Kwartalnik Geologiczny. t. 33. nr 2. s(r. 209- 224
Sylwesler MAREK. Maria RAJSKA. Janina SZTEJN
Nowe dane na temat stratygrafii pogranicza jury i kredy
w Polsce centralnej (Kujawy)
Konfronlacja najnowszych wynik6w badan stralygraficzno·paleontologicznych pogranicza jury i kredy medyleranskiej Oraz borcalncj narzucila koniecznosc ponownej analizy mikro· i makrofauny g6rnego wolgu i riazania w Polsce oraz modyfikacji podzialow stratygraficznych tych jednostek. W swietle powlor·
nic przeanalizowanych amonitow. morski riazan Kujaw zOsIa1 podzielony na warstwy z Ria.wlIli/e.\", Himalayi/eJ i Pic/elicera.i Oraz warstwy 7. Surites. EUlhymiceras i Neocosmoceras.
WSTJ;P
Problem granicy jury - kredy w dwu gl6wnych prowincjach paleogeograficz- nych Europy: borealnej i medyteranskiej, szeroko dyskutowany
jUiw polowie ubieglego stulecia (A. d'Orbigny, A. Oppel, F.l. Pictet, K.A. Zittel, H. Coquand, A. Toucas, N. Bogoslovsky), do dzis pozostaje przedmiotem intensywnych badan.
Wyrazem zainteresowania
s~liczne kolokwia i sympozja
poswi~coneutworom z pogra nicza jury i kredy. Najnowsze wyniki badan stratygraficzno-paleontolo- gicznych
wskazuj~na
istniej~cenadal znaczne r6inice w podzialach stratygraficz- nych i w korelacji poszczeg61nych poziom6w biostra tygraficznych g6rnego tytonu i beriasu prowi ncji medyteranskiej oraz gornego wolgu i riazania prowincji boreal- nej. Dyskutowana jest takie pozycja stratygraficzna granicy jury - kredy (tab. I).
Zgodnie z rekomendacjami kolokwium lionskiego (Col/ague ... , 1975), umowna granica
mi~dzytytonem i beriasem, identyfikowana z graniq
mi~dzy jur~a
kred~,przypada w sNgu podpoziomujaeobi, kt6ry wraz z podpoziomem grandis korelo- wany jest na ogol z syberyjskimi poziomami sih ericuslmaYl1ci i angielsk im poziomem rune/ani (R. Casey i in., 1977; M.S. Mieseinikow i in., 1979; A.W. Oolbert, 1.0.
Klimowa, 1979; E. Kemper i in., 1981; M.S. Mieseinikow, 1984; 1.A. leletzky.
1984; N.!. Shulgina, w druku; V.A. Zakharov, 1.1. Bogomolov, w druku).
Diametralnie odmienny
pog1~dreprezentuje A. Zeiss (1983), kt6ry dolno-
beriaskie podpoziom y jacobi i Krandis (poziom euxina) oraz podpoziomy subaipil1t1.
