Wojciech Góralski
Domniemania prawne w dziedzinie
materialnego prawa małżeńskiego w
KPK z 1983 roku
Ius Matrimoniale 10 (16), 119-137
Ius M atrimoniale 10 (16) 2005
Ks. Wojciech Góralski
Domniemania prawne w dziedzinie materialnego
prawa małżeńskiego w KPK z 1983 roku
W K P K z 1983 r o k u , p o d o b n ie z r e s z tą ja k w K P K z 1917 ro k u , a ta k ż e w K K K W , p ra w o d a w c a s ta tu u je s z e re g d o m n ie m a ń , w m yśl k tó ry c h , w o p a r c iu o o k r e ś lo n e p r z e s ła n k i, p rz y jm u je się p e w n e fa k ty z a u d o w o d n io n e . T ego r o d z a ju d y sp o z y c je k o d e k s o w e n a b i e r a ją sz c z e g ó ln e g o z n a c z e n ia w o b s z a r z e p r a w a p r o c e s o w e g o , d o m n ie m a n ie b o w ie m s ta n o w i j e d e n z d o w o d ó w w p r o c e s ie k a n o n ic z n y m (A n n . 15 8 4 1586 K P K ). D o m n ie m a n ie (p r a e s u m p tio ) to s p o só b r o z u m o w a n ia o p a r ty n a r a c h u n k u p r a w d o p o d o b ie ń s tw a w o d n ie s ie n iu d o n a s tę p s tw a fa k tó w lu b p rz y ję c ia p e w n e g o f a k tu z a u d o w o d n io n y n a p o d s ta w ie in n y c h fak tó w . To p o to c z n e z n a c z e n ie d o m n ie m a n ia tk w i n ajcz ęśc iej u p o d s ta w d o m n ie m a n ia ja k o k o n s tru k c ji p r a w n e j1. N a tę o s ta tn ią w sk a z u je k a n . 1584 K P K stw ie rd z ając : D o m n i e m a n i e to p r a w d o p o d o b n e p r z y p u s z c z e n ie o rze
c zy n ie p e w n e j [...] ( o k re ś le n ie to n a w ią z u je d o p ra w a rzy m sk ieg o ). S to s o w n ie d o p o w o ła n e g o k a n o n u , t a k r o z u m i a n e d o m n ie m a n ie m o ż e b y ć z a r ó w n o d o m n ie m a n ie m p r a w n y m ( p r a e s u m p tio iu r is ) , [...] g d y z o s t a ł o u s t a n o w i o n e p r z e z s a m ą u s ta w ę [...], j a k i d o m n ie m a n ie m s ę d z io w s k im , in a c z e j f a k ty c z n y m ( p r a e s u m p tio h o m i n i s ) , g d y p r z y j m u j e j e s ę d z ia . W e d łu g K P K z 1917 r. (k a n . 1825 § 2 ), d o m n ie m a n ie p r a w n e m o g ło b y ć b ą d ź zw y k łe ( p r a e s u m p tio iu r is s im p le x ) , b ą d ź te ż tzw . siln iejsze , in a c z e j k w a lifik o w a n e a lb o n ie w z r u s z a ln e ( p r a e s u m p tio iu ris e t d e iu
r e ). D o m n ie m a n ie zw y k łe to ta k ie , p rz e c iw k o k tó r e m u (tj. p rz e c iw k o
1
Zob. M. Fąka, Normy ogólne kanonicznego procesu sądowego, Warszawa 1978, s. 211; H. Rybczyński, Domniemanie, [w] Encyklopedia Katolicka, t. 4, Lublin 1983, kol. 102; J. J. Garcia Failde. Nuevo derecho procesal canônico. Estudio sistemàtico-analitico comparado, wyd. 3, Salamanca 1995, s. 195-196.p ra w d z iw o ś c i f a k tu d o m n ie m a n e g o ) p r a w o d o p u s z c z a ło d o w ó d p r z e ciw ny - b e z p o ś r e d n i (w y k a zu jący , iż m im o is tn ie n ia f a k tu , n a k tó r y m o p ie r a się d o m n ie m a n ie , n ie is tn ie je f a k t d o m n ie m a n y ) lu b p o ś r e d n i (w y k a z u ją c y n ie p ra w d z iw o ś ć f a k tu , n a k tó r y m o p ie r a się d o m n ie m a n ie ). D o m n ie m a n ie tzw . siln ie jsz e to ta k ie , p rz e c iw k o k tó r e m u u s ta w a w y k lu c z a ła d o w ó d b e z p o ś r e d n i, d o p u s z c z a ją c je d y n ie p rz e c iw d o w ó d p o ś r e d n i2. W s z y stk ie d o m n ie m a n ia p r a w n e n a le ż a ło z z a s a d y u w a ż a ć z a zw ykłe, c h y b a ż e u s ta w a o k r e ś la ła j e w y ra ź n ie ja k o tzw . siln ie jsz e lu b ró w n o z n a c z n ie o d r z u c a ła w s to s u n k u d o n ic h d o w ó d b e z p o ś r e d n i3. P o z o s ta je czy m ś c h a ra k te ry s ty c z n y m , ż e w K P K z 1983 r. n ie p o d trz y m a n o o w e g o p o d z ia łu d o m n ie m a n ia p r a w n e g o n a zw y k łe i tzw . sil n ie jsz e . K o d y fik a c ja t a z n a w ię c je d y n ie d o m n ie m a n ia p r a w n e i sę- d z io w s k ie 4. D o m n ie m a n i e p r a w n e m a w p r o c e s ie k a n o n ic z n y m w a lo r p e łn e g o d o w o d u , t a k iż k to m a j e z a so b ą , j e s t z w o ln i o n y z o b o w ią z k u d o w o d z e n ia , k tó r y p r z e c h o d z i n a s tr o n ę p r z e c iw n ą (k a n . 1585 K P K ). J e s t to s k u t e k d ru g o r z ę d n y d o m n ie m a n ia , s ta n o w ią c y p r a w o w y n ik a ją c e z f a k tu d o m n ie m a n e g o . S k u tk ie m p ie rw s z o rz ę d n y m p r a e s u m p t io j e s t n a t o m ia s t p e w n o ś ć , ja k ą o n a d a je , c h o ć m a c h a r a k te r je d y n ie p o s z la k i i p r a w d o p o d o b ie ń s tw a (p e w n o ś ć tzw . d o m n ie m a n a ) 5. K to d y s p o n u je d o m n ie m a n ie m p ra w n y m , o b o w ią z a n y j e s t w y łą c z n ie d o u d o w o d n ie n ia f a k tu , k tó r y s ta n o w i p o d s ta w ę d o m n ie m a n ia (n p . f a k tu u k o ń c z e n ia p r z e z d a n ą o s o b ę s ió d m e g o r o k u życia, co w m y śl k a n . 97 § 2 K P K je s t p o d s ta w ą d la d o m n ie m a n ia o u ż y w a n iu r o z u m u p r z e z t ę o s o b ę ). G d y c h o d z i o d o m n ie m a n ie sę d z io w sk ie , to m a o n o m ie js c e w ó w czas, g d y s a m sę d z ia , n a p o d s ta w ie z n a n e g o f a k tu w n io s k u je o fa k c ie n ie z n a n y m , c z y n ią c to w o p a r c iu o z a s a d y lo g ik i i d o ś w ia d c z e n ie . U s t a w o d a w c a p r z e s tr z e g a j e d n a k p r z e d w y s u w a n ie m d o m n ie m a ń , k tó r e n ie są u s ta n o w io n e p r z e z p ra w o , c h y b a ż e n a p o d s t a w i e f a k t u p e w n e g o
2
F. Bączkowicz, Prawo kanoniczne. Podręcznik dla duchowieństwa, t. 3, Opole 1958, s. 116-117; Fąka, jw., s. 211-212.; T. Pawluk, Kanoniczny proces małżeński, Warszawa 1973, s. 143-144.; P. V. Pinto, I processi nel Codice di Diritto Canonico. Commento sistematico al Lib. VII, Città del Vaticano 1993, s. 345-347; P. Bianchi, Le prove: A) Dichiarazioni delle parti; B) Presunzioni; C) Perizie, [w] I giudizi nella Chiesa. Il processo contenzioso e il pro cesso matrimoniale. XXIV Incontro di Studio. Villa Luzzago - Ponte di Legno (BS), 30 giu- gno-4 luglio 1997, Milano 1998, s. 90-96.3
Fąka, jw., s. 212.4
Kan. 1642 §1 KPK (dotyczący stanu rzeczy osądzonej) zawiera de facto domniemanie prawne iuris et de iure. Zob. Pinto, jw., s. 346, przyp. 500; Garcia Failde, jw., s. 196.i o k r e ś lo n e g o , p o z o s ta ją c e g o w b e z p o ś r e d n im z w i ą z k u z tym , o c o to c z y się s p ó r (k a n . 1586 k P K ) . Z a r ó w n o p r a e s u m p t io iu ris, j a k i p r a e s u m p t io h o m in is tr a c ą sw ój w a lo r, a ty m s a m y m p r z e s ta j ą b y ć d o w o d e m , g d y z o s ta je p r z e d s ta w io n y d o w ó d p rz e c iw n y . D o w ó d ta k i m o ż e b y ć d w o jak i: z a r ó w n o b e z p o ś r e d ni, j a k i p o ś r e d n i - w r o z u m ie n iu w yżej o k r e ś lo n y m 6. W o c e n ie d o m n ie m a n ia ja k o d o w o d u w p r o c e s ie k a n o n ic z n y m s ę d z ia o b o w ią z a n y j e s t w z ią ć p o d u w a g ę d y sp o z y c ję k a n . 1608 § 3 K P K , w m y śl k tó r e j w sz y s tk ie d o w o d y p o w in i e n o c e n ia ć w s w o im s u m ie n iu , z z a c h o w a n ie m p r z e p is ó w u s t a w o s k u te c z n o ś c i n ie k tó r y c h d o w o d ó w . W ś ró d w ie lu d o m n ie m a ń p r a w n y c h p rz y ję ty c h w K P K z 1983 ro k u , a ż d z ie s ię ć p o ś w ię c o n y c h j e s t d z ie d z in ie m a te r ia ln e g o p r a w a m a łż e ń sk ie g o ( k a n n . 1 0 5 5 -1 1 6 5 ). I c h z w ię z łe z a p r e z e n to w a n ie j e s t p r z e d m io t e m n in ie js z e g o o p r a c o w a n ia . 1. D o m n ie m a n ie o w a ż n o ś c i m a łż e ń s tw a - f a v o r m a tr i m o n i i ( k a n . 1060 K P K ) W k a n . 1060 K P K p r a w o d a w c a sta n o w i: M a łż e ń s tw o c ie s zy się p r z y c h y ln o ś c ią p r a w a , d la te g o w w ą tp liw o ś c i n a le ż y u w a ż a ć j e z a w a ż n e , d o p ó k i n ie u d o w o d n i się c z e g o ś p r z e c iw n e g o . M a łż e ń s tw o , z u w a g i n a sw o ją g o d n o ś ć s a k r a m e n ta ln ą o r a z r a n g ę s p o łe c z n ą , k o rz y s ta z e sz c z e g ó ln e j o c h r o n y p ra w n e j, k tó r ą z a p e w n ia m u p r z y to c z o n a n o r m a p r a w n a . O c h r o n a t a o b e jm u je z a r ó w n o w o l n o ś ć z a w ie r a n ia m a łż e ń s tw a (w y m ia r cz y sto p ry w a tn y - f a v o r a n te c e d e n s ) , j a k i w a ż n o ś ć z a w a r te g o m a łż e ń s tw a o r a z p e w n o ś ć s ta n u m a ł ż e ń s k ie g o (w y m ia r in s ty tu c jo n a ln y - f a v o r c o n s e q u e n s )7. W s p o m n ia n a w k a n o n ie p r z y c h y ln o ś ć p r a w a w y ra ż a się w ty m , ż e je ś li m a łż e ń s tw o p o s ia d a z e w n ę tr z n ą f o rm ę , j e s t u w a ż a n e z a w a ż n e , a ty m sa m y m o b o w ią z u ją c e . D o m n ie m a n ie to m a sw ój w a lo r w o d n ie s ie n iu t a k d o w ą t p liw o śc i p r a w n e j ( d u b i u m iu r is ), j a k i w ą tp liw o ś c i fa k ty c z n e j ( d u b iu m f a c t i ) ; o b o w ią z u je n ie ty lk o n a f o r u m z e w n ę trz n y m , le c z ta k ż e n a f o r u m w e w n ę trz n y m . Z a s a d a g ło s z ą c a fa v o r m a tr i m o n i i, z n a n a w K P K z 19 1 7 r o k u ( k a n . 1 0 1 4 ), z o s ta ł a p o d tr z y m a n a w k o d y f ik a c ji J a n a P a w ła I I, m im o p r o 6 Garcia Failde, jw., s. 198-199.
