Otwornice z pogranicza kredy i trzeciorzędu w odsłonięciu w Kamiennym Dole koło Kazimierza Dolnego

(1)

Otwornice z pogranicza kredy i trzeciorzêdu w ods³oniêciu w Kamiennym Dole

ko³o Kazimierza Dolnego

Eugenia Gawor–Biedowa*

Badania mikropaleontologiczne otwornic w w¹wozie Kamienny Dó³ ko³o Kazimierza Dolnego (ryc. 1) podjête zosta³y w ramach kompleksowych badañ geologicznych w celu okreœlenia pozycji stratygraficznej osadów, w których znaleziono szcz¹tki krokodyla z rodzaju Thoracosaurus Leidy (¯arski i in., 1998). Obecne opracowanie (¯arski, Gawor-Biedowa, S³odkowska, 2003) stanowi poszerzenie t³a paleontologicznego wspomnianych badañ o szcze-gó³ow¹ analizê zespo³ów otwornicowych.

Do badañ mikropaleontologicznych wykorzystano dwadzieœcia jeden próbek z trzech ró¿nych kompleksów sedymentacyjnych: szeœæ próbek z osadów opoki marglistej, cztery z wapienia twardego, trzy z piaskowca glaukonito-wego oraz osiem próbek z gezy (ryc. 2).

Analiza mikropaleontologiczna przeprowadzona w serii osadów reprezentuj¹cych opokê marglist¹ wykaza³a obecnoœæ doœæ ubogiego zespo³u otwornicowego, charak-teryzuj¹cego siê ogóln¹ tendencj¹ do wzrostu liczby rodza-jów, gatunków oraz osobników w kierunku sp¹gu wapienia twardego. Taksonomiczny sk³ad zespo³u otwornicowego wskazuje na póŸnomastrychcki wiek tego kompleksu. W zespole najwiêkszy udzia³ maj¹ otwornice bentoniczne reprezentowane przez gatunki: Cibicidoides bembix (Marsson), Bolivinoides peterssoni Brotzen, Pseudouvi-gerina cristata (Marsson) (ryc. 3: 1) — znane z ca³ego mastrychtu oraz Praeglobobulimina imbricata (Reuss) (ryc. 3: 2), Osangularia peracuta (Lipnik) (ryc. 3: 3a, b), Gavelinella gankinoensis (Neckaja), Paralabamina toul-mini (Brotzen), Anomalinoids pinguis (Jennings) (ryc. 3: 4), Bolivina praecrenulata Gawor-Biedowa (ryc. 3: 5), Bolivina aleksandrae Gawor-Biedowa (ryc. 3: 6a, b) — znane z osadów póŸnego mastrychtu. Szczegó³owe dane dotycz¹ce zarówno paleogeografii, jak i zasiêgów straty-graficznych wymienionych taksonów autorka zamieœci³a we wczeœniejszych publikacjach (Gawor-Biedowa, 1992a, b).

Otwornice planktoniczne w omawianym zespole maj¹ znacznie ni¿sz¹ frekwencjê. Pod wzglêdem liczby gatun-ków oraz osobnigatun-ków najliczniej reprezentowany jest rodzaj Heterohelix Ehrenberg, mniej licznie rodzaje: Rugoglobigerina Brönnimann 1952 (ryc. 3: 7a, b), Globo-truncana 1927 (ryc. 3: 8a,b), Whiteinella Pessagno, Guem-belitria Cushman, Biglobigerinella Lalicker.

Obserwuje siê wyraŸne podobieñstwo omawianego zespo³u otwornic do zespo³ów otwornicowych wystê-puj¹cych na obszarze Wy¿yny Lubelskiej, mimo ¿e te ostatnie wykazuj¹ znacznie silniejsze wp³ywy strefy œród-ziemnomorskiej. Gatunkami wystêpuj¹cymi w Kamien-nym Dole, które po raz pierwszy zosta³y opisane z osadów kredowych Wy¿yny Lubelskiej, s¹: Guembelitria ornata Gawor-Biedowa, Telatynella clavata Gawor-Biedowa 1987, Cribrebella fusiformis (Gawor-Biedowa), Bolivina aleksandrae Gawor-Biedowa 1992, Bolivina praecrerenu-lata Gawor-Biedowa. Ostatnie dwa gatunki mo¿na uznaæ za przewodnie dla górnego mastrychtu, gdy¿ we wszyst-kich stanowiskach wspó³wystêpuj¹ z makrofaun¹ — Belemnella kazimiroviensis (Sko³ozdrówna, 1932) i Haploscaphites constrictus (Soverby).

