Medycyna Wet. 2008, 64 (2) 227
Praca oryginalna Original paper
Jedn¹ z wymagaj¹cych pilnego wyjanienia kwestii zwi¹zanych z przebiegiem influenzy ptaków w Europie jest odpowied na pytanie, dlaczego 62,8% przypadków influenzy ptaków w UE i ponad 93% izolacji w Polsce zosta³o stwierdzonych u ³abêdzia niemego (Cygnus olor L). Nieznane s¹ czynniki biologiczne, genetyczne czy rodowiskowe, które powoduj¹ tak du¿¹ podatnoæ ³abêdzi na zaka¿enie tym zarazkiem (9). Informacji na temat przebiegu influenzy u ³abêdzia niemego jest bar-dzo niewiele i zosta³y one zebrane w opracowaniu Sze-leszczuka i wsp. (12).
Pierwsza izolacja wirusa influenzy podtypu H5N1 w Polsce mia³a miejsce w Toruniu (woj. kujawsko-po-morskie). W centrum miasta przy przystani ¿eglarskiej Akademickiego Zespo³u Sportowego, ko³o Bulwaru Filadelfijskiego, dnia 2 marca 2006 r. znaleziono dwa ³abêdzie nieme. PIWet-PIB w Pu³awach 6 marca po-twierdzi³ obecnoæ w pobranych próbkach materia³u genetycznego wirusa influenzy podtypu H5N1. W tym samym miejscu, 4 marca znaleziono trzeciego pad³ego ³abêdzia niemego, u którego wykazano równie¿ obec-noæ wirusa influenzy. Celem odizolowania podejrza-nego stada ³abêdzi (112 ptaków) w dniu 8 marca na nad-brze¿u Wis³y rozpoczêto budowê prowizorycznej wo-liery. Dnia 17 marca wyizolowano wirus AI podtypu H5 u kolejnego ³abêdzia z woliery. Dnia 26 marca zin-wentaryzowano i zaobr¹czkowano ptaki pozostaj¹ce w stadzie, a nastêpnie ³abêdzie zosta³y dok³adnie zba-dane w SGGW, gdzie pobrano próbki do badañ
wiruso-logicznych, serologicznych bakteriologicznych i para-zytologicznych (12). W wyniku badañ wirusologicznych przeprowadzonych przez PIWet-PIB w Pu³awach stwier-dzono, ¿e 32 ³abêdzie z woliery s¹ zaka¿one wirusem grypy ptaków podtypu H5. Szczegó³ow¹ metodykê i wyniki badañ serologicznych i wirusologicznych ³a-bêdzi z tego stada przedstawili Minta i wsp. (8). Pierw-szego kwietnia wypuszczono na wolnoæ 79 niezaka¿o-nych ³abêdzi. W zwi¹zku z grob¹ fali powodziowej i zagro¿eniem, ¿e woliera zostanie zalana oraz brakiem zgody na przeniesienie ptaków do innego ogniska HPAI, w dniu 3 kwietnia podjêto decyzjê o eutanazji 32 zaka-¿onych ³abêdzi.
Celem badañ by³a ocena ornitologiczna ³abêdzi i pró-ba okrelenia mo¿liwych dróg ich migracji. Jak dotych-czas w pimiennictwie nie znaleziono opisu tego typu obserwacji, maj¹cych istotne znaczenie dla poznania dróg rozprzestrzeniania siê wirusa.