p o z y c ji, la n s o w a n e j p r z e z n i e k t ó r e ś r o d o w is k a , b y d o m n ie m a n ie n ie
fa w o r y z o w a ł o in s ty tu c ji m a łż e ń s tw a , le c z o s o b y . M o ty w o w a n o to ty m , iż c h r o n ią c y in s ty tu c ję m a łż e ń s k ą f a v o r c o n s e q u e n s p o w in ie n u s tą p ić w o b e c f a v o r a n te c e d e n s s e u lib e r ta tis w p r z y p a d k u m a łż e ń s tw a n i e u d a n e g o . P o s tu la tu te g o n ie p r z y ję ła P a p ie s k a K o m is ja d o R e w iz ji K P K , p o d k r e ś la ją c , ż e j a k k o lw ie k k a n . 1 0 6 0 K P K n ie p o c h o d z i z p r a w a B o ż e g o , to j e d n a k w p r a w ie ty m j e s t z a k o r z e n io n y - p o p r z e z r e l a c ję d o is to tn y c h p r z y m io tó w m a łż e ń s tw a 8. Z n ie s ie n i e d o m n ie m a n ia o w a ż n o ś c i m a łż e ń s tw a o z n a c z a ło b y p o z a ty m h o łd o w a n i e k o n c e p c ji fa łsz y w ie r o z u m ia n e j w o ln o ś c i o s o b is te j, c o u w ła c z a ło b y p r a w d z ie , p o w z ię te j u p r z e d n io o d p o w ie d z ia ln o ś c i, i n t e r e s o m o s ó b tr z e c ic h o r a z s p o łe c z n o ś c i9. S p ra w a d o ty c z ą c a z a c h o w a n ia w m o c y z a s a d y f a v o r m a tr i m o n i i b y ła p r z e d m io te m d e b a ty ta k ż e u c z e s tn ik ó w p ią te g o z e b r a n ia g e n e r a ln e g o S y n o d u B is k u p ó w w 1980 r o k u . O p o w ie d z ie li się o n i w ó w c z a s j e d n o m y śln ie z a n ie u s u w a n ie m z u s ta w o d a w s tw a k o ś c ie ln e g o o b o w ią z u ją c e g o w K o d e k s ie P io -B e n e d y k ty ń s k im d o m n ie m a n ia 10. N a le ż y w re s z c ie d o d a ć , ż e d o m n ie m a n ie o w a ż n o ś c i m a łż e ń s tw a s ta n o w i a p lik a c ję o g ó ln e j z a s a d y k a n . 124 § 2 K P K , w m y śl k tó r e j d o m n ie m y w a się w a ż n o ś ć a k t u p r a w n e g o w ła ś c iw ie d o k o n a n e g o w je g o e le m e n t a c h z e w n ę tr z n y c h . P o d s ta w ą , n a k tó r e j o p ie r a się d o m n ie m a n ie o w a ż n o śc i m a łż e ń stw a , je s t f a k t je g o z e w n ę trz n e j c e le b ra c ji, a w ię c z a w ie r a n ia g o w f o rm ie k a n o n ic z n e j - czy to zw yczajnej (k a n . 1108 § 1 K P K ), czy te ż n a d z w y c z a j n e j (k a n . 1116 § 1 K P K ). Z e w n ę tr z n a c e le b ra c ja m a łż e ń s tw a w f o r m ie zw yczajnej o z n a c z a , ż e n u p tu r ie n c i w y ra zili k o n s e n s m a łż e ń s k i w o b e c n o śc i d o m n ie m a n e g o (u c h o d z ą c e g o w o p in ii s tr o n i u c z e s tn ik ó w c e le b r a c ji m a łż e ń s tw a z a k o m p e te n tn e g o ) tzw . św ia d k a u rz ę d o w e g o o ra z
8
Zob. „Communicationes” 3 (1971), s. 70; 9 (1977), s. 128; 15 (1983), s. 223-224; P. Bian- chi, Can. 1060, [w] Codice di Diritto Canonico. Testo ufficiale italiano. Traduzione italiana. Fonti. Interpretazioni autentiche. Legislazione complemenrare della Conferenza episcopale italiana. Commento. A cura della Redazione di Quaderni di diritto ecclesiale, Milano 2001, s. 857; J. Hendriks, Diritto matrimoniale. Commento ai canoni 1055-1165 del Codice di diritto canonico, Milano 1999, s. 109; F. Bersini, Il nuovo diritto canonico matrimoniale. Commen to giuridico-teologico-pastorale, Torino 1983, s. 21; D. Salachas, Il sacramento del matrimo nio nel Nuovo Diritto Canonico delle Chiese Orientali, Bologna 1994, s. 51; J. M. Serrano- -Ruiz, Ispirazione conciliare nei principi generali del matrimonio canonico, [w] Matrimonio canonico fra tradizione e rinnovamento, Bologna 1985, s. 62-63.9
Por. P. Moneta, Il matrimonio nel nuovo diritto canonico, Genova 1986, s. 40.d w ó c h tzw . św ia d k ó w zw ykłych. Z e w n ę trz n a z a ś c e le b ra c ja m a łż e ń s tw a w f o rm ie n a d z w y c z a jn e j m a m ie js c e w ó w czas, g d y n u p tu r ie n c i, w o k o lic z n o ś c ia c h o k r e ś lo n y c h w k a n . 1116 §
2
, n n .1-2
K P K , w y ra zili k o n s e n s m a łż e ń s k i w o b e c n o ś c i d w ó c h tzw . św ia d k ó w zw ykłych.D o m n ie m a n ie , o k tó ry m m o w a, o b o w ią z u je ta k d łu g o , d o p ó k i n ie u d o w o d n i się czeg o ś p rz e c iw n e g o , a w ię c n ie w a ż n o śc i m a łż e ń stw a (z p o w o d u p rz e sz k o d y m a łż e ń sk ie j, n ie p ra w id ło w o śc i d o ty c zą cy c h zgody m a ł ż eń sk iej czy te ż m a n k a m e n tó w o d n o sz ą c y c h się d o fo rm y k a n o n ic z n e j). U d o w o d n ie n ie , in aczej stw ie rd z e n ie n ie w a ż n o śc i m a łż e ń stw a , je s t m o ż li w e w y łąc zn ie n a f o r u m sądow ym , i m a m ie jsc e w ów czas, gd y try b u n a ł, z g o d n ie z p r a w e m i w sp o só b p ew ny, stw ie rd z i n ie w a ż n o ś ć m a łż e ń stw a (k a n . 1085 § 2 K P K ). P ew n o ść, o k tó re j m o w a, to p e w n o ś ć m o r a ln a (k an . 1608 § 1 K P K ), k tó r ą p o w in ie n p o s ią ś ć sę d z ia f e ru ją c w y ro k z a n ie w a ż n o śc ią m a łż e ń stw a . W in ien za ś j ą c z e rp a ć , sto so w n ie d o k a n . 1608 § 2 K P K , z a k t sp raw y i p rz e d sta w io n y c h w niej d o w o d ó w (ex a c tis e t p r o b a
tis). Te o s ta tn ie m a o b o w ią z e k o c e n ić w s w o im su m ie n iu , z z a c h o w a n ie m
p r z e p is ó w u sta w y o s k u te c z n o ś c i n ie k tó r y c h d o w o d ó w (k an . 1608 § 3 K P K )11. G d y sę d z ia n ie m o ż e o s ią g n ą ć ta k ie j p ew n o śc i, p o w in ie n o rze c, iż n ie u d o w o d n io n o n ie w a żn o ści m a łż e ń stw a (k an . 1608 § 4 K P K ), co o z n a c z a , ż e d o m n ie m a n ie o w a ż n o śc i m a łż e ń stw a n ie z o s ta ło o b a lo n e . G d y c h o d z i o w s p o m n ia n ą p e w n o ś ć m o r a ln ą sę d z ie g o , to p a p ie ż P iu s X II, w p rz e m ó w ie n iu d o R o ty R z y m sk ie j z d n ia 3 p a ź d z ie rn ik a 1941 r o k u p o d k re ś lił, ż e ż a d e n try b u n a ł n ie m a p r a w a i w ła d z y w y m a g a n ia tu ta j c z eg o ś w ięc ej (n iż p e w n o śc i m o r a ln e j) . W p rz e c iw n y m b o w ie m w y p a d k u m o g ło b y ła tw o d o jść d o n a r u s z e n ia śc isłe g o p ra w a o só b , k tó r e zw arły m a łż e ń stw o . N ie zw ią z a n i ż a d n y m w ę z łe m m a łż e ń sk im , m a ją o n i w sza k n a tu r a ln e p ra w o d o z a w a rc ia n o w e g o z w ią z k u 12. N ie tr z e b a d o d a w a ć , iż p o w a ż n y m n a d u ż y c ie m z e stro n y sę d z ie g o b y ło b y ró w n ie ż w y d a n ie w y r o k u n eg a ty w n e g o , u sp ra w ie d liw io n e g o je d y n ie s a m ą w ątp liw o ścią, b e z p o d ję c ia w y siłk u z m ie rz a ją c e g o d o je j r o z w ią z a n ia 13.
