzonym w Brukseli dnia 16 grudnia 1991 r. [6]. Pomoc publiczna ma bezpośredni wpływ na warunki konkurencji na jednolitym rynku europejskim, toteż jej udzielanie jest wyjątkowo szczegółowo regulowane przez prawo europejskie. Pomoc publiczna dla przedsiębiorców stanowi „przysporzenie korzyści finansowych określonemu przedsiębiorcy w zakresie prowadzonej przez niego działalności gospodarczej” [14]. Przysporzenie takie stanowi pomoc, jeżeli jest realizowane bezpośrednio z krajowych środków publicznych lub z takich środków przekazanych innym podmiotom, albo pomniejsza lub może pomniejszyć te. ZN694.indb 171. 1/30/08 1:19:49 PM.

(10) 172. Agnieszka Odorowicz. środki oraz narusza lub grozi naruszeniem konkurencji poprzez uprzywilejowanie niektórych przedsiębiorców lub produkcji niektórych towarów. Zgodnie z prawem UE dopuszczalna bez żadnych warunków (wystarczy poinformować KE) jest pomoc de minimis, tj. taka pomoc udzielona konkretnemu podmiotowi, której wartość całkowita nie przekracza 100 tys. euro w okresie 3 lat. Przy ustalaniu wartości pomocy uwzględnia się środki finansowe uzyskane przez przedsiębiorcę w ramach funduszy przedakcesyjnych oraz w ramach innych funduszy z budżetu UE. Pomoc może być udzielana, jeżeli spełnia warunki określone prawem europejskim oraz jeśli m.in. stanowi, w przypadkach inwestowania lub tworzenia nowych miejsc pracy, uzupełnienie środków innych niż środki publiczne, angażowanych przez przedsiębiorców, a wielkość tej pomocy, czas trwania oraz zakres są proporcjonalne do rangi rozwiązywanego problemu. Pomoc regionalna jest dopuszczalna jako pomoc konieczna do pobudzenia długookresowego rozwoju obszarów charakteryzujących się poziomem produktu krajowego brutto na jednego mieszkańca niższym niż 75% średniego poziomu produktu krajowego brutto na jednego mieszkańca we wspólnotach europejskich jako całości, mierzonego jako średnia za okres ostatnich trzech lat. Pomoc regionalna jest dopuszczalna, jeżeli równocześnie: stanowi element polityki regionalnej, nie przekracza dopuszczalnych maksymalnych wielkości pomocy wyrażonych w kategoriach kosztów inwestycji lub utworzonych nowych miejsc pracy, uwzględnia przewidywany lub faktyczny udział poszczególnych sektorów gospodarczych w przyznawanej pomocy. Przepisy obowiązujące w krajach UE dopuszczają również pomoc publiczną o charakterze horyzontalnym, jeżeli ta pomoc jest przeznaczona m.in. na: restrukturyzację przedsiębiorstw oraz pomoc doraźną, prace badawczo-rozwojowe, ochronę środowiska. Pomoc horyzontalna może być udzielona wyłącznie przedsiębiorcy znajdującemu się w trudnej sytuacji ekonomicznej, w celu przywrócenia długookresowej zdolności konkurowania na rynku. Wszelka pomoc publiczna musi być notyfikowana w Komisji Europejskiej. Strona polska, zgodnie z postanowieniami traktatu akcesyjnego, jest zobowiązana do notyfikacji przez Komisję Europejską wszystkich programów pomocowych w ramach programów operacyjnych, które mogą zawierać elementy pomocy publicznej. Komisja na podstawie wypełnionych formularzy notyfikacyjnych ma prawo stwierdzenia legalności pomocy publicznej i poziomu korzystania ze środków funduszy strukturalnych w ramach tych programów. Procedura notyfikacji przewiduje obowiązek przygotowania przez instytucje zarządzające programami operacyjnymi projektów programów pomocowych dla działań zawierających elementy pomocy publicznej, które po zatwierdzeniu przez UOKiK przesyłane są do odpowiednich organów Komisji Europejskiej. Ustawodawca polski określił, że program pomocowy musi mieć status co najmniej. ZN694.indb 172. 1/30/08 1:19:49 PM.