Materia³ i metody
Materia³ do badañ zgromadzono podczas znakowania pta-ków w dniu 26.03.2006. W tym dniu w wolierze przebywa³o 112 osobników, wród których stwierdzono obecnoæ piêciu ptaków nosz¹cych ju¿ obr¹czki. Ptakom nie posiadaj¹cym oznaczeñ za³o¿ono obr¹czki ornitologiczne o numerach od AC 5601 do AC 5700 oraz AC 4238-AC 4244. Dnia 01.04.2006 w trakcie wypuszczania na wolnoæ 79 osobni-ków, u których nie stwierdzono obecnoci wirusa H5N1, trzem z nich za³o¿ono dodatkowo obro¿e szyjne celem u³atwienia ich identyfikacji w terenie. Pozwoli to na szczegó³owe le-dzenie dalszych losów tych osobników. Obro¿e za³o¿ono m.in. ³abêdziowi, który w pierwszym badaniu zosta³ uznany za no-siciela wirusa H5N1, w drugim za obecnoci zarazka nie
Charakterystyka ornitologiczna stada ³abêdzi
niemych z pierwszego ogniska HPAI H5N1 w Polsce*
)
RADOS£AW W£ODARCZYK, PIOTR SZELESZCZUK*
Zak³ad Dydaktyki Biologii i Badania Ró¿norodnoci Biologicznej Wydzia³u Biologii i Ochrony rodowiska U£, ul. Banacha 1/3, 90-237 £ód
*Oddzia³ Chorób Ptaków Katedry Nauk Klinicznych Wydzia³u Medycyny Weterynaryjnej SGGW, ul. Ciszewskiego 8, 02-786 Warszawa
W³odarczyk R., Szeleszczuk P.
Ornithological features of a mute swan (Cyngus olor) flock from the first HPAI H5N1 outbreak in Poland
Summary
The aim of the study was to determine the biometrical features, sex and age structure of H5N1 positive mute swans living on the Vistula River (in Toruñ city). The flock consisted of 68 male and 44 female birds. More than 70% of the swans were adult. There were no differences between HPAI positive and negative birds in body weight, size and condition. Thus, the virus shading was independent of the birds sex and condition. The mean body weight of Toruñs mute swans was comparative to the weight of birds from other flocks in the winter season. The flock consisted of birds migrating along the Vistula River and Notec Valleys.
Keywords: influenza, mute swan
*) Dofinansowano ze rodków Narodowego Funduszu rodowiska i
Medycyna Wet. 2008, 64 (2) 228
stwierdzono oraz dwóm osobnikom o cechach ptaków lêgo-wych celem ewentualnego ustalenia, gdzie gniazduj¹ osobni-ki zimuj¹ce w Toruniu.
Podczas obr¹czkowania dokonywano pomiarów biome-trycznych nastêpuj¹cych czêci cia³a: maksymalna d³ugoæ z³o-¿onego skrzyd³a, d³ugoæ przedramienia, d³ugoæ g³owy ra-zem z dziobem oraz maksymalna szerokoæ b³ony p³awnej miêdzy skrajnymi palcami ³apy. Powy¿sze pomiary dokony-wane by³y za pomoc¹ linijki lub tamy pomiarowej z dok³ad-noci¹ do 1 mm. Od czêci osobników zebrano pomiary doty-cz¹ce maksymalnej d³ugoci skoku (pomiar suwmiark¹ z do-k³adnoci do 0,1 mm) i d³ugoci czwartej lotki pierwszorzê-dowej (pomiar linijk¹ z dok³adnoci¹ do 1 mm). Ponadto usta-lono cechy zwi¹zane z dymorfizmem p³ciowym: szerokoæ i kszta³t guza na dziobie oraz stopieñ intensywnoci czerwo-nej barwy dzioba. W przypadku dwóch ostatnich cech stoso-wano skalê piêciostopniow¹ wykorzystywan¹ w badaniach nad ³abêdziem niemym. Technika pomiarów by³a zgodna z zasa-dami stosowanymi w badaniach ornitologicznych (5). Ka¿dy osobnik by³ wa¿ony z dok³adnoci¹ do 100 g wag¹ typu Pe-sola. Obok gromadzenia materia³u biometrycznego ustalano wiek i p³eæ osobnika. Ocenê wieku ptaka oparto na ró¿nicach w kolorystyce upierzenia, stosuj¹c schemat podany przez Bakera (3). P³eæ badanych ptaków okrelano wykorzystuj¹c ró¿nice w budowie kloaki miêdzy samicami a samcami (3).
Do porównania pomiarów pomiêdzy samcami i samicami oraz ptakami bêd¹cymi nosicielami wirusa i uznanymi za nie-zaka¿one, stosowano test t-Studenta. Czêstoæ nosicielstwa wród samców i samic analizowano przy wykorzystaniu testu c2. Wszystkie obliczenia wykonano za pomoc¹ pakietu
sta-tystycznego Statistica 5.2. Mapy pochodzenia osobników prze-trzymywanych w wolierze wykonano za pomoc¹ programu MapInfo 7.0.