W a rto p r z y p o m n ie ć , ż e n a p y ta n ie , czy w w y p a d k u w ą tp liw o śc i p o zytyw nej i n ie ro z w ią z a ln e j c o d o w a ż n o ś c i p ie rw s z e g o m a łż e ń s tw a p o w in n o się stw ie rd z ić n ie w a ż n o ś ć d ru g ie g o z w ią z k u ( n a p o d s ta w ie fa v o r
m a t r i m o n i i ) , P a p ie s k a K o m is ja d o I n te r p r e ta c ji K P K o d p o w ie d z ia ła
(6
11
Zob. Salachas, jw., s. 51; Zob. takźe P. Majer, Favor iuris dla małżeństwa czy favor libertatis dla małżonków, w: Lax Tua in corde meo. Studia i materiały dedykowane Jego Magnifi- kacji Bp. Tadeuszowi Pieronkowi z okazji 40. lecia pracy naukowej, Kraków 2004, s. 342-347.
12
Pio XII, Discorso alla S. Rota, 3 ottobre 1941, AAS 33 (1941), s. 422.c z e rw c a 1947 r o k u ) tw ie rd z ą c o , b y le b y s p ra w a z o s ta ła r o z s trz y g n ię ta n a d r o d z e s ą d o w e j14.
P o d c z a s g d y w k a n . 1014 K P K z 1917 r o k u p e w n y m w y ją tk ie m o d z a s a d y f a v o r m a tr i m o n i i b y ł k a n . 1127 (s ta n o w ił, iż w w ą tp liw o śc i p r i v i
le g iu m f i d e i ciesz y się p rz y c h y ln o ś c ią p r a w a ) , to w k a n . 1060 K P K z 1983 r o k u w z m ia n k ę tę , p o m ię to . W y d a je się to c a łk o w ic ie u z a s a d n io n e , p o n ie w a ż s to s o w a n ie p rz y w ile ju P a w io w e g o n ie o b e jm u je ż a d n e g o s tw ie rd z e n ia c o d o w a ż n o ś c i i tr w a n ia m a łż e ń s tw a , le c z p o le g a n a ro z w ią z a n iu m a łż e ń s tw a n ie s a k r a m e n ta ln e g o . S to s o w a n ie p r iv ile g iu m f i d e i w y n ik a z f a k tu , ż e m a łż e ń s tw o j e s t w e w n ę trz n ie n ie ro z w ią z a ln e . N a to m ia s t s a m a z a s a d a d a w n e g o k a n . 1127 z n a la z ła się w k a n . 1150 K o d e k s u J a n a P a w ła II. W św ie tle te j n o r m y n a le ż y p rz y ją ć , ż e w p r z y p a d k u k o n f lik tu p o m ię d z y f a v o r m a tr i m o n i i i f a v o r f i d e i p r z e w a ż a f a v o r
fid e i. O z n a c z a to , ż e w w ą tp liw o ś c i d o ty c z ą c e j m a łż e ń s tw a z a w a rte g o p r z e z d w ie o s o b y n ie o c h r z c z o n e p r z e d n a w r ó c e n ie m i p rz y ję c ie m c h r z tu p r z e z j e d n ą lu b o b y d w ie s tr o n y a lb o z a c h o w a n ia w y m o g ó w p r a w a k a n o n ic z n e g o d o ty c z ą c y c h s to s o w a n ia p rz y w ile ju w ia ry n a le ż y u z n a ć w a ż n o ś ć n o w e g o m a łż e ń s tw a z a w a r te g o p r z e z s tr o n ę o c h r z c z o n ą . W ty m p r z y p a d k u d o m n ie m a n ie n a k o r z y ś ć w a ż n o ś c i m a łż e ń s tw a z a w a r te g o p r z e d p r z y ję c ie m c h r z tu u p a d a n a r z e c z d o m n ie m a n ia w a ż n o ś c i n o w e g o z w ią z k u z a w a r te g o p r z e z t ę s t r o n ę
15
. 2 . D o m n ie m a n ie o d o p e ł n ie n i u m a łż e ń s tw a p o w sp ó ln y m z a m ie s z k a n iu s tr o n ( k a n . 1061 § 2 K P K ) U s ta w o d a w c a s ta n o w i w k a n . 1061 § 2 K P K : J e śli p o z a w a r c iu m a ł ż e ń s tw a m a łż o n k o w i e w s p ó ln ie z a m ie s z k a li, d o m n i e m y w a się d o p e łn i e n ie [m a łż e ń s tw a ], d o p ó k i n ie u d o w o d n i się c z e g o ś p r z e c iw n e g o . T ak s f o rm u ło w a n e d o m n ie m a n ie z n a jd u je sw o je u z a s a d n ie n ie n i e w ą tp liw ie w ty m , iż stro n y , p o z a w a rc iu m a łż e ń s tw a , m ie s z k a ją c s u be o d e m te c to , k o n s u m u ją zazw yczaj sw ój zw ią ze k .
D o p e łn i e n ie m a łż e ń s tw a , o z n a c z a ją c e s fin a liz o w a n ie p r o c e s u k o n s ty tu o w a n ia się zw ią z k u , sp ra w ia , ż e m a łż e ń s tw o s a k r a m e n t a ln e sta je się a b s o lu tn ie n ie ro z e r w a ln e . P o d c z a s g d y m a łż e ń s tw o n ie d o p e łn io n e (m a tr i m o n i u m r a tu m s e d n o n c o n s u m m a t u m ), z a w a r te z a ró w n o p r z e z
14
AAS 39 (1947), s. 374.o c h rz c z o n y c h , j a k i m ię d z y s tr o n ą o c h r z c z o n ą i s tr o n ą n ie o c h r z c z o n ą , m o ż e b y ć d la słu s z n e j p rzy c zy n y ro z w ią z a n e p r z e z B is k u p a R z y m s k ie g o ( k a n . 1142 K P K ), to m a łż e ń s tw o z a w a r te i d o p e łn io n e n ie m o ż e b y ć r o z w ią z a n e ż a d n ą w ła d z ą lu d z k ą i z ż a d n e j p r z y c z y n y , o p r ó c z ś m ie r c i ( k a n . 1141 K P K ). M a łż e ń s tw o z o s ta je d o p e łn io n e , g d y m a łż o n k o w ie p o d ję li w s p o só b lu d z k i a k t m a łż e ń s k i p r z e z się z d o ln y d o z r o d z e n ia p o to m s tw a , d o k tó r e g o to a k tu m a łż e ń s tw o j e s t z e sw ojej n a t u r y u k ie ru n k o w a n e , i p r z e z k tó r y m a łż o n k o w ie s ta ją się je d n y m c ia łe m (k a n . 1061 § 1 K P K ) 16. P o d s ta w ą d o m n ie m a n ia o d o p e ł n ie n i u p r z e z s tro n y m a łż e ń s tw a je s t p o d ję c ie p r z e z n ie w s p ó ln e g o z a m ie s z k a n ia p o z a w a rc iu z w ią zk u . G d y w ię c p o z a w a rc iu m a łż e ń s tw a m a łż o n k o w ie n ig d y n ie z a m ie s z k a li r a z e m , n ie m a p o d s ta w y d o p rz y ję c ia ta k ie g o d o m n ie m a n ia 17. D o m n ie m a n ie o d o p e ł n ie n i u m a łż e ń s tw a m o ż e b y ć u c h y lo n e w ó w czas, g d y u d o w o d n i się, ż e m im o p o d ję c ia w s p ó ln e g o z a m ie s z k a n ia s tro n y n ie s k o n s u m o w a ły sw o je g o z w ią zk u . n a jc z ę śc ie j m ie js c e w ó w czas, g d y j e d n o z m a łż o n k ó w lu b o b o je u b ie g a ją się o d y s p e n s ę a p o s to ls k ą a m a tr i m o n i o ra to s e d n o n c o n s u m m a t o . D o w o d z e n ie n a rz e c z n ie d o p e łn i e n ia m a łż e ń s tw a w p r o c e s ie o u z y s k a n ie ta k ie j d y sp e n sy o b e jm u je :
1
) d o w ó d m o r a ln y (z a p rz y s ię ż o n e z e z n a n ie s tro n , p o tw ie r d z o n e z e z n a n ia m i św ia d k ó w w p r z e d m io c ie w ia ry g o d n o ś c i s tr o n o r a z ic h r e la c ji n a t e m a t n ie d o p e łn i e n ia m a łż e ń s tw a , d o k u m e n ty i in n e in f o rm a c je ) ; 2 ) d o w ó d fizy czn y (z d z ie w ic tw a k o b ie ty ); 3) d o w ó d p e r co - a r c ta ta te m p o r a ( b r a k c z a s u n a d o p e łn ie n ie m a łż e ń s tw a ) 18. 3. D o m n ie m a n ie o w a ż n o ś c i m a łż e ń s tw a w w y p a d k u w ą tp liw o śc i d o ty c z ą c y c h f a k tu c h r z t u lu b je g o w a ż n o ś c i (k a n . 1086 § 3 K P K ) D o w a ż n e g o z a w a rc ia m a łż e ń s tw a p o m ię d z y o s o b a m i, z k tó ry c h j e d n a z o s ta ła o c h r z c z o n a w K o ś c ie le k a to lic k im lu b d o n ie g o p rz y ję ta i n ie o d łą c z y ła się o d n ie g o f o rm a ln y m a k te m , a d r u g a j e s t n ie o c h rz-16
Zob. Sacra Congregazione per i Sacramenti, Lettera circolare De procesu super matrimonio rato et non consummato, 20 dicembre 1986, „Monitor Ecclesiasticus” 112 (1987), s. 423-429, w szczególności s. 423; U. Navarrete, De notione et effectibus consummationis matrimonii, „Periodica” 59 (1970), s. 619-660; „Communicationes” 5 (1973), s. 79; 9 (1977), s. 129; 15 (1983), s. 224.