Mikrofauna z utworow facji purbeckiej w Polsce centralncj (J Sztejn) Tabela I
·Cypridea Cypridea
dunkeri gramllosa Gatunlti
" F E D C B A
•
Macrodentina (MaCl'udl'lUina) maculata Malz•
V'alliaefyrheridea elegulIS (Sharapova)•
Schulerideu sp.•
ProcYlhemplnon hmdie; (Jones)•
Spirillina infima (Strickland)• •
Eogu[(u/illa liw;sica (Strickland)- I -
Faballl'lIa ansala (Jones)LimnocYlhne biverrucos{/ Sztein·"
Theriosynoecum forbes;i .forbesi; (Jones)
-
t--I -
Timiriasevia polonica Sztejn···-
t--I -
Cypridea tumescens praecursor Oertli Manlelliana purbeckensis (Forbes) Cypridea primae va Anderson-
Cypridea pelto ides pelloidl'S Anderson-
Cypridea dunker; fnvt!rsa MartinDamonella pygmea (Anderson) K/ieana alala Martin Rhinocypris jurassfca (Martin) Fabanefla boloniensis (Jones) I - Cypridea dunkeri sOll'nbyi Martin
Cypridea (ata pololliea Sztejn·"
Cypridea wandae Sztejn" · Darwinula legum/nella (Forbes) l - I - Domonella ellipsoidea (Wolburg)
Danvinula ob(onga (Romer)
Dicrorygma (Orlhorygma) groenll'alli Christensen Cypridea binodosa binodosa Martin
t--t- Cypridea granulosa rorma polonica Sztejn·"
Scabriculocypris trape:oides Anderson Cypridea dunkeri carinafa Martin Cyprjdea dunkerf dunker; Jones Cypridea praealra praealta Bieleeka
I -
Cypridea binodosa polonfca Szrcjn·"I -
Cypridea fumescens granulosa Sztejn"·•
Ammobaculites sp. II - Cypridea fumescens acrobt'les Anderson
- t -
Cypridea aleksandroviensis Sztejn·"I -
Cypridea dunkerf spinosa Sztejn· "I--
·
Cypridf'Q praea(1O iuvencula $ztejn" ·r- --
Klieana kujaviana Bielecka et SztejnI - --
NodophfhalmocYlhere kcyniensis Bielecka et Sztejn-
Cypridea obJiqua p%nica Sztcjn"·-
Ammobaculites sp. 2I- Ammohacufites kryniensis Sztejn
-
Cypridea poslicalis Jones-
Galliaecytheridea postsinllata Walburg-
Haplophragmoides sp. I•
Saccammina placenta (Grzybowski)•
Verneuilinoides inaequalis Bartenstein et Brand-
Macrodentina (Dictyocyfhere) arr. mediosfricfa lrall.~ruga MalzI -
Pachycytheridea compacta (Wolburg)- -
• podzial wedlug F.W. Andcrsona (1985), •• podzial wedlug W. Bicleckiej. J. Sztejn (1966) . ... szczeg610we opraeowanie gatunk6w w druku, • wyst~powanie sporadyczne,
liezne, _ wyst~powanie bardzo liezne
wyst~powanie
I
,
i I I
!
I
Nowe dane na ternat pogranicza jury i krcdy ...
211
privasensis
i
dalmasi(poziom
occilanica)koreluje z g6rnym wolgiem. W konsekwen- cji takiego sta nowiska riaza n (berias borealny) korelowany jest tylko z gornym beriasem, Scisle z poziomem boi.uieri sensu G. Le Hogarat (1973). Podobriy
pogl~cfwyrazili wczesniej I.G. Sasonova, N.T. Sasonov (1979, 1983).
Takie Ph.J. Hoedemaeker (1987) przedstawia nowe propozycje korelacji po- granicza jury i kredy w prowincji medyteranskiej i borealnej . Przyjmuje on miano- wicie, i.e tylko podpoziomy jacobi i grandis
odpowiadaj~gornemu wo!gowi, nato- miast nadleg!y podpoziom suba/pina (SNg poziomu oeeilanica) koreluje
jui.z naj- niiszymi riazanskimi poziomami
sihericus/maynci(p6lnocna Syberia i Grenlandia) i runctoni (wschodnia Angli a). Uwai.a on, ie granica mi,dzy
jur~a
kred~winna przebiegae mi,dzy podpoziomami grandis i suba/pina. lego zdaniem
nast~pi!awtedy ostra degradacja biotypow spowodowana
gwa!town~ regresj~mOrza i raptownym obnii.eniem si, jego poziomu. Wygin,!y zupe!n ie amonity Pseudo- subplaniles oraz planktoniczne mikroorganizmy Calpionella a/pillel. W podpoziomie
subalpinapojawily
si~nowe gatunki amonit6w
Subalpiniles, Neocosmocerasi
Negrehcerasoraz
rozwin~ly si~ Calpionella el/ipticaprzewodnie dla poziomu
oc-cilal/iea. Dodajmy. i.e w
sp~gupoziomu oecilun ica takZe R. Casey i in. (1977) prO- ponowali ustanowie granic, mi,dzy
jur~a
kred~.Badania stralygralii i paleogeografii pogranicza epikontynentalnej jury i kredy w Polsce
maj~takie
d!ugoletni~lradycj, . Prace te, rozpocz,te w koncu ubieg!ego wiek u przez A. Michalskiego , by!y kontynuowane przez 1. Lewinskiego.