Wyniki i omówienie
Pomiary biometryczne. W dniu badania w wolierze przebywa³o 68 samców i 44 samice. Ponad 70% stada stanowi³y ptaki doros³e, w wieku co najmniej czterech lat. W wolierze nie by³o osobników m³odocianych, a ptaki trzecioroczne reprezentowane by³y tylko przez szeæ osobników. Ze wzglêdu na znaczne zabrudzenie upierzenia ³abêdzi, spor¹ trudnoæ sprawia³o prawid³o-we oznaczenie wieku ptaków m³odocianych. Dlatego liczba ptaków bêd¹cych w trzecim roku ¿ycia mo¿e byæ nieznacznie zani¿ona. Wyniki wszystkich pomiarów bio-metrycznych by³y zbli¿one do wartoci typowych dla ³abêdzi niemych z terenu Polski rodkowej oraz l¹ska (13). Wynika to z braku izolacji miêdzy ³abêdziami wy-stêpuj¹cymi w ró¿nych czêciach kraju i czêstym prze-mieszczaniem siê osobników zarówno w kierunku pó³-nocpo³udnie, jak i wschódzachód. Przy istnieniu ta-kiej izolacji mo¿e dochodziæ do wykszta³cenia siê ró¿-nic w wymiarach ptaków z ró¿nych obszarów wystêpo-wania tego gatunku. Stwierdzono wyrany dymorfizm p³ciowy miêdzy samcami i samicami, zaznaczony naj-silniej w pomiarach d³ugoci skrzyd³a i szerokoci ³apy (tab. 1, ryc. 1, ryc. 2). Porównuj¹c liczbê osobników bêd¹cych nosicielami wirusa ptasiej grypy, nie wykaza-no istotnej statystycznie zale¿wykaza-noci miêdzy p³ci¹ osob-nika a wyst¹pieniem nosicielstwa. Nie stwierdzono ró¿-nic w pomiarach miêdzy ptakami, bêd¹cymi nosiciela-mi wirusa H5N1 i osobnikanosiciela-mi, u których obecnoci
wi-rusa nie stwierdzono. Jedynie masa cia³a samic zaka¿o-nych i wolzaka¿o-nych od zaka¿enia wykazywa³a ró¿nice istot-ne statystycznie (p = 0,01). Zaskakuj¹ce jest to, ¿e sa-mice, u których wykazano obecnoæ wirusa, by³y red-nio o 0,5 kg ciê¿sze od samic, u których obecnoci wi-rusa nie stwierdzono.
W oparciu o kszta³t guza i intensywnoæ czerwonej barwy dzioba mo¿na przypuszczaæ, ¿e wród ptaków przetrzymywanych w wolierze by³o co najmniej 14 osob-ników bêd¹cych ptakami lêgowymi. Trzy z nich upio-no. Du¿¹ czêæ stada stanowi³y osobniki nielêgowe, nie posiadaj¹ce partnera.