Analiza próbek pochodz¹cych z ni¿szej czêœci wapie-nia twardego (ryc. 2), w której by³a zidentyfikowana makrofauna Belemnella kazimiroviensis (Sko³ozdrówna) (Machalski, 1996) wykaza³a obecnoœæ tylko nielicznych

975 Przegl¹d Geologiczny, vol. 51, nr 11, 2003

*Pañstwowy Instytut Geologiczny, ul. Rakowiecka 4, 00-950 Warszawa 0 100 km Warszawa KAZIMIERZ DOLNY Ryc. 1. Loka-lizacja badane-go ods³oniêcia w Kamiennym Dole k. Kazi-mierza Dolne-go (¯arski i in., 1998) 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 (m) CZW AR TORZÊD PLEJSTOCEN TRZECIORZÊD _PALEOCEN DOLNY DAN KREDA KREDA GÓRNA MASTR YCHT opoka wapieñ bruk

twardy wapieñ (twarde dno) piaskowiec glaukonitowy z konkrecjami fosforytowymi mu³ki i³y lessy geza seria siwaka

Ryc. 2. Litologia i stratygrafia profilu w Kamiennym Dole ko³o

(2)

(3)

otwornic póŸnego mastrychtu. W stropowej czêœci wapie-nia twardego, w warstwach rozciêtych sieci¹ nor, pozo-sta³ych po dzia³alnoœci organizmów dr¹¿¹cych i wype³nionych piaskowcem glaukonitowym (ryc. 2) zaobserwowano obecnoœæ zespo³u otwornicowego o cha-rakterze mieszanym. Zespó³ ten zawiera³ zarówno wspo-minane wy¿ej gatunki otwornic pó¿nego mastrychtu, jak i nowe gatunki reprezentuj¹ce paleocen — Subbotina trilo-culinoides Plummer (ryc. 3: 9a,b), Epistominella limbur-gensis (Visser), Cibicidoides succedens (Brotzen).

Seria piaskowca glaukonitowego z fosforytami wystê-puj¹ca w profilu Kamienny Dó³ (ryc. 2) zawiera ju¿ tylko otwornice uznane przez Po¿arysk¹ (1965) za przewodnie dla paleocenu (danu i montu), a reprezentowane przez: Lenticulina disca (Brotzen) (ryc. 3: 11), L. pulavensis (Po¿aryska), L. bzurae (Po¿aryska), Loxostomoides deade-ricki (Cushman) (ryc. 3: 12), Sigmomorphina soluta Brot -zen, Cibicidoides proprius Brozen (ryc. 3: 10a, b), C. succedens (Brotzen), Subbotina pseudobulloids (Plum -mer), (ryc. 3: 16), Globoconusa daubjergensis (Brönni-mann), (ryc. 3: 15a, b).

Nastêpna sekwencja osadów, obejmuj¹ca sp¹g gezy (ryc. 2) ze szcz¹tkami krokodyla z rodzaju Thoracosaurus Leidy (¯arski i in., 1998) zawiera zespó³ otwornic cha-rakterystyczny dla danu. Najwa¿niejszymi gatunkami wskaŸnikowymi w tym zespole s¹: Ceratolamarckina tuberculata (Brotzen) (ryc. 3: 17a, b), Kolesnikovlla cuneata (Brotzen) (ryc. 3: 13), Lenticulina gryi (Brotzen) (ryc. 3: 14); Subbotina pseudobulloids (Plummer) (ryc. 3: 16), S. triloculinoides Plummer (ryc. 3: 9a, b). W wy¿szej czêœci gezy, ponad warstw¹ z krokodylem, zespó³ otwornic wzbo-gacaj¹ inne gatunki charakterystyczne dla danu: Loxosto-moides applinae (Plummer) (ryc. 3: 18), Cibicidoides lectus (Vassilenko) (ryc. 3: 19a, b), Bolivina oedumi Brot-zen (ryc. 3: 20)

Mimo, ¿e zespó³ otwornic paleoceñskich jest reprezen-towany g³ównie przez formy borealne, to wystêpuj¹ce w nim nielicznie formy planktoniczne umo¿liwiaj¹ korelacjê z poziomami otwornicowymi wyró¿nionymi dla strefy œródziemnomorskiej (Berggren i in., 1995). Na tej podsta-wie mo¿na przypuszczaæ, ¿e osady wystêpuj¹ce powy¿ej stropu wapienia twardego odpowiadaj¹ poziomowi S. tri-loculinoides — Gl. compressa , wyró¿nionemu dla strefy œródziemnomorskiej. Wystêpuj¹ce w ni¿szych czêœciach profilu osady opoki marglistej i wapienia twardego nale¿¹ do poziomu P. imbricata i podpoziomu B. aleksandrea, wyró¿nionych na Wy¿ynie Lubelskiej (Gawor-Biedowa, 1998).