M. Koby!eckiego. B.
Kokoszynsk~i W. POi.aryskiego.
Najwyi.sza jura i najnii.sza kreda Nii.u POlskiego sta!y si, przedmiotem wzmo- zonych badan geologicznych w koncu lat
pi,cdziesi~lychi na
pocz~tkuszesedzie-
si~tych,
w
zwi~kuz
intensyfikacj~prac wiertniczych w mezozoiku przy poszuki- waniach g!6wnie z!M rud i.elaza i w,glowodorow. Badania te wykonywalo szerokie grono specjalistow, a w szczegolnosci: S. Marek, 1. Dembowska, 1. Kutek, A.
Raczynska, W. Bielecka, 1. Sztejn, 1. Mamczar, R. Osika, A. Witkowski i T. Niem- czycka.
W kujawskiej, najbardziej subsydentnej cz,Sci bruzdy srodkowopolskiej (fig. I) . na morskich osadach poziomu
VirgQliles virga(uswolgu srodkowego lei:<:). morsko- - brakiczne i brakiczno-s!odkowodne utwory facji purbeckiej reprezentowane g!ownie przcz gipsy i anhydryty, wapienie organodetrytyczne i oolitowe oraz margie i lupki marglislO-muszlowcowe (tab. 1,2). Utwory te zostaly przez W. Bielec-
k~
i 1. Sztejn (l966) podzielone na 6 poziomow mali.oraczkowych od F do A i skore lowane z dolnym i cz,kiowo ze srodkowym purbekiem Angli i Oraz z g6rnym Miinder- Mergel i serpulitem Niemiec (S. Marek i in. , 1969 , 1971) .
Najwyi.szy morsko-brakiczny poziom mali.oraczkowy A,
lei.~cyponad brakicz- no-slodkowodnym poziomem B, okreslono jako przejaw inicjalnego, oscylacyj- nego stadium transgresji riazanskiej. Zosta! on skorelowany z Cinder Bedsrodkowe- go purbeku Anglii (S. Marek i in., 1971). Nadlegle morskie osady beriasu . w kt6- rych wyr6i:niono poziom
RiasanilesIjasanensis
(wdole) i
Surites~slenomphalus (w gorze) , por6wnano natomiast z horyzontem riazanskim platformy rosyjskiej i beriaskim poziomem boissieri sensu Colloque ... (l965). Na podstawie amonitow uznano (S. Marek, 1965, 1967), ie transgresja riazanska dotarla na leren Po lski z poludniowego wschodu od strony Tetydy przy
utrzymuj~cychsi, jednoczesnych slabych wplywach morskich z polnocnego zachodu.
Dalsze badania stratygraficzno-paleontologiczne utworow z pogranicza jury i kredy Nii.u Polski ego modyfikowaly charakterystyk, mikro- i
makrofauniSlYczn~tych osadow i ich podzialy stratygraficzne. W obr,bie morskich osadow riazania
wyroiniono z kolei warstwy z Riasani!e.'· i Suriles (S. Marek . A. Raczynska. 1973;
212
Sylwesrer Marek. Maria Rajska, Janina Sztejn1
l
1 1 '<.1
o
40 80 120 160km,~~, -~'--'---'
-
-.---.- 2 -_____ 80- 3 4Fig. 1. Mapa paieomi(l2:szQsci epikontynentalnego beriasu (riazania) i walanzynu dolnego platylenti- cerasowego w Polsce
Map of palaeothickness of epicontinental Berriasian (Riasanian) and Lower Valanginian with Pkm'lenfi-
cC'ras in Poland .
