Czesław Bartnik
"Das eine grosse Sakrament des
Lebens. Studie zum Kirchentraktat
des Joseph Ernst (1804-1869) mit
Berücksichtigung der
Lehrentwicklung in der von ihm
begründeten Schule", Erich Naab,
Regensburg 1985 : [recenzja]
Collectanea Theologica 56/2, 185-187
Collectanea Theologica
56 (1986) fa s e . I I
R E C E N Z J E
E r ic h N A A B , Das eine grosse S akram ent des Lebens. Studie zum K irc h e n
tra k ta t des Joseph E rn st (1804— 1869) m it Berücksichtigung der Lehrentvrick- lung in der vom ih m begründeten Schule, R e g e n sb u rg 1985, V e rla g F rie d ric h
P u s te t, s. 322.
W z a ło ż o n y m w 745 r . p rz e z św . B o n ifa c e g o b a w a r s k i m b is k u p s tw ie E ic h s t ä tt ju ż o d X I w . r o z w ij a ła się sz k o ła k a te d r a l n a , w w . X V p rz e c h o d z ą c a w z n a n y o ś r o d e k m y ś li z M ik o ła je m z K u z y (o d r . 1451), w w . X V I z w ią z a n a z p ie r w s z y m s e m in a r iu m p o tr y d e n c k im w N ie m c z e c h , a o d r . 1843 w z m o c n io n a W y ż sz ą S z k o łą T e o lo g ic z n o -F ilo z o fic z n ą , z n a n ą z g o rą c e g o k a to lic y z m u i ż y w e g o z w ią z k u z p a p ie s tw e m . O d r . 1980 w E i c h s t ä t t is tn ie je U n i w e r s y t e t K a to lic k i, je d y n y w n ie m ie c k im o b sz a rz e ję z y k o w y m . T eo lo g te g o u n iw e r s y te tu , d r E r ic h N a a b się g a do s k a r b c a t r a d y c j i te g o o ś r o d k a i w y d o b y w a n a ś w ia tło d z ie n n e m y ś li e k le z jo lo g a i p a s t o r a li s t y , p r o f e s o r a z E ic h s tä tt, J ó z e f a E r n s t a (1804— 1869), p o k tó r y m p o z o s ta ły r ę k o p is y o ra z n o ta t k i z w y k ła d ó w , n ie p u b lik o w a n e p ra w d o p o d o b n ie z o b a w y p r z e d n ie p r z y c h y ln y m p r z y ję c ie m je g o s a k r a m e n t a ln e j, p n e u m a to lo g ic z n e j i c h a r y to - ło g ic z n e j k o n c e p c ji K o śc io ła . T y m c z a s e m c a ła te o lo g ia J . E r n s t a k s z ta łto w a ła się w o p o z y c ji do n e o s c h o la s ty k i i s ta n o w iła r a c z e j p e w ie n p o m o s t m ię d z y J . A . M ö h l e r e m a M. J. S c h e e b e n e m o ra z S z k o łą R z y m sk ą . W a s p e k c ie p n e u m a to lo g ic z n y m szła z n a c z n ie d a le j n iż S z k o ła T y b iń s k a , m im o iż E r n s t s tu d io w a ł tr o c h ę w R z y m ie , m a ją c z a m i s t r z a G . P e r r o n e - g o (1794— 1876), tw ó r c ę S z k o ły R z y m sk ie j, do k tó r e j n a le ż e li C. P a s s a - g l i a , K. S c h r a d e r i in n i. P o z a ty m m o ż n a się d o p a tr y w a ć p e w n y c h w pły.w ów J . H. N e w m a n a o ra z H . E. M a η n i n g a. P r a c a s k ła d a s ię z w p r o w a d z e n ia (s. 9— 43), d w ó c h r o z d z ia łó w (s. 45—287) o ra z e k s k u r s u (s. 288— 311), k tó r y te m a ty c z n ie m ó g łb y s ta n o w ić tr z e c i ro z d z ia ł. R ozdz. I (s. 45— 212), a r a c z e j część g łó w n a p r a c y , p r z e d s ta w ia E r n s t a t r a k t a t d o g m a ty c z n y o K o śc ie le . K o śció ł, w e d łu g te g o te o lo g a , n ie m o ż e b y ć d e fin io w a n y , le c z r a c z e j w in ie n b y ć u jm o w a n y p r z y p o m o c y m e t a f o r b i b lijn y c