17
Zob. Serrano-Ruiz, jw., s. 56.c z o n a , w y m a g a n a j e s t d y sp e n sa , u d z ie la n a p o w y p e łn ie n iu o k r e ś lo n y c h w k a n n . 1125 i 1126 K P k w a r u n k ó w ( k a n .
1086
§§1-2
K P K ). N a k a n w ie te j p rz e s z k o d y m a łż e ń s k ie j u s ta w o d a w c a b ie r z e p o d u w a g ę sy tu a c ję , w k tó r e j - p o z a w a rc iu m a łż e ń s tw a - z ro d z iła b y się w ą tp liw o ś ć c o d o f a k tu p rz y ję c ia p r z e z j e d n ą z e s tr o n c h r z tu lu b c o d o je g o w a ż n o śc i, a ty m sa m y m w ą tp liw o ś ć c o d o w a ż n o ś c i ta k ie g o z w ią z k u . W o d n ie s ie n iu w ię c d o ta k ie g o p rz y p a d k u , w k a n . 1086 § 3 K P K s ta n o w i się: J e śli p o d c z a s z a w ie r a n ia m a łż e ń s tw a s tr o n a b y ła p o w s z e c h n ie u w a ż a n a z a o c h r z c z o n ą a lb o j e j c h r z e s t b y ł w ą tp liw y , n a le ż y d o m n i e m y w a ć , s to s o w n ie d o k a n . 1 0 6 0 , w a ż n o ś ć m a łż e ń s tw a , d o p ó k i w s p o s ó b p e w n y n ie u d o w o d n i się, ż e j e d n a s tr o n a b y ła o c h r z c z o n a , d r u g a z a ś n ie o c h r z c z o n a . R a ti o legis z a w a r te g o w k a n o n i e d o m n ie m a n ia j e s t p o d o b n a d o ra c ji d o m n ie m a n ia o k r e ś lo n e g o w k a n . 1060 K P K , a w ię c g o d n o ś ć s a k r a m e n ta l n a m a łż e ń s tw a o r a z r a n g a s p o łe c z n a te g o z w ią z k u . N a le ż y p rz y ty m p o w ie d z ie ć , ż e p r a e s u m p t io p o m ie s z c z o n a w k a n . 1086 § 3 K P K s ta n o w i a p lik a c ję z a sa d y k a n . 1060 K P K g ło sz ą c e j f a v o r m a tr im o n ii. N ie p rz y p a d k o w o p r z e c ie ż w te n o s ta tn im k a n o n i e z o s ta ł p rz y w o ła n y w k a n . 1086 § 3 k P k . P o d s ta w ą d la d o m n ie m a n ia j e s t f a k t b ą d ź p o w s z e c h n e g o p r z e k o n a n ia - p o d c z a s z a w ie r a n ia m a łż e ń s tw a - o ty m , ż e s tr o n a j e s t o c h r z c z o n a , b ą d ź te ż f a k t is tn ie n ia w ó w c z a s w ą tp liw o śc i c o d o w a ż n o ś c i p r z y ję te g o c h rz tu . D o m n ie m a n i e tr w a ta k d łu g o , d o p ó k i n ie u d o w o d n i się w sp o só b p e w n y , ż e w m o m e n c ie z a w ie r a n ia m a łż e ń s tw a j e d n a s tr o n a b y ła o c h r z c z o n a , d r u g a z a ś n ie o c h r z c z o n a 19. 4. D o m n ie m a n ie o p o s ia d a n i u w ied z y k o n ie c z n e j o n a t u r z e m a łż e ń s tw a ( k a n . 1096 § 2 K P K ) D o p o w z ię c ia z g o d y m a łż e ń s k ie j, a ty m sa m y m d o w a ż n e g o z a w a r c ia m a łż e ń s tw a , w y m a g a się w ie d z y k o n ie c z n e j o n a t u r z e te g o zw iązk u . N u p tu r ie n c i w in n i w ię c p r z y n a jm n ie j w ie d z ie ć , ż e m a łż e ń s tw o j e s t tr w a ły m z w i ą z k i e m m ię d z y m ę ż c z y z n ą i k o b ie tą , s k ie r o w a n y m k u z r o d z e n iu p o t o m s t w a p o p r z e z j a k i e ś w s p ó łd z ia ła n ie s e k s u a ln e (k a n . 1096 § 1 K P K ). To m in im u m w ied z y , o b e jm u ją c e w y m ie n io n e w k a n o n ie e l e
19
Zob. Bersini, jw., s. 64.m e n ty , s ta n o w i a p lik a c ję z a sa d y g e n e r a ln e j k a n . 126 K P K , w m y śl k tó re j a k t d o k o n a n y p o d w p ły w e m ig n o ra n c ji c o d o is to ty a k tu j e s t n ie -w a ż n y 20. J a k k o lw ie k k a n . 1096 § 1 K P K , w d o s ło w n y m z n a c z e n iu z d a je się o g r a n ic z a ć w y łą c z n ie d o b r a k u w ied z y , in a c z e j ig n o ra n c ji, to d e fa c t o o b e jm u je ta k ż e is to tn y b łą d p ra w n y 21. W k a n . 1096 § 2 K P K z o s ta ła z a w a r ta n o r m a , w m y śl k tó r e j p o o s ią
g n ię c iu d o jr z a ło ś c i n ie d o m n i e m y w a się ta k ie j ig n o r a n c ji. Z t a k s f o r m u ło w a n e g o p r z e p is u w y n ik a , ż e p o o s ią g n ię c iu d o jr z a ło ś c i n a b y w a się o w o m in im u m p o z n a w c z e m a łż e ń s tw a .
P rz y jm u ją c to d o m n ie m a n ie u s ta w o d a w c a z d a je się p o tw ie rd z a ć n a t u r ę w ie d z y k o n ie c z n e j o n a t u r z e m a łż e ń s tw a , c h o d z i b o w ie m o ta k ą w ie d z ę o s o b ie sa m y m , d o o s ią g n ię c ia k tó re j, z g o d n ie z n a tu r a ln y m p o r z ą d k ie m rze czy , d ą ż y k a ż d y c z ło w ie k , g d y o s ią g a z d o ln o ś ć d o p ro - k r e a c ji22.
P o d s ta w ą d o m n ie m a n ia j e s t o s ią g n ię c ie p r z e z n u p t u r i e n t a d o jr z a ło ści (p u b e r ta s ). J a k k o lw ie k w K P K z 1983 r o k u n ie o k r e ś la się w ie k u d o jrz a ło ś c i, to j e d n a k n a le ż y p rz y ją ć , ż e w rz e c z y w isto śc i c h o d z i tu ta j o d o jr z a ło ś ć p łc io w ą 23.
D o m n ie m a n ie u s tę p u je w ó w cza s, g d y u d o w o d n i się, iż w d a n y m p r z y p a d k u n u p tu r ie n t, k tó r y z a w ie r a ją c m a łż e ń s tw o o s ią g n ą ł w p ra w d z ie d o jrz a ło ś ć , le c z n ie p o s ia d ł w ie d z y k o n ie c z n e j o n a t u r z e m a łż e ń stw a, c h o ć b y w o d n ie s ie n iu d o je d n e g o ty lk o z je j e le m e n tó w o k r e ś lo n y c h w § 1 k a n o n u . T eg o r o d z a ju d o w ó d p rz e c iw n y w y m a g a je d n a k n ie b u d z ą c e j w ą tp liw o śc i siły p r z e k o n u ją c e j24.
W y p a d a za u w aż y ć, iż d o m n ie m a n ie , o k tó r y m m o w a , n ie z n a la z ło się o s ta te c z n ie w K K Kw (w y s tę p o w a ło w e w c z e śn ie jsz y c h sc h e m a ta c h ): a n a lo g ic z n y k a n . 819 tej k o d y fik a c ji p o p r z e s ta je je d y n ie n a § 1, w k tó ry m o k r e ś lo n o m in im u m w ie d z y k o n ie c z n e j. K o m is ja K o d y fik a c y jn a
20
Zob. W. Góralski, Kanoniczna zgoda małżeńska (kanony: 1095-1107), Gdańsk 1991, s.88
; P. J. Viladrich, Konsens małżeński. Sposoby prawnej oceny i interpretacji w kanonicz nych procesach o stwierdzenie nieważności małżeństwa (kanony 1095-1107 Kodeksu Prawa Kanonicznego), Warszawa 2002, s. 172-174; G. Dzierżon, Niezdolność do zawarcia małżeń stwa jako kategoria kanoniczna, Warszawa 2002, s. 225-226.21
Viladrich, jw., s. 171.22
Tamże, s. 174; Zob. także P. A. Bonnet, Introduzione al consenso matrimoniale canoni co, Milano 1985, s. 57-58.23
Tamże.24
Zob. dec. c. Lefebvre z 04.07.1972, SRRDec. 64 (1972), s. 425; P. A. Bonnet, Il consen so, [w] Matrimonio canonico fra tradizione e rinnovamento, Bologna 1985, s. 175.u z n a ła b o w ie m , ż e b r a k j e s t d e fin ic ji p ra w e j d o jr z a ło ś c i, co sp ra w ia , że n ie j e s t m o ż liw e o k r e ś le n ie d n ia , o d k tó r e g o n a le ż a ło b y sto s o w a ć z a s a d ę ig n o r a n tia n o n p r a e s u m itu r . P rz y ję c ie za ś d o jrz a ło ś c i w z n a c z e n iu u k o ń c z e n ia 14 la t d la m ę żc zy z n y i 12 la t d la k o b ie ty (ta k a n o r m a f u n k c jo n o w a ła w d a w n y m p ra w ie ) o b e c n ie n ie w y d a je się d o p rz y ję c ia 25.