I - pienvolny zasi~g osad6w (izopachyt3 zerowa) walanzynu dOlnego z Plu/F'erl/Jenus; 2 - zasl~g l;alko .... ucJ pozneJ erozji cpigenetycznej pO kredzie g6rnej; 3 - ilOpachyty: 4 - uskoki synscdymentacyjne
I - primary range of the Lower Valanginian with Platy!f!l1liCf'rtI.I" (zero isopachs); 2 - range of lotal late epigenetic erosion aflcr Upper Cretaceous; 3 - isopachs: 4 - synsedimentary faults
J. Dembowska, S. Marek, 1975, 1976, 1979).
Nast~pnieriazan kujawski podzie lono na warstwy z
RiasQnileSi Malbosiceras (w dole) oraz Suriles i Euthymiceras
(wgorze) i skorelowano z ri azan iem platformy rosyjskiej i poziomem bo issieri sensu G. Le Hegarat (1973) - S. Marek (1983,1984, 1988, w druku), S. Marek, A. Ra- czytiska (1973, 19790).
Wysuni~toprzy tym
pogl~d,ze
pocz~tektransgresji morza riazatiskiego w bruzdzie kujawskiej, wyrazony morsko-brakicznymi osadami poziomu malzo raczko wego A, nastqpil juz w poziomie occitan ica, natomiast morskie wa ru nki zapanowaly ostatecznie w poziomie boissieri (S. Marek , 1984).
Konfrontacja naj nowszyeh wyni k6w badati stratygraficzno-paleontologicznych
i paleogeograficznych pogranicza jury
ikredy medy teratiskiej oraz borealnej na-
.~
c.. ,. •
c o
~
'"
<; c
"
'"
-0
e
""
FRANCIA SE
campylotoxiwn
- - -- -- - -
pertransiens
olopela
boissieri
occiranica grandis
jacobi
transitorius
Polyptychites
Platylenticeras i
Neocomites
Surites
+
Euthymiceras
+
Neocosmoceras
Stratygrafia pogrlDicza jury I kredy w Polsce Centrainej
Polyptychiles cf. gravidus (Koenen) Oxyteulhis primus (Blaszkiewicz)
POLSKA CENTRALNA
Piatylenliceras (P.) heteropleurum pos(erum (Koenen) Platylenticeras (P.) gevrilianum gevrilianum (d'Orbigny) Plarylenziceras (Tolypeceras) marcousianum infla/wn (Koenen) Neocomites neocomiensis d'Orbigny
Neocomites neacamiensis premoJica Sayn
Surites cf. subtzikwinianus (Bogoslovsky) Surites (Caseyiceras) sp. indet.
Surites sp. div.
Subcraspedites (Borea/iles) sp.
Riasanites cf. rJasanensis (Nikitin) Eulhymiceras cf. eUlhymi (Pictet) Neocosmoceras prebalcanlcum Nikolov Neocosmoceras cf. prebalcanicum Nikolov
Neocosmoceras cf. flabelliforme Le Hegarat Neocosmoceras afT. sayn; (Simionescu) Neocosmoceras sp.
Berriasella (Picteticeras) sp.
ogniwo z Opoczek (ilowce)
ogniwo
zakrzewskie
t---r---~(ilowce
Riasaniles
+
Himalayiles
+
Picteticeras
A
Riasanites rjasanensis (Nikitin) Riasanites cf. rjasanensis (Nikitin) Riasanites
cr.
swistowianus (Nikitin) Subcraspedites (Borealites) sp.Himalayites sp. indet.
Berriasella (Picteticeras) picteti (Jones) Berriasefla (Picteliceras) cr. pieter; (Jones) Berriasella (Picteticeras) sp.
Berriasella (B.) vranensis Nikolov Berriasella (B.) sp.
Pseudosubplanites (Hegaratella)
cr.
jauberti (Mazenot)?
Cypridea posticalis Jones
i mulowee)
ogniwo
kajetanowskie (piaskowce wapniste)
Tabela 2
-
J
~e
Cypridea ob/iqua polonica Sztejn ~L!