(11) Wybrane aspekty pomocy publicznej dla przedsiębiorców…. 173. rozporządzenia ministra właściwego dla rodzaju pomocy publicznej lub też – standardowo – rozporządzenia Rady Ministrów. Pomoc udzielana zgodnie z istniejącym prawem polskim (programy pomocowe), które nie pozostaje w sprzeczności z prawem unijnym, jest traktowana jako pomoc istniejąca przed dniem akcesji. W tym przypadku stosowana jest uproszczona procedura notyfikacyjna. Po przystąpieniu Polski do UE procedury notyfikacyjne są jednolite dla wszystkich państw członkowskich, a kryteria udzielania pomocy publicznej jeszcze bardziej surowe. W wyniku negocjacji roboczych z odpowiednimi organami KE (m.in. DG Competition i DG Agriculture) został ustalony wykaz programów pomocowych koniecznych do notyfikacji przez KE oraz zakres programów pomocy dla wyłączeń blokowych (block exemption schemes). W procesie negocjacji warunków udzielania pomocy publicznej i notyfikacji poszczególnych programów pomocowych istotne było sporządzenie bilansu pomocy publicznej udzielonej w ostatnich latach. Ogólna wartość pomocy udzielonej przedsiębiorcom w 2002 r. wyniosła 10 277,6 mln zł [5], co stanowi 2 665,6 mln euro (przyjmując średni kurs z 2002 r. 1 euro = 3,8557 zł). Udzielona pomoc stanowiła 1,52% wartości dodanej brutto w gospodarce. W przeliczeniu na jednego pracującego w gospodarce wartość pomocy wyniosła 1002,49 zł (260 euro). Pomoc publiczna udzielona przedsiębiorcom w 2002 r. stanowiła 1,3% produktu krajowego brutto wobec 1,5% w 2001 r. W 2002 r., podobnie jak w roku poprzednim, najczęściej stosowane instrumenty pomocy stanowiły dotacje i ulgi podatkowe – 64,8%. Analizując dane finansowe charakteryzujące pomoc publiczną udzielaną przedsiębiorcom w latach 1998–2002 można wskazać następujące tendencje: – wśród form pomocy dominowały dotacje, subwencje oraz zwolnienia podatkowe i funduszowe; – kolejną, najczęściej stosowaną formą pomocy było tzw. miękkie kredytowanie; – począwszy od 2001 r. coraz większe znaczenie (udział w ogólnej wartości pomocy) miała pomoc udzielona w formie poręczeń i gwarancji; – większą część pomocy udzielono reagując na aktualne trudności określonych gałęzi przemysłu lub przedsiębiorstw (np. restrukturyzacja górnictwa węgla lub zwolnienia podatkowe zadłużonych przedsiębiorstw) niż w ramach programów dotyczących prorozwojowych działań gospodarczych (np. specjalne strefy ekonomiczne, dostosowanie przedsiębiorstw do wymagań unijnych w zakresie ochrony środowiska i standardów technicznych, nakłady na B + R itp.). W tym kontekście trudno więc mówić o prorozwojowym charakterze udzielanej pomocy. Należy dodać, że w zdecydowanej większości udzielona pomoc . ZN694.indb 173. Materiał informacyjny dla ZP KIE, przygotowany przez MGPiPS w styczniu 2004 r.. 1/30/08 1:19:49 PM.

(12) 174. Agnieszka Odorowicz. publiczna miała charakter kontynuowania negatywnych zaszłości strukturalnych i restrukturyzacyjnych oraz wytwarzania sztucznego impulsu ekonomicznego chroniącego nierentowne przedsiębiorstwa przed upadłością. W przeważającej części były to decyzje o charakterze politycznym, podejmowane pod dużą presją związków zawodowych i pracowników tych zakładów. 5. Wnioski Przystąpienie Polski do UE zasadniczo zmienia warunki funkcjonowania przedsiębiorstw w Polsce. Wiąże się to nie tylko z dostosowaniem do wymogów wspólnego rynku, ale także z koniecznością skutecznego na nim konkurowania. Możliwość wykorzystania funduszy strukturalnych w sferze rozwoju regionalnego, rozwoju zasobów ludzkich oraz wzmocnienia konkurencyjności przedsiębiorstw stwarza ogromną szansę rozwoju polskich przedsiębiorstw, w tym zwłaszcza z sektora MSP. Ograniczeniu ulegnie pomoc publiczna dla przedsiębiorców wprost z budżetu państwa. Udzielana pomoc będzie musiała być zgodna z prawem obowiązującym w UE oraz prowadzona w taki sposób, by jak najmniej zakłócać wolny rynek. Znaczna część tej pomocy musi zostać przeformułowana. Stworzy to dobre podstawy dla inwestycji publiczno-prywatnych. Rozwój partnerstwa publiczno-prywatnego jest nieuchronny i będzie warunkował w dużym stopniu wzrost gospodarczy. Partnerstwo publiczno-prywatne jest niezbędnym instrumentem rozwoju regionalnego i powinno w coraz większym stopniu odpowiadać na rosnące potrzeby rozłożenia ryzyka inwestycyjnego oraz zmniejszać niedostatek źródeł finansowania inwestycji publicznych lub inwestycji na rzecz pożytku publicznego. Udział sektora prywatnego w programach operacyjnych, w tym szczególnie w inwestycjach infrastrukturalnych, ma szansę zwiększyć efektywność tych inwestycji oraz w przyszłości przenieść koszty użytkowania nowej infrastruktury na jej użytkowników. Partnerstwo publiczno-prywatne jest determinantą wysokiego poziomu absorpcji funduszy strukturalnych w Polsce, a ten z kolei warunkuje poziom wsparcia Polski przez UE w przyszłym okresie programowania, tj. w latach 2007–2013. W wyniku zmian regulacji prawnych zmieni się znacząco struktura pomocy publicznej udzielanej przedsiębiorstwom. Zwiększą się szanse na uzyskanie środków budżetowych przez podmioty aktywne, które z powodzeniem ubiegają się o środki z funduszy strukturalnych.. ZN694.indb 174. 1/30/08 1:19:49 PM.