5. D o m n ie m a n ie o zg o d n o ści w ew n ętrz n ej zgody ze sło w a m i lu b z n a k a m i użytym i p rz y z a w ie ra n iu m a łż e ń s tw a (k a n . 1101 § 1 K P K ) Z g o d a m a łż e ń s k a , s ta n o w ią c a (w m y śl k a n . 1057 § K P K ) p rz y c z y n ę sp ra w c z ą m a łż e ń s tw a , s to s o w n ie d o k a n . 1104 § 2 K P K , p o w in n a być w y ra ż o n a sło w a m i, a g d y to n ie j e s t m o ż liw e , ró w n o z n a c z n y m i z n a k a m i. J a k k o lw ie k je d n a k r a c jo n a ln e d z ia ła n ie c z ło w ie k a w in n a z n a m io n o w a ć a b s o lu tn a z g o d n o ś ć p o m ię d z y je g o w e w n ę trz n ą w o lą a je j u z e w n ę tr z n ie n ie m , to is tn ie je m o ż liw o ść p o w s ta n ia r o z b ie ż n o ś c i p o m ię dzy ty m i d w ie m a s fe ra m i. W y p o w ia d a n e sło w a czy o k a z y w a n e z n a k i n ie z n a jd u ją w ó w c z a s p o k r y c ia w w e w n ę trz n e j w o li k o n tr a h e n ta , ty m c z a s e m w ła ś n ie o n a p r z e s ą d z a o p o w s ta n iu ( b ą d ź n ie ) m a łż e ń s tw a . W t a k im p r z y p a d k u m a m y d o c z y n ie n ia z e z ja w isk ie m sy m u la c ji z g o d y m a łż e ń s k ie j: b ą d ź c a łk o w ite j (w y k lu c z e n ie s a m e g o m a łż e ń s tw a ), b ą d ź te ż c z ęścio w ej (w y k lu c z e n ie ja k ie g o ś is to tn e g o e l e m e n tu m a łż e ń s tw a a lb o ja k ie g o ś is to tn e g o p r z y m io tu m a łż e ń s tw a ) . W o b y d w u p r z y p a d k a c h m a łż e ń s tw o j e s t n ie w a ż n e , g d y w y k lu c z e n ie z o s ta ło d o k o n a n e p o z y ty w n y m a k t e m w o li ( k a n . 1101 § 2 K P K ). O b ie k ty w n y z w ią z e k z a c h o d z ą c y p o m ię d z y sy m u la c ją i z a fa łs z o w a n ie m n a t u r a ln e g o z n a c z e n ia słó w czy z n a k ó w (ja k o z e w n ę tr z n e g o w y r a z u w o li z a w a rc ia m a łż e ń s tw a ) s ta n o w i ra c ję , d la k tó r e j u s ta w o d a w c a s ta tu u je w k a n . 1101 § 1 K P K n a s tę p u ją c o s fo rm u ło w a n ą p re s u m p c ję : D o m n i e m y w a się, ż e w e w n ę tr z n a z g o d a o d p o w ia d a s ł o w o m lu b z n a k o m u ż y ty m p r z y z a w ie r a n iu m a łż e ń s tw a . M o ż n a p o w ie d z ie ć , ż e f u n d a m e n ta ln a w k a n o n ic z n y m s y s te m ie m a łż e ń s k im z a s a d a n ie z a s tę p o w a ln o ś c i k o n s e n s u m a łż e ń s k ie g o (z o b . k a n . 1057 § 1 in f i n e K P K ) s ta n o w i k lu c z h e r m e n e u ty c z n y d la r o z u m ie n ia te g o d o m n ie m a n ia 26. O k re ś lo n e j w t e n s p o s ó b p r e s u m p c ji n ie m o ż n a tr a k to w a ć ja k o w ła śc iw eg o p rz y w ile ju słu ż ą c e g o o c h r o n ie a k tó w d o k o n y w a n y c h w p o
25
Salachas, s. 156.26
P. A. Bonnet, Il consenso, jw., s. 192.r z ą d k u p ra w n y m . S ta n o w i o n a r a c z e j ro d z a j o p is u , u ję te g o ja k o p r a
e s u m p ti o , je d n o ś c i z a c h o d z ą c e j w w e w n ę trz n e j s tr u k tu r z e u m o w y m a ł że ń sk ie j, czyli s k u te c z n e j z g o d y m a łż e ń s k ie j, p o m ię d z y w o lą z a w a rc ia m a łż e ń s tw a i w y ra ż a ją c y m to z n a k ie m z e w n ę trz n y m . Ta s tr u k tu r a w e w n ę tr z n a n ie o s ią g a sw ojej je d n o ś c i w sy tu a cji, w k tó r e j z e w n ę trz n y z n a k k o n s e n s u n ie j e s t p ra w d z iw y . P o z o r n y ty lk o z n a k m a łż e ń s tw a m u si p o z o s ta ć b e z s k u te c z n y
27
.P re s u m p c ja , o k tó r e j m o w a , a k tó r e j p o d s ta w ą , n a k tó r e j się o p ie ra , j e s t z e w n ę tr z n e w y ra ż e n ie z g o d y m a łż e ń s k ie j, m o ż e b y ć u c h y lo n a d o w o d e m p rz e c iw n y m , g d y n ie z b ity m i a r g u m e n ta m i u d o k u m e n tu je się, że m im o z e w n ę tr z n e g o w y ra ż e n ia k o n s e n s u m a łż e ń s k ie g o , w rze czy w i sto ś c i k o n t r a h e n t w y k lu czy ł p o z y ty w n y m a k te m w o li s a m o m a łż e ń s tw o a lb o ja k iś je g o is to tn y e l e m e n t lu b p rz y m io t.
W św ie tle u tr w a lo n e g o o rz e c z n ic tw a R o ty R z y m sk ie j, d o w o d z e n ie sy m u lac ji, ta k c a łk o w ite j, j a k i cz ę śc io w e j, o b e jm u je trz y n a s tę p u ją c e m o m e n ty :
1
) z e z n a n ie sy m u lu ją c e g o : t a k są d o w e , j a k i p o z a s ą d o w e ( c o n fe s s io s i m u l a n ti s ) ; 2 ) p rz y c z y n a sy m u la c ji (c a u s a s im u la tio n is ) ; 3) o k o lic z n o ś c i: p r z e d ś lu b n e , z o k r e s u z a w ie r a n ia m a łż e ń s tw a , p o ś lu b n e (cc ir c u m s ta n tia e )28
.6
. D o m n ie m a n ie o tr w a n iu w y ra ż o n e j z g o d y m a łż e ń s k ie j ( k a n . 1107 K P K ) W y ra ż o n a z g o d a m a łż e ń s k a , p o w o d u ją c p o w s ta n ie m a łż e ń s tw a , je s t n ie o d w o ła ln a i w c ią ż trw a , c o o z n a c z a , ż e ż a d n a z e s tr o n n ie j e s t w s ta n ie je j o d w o ła ć . M o ż e j e d n a k z a is tn ie ć sy tu a c ja , w k tó r e j s tro n y p o w zię ły i w y ra ziły p r a w id ło w o u k s z ta łto w a n y k o n s e n s m a łż e ń s k i, je d n a k m a łż e ń s tw o z o s ta ło z a w a r te n ie w a ż n ie , g d y ż p o m ię d z y s tr o n a m i is t n ia ła ja k a ś p r z e s z k o d a m a łż e ń s k a a lb o n ie z o s ta ła z a c h o w a n a fo r m a k a n o n ic z n a . W a żn y k o n s e n s m a łż e ń s k i p o z o s ta je w ó w c z a s w y s ta rc z a ją c y n a t u r a ln ie (n a tu r a lite r s u ffic ie n s ) , le c z n ie s k u te c z n y p r a w n ie (iuri-d ic e in e ffic a x ) . T y m c z a s e m s tro n y p r a g n ą ć tr w a ć w m a łż e ń s tw ie , c o w y w o łu je p o tr z e b ę u w a ż n ie n ia ta k ie g o zw ią zk u .
N ie w c h o d z ą c w k o n flik t z z a s a d ą k o n s e n s u a ln o ś c i, u sta w o d a w c a s ta tu u je w k a n . 1107 K P K n a s tę p u j ą c e d o m n ie m a n ie : C h o c ia ż m a łż e ń
27
Viladrich, jw., s. 276.s tw o z o s ta ło b y z a w a r te n ie w a ż n ie z r a c ji p r z e s z k o d y lu b b r a k u fo r m y , to j e d n a k d o m n i e m y w a się, ż e w y r a ż o n a z g o d a trw a, d o p ó k i n ie stw ie r d z i
się, ż e z o s ta ła o d w o ła n a .