Ocena kondycji ptaków. Stan zdrowotny ptaków przebywaj¹cych w wolierze ustalony w oparciu o ob-serwacjê zachowania ³abêdzi mo¿na oceniæ jako dobry. Tylko jeden z osobników wykazywa³ symptomy typo-we dla ptaka chorego (nie porusza³ siê, spa³ z g³ow¹ ukryt¹ pod skrzyd³em, nie czyci³ upierzenia). By³a to samica silnie wychudzona wa¿¹ca 5,7 kg. Jej masa cia-³a bycia-³a nieznacznie ni¿sza od wartoci 5,9 kg bêd¹cej redni¹ wartoci¹ stwierdzon¹ u samic pad³ych z g³odu
r a i m o P Samce Samice a i n d e r min. max. rednia min. max. ê i m a r d e z r P 296,61 276 314 280,01 256 384 o ³ d y z r k S 606,01 584 629 572,01 542 600 i k t o l 4 .³ D 409,41 373 440 384,01 362 405 a w o ³ G 180,81 170 191 172,41 164 181 k o k S 116,81 106,1 123,3 108,01 102,1 113,9 y p a ³ .r e z S 191,51 172 210 176,51 161 198 a g a W 8,41 7,4 10,4 6,91 5,6 8,4 Objanienia: 1 p = 0,001
Tab. 1. Porównanie wartoci rednich pomiarów biometrycz-nych pomiêdzy samcami i samicami ³abêdzi niemych przeby-waj¹cych w wolierze w Toruniu
0 2 4 6 8 1012 14 16 18 540 550 560 570 580 590 600 610 620 mm N samice samce
Ryc. 1. D³ugoæ skrzyd³a u ³abêdzi niemych przebywaj¹cych w wolierze w Toruniu
Ryc. 2. Szerokoæ b³ony p³awnej u ³abêdzi niemych przeby-waj¹cych w wolierze w Toruniu
samice samce 0 5 10 15 20 25 30 35 160 170 180 190 200 mm N
Medycyna Wet. 2008, 64 (2) 229
w okresie zimowym na terenie Danii (1). Ptak ten 01.04. pad³, w jego organizmie nie stwierdzono obecnoci ma-teria³u genetycznego wirusa H5N1. Pozosta³e ptaki by³y dobrze od¿ywione, a ich masa cia³a przekracza³a war-toæ redni¹, typow¹ dla ptaków tu¿ po okresie zimo-wym 8,1 kg dla samców i 7,4 dla samic (1). By³a jed-nak ni¿sza ni¿ rednia masa ³abêdzi badanych w tym samym okresie, a przebywaj¹cych w stadzie na Wile we W³oc³awku (tab. 2). Nale¿y jednak zaznaczyæ, ¿e ³abêdzie w wolierze wa¿one by³y 25.03., czyli w okre-sie najbardziej krytycznym dla tego gatunku, jeli cho-dzi o masê cia³a (2). Wyniki z W³oc³awka dotycz¹ za ca³ego okresu zimy, poczynaj¹c od stycznia, dlatego za-wieraj¹ równie¿ dane od osobników chwytanych na pocz¹tku zimy, kiedy to ich zapasy t³uszczu by³y jesz-cze wysokie. U dwóch osobników stwierdzono brak piór ogona bêd¹cy prawdopodobnie wynikiem próby schwy-tania ptaka przez drapie¿nika. Jeden osobnik posiada³ narol rakow¹ na rodkowym palcu stopy. Wszystkie ptaki by³y silnie zabrudzone. Ich dzioby czêsto pokryte by³y warstw¹ zaschniêtej s³omy, pod któr¹ dochodzi³o do odparzenia warstwy rogowej dzioba. Na stopach wi-doczne by³y liczne uszkodzenia naskórka (ryc. 3), czê-sto o charakterze zgrubieñ i rogowaciej¹cych naroli. Zarówno uszkodzenia dzioba, jak i ³ap wynika³y z b³ê-dów w sposobie przetrzymywania ptaków. £abêd nie-my jako gatunek zwi¹zany ze rodowiskiem wodnym wymaga ci¹g³ego dostêpu do wody, co pozwala mu na regularne mycie piór i utrzymywanie skóry ³ap w ci¹g-³ej wilgotnoci (10). Doprowadzenie do wyschniêcia
nieopierzonych czêci cia³a ptaków powo-duje szybkie pêkanie naskórka, powstawa-nie naroli i uszkodzeñ skóry. W dniu 01.04. w momencie wypuszczania 79 osobników na wolnoæ stwierdzono ponadto zanik t³uszczowej warstwy ochronnej pokrywa-j¹cej pióra. Ptaki po wypuszczaniu na rze-kê i naturalnego w takiej sytuacji odruchu mycia upierzenia nasi¹ka³y wod¹ i by³y zmuszone do wyjcia na brzeg celem wy-suszenia siê. By³ to efekt ograniczonej ak-tywnoci sekrecyjnej gruczo³u kuprowego w sytuacji trwaj¹cego kilka tygodni, znacznie ograni-czonego dostêpu do wody (6). W wolierze wodê do-starczano ptakom w naczyniach plastikowych o wyso-kich brzegach, co uniemo¿liwia³o im moczenie nóg i k¹piel ca³ego upierzenia. Ptaki w czasie izolacji ko-rzysta³y praktycznie wy³¹cznie z wody pochodz¹cej z topniej¹cego z dachu woliery niegu. Zastosowane po 25.03. spryskiwanie ptaków wod¹ z hydrantu wp³ynê³o na znaczn¹ poprawê czystoci upierzenia ptaków, zanik negatywnych zmian pochwy rogowej dzioba i stopnio-we gojenie siê naskórka ³ap. Niestety, postêpowanie to nie wp³ynê³o na wzrost aktywnoci sekrecyjnej gruczo-³u kuprowego. Przywrócenia pe³nej sprawnoci tego gru-czo³u, umo¿liwiaj¹cego zachowanie pe³nej wodoodpor-noci upierzenia, mo¿na by³o oczekiwaæ w ci¹gu kilku dni przebywania ptaków na wolnoci, przy nieograni-czonym dostêpnie do wody.