Pachycytheridea compacta (Wolburg) Ga/liaeeytheridea postsinuata Wolburg Ammobaculiles kcyniensis Sztejn
u 0
r---1---j ~ ~
granulosa - - - ogniwo B
C
Cypridea praealta iuvencu/a Sztejn Cypridea dunked spinosa Sztejn
Nodophthalmocythere kcyniensis Bielecka et Sztejn Klieana kujaviana Bieleeka et Sztejn
Cypridea tumescens praecursor OertH Cypridea tumescens granulosa Sztejn Cypridea tumeseens acrobeles Anderson Cypridea praea/fa praealta Bielecka Cypridea binodosa polonica Sztejn Damonella e/lipsoidea (Wolburg)
skotnickie
(ilowce margliste)
-- --- --- ---r---~
dunkeri
D Cypridea peltoides pe/toides Anderson Cypridea dunkeri dunkeri Jones Cypridea dWlkeri inversa Martin Cypridea dunkeri carinala Martin Cypridea granulosa forma polonica Sztejn Scabriculocypris frapezoides Anderson
E Cypridea sowerbyi Martjn
Dicrorygma (Orthorygma) groenwalli Christensen Cypridea lata polonica Sztejn
Cypridea wandae Sztejn
F Fabanella ansata (Jones)
Mante/liana purbeckensis (Forbes)
Macrodentina (Macrodentina) maculatQ Malz Procytheropteron brodiei (Jones)
Virgaliles virga Ius (Michalski)
ogniwo z Wienea
(wapienie, gipsy i anhydryty)
wapienie i margie
g
o-
Nowe dane na temat pogranicza jury i kredy ...
213
rzucila koniecznosc ponownej analizy makro- i mikrofauny g6rnego wolgu i ria- zania w Polsce oraz modyfikacji podzial6w stratygraficznych tych jednostek.
Mikrofaun~,
zw!aszcza ma!zoraczki, zbada!a ponownie J. Sztejn,
makrofaun~natomiast, w szczeg6lnosci amonity, kt6re byly opracowane gl6wnie przez S.
Marka (1961, 1967) i A.
Raczynsk~(1967, 1971) Oraz M.
Rajsk~(S. Marek i in., 1984), na nowo paleontologicznie przeanalizowala M. Rajska. Ponadto
cz~sekolekcji okazow kujawskiego riazania zostala poddana krytycznej ocenie paleoDtolog6w (M.S. Mieseinikow, T. Nikolow, P.F. Rawson, N.1. Szulgina) na
mi~dzynarodowym kolokwium zorganizowanym na Kaukazie (Elbrus) w 1987
r.w ramach spot- kania Working Group on the Jurassic- Cretaceous Boundary of the lUGS Strati- graphic Co mmission.
Naleiy przy tym podkreSlie, ie amonity epikontynentalnego riazania w Polsce
pochodz~
z rdzeni wiertniczych i
s~na og61 s!abo zachowane.
S~to
najcz~sciejdrobne fragmenty
skr~t6wmuszli, odciski lub w duiym stopniu zdeformowane muszle. Ten
niezadowalaj~cyich stan zachowania musia! miee wplyw na
precyzj~oznaczen poszczeg61nych takson6w. Jednahe obecna wiedza
0amonitach beriasu medyteranskiego
iboreainego (riazania) umozliwia wiarygodniejsze oznaczenia niekt6rych okaz6w (tab. 2).
W wyniku ponownej analizy paleontologicznej beriaskich amonit6w dokonano
nast~puj~cej
rewizji uprzednich oznaczen:
Berriasel/a cf. euxi/U1 (Retowski) - S. Marek, 1967, p. 185 , tabl. I, fig. I
=Berriasel/a (Berriasel/a) vranensis Nikolov.
Berriasel/a cf. lorioli (Zittel) - S. Marek, 1967, p. 185 -186, tab!.
I.fig . 2
=Berriasel/a cf. ponlica (Retowski) - S. Marek, 1967. p. 186. tab!.
I.lig. 3
=Berriasel/a (Picleliceras) cf. picleli (Jacob).