Badania zespo³ów otwornicowych wystêpuj¹cych na obszarze Ni¿u Polskiego nie zapowiadaj¹ gwa³townych, niekorzystnych dla rozwoju otwornic zmian w œrodowisku morskim w pó¿nym mastrychcie. Przeciwnie, w tym czasie wyodrêbnia siê wiele gatunków z rodzju Gavelinella Brot-zen i Bolivina d.Orbiogny. Powsta³e w pó¿nym mastrych-cie gatunki w rodzaju Gavelinella, takie jak: G. sahlstroemi (Brotzen), G. danica (Brotzen), G. mariae (Jones) osi¹gaj¹ maksimum rozwoju w danie. Gwa³towne-mu wymieraniu podlegaj¹ otwornice planktoniczne, z któ-rych jedynie rodzaj Heterohelix Ehrenberg 1843 przechodzi do danu. W paleocenie wœród otwornic plank-tonicznych pojawiaj¹ siê rodzaje Subbotina Brotzen & Po¿aryska i Globoconusa Khalilov — odmienne od kredo-wych (Taumarkine & Luterbacher, 1985).

Literatura

BERGGREN W.A., KENT D.V., SWISHER III C.C. & AUBRY M.P. 1995 — A revised Cenozoic geochronology and chronostratigraphy [W:] A. Berggren, D.W. Kent, M.P. Aubry, J. Hardenbol (eds) — Geo-chronology, time scales and global stratigraphic correlation. Soc. Ecom. Paleont. Mineral. Spec. Pub., 54: 129–212.

GAWOR-BIEDOWA E. 1987 — New benthic foraminifers from the Late Cretaceous of Poland. Acta Palaeont. Polonica, 32: 49–71. GAWOR-BIEDOWA E. 1992a — New foraminifera of the Campanian and Mastrichtian in the Lublin region (estern Poland). Kwart. Geol., 36: 1–15.

GAWOR-BIEDOWA E. 1992b — Campanian and Mastrichtian forami-nifera from Lublin Uoland, Estern Poland. Palaeont. Pol., 52: 1–187. MACHALSKI M. 1996 — Scaphitid amomonite correlation of the Late Mastrichtian deposits in Poland poland and Denmark. Acta Palaeont. Pol., 41: 369–383.

PO¯ARYSKA K. 1965 — Foraminifera and biostratigraphy of the Danian and Montian in Poland. Palaeont. Pol., 14: 1–156. TOUMARKINE M. & LUTERBACHER H. 1985 — Paleocene and Eocene planktic foraminifera. Editors: A.H. Cook, W.B. Harland, N.F. Hughes, A. Putnis, J.G. Sclater and M.R.A. Thomson. Plankton strati-graphy: 87–154.

¯ARSKI M. & JAKUBOWSKI G. & GAWOR-BIEDOWA E. 1998 — The first Polish find of Lower Paleocene crocodile Thoracosaurus Leidy, 1852: geological and palaeontological description. Geol. Quart., 42: 141–160.

¯ARSKI M. & GAWOR-BIEDOWA E. & S£ODKOWSKA B. 2003. — Paleontologiczny zapis granicy górny mastrycht–dan. Mat Konf.. IV Ogólnopolskie Warsztaty Mikropaleontologiczne — MIKRO– 2003, Kazimierz Dolny: 71–72.

977 Przegl¹d Geologiczny, vol. 51, nr 11, 2003

←

Ryc. 3. Otwornice z osadów póŸnego mastrychtu (wapieñ); 1—

Pseudouvigerina cristata (Marsson), 2 — Praeglobobulimina imbricata (Reuss), 3a, b — Osangularia peracuta (Lipnik), 4 — Anomalinoids pinguis (Jennings), 5 — Bolivina praecrenula-ta Gawor-Biedowa, 6a, b — Bolivina aleksandrae (Gawor-Bie-dowa), 7a, b — Rugoglobigerina rugosa (Plummer), 8a, b — Globotruncana rugosa (Marie), Otwornice z pogranicza kredy i trzeciorzêdu, 9a, b — Subbotina triloculinoides (Plummer), 10a, b — Cibicidoides proprius Brotzen, 11 — Lenticulina disca (Brozen), 12 — Loxostomoides deadericki (Cushman), 13 — Kolesnikovlla cuneata (Brotzen), 14 — Lenticulina gryi (Brot-zen); Otwornice z osadów wczesnego paleocenu — 15a, b Glo-boconusa daubjergensis (Brönnimann), 16 — Subbotina pseudobulloids (Plummer), 17a, b — Ceratolamarckina tuber-culata (Brotzen), 18 — Loxostomoides applinae (Plummer), 19a, b — Cibicidoides lectus (Vassilenko), 20 — Bolivina oedu-mi Brotzen — Wszystkie okazy pochodz¹ z ods³oniêcia w w¹wozie Kamienny Dó³ k/Kazimierza Dolnego