W trakcie oznaczania p³ci ptaków nie stwierdzono obecnoci paso¿ytów w kloakach, co ma czêsto miejsce w trakcie wykonywania tej czynnoci u ³abêdzia nieme-go. U trzech ptaków stwierdzono obecnoæ uszkodzeñ kloaki maj¹cych charakter blizn na jej krawêdzi, powsta-³ych w trakcie ¿ycia ptaka. Jeden osobnik mia³ obciêty guz na dziobie, zjawisko czêsto wystêpuj¹ce u ³abêdzi przebywaj¹cych na zbiornikach wykorzystywanych
æ e ³ P 26.T0o3r.u2ñ006 min-max. IWX³I-oIIc2³a0w06ek4 min-max. XIII-DIIa(Wniag13) min-max. e c m a S (n8=,4628) 7,4-10,4 (n9=,4627) 7,4-11,4 8,15 7,5-10,3 e c i m a S (n6=,9414) 5,6-8,4 (n7=,6410) 5,8-9,2 7,45 6,5-8,5
Objanienia: 1 p = 0,001; 2 p = 0,002; 3 dane z 20 zim z terenu ca³ej Danii, g³ównie z wybrze¿a; 4 dane niepublikowane autorów; 5 cytowani autorzy (1) nie podaj¹ danych umo¿liwiaj¹cych analizê statystyczn¹
Tab. 2. rednia masa cia³a ptaków z woliery w Toruniu w porównaniu z in-nymi stadami ³abêdzi niemych badain-nymi w okresie zimowym
Ryc. 3. Obraz zmian na powierzchni podeszwowej stopy
Ryc. 4. Miejsca obr¹czkowania (+) i g³ówne kierunki migra-cyjne (®) ³abêdzi niemych stwierdzonych na zimowisku w Toruniu w roku 2005/2006 (objanienia w tekcie)
Medycyna Wet. 2008, 64 (2) 230
przez wêdkarzy jako ³owiska, a bêd¹ce wynikiem ciê-cia powierzchni guza przez ¿y³kê wêdkarsk¹.