Neocomiles sp. (?) cf. occitanicus (P,ctet) - S. Marek, 196 7, p.
1~9,tabl. II, fig. 7
=Subcraspediles (Borealites) sp.
Neocomiles cf. plalycoslalus Sayn - S. Marek, 1967, p. 188 - 189, tab!. II, fig. 5,6; Neocosmoceras cf. plalycoslalus (Sayn) - S. Marek i in., 1984, p. 111 - 112 , tabl. XL, fig. 5; Neocosmoceras sp. ex gr. sayni (Simionescu) - S. Marek, 1967 , p. 190, tab!. 1Il, fig. 4
=Neocosmoceras cf. flabel/i/orme Le Hegarat.
Neocosmoceras ef. sayni (Simioneseu) - S. Marek, 1967, p. 189-190, tab!. III, fig. 1, 2; S. Marek i in., 1984, p. 112 , tabl. XL, fig. 7
=Neoeosrnoceras ef. pre- baleanieum Nikolov.
Neoeosmoceras (Eulhyrniceras) cf. eulhymi (Pietet) - S. Marek, 1967, p. 190 - 191, tab!. III, fig. 6; Eulhyrnieeras ef. eUlhyrni (Pietet) - S. Marek i in. , 1984, p.
110, tab I. XL, fig. 1
=Neoeosmoceras prebalcanieum Nikolov.
Neocosrnoceras ef. sayni (Simioneseu) - S. Marek, 1967, p. 189-190, tab!.
Ill, fig. 3 = Neocosrnoceras aff. sayni (Simioneseu).
Neocosmoceras aff. sayni (Simioneseu) - S. Marek, 1967, p. 190, tab!. Ill, fig. 5
=Eulhymiceras cf. eulhymi (Pietet).
Subthurmannia sp. cf. boissieri (Pietet) - S. Marek, 1967, p. 186 - 187 , tabl. I.
fig. 7; Fauriel/a cf. boissieri (Pictet) - S. Marek i in ., 1984, p. 112, tabl. XL, fig. 8 =
Berriasel/a (Picteticeras) sp.
Praelol/ia sp. (cf. maynei Spath) - S. Marek, 1967 , p. 192, tabl. IV, fig. 9;
PraetoWa cf. maynei (Spath) - S. Marek i in., 1984, p. 104 - 105, tabl. XXXVII, fig. 1
=Pseudosubplanites (Hegaralel/a) ef. jauberti (Mazenot).
Himalayiles cf. corlazari (Kilian) - S. Marek, 1967, p. 188, tabl. I, fig. 4, 5,
6; Malbosiceras ef. rna/bosi (Pietet) - S. Marek i in., 1984, p. 110, tab!. XXXIX,
fig. 5; Retowskiceras cf. andrussowi (Retowski) - S. Marek, 1983. p. 58
=Hirna-
214
Sylwester Marek, Maria Rajska, Janina Sztejnlayites Sp. Tollia (?) Sp. (aff. cristatus Swinnerton) - S. Marek, 1967, p. 193, tabl.
IV, fig. 8
=Ammonites gen. et sp. inde!.
Surites cf. spasskensis (Nikitin) - S. Marek, A. Raczynska, 1973, p. 376; J.
Dembowska, S. Marek, 1976, p. 189, tab. I; S. Marek i in., 1976, p. 501, tabl. 34
=Surites (Caseyiceras) sp. inde!.
Externiceras sp. - J. Dembowska, S. Marek, 1976, p. 189, tab . I; S. Marek, A. Raczynska, 1979a, tab. I; S. Marek, A. Raczynska, 1979b, p. 449, tab. I; J.
Dembowska, S. Marek, 1979, p. 42, tab. I
=Surites sp.
POGRANICZE WOLGU I RIAZANIA
PURBEK
Osady facji purbeckiej w Polsce centralnej - Kujawy (fig.
1) -spoczywajqce na srodkowowolianskich wapieniach marglistych i przykryte osadami z Riasanites rjasanensis (Nikitin), reprezentuji! litologicznil
formacj~kcynskil, powSta1 il w warunkach anomalnego zasolenia reliktowego zbiornika gornojurajskiego (J.