h : św ię te g o z g ro m a d z e n ia , lu d u p ie lg rz y m u ją c e g o , C ia ła C h ry s tu s a , o w c z a rn i, w in n ic y , b u d o w li ś w ię te j i in n y c h . M e ta f o r y te r a z e m d o p ie ro tw o rz ą m i s t e r y jn y „ w ie lk i o b ra z K o śc io ła ” ja k o Ś w ię te g o Z w o ła n ia p r z e z C h r y s tu s a w D u c h u Ś w ię ty m . W s w e j is to c ie je s t n a d p rz y r o d z o n y , je s t r e a l i z a c ją o d k u p ie n ia C h ry s tu s o w e g o w cza sie i w ie c z n o ś c i (s. 54) i ja k o t a k i ja w i s ię w s w e j g e n e z ie , b y to w a n iu k o n k r e t n y m i w d z ia ła n iu (s. 47— 65). Z a s a d ą b y tu i ż y c ia K o śc io ła je s t C h r y s tu s , S ło w o W c ie lo n e i J e g o D u c h . A k ty k o n s t y tu u j ą c e K o śc ió ł i o b ie tn ic e D u c h a są z a k o tw ic z o n e w O fie rz e e u c h a r y s ty c z n e j. W n ie j w a r u n k u j ą się w z a je m n ie : o b e c n o ść m o r a l n a C h r y s tu s a (ja k o N a u c z y c ie la , K a p ła n a i P a s te r z a ) o ra z o b e c n o ść e u c h a r y s ty c z n a . K o śc ió ł s p r a w u ją c y O fia r ę C h r y s tu s a w D u c h u Ś w ię ty m s a m ż y je z te j O f ia r y i o n a je s t ź ró d łe m D u c h a ja k o z a s a d y je g o k s z ta łtó w i d z ia ła ń . D u c h Ś w ię ty je s t o b e c n y w K o ś c ie le n a sp o só b o so b o w y . P r z y ty m p r z e ja w ia się e k le z ja ln ie d w o ja k o : z e w n ę t r z n i e , n a s p o s ó b z ie m s k i i h is to ry c z n y , ja k o m o c u rz ę d u , p r z e p o w ia d a n ia , s a k r a m e n tu i f o r m o w a n ia in s ty tu c jo n a l n y c h s t r u k t u r p ra z w e w n ę t r z n i e , n a s p o s ó b b o sk i, ja k o z a m ie s z k iw a n ie w s p r a w ie d liw y c h , s p r a w i a ją c e w ia r ę i u s p r a w ie d liw ie n ie B oże. P r z y ty m sp o s ó b p ie r w s z y p o z o s ta je n a s łu ż b ie d ru g ie g o (s. 66— 84).
s a k r a m e n t o b e jm u ją c y cało ść ż y c ia lu d z k ie g o u o b e c n ia się w s f e rz e „ c ie le s n e j”, w id z ia ln e j, p rz e z z a s a d ę s a k r a m e n tu , k tó r y z b a w ia cało ść b y tu lu d z k ie g o . K o śc ió ł je s t n ie ty le ta m , g d z ie d u sz a lu d z k a , ile r a c z e j w sz ę d z ie ta m , g d z ie d o k o n u je s ię z b a w ie n ie c z ło w ie k a . A w ty m z b a w ie n iu d z ie je się ju ż i K o śc ió ł n ie b ie s k i. K o śc ió ł z ie m s k i s ta n o w i s a c r a m e n tu m e t r e s n ie ty lk o w o d n ie s ie n iu do m o r a ln e g o p o je d n a n ia z B o g iem n a z iem i, le c z ta k ż e w o bec u n iw e rs a ln e g o z b a w ie n ia b y tu lu d z k ie g o (s. 85— 110).
W ła d z a K o śc io ła m a tr z y z a s a d n ic z e ce c h y : n ie z a le ż n o ść , n ie u s ta ją c ą tr w a ło ś ć (in d e fe c tib ilita s ) o ra z n ie o m y ln o ś ć . P r z y ty m w ła d z a w s e n s ie c z y n n y m je s t śc iśle s p r z ę ż o n a z w ła d z ą w s e n s ie b ie r n y m . W re s z c ie , w y r a ż a się o n a w tr z e c h d z ie d z in a c h : w p o s łu g iw a n iu (m in is te r i u m ), n a u c z a n iu (m a g i
s te r iu m ,) o ra z w rz ą d z e n iu (re g im e n ); f u n d a m e n ta l n e je s t p o s łu g iw a n ie
(s. 111— 134).