Pochodzenie ptaków. W trakcie znakowania ³abêdzi przebywaj¹cych w wolierze stwierdzono piêæ ptaków nosz¹cych ju¿ obr¹czki ornitologiczne. Osobniki te zo-sta³y oznakowane w ró¿nych miejscach Polski, jednak wiêkszoæ z nich zosta³a schwytana w dolinie Wis³y (ryc. 4). Dwa z nich po zaobr¹czkowaniu by³y widziane w innych miejscach kraju. Doros³y samiec o numerze obr¹czki AS 2493 schwytany na Wile w Toruniu w 2000 r. by³ obserwowany w tym samym miecie dwu-krotnie w trakcie kolejnych zim. Inny doros³y samiec nosz¹cy obr¹czkê AC 2932 oznakowany na jeziorze Licheñskim w 2004 r. spêdzi³ kolejn¹ zimê na Wile we W³oc³awku. W dniu 01.04. w momencie wypuszczania czêci ptaków na wolnoæ stwierdzono obecnoæ omiu ³abêdzi niemych na Wile, tu¿ obok woliery. Cztery z nich posiada³y obr¹czki ornitologiczne. Jeden ptak oznakowany zosta³ 23.01.2006 na zimowisku na Wile we W³oc³awku, kolejny na Warcie w Kole. Inny ³abêd niemy o numerze AC 3650 schwytany by³ na terenie stawów rybnych Mys³aków pod £owiczem w okresie lata. Ostatni nosi³ obr¹czkê duñsk¹. Przedstawione in-formacje potwierdzaj¹ kilka prawid³owoci. Po pierw-sze, stado przebywaj¹ce w Toruniu nie stanowi zamkniê-tej grupy ³abêdzi niemych. Wchodz¹ one w sk³ad licz-nej krajowej populacji ³abêdzia niemego wybieraj¹cej dolinê Wis³y jako miejsce zimowania. £abêdzie te chêt-nie wêdruj¹ wzd³u¿ ca³ej doliny Wis³y, zatrzymuj¹c siê w kolejne lata na zimowiska w ró¿nych jej odcinkach. Ptak zimuj¹cy w 2002 r. w Krakowie, przebywa³ trzy lata póniej w Toruniu. Osobnik zimuj¹cy we W³oc³aw-ku obserwowany by³ dwa miesi¹ce póniej przy wolie-rze w Toruniu. Z drugiej strony, ³abêd niemy jest ga-tunkiem wykazuj¹cym pewien stopieñ przywi¹zania do zimowisk (11). Dlatego czêæ osobników z toruñskiego stada wykorzystywa³a Toruñ jako miejsce regularnego zimowania.
W oparciu o informacje dotycz¹ce wêdrówek ³abê-dzia niemego i zjawisko postêpuj¹cego zaniku zacho-wañ migracyjnych u tego gatunku, z du¿¹ pewnoci¹ mo¿na stwierdziæ, ¿e czêæ ³abêdzi z woliery w Toruniu to osobniki przebywaj¹ce w okresie lata na pobliskich zbiornikach wodnych. Wreszcie stwierdzenie ptaka zna-kowanego w Pile oraz na terenie Danii potwierdza obec-noæ drugiego szlaku migracyjnego prowadz¹cego od doliny Wis³y poprzez dolinê Noteci na zachód w kie-runku Niemiec i dalej na wybrze¿e Ba³tyku (ryc. 4). Jest to zgodne z obserwacjami migracji ptaków przebywa-j¹cych na zimowisku w oddalonej o kilkadziesi¹t kilo-metrów Bydgoszczy. Tamtejsze zimowisko wykorzystu-j¹ ptaki z zachodniej Polski oraz z obszaru niemieckie-go i duñskieniemieckie-go wybrze¿a Morza Ba³tyckieniemieckie-go (7). Pro-gnozuj¹c pochodzenie osobników, u których stwierdzo-no obecstwierdzo-noæ wirusa H5N1 nale¿y zaznaczyæ, ¿e w mo-mencie zamkniêcia ³abêdzi niemych w wolierze, czyli na pocz¹tku marca, grupa ta by³a ju¿ w pe³ni ukszta³to-wanym stadem ptaków zimuj¹cych, maj¹cych ograni-czony kontakt z innymi ³abêdziami, zarówno z doliny Wis³y, jak i Noteci. Wynika to z faktu, ¿e ³abêdzie