Dembowska, 1979) - tab. 2. Formacja ta dzieli
si~na ogniwo z Wienca, reprezento- wane przez wapienie organodetrytyczne, gipsy i anhydryty, oraz ogniwo skotnickie, wyksztalcone glownie jako ilowce margliste z muszlowcanli cyrenowymi.
Powtorna analiza paleontologiczna mikrofauny z osadow purbeckich pozwala utrzymac w mocy ich podzial na 6 poziomow malioraczkowych od F do A (tab. I).
Po
Zi
0m m a I Z
0rae z k
0 W Y F, reprezentowany g10wnie przez wapieniepelityczne i margie, zawiera mieszanil
mikrofaun~charakterystycznil dla morza
o zmiennym zasoleniu. Jest to mikrofauna morska oraz mikrofauna okreslonaprzez F.W. Andersona (1985)1 jako faza S (morsko-brakiczna) i C (brakiczno- -slodkowodna).
Osady morskie reprezentuje morska mikrofauna : Eoguttulina liassica (Strick- land), Spirillina infima (Strickland), Macrodentina (Macrodentina) maculata Malz i Procytheropteron brodiei (Jones) Oraz morskie i brakiczne malioraczki Schuler idea i Galliaecytheridea.
Faz~S charakteryzujil: Theriosynoecum forbesiiforbesii (Jones), Limnocythere biverrucosa Sztejn, Fabanella ansata (Jones), F. boloniensis (Jones), Klieanaalata Martin , Damonellapygmea (Anderson) i Rhinocyprisjurassica (Martin).
Wreszcie faza C jest reprezentowana przez : Cypridea peltoides peltoides Anderson, C. lumescens praecursor
Oertli, C.primae va
Anderson i C. dunkeriinversa
Martin.Zespol mikrofauny wskazuje, ie poziom F tworzyl
si~w basenie morskim, okresowo ulegajilcym mniejszemu (faza S) lub
wi~kszemu(faza C) wyslodzeniu. Ku peryferiom basen zatraca sw 6j morski charakter.
P
0z i
0m m a I i
0r a c z k
0w Y E charakteryzujil glownie gipsy i anhydryty z wkladkami wapienia i marglu oolitowego, a na peryferiach basenu - wapienie marglisle. W poziomie tym w odosobnionych probkach z centrum basenu znaleziono pojedyncze okazy morskich otwornic - Eogutlulina liassica (StrickJand) Oraz liczne malioraczki fazy SiC. Obok malioraczkow fazy S, znanychjui z poziomu F, naleiy tu wymienic : Darwinula oblonga (Roemer), D. leguminella (Forbes), Dicro-
I F.W. Anderson {l985) uwa:i;a, 7.1: malzoraczki fazy S Sij zwilJzane re hodowiskiem morskim lub brakicznym.
Rodzaje Galfioecytheridpa. Klieana i Orlhonalocylhen' wedlug ,ego aU[Ora zyty w srodowisku wj~kszego zasolenia zbiornika. a rodzaje Domonella. DurH'inu/a, Manu-l/iana, Fabanella i Thl'riosynfH'cwlI wyst~powaly w calej fazie S. Ro- dZaJ Cyprtal'Q, zwi~zany z fa~ C, wskazywal na Srodowisko prawie slodkowodne.
Nowe dane na temat pogranicza jury i kredy ... 215
rygma (Orthorygma) groenwalli Christensen i Damonella ellipsoidea (Wolburg).
Faza C
wpoziomie E jest reprezentowana przez Cypridea tumescens praecursor Oertli, C. primae va Anderson , C. lata poloniea Sztejn, C. dunkeri sowerbyi Martin i C. wandae Sztejn. W poziomie E stwierdzono tylko jednego przewodniego malzo- raezka - Cypridea dunkeri sowerbyi Martin. Zubozenie mikrofauny morskiej , przy rownoezesnym zwil'kszeniu sil' liezby gatunkow oraz wil'kszej liezbie malZo- raezkow eharakterystyeznyeh dla fazy C, wskazuje na okresowe wysladzanie zbiornika.