R a t i o legis te j p r e s u m p c ji n ie n a le ż y u p a try w a ć w z a m ia rz e u s ta w o d aw c y p o d tr z y m y w a n ia s ta b iln o ś c i w ę z ła m a łż e ń s k ie g o p o p r z e z zw y k łe tr w a n ie p r a w n e n ie w a ż n e j zg o d y , b y w t e n s p o s ó b m o ż n a b y ło u ł a tw ić w ła d z y k o ś c ie ln e j d o k o n a n ie s a n a tio in ra d ic e , a n i te ż w z a m y śle o g r a n ic z e n ia d o m in im u m p rz y p a d k ó w , w k tó r y c h k o n tr a h e n c i m o g li b y z m ie n ić sw o ją d e c y z ję p o w o d u ją c w t e n s p o s ó b u s z c z e r b e k w s to s u n k u d o z a sa d y n ie o d w o ła ln o ś c i z g o d y m a łż e ń s k ie j. W p r o w a d z a ją c d o m n ie m a n ie o tr w a n iu w y ra ż o n e j z g o d y m a ł ż e ń sk ie j u s ta w o d a w c a m a n a u w a d z e w s p o m n ia n ą z a s a d ę k o n s e n s u a l- n o ś c i, w y ra ż a tu ta j sw o je u z n a n ie d la w y ż sz o śc i e l e m e n t u k o n s e n s u - a ln e g o w o b e c in n y c h k o m p o n e n tó w w a ż n e j z g o d y m a łż e ń s k ie j. G d y b o w ie m w rz e c z y w is to ś c i z a is t n ia ła z g o d a m a łż e ń s k a n u p tu r ie n tó w , is t n ie j e j a k o c o ś r e a l n e g o i s u w e r e n n e g o , c z e g o n ie m o ż n a z a s tą p ić ż a d n ą w ła d z ą lu d z k ą . J e d n o c z e ś n ie j e d n a k f a k t t e n n ie m o ż e b y ć p r z e z t ę w ła d z ę ig n o r o w a n y , z w ła s z c z a g d y p o z b a w ia o n a k o n s e n s , a ty m s a m y m s u w e r e n n ą w o lę s tr o n , s k u te c z n o ś c i p r a w n e j w d r o d z e u s ta n a w ia n ia p r z e s z k ó d m a łż e ń s k ic h czy f o r m y k a n o n ic z n e j. M o ż n a z a t e m p o w ie d z ie ć , ż e w d o m n ie m a n iu o tr w a n iu z g o d y m a łż e ń s k ie j c h o d z i o w y e k s p o n o w a n ie w y r a ż o n e j z g o d y , j a k o e l e m e n t u w o lity w - n e g o s k u te c z n o ś c i w ę z ła m a łż e ń s k ie g o , w s to s u n k u d o p r z e s z k ó d i f o r m y 29. P re s u m p c ja , o k tó r e j m o w a , p o z o s ta ją c a w h a r m o n ii z d y sp o z y cją k a n . 1100 K P K ( Z n a j o m o ś ć lu b o p in ia o n ie w a ż n o ś c i m a łż e ń s tw a n i e k o n ie c z n ie w y k lu c z a z g o d ę m a ł ż e ń s k ą ) , z n a jd u je sw o ją a p lik a c ję p r z e d e w sz y s tk im w in s ty tu c ji u w a ż n ie n ia m a łż e ń s tw a w z a w ią z k u , sto s o w n ie d o k a n . 1161 §§ 1-3 K P K . N ie s k u te c z n y d o tą d p r a w n ie ( o d c h w ili z a w ie r a n ia m a łż e ń s tw a ) k o n s e n s m a łż e ń s k i, n a d a l trw a ją c y , w m o m e n c ie u d z ie le n ia p r z e z w ła d z ę k o ś c ie ln ą s a n a tio in r a d ic e ( o b e jm u je m .in . d y s p e n s ę o d p rz e s z k o d y lu b /o r a z o d f o rm y k a n o n ic z n e j) n a b i e r a s k u te c z n o ś c i p r a w n e j, p o w o d u ją c p o w s ta n ie w ę z ła m a łż e ń s k ie g o .
D o m n ie m a n i e tr w a ta k d łu g o , d o p ó k i n ie s tw ie rd z i się, ż e w y ra ż o n a n ie g d y ś z g o d a m a łż e ń s k a z o s ta ła o d w o ła n a . I w ty m s tw ie rd z e n iu w y r a ż a się u z n a n ie p r z e z u s ta w o d a w c ę ow ej s u w e re n n o ś c i w o li s tro n . A k
c e p tu ją c e w e n tu a ln e o d w o ła n ie k o n s e n s u p r z e z j e d n ą z e s tr o n (lu b o b y d w ie ) u s ta w o d a w c a w y m a g a je d n a k z r o z u m ia łe g o u d o k u m e n to w a n ia te g o fa k tu . O d w o ła n ie trw a ją c e j z g o d y m a łż e ń s k ie j, b ę d ą c e s y m p to m e m b r a k u id e n ty fik a c ji m a łż e ń s k ie j, w in n o z o s ta ć u d o w o d n io n e n a f o r u m z e w n ę trz n y m . W y sta rc z y tu ta j w y k a z a n ie is tn ie n ia d z ia ła ń i z a c h o w a ń je d n e g o lu b o b o jg a m a łż o n k ó w , k tó r e s to ją w s p rz e c z n o ś c i z ic h in i c ja ln y m z a a k c e p to w a n ie m się ja k o m a łż o n k ów . W o ln o p rz y ty m p rz y ją ć z a P. J. V ila d ric h e m , ż e w w y p a d k u w ą tp liw o śc i d o ty c z ą c e j o c e n y ow y ch d z ia ła ń i z a c h o w a ń (czy s ta n o w ią o n e w y ra z o d w o ła n ia zg o d y m a łż e ń s k ie j) m o ż n a p rz y ją ć , z g o d a t a z o s ta ła o d w o ła n a . R o z w ią z a n ie b o w ie m w ą tp liw o śc i n a k o rz y ść tr w a n ia z g o d y w ią z a ło b y się z ry zy k ie m z a s tą p ie n ia je j p r z e z w ła d z ę k o ś c ie ln ą 30.
W św ie tle d o k try n y i o rz e c z n ic tw a m o ż n a w s k a z a ć o k r e ś lo n e ak ty i z a c h o w a n ia m a łż o n k a o d w o łu ją c e g o k o n s e n s m a łż e ń s k i - ta k ie , ja k : d e k la r a c ja s a m e g o k o n tr a h e n ta , w n ie s ie n ie sp ra w y o n ie w a ż n o ś ć m a ł ż e ń stw a , w n ie s ie n ie sp ra w y o ro z w ó d , u trz y m y w a n ie r e la c ji in ty m n y c h z in n ą o s o b ą , u c ie k n ię c ie się d o s e p a ra c ji (z w o lą o d w o ła n ia zg o d y ). K a ż d y p r z y p a d e k n a le ż y p rz y ty m w n ik liw ie r o z p o z n a ć , ta k by w ła ś c i w ie o c e n ić , czy n a s tą p iło o d w o ła n ie z g o d y m a łż e ń s k ie j.
7. D o m n ie m a n ie o o jc o stw ie ( k a n . 1138 § 1 K P K ) W r o z d z ia le S k u t k i m a łż e ń s tw a , w k a n . 1138 § 1 K P K , z n a la z ło się n a s tę p u ją c e d o m n ie m a n ie d o ty c z ą c e o jc o stw a : O jc e m j e s t ten, n a k t ó reg o w s k a z u je p r a w n y z w i ą z e k m a łż e ń s k i, c h y b a ż e p r z y p o m o c y o c z y w i s ty c h a r g u m e n tó w u d o w o d n i się c o ś in n e g o . P r e s u m p c ja ta , p r z e ję ta z p r a w a r z y m s k ie g o 31, o p a r t a j e s t n a fa k c ie u r o d z e n ia się d z ie c k a z ż o n y je j p ra w o w ite g o m ę ż a . W g r ę w c h o d z i t u ta j p ra w n y z w ią z e k m a łż e ń s k i, a w ię c - s to s o w n ie d o k a n . 1137 K P K - m a łż e ń s tw o w a ż n ie z a w a r te ( m a tr im o n iu m v a li d u m ) lu b p rz y n a jm n ie j m a łż e ń s tw o d o m n ie m a n e ( m a tr im o n iu m p u t a t i v u m ) . C h o d z i p rz y ty m o d z ie c k o p o c z ę te lu b u r o d z o n e z je d n e g o z w y m ie n io n y c h ro d z a jó w m a łż e ń s tw a 32. W s p o m n ia n y f a k t ro d z i d o m n ie m a n ie , ż e d z ie c k o n a le ż y
30
Tamże, s. 470-471.31
Zob. 1. 5, D. De in ius vocando, II, 4; 1.6
, D. De iis qui sui vel alieni iusis sunt, 1,6
.w ó w c z a s u w a ż a ć z a u r o d z o n e z m a łż e ń s tw a , c o o z n a c z a , ż e je g o o jc e m j e s t m ą ż o w ej k o b ie ty .
T eg o r o d z a ju p r a e s u m p t io słu ż y n ie w ą tp liw ie z a r ó w n o o c h r o n ie i n sty tu c ji m a łż e ń s tw a o r a z m a łż o n k ó w , j a k i d o b r u s a m e g o d z ie c k a .
P o n ie w a ż d o m n ie m a n ie o d n o s i się d o d z ie d z in y n ie z w y k le w a ż n e j, m o ż n a j e o b a lić je d y n ie p rz y p o m o c y o czy w isty ch , tj. n ie z b ity c h d o w o dó w . D o w ó d p rz e c iw n y , u c h y la ją c y p r e s u m p c ję , m a w ię c m ie js c e w ó w czas, g d y z c a łą p e w n o ś c ią u s ta li się, ż e o jc e m d z ie c k a n ie j e s t m ę ż c z y z n a , n a k tó r e g o w s k a z u je p ra w n y z w ią z e k m a łż e ń s k i33.
D o w o d e m w y s ta rc z a ją c y m d o w y k a z a n ia , ż e o jc e m d z ie c k a n ie je s t m ę ż c z y z n a , n a k tó r e g o w s k a z u je d o m n ie m a n ie , j e s t u s ta le n ie p o n a d w s z e lk ą w ą tp liw o ść , iż t e n o s ta tn i, w s k u te k n ie o b e c n o ś c i lu b im p o t e n cji, n ie o d b y w a ł s to s u n k ó w s e k s u a ln y c h z ż o n ą w c ią g u c a łe g o o k r e s u w ła ś c iw e g o d o p o c z ę c ia , o k r e ś lo n e g o w k a n . 1138 § 2 K P K ( o d 300 d o 180 d n i p r z e d u r o d z e n ie m d z ie c k a ) 34. N ie w ą tp liw ie w s p ó łc z e s n e t e c h n ik i s tw ie rd z a n ia o jc o s tw a m o g ą p o s łu ż y ć j a k o e le m e n t d o w o d u , p rz y p o m o c y k tó r e g o d o m n ie m a n ie m o ż e z o s ta ć o b a l o n e 35. O cz y w isty m d o w o d e m p rz e c iw k o d o m n ie m a n iu n ie m o ż e b y ć a n i z a p r z y s ię ż o n e o ś w ia d c z e n ie o jc a lu b m a tk i, a n i c u d z o łó s tw o p o p e ł n i o n e p r z e z m a tk ę d z ie c k a , a n i z a p r z y s ię ż o n e je j z e z n a n ie czy te ż z e z n a n ie m ę żc zy z n y , z k tó ry m p o p e ł n iła t e n czyn, a n i n a w e t z e z n a n ie ich o b o jg a . N ie m o ż e te ż sta n o w ić tu ta j d o w o d u b r a k p o d o b ie ń s tw a d z ie c k a d o o jc a z je d n o c z e s n y m p o d o b ie ń s tw e m d o m ężc zy z n y , z k tó r y m m a tk a d z ie c k a u trz y m y w a ła r e la c je in ty m n e 36.