Ź ró d łe m w s z e lk ie j w ła d z y w K o śc ie le je s t s a k r a m e n t św ię c e ń . B isk u p i n a m o c y k o n s e k r a c ji m a j ą p e łn ię w ła d z y s a k r a m e n t a ln e j. P a p ie ż m a te ż coś z s a k r a m e n t u . W ła d z a p a p ie s k a w ią ż e się — z d a n ie m N a a b a — z s a m ą is to t ą św ię c e ń b is k u p ic h o ra z z s a k r a m e n ta ln o ś c ią całe g o K o ścio ła. O sta te c z n ie p rz e c ie ż p a p ie ż i b is k u p i tw o rz ą „ je d n ą m o r a ln ą o so b ę ” , w k tó r e j m ie sz k a D u c h Ś w ię ty n a sp o só b oso b o w y , n ie ty lk o p e r v ir tu t e m , i O n to je s t z a sa d ą w ła d z y — s a k r a m e n t u , a z a ra z e m całe g o ż y c ia c h rz e ś c ija ń s k ie g o . B u d u ją c K o śc ió ł w D u c h u Ś w ię ty m C h r y s tu s z w ią z a ł w je d n ą c a ło ść tr z y d z ie ła : p r y m a t, h ie r a r c h ię (b is k u p s tw o i p r e z b ite r a t) o ra z g m in ę c h rz e ś c ija ń s k ą . Co do r e l a c ji m ię d z y b is k u p a m i a p a p ie ż e m E r n s t z d a je się o p o w ia d a ć za s y n te z ą o ś r o d k a rz y m s k ie g o z V w .: a d a p o sto lo s p e r P e tr u m —■ P e tro p r o p te r a p o sto lo s. J e s t to u ję c ie w y b ie g a ją c e d a le k o p o z a sw ó j czas, a le n ie o d d a n e z b y t w y r a ź n ie (s. 135— 205). W n a u c e o z n a m io n a c h K o śc io ła (s. 206— 212) — je d n o ś ć m a im p lik o w a ć D u c h a Ś w ię te g o ja k o je d n o c z ą c ą z a s a d ę ż y c ia w w o ln o śc i c h rz e ś c ija ń s k ie j; k a to lic k o ś ć m a b y ć u k a z a n ie m je d n o ś c i K o śc io ła m o ż liw ie w s z y s tk im l u d z io m i w s a m e j g łę b i ż y c ia w s p ó ln o to w e g o ; a p o sto lsk o ś ć o z n a c z a w y w o d z e n ie się w ie r n y c h i w ła d z y z b e z p o ś re d n ie g o d z ie ła C h r y s tu s a w J e g o D u c h u i p rz e z J e g o D u c h a k u a p o s to ło m ; św ię to ść , w re sz c ie , je s t p rz e n ik n ię c ie m do d n a je d n o ś c i, p o w s z e c h n o ś c i i a p o s to lsk o ś c i p rz e z teg o D u c h a Ś w ię te g o , k tó r y u ś w ię c a ł i c z ło w ie c z e ń stw o C h ry s tu s a . D ru g a część p r a c y (s. 213— 287) z a jm u je się w p ły w a m i p o g lą d ó w J . E r n s ta n a in n y c h . O k a z u je się, że p ro f. J ó z e f E r n s t w y w ie r a ł z n a c z n y w p ły w , z w ła sz c z a w z a k re s ie e k le z jo lo g ii tw o rz ą c s w o ją sz k o łę s a k r a m e n ta ln ą . W ty m d u c h u F . F r i e s p r z y ją ł je d n o ś ć k o le g ia ln ą e p is k o p a tu o p a r t ą n a p o d s ta w a c h s a k r a m e n tu św ię c e ń (s. 215—229). M ic h a e l G l o s s n e r (1837— 1909) u c z y ł — m o ż e ta k ż e p o d w p ły w e m te o lo g ii r o s y js k ie j, z k tó r ą m ia ł k o n ta k t — o o s o b liw y m c h a r a k t e r z e w ła d z y k o ś c ie ln e j, ja k k o lw ie k w p ó ź n ie js z y c h la t a c h p o ją ł tę w ła d z ę m a ło p n e u m a to lo g ic z n ie , a n a w e t ją z re iz o w a ł (s. 230—251). F r a n z v o n P a u la M a r g o t t ( t 1900) ro z p r a c o w a ł sze r z e j c h ry s to lo g ic z n e a s p e k ty K o śc io ła o ra z ro z w in ą ł s a k r a m e n t a ln y c h a r a k t e r u r z ę d u k o śc ie ln e g o , łą c z n ie z u rz ę d e m św . P io t r a (s. 252—267). M. G r a D- m a n n ( t 1949) u c z y ł o K o śc ie le , że D u c h Ś w ię ty je s t z a s a d ą is to ty K o ścio ła, C h ry s tu s z a s a d ą b y to w a n ia , a E u c h a r y s tia z a s a d ą s u b s y s te n c ji; w re z u lta c ie K o śció ł w y r a s t a n ie ty le z w y d a r z e ń p a s c h a ln y c h , ile r a c z e j z u n ii h ip o s ta - ty c z n e j (s. 268—278). E. С o m m e г ( t 1928) ró w n ie ż p o d k r e ś la ł m ie s z k a n ie D u c h a Ś w ię te g o w K o śc ie le , ty le że r a c z e j ju ż ty lk o i n g r a tia i p e r v ir tu t e m , n ie zaś in p e rs o n a ; b y ło to z u b o ż e n ie m p n e u m a to lo g ii (s. 279—287). J e d n a k ż e s z k o ła E r n s ta — ja k w y k a z a ł E. N a a b — n ie u tr z y m a ł a s w e j o ry g in a ln o ś c i z b y t d łu g o , ro z p ły w a ją c się c a łk o w ic ie w n e o s c h o la s ty c e , zw ła sz c z a w n e o - to m iz m ie .