(13) Wybrane aspekty pomocy publicznej dla przedsiębiorców…. 175. Literatura [1] „Fundusze Europejskie”, nr 1–2, Waren Group, Poznań, styczeń–luty 2004. [2] Narodowy Plan Rozwoju na lata 2004–2006, MGPiPS, Warszawa 2002. [3] Podręcznik wdrażania funduszy strukturalnych w Polsce, MGPiPS, Warszawa 2003. [4] Pomoc publiczna dla przedsiębiorców, ekspertyza, MGPiPS, Warszawa 2004. [5] Raport o pomocy publicznej w Polsce udzielonej przedsiębiorstwom w 2002 roku, UOKiK, Warszawa 2003. [6] Układ Europejski ustanawiający stowarzyszenie między Rzeczpospolitą Polską, z jednej strony, a Wspólnotami Europejskimi i ich Państwami Członkowskimi, z drugiej strony, sporządzony w Brukseli dnia 16 grudnia 1991 r., Dz.U. z 1994 r., nr 11, poz. 38, z 1995 r. nr 63, poz. 324, z 1997 r. nr 104, poz. 662 oraz z 1999 r. nr 30, poz. 288 i nr 57, poz. 616. [7] Ustawa budżetowa na rok 2004 z 23 stycznia 2004 r., Dz.U. 04.18.167.781. [8] Ustawa o dochodach jednostek samorządu terytorialnego z dnia 13 listopada 2003 r., Dz.U. 03.203.1966.14025. [9] Ustawa z dnia 24 kwietnia 2003 r. o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie, Dz.U. 03.96.873. [10] Ustawa o finansach publicznych z dnia 26 listopada 1998 r., Dz.U. 03.15.148, z późn. zm. [11] Ustawa o Narodowym Planie Rozwoju (obecnie znajduje się w toku prac parlamentarnych). [12] Ustawa z dnia 12 maja 2000 r. o zasadach wspierania rozwoju regionalnego, Dz.U. 00.48.550, z późn. zm. [13] Ustawa z dnia 14 listopada 2003 r. o zmianie ustawy o pomocy publicznej dla przedsiębiorców o szczególnym znaczeniu dla rynku pracy oraz o zmianie niektórych ustaw, Dz.U. 03.229.2271.16078. [14] Ustawa z dnia 27 lipca 2002 r. o warunkach dopuszczalności i nadzorowaniu pomocy publicznej dla przedsiębiorców, Dz.U. z 2002, nr 141, poz. 1177. [15] Ustawa z dnia 29 stycznia 2004 r. Prawo zamówień publicznych, Dz.U. 04.19.177.1113. Selected Issues of State Assistance for Enterprises in the Light of Implementing the EU’s Structural Policy in Poland On 1 May 2004, Poland officially joined the European Union as a fully-fledged member. The European Union places at Poland’s disposal significant financial resources from the EU budget as part of structural and cohesion policy. In the process of using these funds, co-operation between public and private sectors will be of major significance. Public-private partnerships will be one of the conditions for the effective use of structural funds. Full absorption of these funds will be one of the most important instruments of regional policy in Poland and will also impact on the future structural budget allocated to Poland for the years 2007–2013. In this article, the author describes the principles behind implementing structural funds in Poland, the role of public-private partnerships in the process of conducting projects financed under structural funds, the principles of government assistance for entrepreneurs, as well as the essential legal regulations for stimulating private sector involvement in public sector investments.. ZN694.indb 175. 1/30/08 1:19:50 PM.

(14)