8
. D o m n ie m a n ie o p ra w y m p o c h o d z e n iu d z ie c k a ( k a n . 1138 § 2 K P K ) W § 2 te g o s a m e g o k a n o n u (1 1 3 8 K P K ) u s ta w o d a w c a p rz y jm u je i n n e d o m n ie m a n ie , p o z o s ta ją c e w ścisłej k o re la c ji z p o p r z e d n im , a d o ty c z ą c e p r a w e g o p o c h o d z e n ia d z ie c k a . Z o s ta ło o n o s f o rm u ło w a n e n a s tę p u ją c o : Z a d z ie c i p r a w e g o p o c h o d z e n i a n a le ż y u w a ż a ć te, k tó r e u ro-33
Zob. F. M. Cappello, Tractatus canonico-moralis de Sacramentis, t. 5: De matrimonio, Torino 1961, s. 674.34
Tamże; M. Conte a Coronata, Institutiones iuris canonici ad usum utriusque cleri et scholarum, t. 3: De Sacramentis. Tractatus canonicus, Torino 1957, s. 848; Bersini, jw., s. 166.35
Zob. Bersini, jw., s. 166.d z ify się p r z y n a j m n i e j p o 1 8 0 d n ia c h o d z a w a r c ia m a łż e ń s tw a a lb o w c ią g u 3 0 0 d n i o d d n ia r o z w ią z a n ia ż y c ia m a łż e ń s k ie g o .
P o d s ta w ą d o m n ie m a n ia , m a ją c e g o n a u w a d z e d o b r o d z ie c k a , je s t f a k t je g o u r o d z e n ia się n ie w c z e śn ie j n iż p o u p ły w ie 180 d n i o d z a w a r cia m a łż e ń s tw a (w a ż n e g o lu b d o m n ie m a n e g o ) p r z e z m a łż o n k ó w i n ie p ó ź n ie j n iż p o u p ły w ie 300 d n i o d r o z w ią z a n ia w s p ó ln o ty m a łż o n k ów (w s k u te k śm ie rc i m a łż o n k a lu b p r a w o m o c n e g o w y ro k u s ą d u k o ś c ie l n e g o s tw ie rd z a ją c e g o n ie w a ż n o ś ć m a łż e ń s tw a ) . G d y ta k i f a k t m a m ie j sce, d z ie c k o e o ip s o u w a ż a się z a m a ją c e p r a w e p o c h o d z e n ie .
Z p r z y to c z o n e j d y sp o z y cji k a n . 1138 § 2 K P K w y n ik a , ż e je ś li d z ie c k o u r o d z iło się w c z e śn ie j n iż p o u p ły w ie 180 d n i o d z a w a rc ia m a łż e ń stw a p r z e z m a łż o n k ó w a lb o p ó ź n ie j n iż p o u p ły w ie 300 d n i o d r o z w ią z a n ia ży c ia m a łż e ń s k ie g o , n a le ż y j e u w a ż a ć z a n ie m a ją c e p r a w e g o p o c h o d z e n ia ( n ie z o s ta ło p o c z ę te z m a łż e ń s tw a ) 37.
P r e s u m p c ja o b o w ią z u je t a k d łu g o , d o p ó k i n ie u d o w o d n i się c z eg o ś p rz e c iw n e g o , a w ię c te g o , ż e m im o u r o d z e n ia się d z ie c k a p o z a g r a n i c a m i t e r m in ó w o k re ś lo n y c h w k a n o n ie , z o s ta ło o n o p o c z ę te lu b u r o d z o n e z m a łż e ń s tw a w a ż n e g o lu b d o m n ie m a n e g o . K ra ń c o w e b o w ie m g r a n ic e (1 8 0 -3 0 0 d n i), k tó r e - j a k w y n ik a z d o ś w ia d c z e n ia - m o g ą d z ie lić w z a je m n ie u r o d z e n ie się i p o c z ę c ie , n ie są ta k a b s o lu tn e , by n ie m o g ły w d a n y m p r z y p a d k u d o p u s z c z a ć m o ż liw o śc i u d o w o d n ie n ia p r a w e g o p o c h o d z e n ia d z ie c k a . M o ż e to m ie ć m ie js c e w sz c z e g ó ln y c h o k o lic z n o ś c ia c h , z w ią z a n y c h n p . z e s ta n e m z d ro w ia m a tk i, z w ła sz c z a gdy je d n o z n a c z n ie w y p o w ie d z ą się w te j s p ra w ie b ie g li38. 9. D o m n ie m a n ie n a k o rz y ś ć p rz y w ile ju w ia ry (k a n . 1150 K P K ) N a k a n w ie o m ó w io n e g o w c z e śn ie j k a n . 1060 K P K (fa v o r m a tr i m o n i i ) w s p o m n ia n o ju ż , ż e u s ta w o d a w c a p o m in ą ł w n im (in f i n e ) d a w n ą w z m ia n k ę o z a c h o w a n iu w m o c y k a n o n u g ło s z ą c e g o z a s a d ę f a v o r fi d e i, u z n a ją c ó w w tr ę t z a z b ę d n y . P o d trz y m a ł n a t o m ia s t - w k a n . 1150 K P K - o w ą z a s a d ę : W w ą tp liw o ś c i p r z y w ile j w ia ry c ie s zy się p r z y c h y ln o ś c ią
p r a w a ( z n a n ą j u ż w p r a w ie d e k r e ta łó w ) 39.
Przyw ilej w iary, o b e jm u ją c y z a ró w n o przyw ilej Paw łow y, ja k i ro zw ią za n ie m a łż e ń stw a n a tu ra ln e g o m o c ą p e łn i w ład z y p a p ie sk ie j, cieszy się p rzy
37
Cappello, jw., s. 675.38
Tamże; Bersini, jw., s. 167.chylnością p ra w a w ty m z n a cz en iu , ż e je śli istn ie je w ątp liw o ść co d o z a s to so w an ia te g o ż przyw ileju, to n ależ y j ą ro zstrz y g n ąć n a k orzyść sw obody m a łż o n k a n a w ró c o n e g o w za w a rc iu n o w e g o m a łże ń stw a. W ątpliw ość m o ż e p rz y ty m dotyczyć z a ró w n o w aż n o ści p o p rz e d n ie g o m a łż e ń stw a (z a w a rte g o p r z e d n a w ró c e n ie m ), ja k i z a c h o w a n ia w ym o g ó w p ra w a co do sto so w a n ia p riv ile g iu m fid e i, ja k to ju ż w yżej n a d m ie n io n o 40. Istn ie je w ięc tu ta j ro d za j d o m n ie m a n ia o w aż n o ści d ru g ie g o m a łż e ń stw a stro n y n a w ró co n e j w w y p a d k u ja k ie jk o lw ie k w ątpliw ości, k tó re j n ie d a się u su n ą ć.
P ra k ty c z n e z a sto so w a n ie o m a w ia n e g o p rz e p isu , k tó ry m a n a u w a d z e d o b r o d u c h o w e w ie rn y c h 41, m o ż e b y ć b a r d z o sz e ro k ie i m o ż e dotyczyć w ątp liw o ści w ta k ic h k w estiac h , ja k : czy m a łż e ń stw o z a w a rte p o m ię d z y n ie o c h rz c z o n y m i b y ło w a ż n e ; k tó r a z p o p r z e d n ic h ż o n je s t praw d ziw ą; czy o d p o w ie d ź stro n y n ie o c h rz c z o n e j (n a in te rp e la c je ) b y ła sz cz era i p o w aż n a; czy w y sta rc z a ją c a b y ła p rzy c zy n a d la u zy sk a n ia dysp en sy o d in te r p elac ji; czy m a łż e ń stw o z a w a rte n a m o c y p rzy w ile ju w iary je s t w aż n e ; czy zo stały s p e łn io n e w szystkie w a ru n k i k o n ie c z n e d o z a sto so w a n ia p rzy w i le ju w iary; czy m a łż o n e k n ie o c h rz c z o n y rzeczyw iście o d sz e d ł, itp .42.
W p r z y p a d k u m a łż e ń s tw a z a w a r te g o p o m ię d z y a k a to lik a m i w ą tp li w ie o c h rz c z o n y m i, s tr o n a n a w r ó c o n a n ie m o ż e s k o rz y s ta ć z p rz y w ile ju w iary . J e ś li b o w ie m o b y d w ie s tro n y b y ły b y w rz e c z y w is to śc i o c h r z c z o n e , ic h m a łż e ń s tw o b y ło w a ż n e , a je ś li z o s ta ło d o p e łn io n e , n ie m o ż e b y ć ro z w ią z a n e 43. N a to m ia s t w p r z y p a d k u m a łż e ń s tw a z a w a rte g o p o m ię d z y s tr o n ą n ie o c h r z c z o n ą i s tr o n ą k a to lic k ą w ą tp liw ie o c h rz c z o n ą , je ś li n ie m o ż n a ro z w ią z a ć w ą tp liw o śc i c o d o w a ż n o ś c i c h r z tu , o r d y n a riu s z s tro n y n a w r ó c o n e j n ie m o ż e z e z w o lić n a z a s to s o w a n ie p rz y w ile ju w iary , le c z p o w in ie n p r z e d s ta w ić s p ra w ę K o n g re g a c ji D o k try n y W iary , k tó r a d o k ła d n ie w ó w c z a s b a d a o k o lic z n o ś c i sp raw y 44.