O s ta tn ia część p r a c y D u c h a ła s k a (s. 288— 311) u k a z u je , ja k E r n s t w y p ro w a d z a o r y g in a ln ie e k le z jo lo g ię z c h ry s to lo g ii i d o p ro w a d z a ją do p n e u m a to lo g ii. I ta k K o śc ió ł s p e łn ia się, h is to ry c z n ie i s a k r a m e n ta ln ie , d z ię k i i n
R E C E N Z J E
h a b ita tio p r o p r ia S p ir it u s S a n c ti. J e s t to n ie m a l u p rz e d z e n ie p r a c y H . M iih -
le n a : U n a m y s ti c a p e r s o n a (M ü n c h e n 1964). A ta k ż e p rz y p o m in a p o części p o ję c ie ,J a s k i s p o łe c z n e j”, s u g e r o w a n e w p e w ie n sp o s ó b p rz e z te o lo g ię p o l s k ą w X I X w .
W re z u lta c ie a u t o r p r z e d s ta w ił d zieło z n a k o m ite : ź ró d ło w e , o sa d z o n e h i - s to ry c z n o -d o g m a ty c z n ie , z d a r e m s y n te z y i k r y ty c z n e . W y d o b y ł n a św ia tło d z ie n n e p o s ta ć i sz k o łę z a p o m n ia n e . U k a z a ł, ja k w ie lk ie m a g is tr a le m y ś li id ą n ie z a w sz e z g o d n ie z w ie lk im i n a z w is k a m i i g ło ś n y m i s z k o ła m i. C zęsto p o w ta r z a n a te z a , ja k o b y K o śc ió ł k a to lic k i, z w ła sz c z a z a c h o d n i, z a p o m n ia ł o D u c h u Ś w ię ty m w p rz e c iw ie ń s tw ie do K o śc io ła w sc h o d n ie g o , z w łaszcza p r a w o s ła w n e g o , o k a z u je się je szcze r a z b e z p o d s ta w n a , w ła ś n ie n a p r z y k ła d z ie e k le z jo lo g ii E r n s ta . Z a r z u t b r a k ó w p n e u m a to lo g ii m o ż n a w y s u w a ć r a czej p o d a d re s e m n e o to m iz m u , a le z n o w u ty lk o po części. T rz e b a b y ło — ja k m i się w y d a je — p o d k re ś lić , że u E r n s t a w y s tą p iły p e w n e in n e b r a k i : b r a k p e łn ie js z e g o p o jm o w a n ia r e l a c j i D u c h a Ś w ię te g o do rz e c z y w is to ś c i h is to ry c z n e j, do e g z y s te n c ji sp o łe c z n e j, do e k le z jo lo g ii p a s c h a ln e j, a n a d e w s z y s t k o do p ra k s e o lo g ii e k le z ja ln e j, co w P o ls c e r o z w ija ł w ty m cza sie n a sz e ro k ą s k a lę A u g u s t C i e s z k o w s k i (1814— 1894).
k s . C z e s ła w B a r tn ik , L u b lin
K a r l- H e in z W E G E R , W e g e z u m th e o lo g is c h e n D e n k e n . W ie k a n n m a n G la u
b e n s a u s s a g e n a u s E r fa h r u n g k lä r e n ? F r e ib u r g - B a s e l- W ie n 1984, V e rla g H e r
d e r s. 128 (H e r d e r b ü c h e r e i, t. 970).