nie-me pojawiaj¹ siê na zimowisku na prze³omie listopada i grudnia (4). Od tego okresu obserwuje siê spadek in-tensywnoci przemieszczeñ ptaków. Dodatkowo w okre-sie co najmniej jednego miesi¹ca tu¿ przed wykryciem przypadków obecnoci wirusa H5N1 u martwych pta-ków z Torunia, panowa³y surowe warunki pogodowe (niskie temperatury w ci¹gu ca³ej doby). W takich wa-runkach ³abêdzie nieme z regu³y nie podejmuj¹ wêdró-wek. Stosuj¹ strategiê polegaj¹c¹ na maksymalnym ogra-niczaniu utraty energii i oczekiwaniu na poprawê wa-runków pogodowych. Ptaki nie poszukuj¹ pokarmu, nie poruszaj¹ siê, lecz pi¹ ca³¹ dobê z g³ow¹ i ³apami ukry-tymi w warstwie upierzenia zabezpieczaj¹cej je przed odmro¿eniami (4). Wielce prawdopodobne jest zatem, ¿e osobniki bêd¹ce nosicielami wirusa grypy podtypu H5N1 przebywa³y w Toruniu od dawna. Ich wykrycie na pocz¹tku marca by³o wynikiem wzrostu miertelno-ci wród ³abêdzi z powodu przed³u¿aj¹cych siê silnych mrozów. Czynnik ten jest szczególnie niebezpieczny dla osobników zimuj¹cych, w sytuacji, gdy surowe warun-ki pogodowe przypadaj¹ na koniec zimy (II-III), ponie-wa¿ zapasy t³uszczowe ptaków zgromadzone jesieni¹ s¹ wtedy na wyczerpaniu (1). Marzec jest miesi¹cem, w którym notuje siê najni¿sz¹ masê cia³a u tego gatun-ku (2). Utrzymuj¹ce siê surowe warunki pogodowe przez okres 2 miesiêcy mog¹ powodowaæ spadek masy cia³a rzêdu 1-2 kg (1, 2). Nie mo¿na jednak wykluczyæ, jak-kolwiek jest to ma³o prawdopodobne, przelotu osobni-ka z terenu wschodnich Niemiec, czyli miejsc, gdzie wczeniej stwierdzono obecnoæ wirusa podtypu H5N1, do Torunia na pocz¹tku marca. Istnienie szlaku migra-cyjnego le¿¹cego wzd³u¿ doliny Noteci jest zgodne z tym za³o¿eniem oraz z innymi przypadkami stwier-dzeñ ognisk grypy ptaków w Polsce (Kostrzyn, PN Uj-cie Warty, Bydgoszcz).
Pimiennictwo
1.Andersen-Harild P.: Weight changes in Cygnus olor. Second Internat. Swan Sym., Sapporo, International Wildfowl Research Bureau, Slimbridge 1981, s. 359-378.
2.Bacon P. J., Coleman A. E.: An analysis of weight changes in the mute swan (Cygnus olor). Bird Study 1986, 33, 145-158.
3.Baker K.: Identification guide to European Non-passerines. BTO, Therford 1993. 4.Birkhead M., Perrins C.: The mute swan. Croom Helm, London 1986. 5.Busse P.: Bird Station Manual. Choczewo, Poland 2000.
6.Ferens B., Wojtusiak R.: Ornitologia ogólna. PWN, Warszawa 1960. 7.Indykiewicz P.: Number dynamics, age structure and mortality in the population
of the Mute Swan Cygnus olor wintering in Bydgoszcz in 1999/2000-2003/ 2004. Urban Fauna of central Europe in the 21th century, Bydgoszcz 2002,
425-438.
8.Minta Z., mietanka K., Domañska-Blicharz K., Tomczyk G., Wijaszka T.: Pierw-sze przypadki wysoce zjadliwej grypy ptaków H5N1 u ptaków w Polsce. Mono-grafia Aktualne problemy w patologii drobiu. F.P.H. ELMA, Wroc³aw 2006, 211-224.
9.Olsen B., Munster V. J., Wallensten A., Waldenström J., Osterhaus D. M. E., Fouchier R. A.: Global patterns of influenza A virus in wild birds. Science 2006, 132, 384-388.
10.Scott P.: The swans. Houghton Mifflin Company, Boston 1972.
11.Snow D. W., Perrins C. M.: Birds of Western Palearctic. Helm, London 1998, 162-165.
12.Szeleszczuk P., Dolka B.: Rola ³abêdzi w epidemiologii influenzy ptaków. Monografia Aktualne problemy w patologii drobiu. Wydawnictwo F.P.H. ELMA, Wroc³aw 2006, 211-224.
13.Wieloch M., W³odarczyk R., Czapulak A.: Mute swan. Birds of Western Pale-arctic Update 2005, 6, 1-38.
Adres autora: dr Rados³aw W³odarczyk, ul. £azowskiego 40 m. 27, 93-379 £ód; e-mail: wradek@biol.uni.lodz.pl