G d y c h o d z i o s a m o p o s tę p o w a n ie p r o c e s o w e d o ty c z ą c e r o z w ią z a n ia w ę z ła m a łż e ń s k ie g o in fa v o r e m fi d e i, to o b o w ią z u ją tu ta j s p e c ja ln e
N o r m y w y d a n e w d n iu 30 k w ie tn ia
2001
r o k u p r z e z K o n g re g a c ję D o k try n y W ia ry 45.40
Salachas, jw., s. 262-263; Bersini, jw., s. 182; M. Al. Żurowski, Kanoniczne prawo mał żeńskie Kościoła katolickiego, Katowice 1987, s. 414.41
Zob. Bianchi, jw., s. 920; Żurowski, jw., s. 414.42
Bersini, jw., s. 182; Żurowskijw., s. 414.43
Zob. Odpowiedź Kongregacji Świętego Oficjum z 10.06.1937 r., AAS 29 (1937), s. 305-306.44
Zob. tamże.45
Congregatio pro Doctrina Fidei, Normae de conficiendo processu pro solutione vincu li matrimonialis in favorem fidei, E Civitate Vaticana 2001.10. D o m n ie m a n ie o m ilc z ą c y m d a r o w a n i u z d r a d y m a łż e ń s k ie j ( k a n . 1152 § 2 K P K ) W r e g u la c ji k o d e k s o w e j d o ty c z ą c e j s e p a r a c ji m a łż o n k ó w u s ta w o d a w c a , w s k a z u ją c n a z d r a d ę m a łż e ń s k ą ja k o n a p r z y c z y n ę p r z e r w a n ia p o ż y c ia m a łż e ń s k ie g o , s ta n o w i je d n o c z e ś n ie (w k a n . 1 1 5 2 §
1
K P K ) , ż e je ś li w s p ó łm a łż o n e k w y ra ź n ie lu b m ilc z ą c o d a r o w a ł w in ę , n ie m a p r a w a d o s e p a r a c ji. N a d m i e n ia p r z y ty m w § 2 te g o s a m e g o k a n o n u , iż m ilc z ą c e d a r o w a n i e w in y m a m ie js c e w ó w c z a s, g d y s tr o n a n ie w i n n a , u p e w n io n a j u ż o z d r a d z ie m a łż e ń s k ie j, s a m o r z u t n ie , z m i ł o ś c ią m a ł ż e ń s k ą ( c u m m a r it a li a f f e c t u ) , p o d e j m u j e w s p ó ln o t ę ż y c ia z tą, k tó r a z a w in i ła . W k o le jn y m , d r u g im z d a n iu te g o s a m e g o p a r a g r a f u z o s ta ło z k o le i p o m ie s z c z o n e d o m n ie m a n ie o m ilc z ą c y m d a r o w a n iu w in y w s p ó łm a ł ż o n k o w i. Z o s ta ło o n o s f o rm u ło w a n e n a s tę p u ją c o : D o m n i e m y w a sięz a ś j e [m ilc z ą c e d a r o w a n ie - W. G .], je ś li p r z e z o k r e s s z e ś c iu m ie s ię c y z a
c h o w u je [ s tr o n a n ie w in n a - W. G .] w s p ó ln o tę m a łż e ń s k ą i n ie o d n io s ła
się d o w ła d z y k o ś c i e ln e j lu b c y w iln e j.
P o d s ta w ą , n a k tó r e j o p ie r a się d o m n ie m a n ie , są d w a fa k ty : 1) p o z o s ta w a n ie p r z e z m a łż o n k a n ie w in n e g o w e w s p ó ln o c ie m a łż e ń s k ie j p r z e z o k r e s sz e śc iu m ie się c y (lic z ą c o d d n ia p o w z ię c ia p e w n e j w ia d o m o ś c i o p o p e ł n ie n i u p r z e z w s p ó łm a łż o n k a z d ra d y m a łż e ń s k ie j) ;
2
) n ie z w r ó c e n ie się p r z e z m a łż o n k a n ie w in n e g o - w o k r e s ie ty c h ż e sz e śc iu m ie s ię c y - d o w ła d z y k o ś c ie ln e j lu b cyw ilnej (z w n io s k ie m o s e p a ra c ję ) . N ie j e s t p rz y ty m k o n ie c z n e , b y d a r o w a n ie w in y z o s ta ło z a a k c e p to w a n e p r z e z m a łż o n k a w in n e g o 46.P rz e c iw k o d o m n ie m a n iu z k a n . 1152 § 2 K P K słu ży d o w ó d p rz e c iw ny. P o le g a o n n a p r z e k o n u ją c y m w y k a z a n iu , iż m im o p o z o s ta w a n ia p r z e z m a łż o n k a n ie w in n e g o w e w s p ó ln o c ie m a łż e ń s k ie j w c ią g u sz e śc iu m ie się c y o d z a s ię g n ię c ia p e w n e j w ia d o m o ś c i o z d r a d z ie d ru g ie j s tro n y i n ie w n ie s ie n ia p r z e z e ń w ty m ż e o k r e s ie sp ra w y o s e p a r a c ję d o w ła d z y k o ś c ie ln e j lu b cyw iln ej, n ie o d n ió s ł się o n - s a m o rz u tn ie i c u m
a ff e c tu m a r ita li - d o w s p ó łm a łż o n k a w in n e g o .
N ie w ą tp liw ą r a tio leg is p r e s u m p c ji j e s t o c h r o n a in s ty tu c ji m a ł ż e ń stw a , w s z c z e g ó ln o ś c i je j tr w a ło ś c i, a ta k ż e d o b r o m a łż o n k ó w i r o d zin y .
11. U w ag i k o ń co w e D o m n ie m a n i a p ra w n e , u s a n k c jo n o w a n e p r z e z u s ta w o d a w c ę k o śc ie ln e g o w ty tu le D e m a tr i m o n i o K P K z 1983 ro k u , w y s tę p u ją c e ró w n ie ż w K K K W , s f o rm u ło w a n e ta k ż e w K P K z 1917 r o k u , s ta n o w ią d o n io s ły w ą te k w sy s te m ie k a n o n ic z n e g o p r a w a m a łż e ń s k ie g o . D o n i o sło ś ć ta w id o c z n a j e s t n ie ty lk o w ty m , ż e w m a łż e ń s k ic h p r o c e s a c h k a n o n ic z n y c h d o m n ie m a n ia p o s ia d a ją r a n g ę d o w o d u , le c z ta k ż e w y n ik a z ce ló w , ja k im słu ż ą: o c h r o n a in s ty tu c ji m a łż e ń s tw a , d o b r o m a łż o n k ó w , d o b r o d ziec i.
W ś r ó d d z ie s ię c iu p r e s u m p c ji, j a k i e z n a la z ły się w o b s z a r z e p r a w a m a łż e ń s k ie g o s u b s ta n c ja ln e g o , d w ie p ie r w s z e ( f a v o r m a t r i m o n i i - k a n . 1060 K P K i d o m n ie m a n ie o d o p e ł n ie n i u m a łż e ń s tw a p o w s p ó l n y m z a m ie s z k a n iu s tr o n - k a n . 1061 § 2 K P K ) z a w a r te są w k a n o n a c h w p ro w a d z a ją c y c h d o d y sp o z y c ji s z c z e g ó ło w y c h k o d e k s o w e g o t y tu ł u D e m a t r i m o n i o . J e d n o z d o m n ie m a ń (o w a ż n o ś c i m a łż e ń s tw a w w y p a d k u w ą tp liw o ś c i d o ty c z ą c y c h f a k t u c h r z tu lu b je g o w a ż n o ś c i - k a n . 10 8 6 § 3 K P K ) z n a la z ło się w r o z d z ia le o p r z e s z k o d a c h m a ł ż e ń s k ic h w sz c z e g ó ln o ś c i. A ż trz y p r e s u m p c je d o ty c z ą k a n o n ic z n e j z g o d y m a łż e ń s k ie j (o p o s ia d a n i u w ie d z y k o n ie c z n e j o n a t u r z e m a łż e ń s tw a - k a n . 10 9 6 §
2
K P K ; o z g o d n o ś c i w e w n ę tr z n e j z g o d y z e s ło w a m i lu b z n a k a m i u ż y ty m i p r z y z a w ie r a n iu m a łż e ń s tw a - k a n . 1101 § 1 K P K ; o tr w a n iu w y ra ż o n e g o k o n s e n s u m a łż e ń s k ie g o - k a n . 1107 K P K ). Z k o le i d w a d o m n ie m a n ia o d n o s z ą się d o d z ie d z in y s k u tk ó w m a ł ż e ń stw a (o o jc o s tw ie - k a n . 11 3 8 § 1 K P K i o p r a w y m p o c h o d z e n i u d z ie c k a - k a n . 11 3 8 § 2 K P K ) . W re s z c ie w d w u p r z y p a d k a c h d o m n i e m a n ia d o ty c z ą r o z d z ia łu p o ś w ię c o n e g o r o z łą c z e n iu m a łż o n k ó w ( f a v o r f i d e i - k a n . 1 1 5 0 i m ilc z ą c e d a r o w a n i e z d r a d y m a łż e ń s k ie j - k a n . 1 1 5 2 § 2 K P K ). W s z y stk ie z d o m n ie m a ń p ra w n y c h m o g ą z o s ta ć u c h y lo n e p o p r z e k o n u ją c y m u d o w o d n ie n iu c z e g o ś p r z e c iw n e g o n iż to z n ic h w y n ik a, p r z y czy m w k a ż d y m w y p a d k u m o ż liw y j e s t d o w ó d t a k b e z p o ś r e d n i, j a k i p o ś r e d n i. J a k k o lw ie k k a ż d a z p r z y ję ty c h w K P K p r e s u m p c j i p r a w n y c h s p e ł n ia w a ż n ą r o l ę w s y s te m ie p r a w a m a łż e ń s k ie g o , t o j e d n a k s z c z e g ó l n e m ie js c e n a le ż y t u t a j z d e c y d o w a n ie p r z y z n a ć d o m n ie m a n i u o w a ż n o ś c i m a łż e ń s tw a w w ą tp liw o ś c i, w p is a n e m u d o k a n . 1060 K P K .Presunzioni iu ris in diritto matrimoniale sostanziale del CJC del 1983
Sommario
Nel campo del diritto m atrim oniale sostanziale del Codex Juris Canonici del 1983 il legislatore ecclesiastico ha stabilito dieci presunzioni legali (iuris) che portano, soprat- tutto nei processi matrimoniali, la certezza, anche se solo indiziaria e probabile (la pre- sunzione è una prova sui generis).
Nello suo studio l’autore presenta e com m enta le singole presunzioni, inserite nei seguenti canoni del CJC: 1060 (favor matrimonii); 1061 § 2 (la consummazione del m a trim onio); 1086 § 3 (dubbio circa il battesim o); 1096 § 2 (la scienza minima sulla n atu ra del matrimonio); 1101 § 1 (la conformité del consenso ai segni esterni); 1107 (la per- severanza del consenso m atrim oniale prestato); 1138 § 1 (la paternité); 1138 § 2 (la le- gitimité della prole); 1150 (favor fidei); 1152 § 2 (il perdono tacito all’adultero).