K s ią ż k a z b ie r a ró ż n e filo z o fic z n e i te o lo g ic z n e p rz y c z y n k i, w k tó r y c h w m n ie js z y m lu b w ię k s z y m s to p n iu u k a z u je się z a s a d n ic z y , w y ra ż o n y w t y tu le , cel a u to r a . J e s t n im o d p o w ie d ź n a p y ta n ie , w ja k i e j m ie rz e m oże d o ś w ia d c z e n ie c z ło w ie k a p o m ó c do w y ja ś n ie n ia p e w n y c h w y p o w ie d z i w ia ry . P o d s ta w o w a m y ś l W e g e ra z a z n a c z a się n a jw y r a ź n i e j w p rz y c z y n k u , k tó r y m ó w i o w ie rz e n ie c h r z e ś c ija n . W e d łu g a u to r a w y z n a ją o n i w ia rę , k tó r a n ie w tr e ś c i, a le w s t r u k t u r z e je s t p o d o b n a do w ia r y c h rz e ś c ija ń s k ie j. O d c z a su S o b o ru W a ty k a ń s k ie g o I I n ie u le g a w ą tp liw o ś c i, że ta c y lu d z ie m o g ą b y ć z b a w ie n i. W c z y m w ię c w ia r a c h r z e ś c ija ń s k a m ia ła b y w y ższo ść n a d p o s ta w ą n ie c h r z e ś c ija n ? W sw o ic h r o z w a ż a n ia c h a u to r d o ch o d zi do w n io s k u , że w w ie rz e w a ż n ie js z a je s t w ła ś n ie je j s u b ie k ty w n a s t r u k t u r a n iż tre ś ć . T a s u b ie k ty w n a s t r u k t u r a je s t n a d p rz y r o d z o n a , a w ię c n ie s io n a p rz e z ła s k ę . W yższość w y ra ź n e g o p r z y z n a n ia się do C h r y s tu s a u k a z u je się w ty m . że 1vlko O n m oże o d p o w ie d z ie ć n a o d w ie c z n e p r a g n ie n ie c z ło w ie k a , k tó r y sz u k a s e n s u , sp o s o b u u p o r a n i a s ię z p ro b le m a m i ży c ia , c ie r p ie n ia i ś m ie rc i.
W in n y m p r z y c z y n k u a u to r s ta w ia p ro s te p y ta n ie , ja k d o ch o d zi się d z i sia j do w ia ry . B e z ra d n y je s t t u t a k z w a n y n a u k o w y sp o só b m y ś le n ia , u z n a ją c y ty lk o rz e c z y w is to ś ć e k s p e r y m e n ta ln ą . D ro g a do w ia r y ro z p o c z y n a się *d n a w ią z a n ia do w e w n ę tr z n y c h p r a g n ie ń cz ło w ie k a , k tó r e m u u k a z u ją sen s jeg o is tn ie n ia . T e n se n s m o że n a d a ć ty lk o „ k to ś ” , ja k a ś o so b a. W ia r a m a w ię c s t r u k t u r ę p e rs o n a lis ty c z n ą .
R e lig ijn y c h a r a k t e r ro z w a ż a ń u k a z u je się n a jle p ie j w p rz y c z y n k u , k tó r y m ó w i o p rz e c ię tn o ś c i. A u to r s k a r ż y się n a to, że p rz e d s ą d e m B o sk im s ta n ie w p o c z u c iu s w o je j p rz e c ię tn o ś c i, g d y ż n iczeg o n ie z w y k łe g o w ży c iu n ie d o k o n a ł. J e s t to n a p e w n o o d czu cie, k tó r e d z ie li z w ie lu so b ie w sp ó łc z e s n y m i. P e w n e w y jś c ie w id z i w cn o c ie c h rz e ś c ija ń s k ie j p o k o ry , d z ię k i k tó r e j czło w ie k p r z y j m u j e sie b ie ta k im , ja k im je s t, p rz y czy m n ie n a le ż y teg o r o z u m ieć ja k o a p r o b a tę b e z c z y n n o śc i.
W e g e r p r o w o k u je do d y s k u s ji. W sz y s tk ie p rz y c z y n k i do n ie j z m ie rz a ją . C z a sa m i w te j p r o w o k a c ji id z ie tr o c h ę za d a le k o . W id o c z n e to je s t sz c z e g ó l n ie w e s e ju o z m a r tw y c h w s ta n iu , g d zie a u to r ja k o r a c j ę w ia r y w z m a r