P
0z i
0m m a I z
0rae z k
0w y D
tworz~gl6wnie wapienie margliste i organodetrytyezne, podrzl'dnie utwory siarezanowe. Poziom ten eharakteryzuje sil' brakiem przedstawieieli mikrofauny morskiej fazy E. Liezba gatunkow malZo- raezkow fazy S jest prawie taka sarna jak w poziomie E. Pojawia sil' tu jednak Seabrieuloeypris trapezoides Anderson, przy ezym prawie dwukrotnie zwil'ksza sil' liezba gatunkow malZoraezk6w fazy C. Wsrod nieh po raz pierwszy notuje sil' obeenosc Cypridea praealta praealta Bielecka, C. dunkeri carina to Martin, C. dunkeri dunkeri Jones i C. granulosa formapoloniea Sztejn. Jak wynika z powyzszyeh danyeh, w poziomie Dealy zbiornik w dalszym ci'lgu wysladzal sil' okresowo .
P 0 z i
0m y m a I
Z 0r a c z k
0w e C i B na badanym obszarze S'l wyksztal- cone w postaei lupk6w ilastyeh, miejseami marglistyeh z wkladkami muszloweow eyrenowyeh. W osadaeh tyeh mikrofauna jest bogata i zroznieowana (tab. I).
W poziomie C w centralnej
cz~scibasenu pojawiajq
si~nieliczne otwOrnice z rodzaju Ammobaeu/ites (1. Neale, 1984), wystl'puj'lee glownie w srodowisku poly- halinowym i euryhalinowym. Pr6cz otwornic stwierdzono tu prawie w r6wnej ilosei gatunki malZoraezkow fazy S Oraz C, CO swiadezy 0 srodowisku brakiezno- -slodkowodnym, a lokalnie w centrum zbiornika nawet brakiezno-morskim. W spqgu poziomu C pOjawiaj'l sil' dwa nowe gatunki - Cypridea binodosa poloniea Sztejn i C. tumeseens granulosa Sztejn, natomiast na graniey z poziomem B wy-
gasaj~
m.in. c. tumeseens praecursor Oerlli, C. peltoides pellOides Anderson , C.
dunkeri inversa Martin , C. dunkeri carinata Martin, C. dunkeri dunkeri Jones i C.
binodosa binodosa Martin. Dla poziomu C mozna uwaiac za przewodnie: Cypridea lum escens acrobeles Anderson, C. binodosa p%nica Sztejn i C. tumescens granulosa Sztejn.
W poziomie B, lito10gieznie nie
r6zni~cymsil' od poziomu C, znaleziono inny zespol mikroorganizmow.
Pojawiaj~sil' tu nowe gatunki, jak Klieana kujaviana Bieleeka et Sztejn, Nodophthalmoeythere kcyniensis Bie1ieka et Sztejn Oraz Cypridea praealta iuvencula Sztejn, repre zentuj'lee srodowisko brakiezne (faza S) i slodka- wowodne (faza C).
P 0 z i
0m m a I z 0 rae z k 0 w Y A wyksztaleony jest glownie (podobnie jak poziomy C i B) jako lupki ilaste na ogol marglisle z lawiezkami i wkladkami muszlow - cow eyrenowyeh. Obfita mikrofauna wskazuje na zmieniaj'ley sil' w ezasie charakter srodowiska sedymentaeyjnego. Na przemian wystl'puj'l warstwy z malZoraezkami fazy C: Cypridea posticatis Jones i C. obliqua polonica Sztejn, i warstwy z malZo- raezkami fazy s: Galliaecytheridea postsinuata Wolburg, Fabanella boloniensis (Jones), Rhinocypris jurassica (Martin) i Pachycytheridea compacta (Wolburg).
Wystl'puj'l tu takie otworniee: Ammobaeulites keyniensis Sztejn, Saceammina placen ta (Grzybowski) i Verneu ilinoides inaequalis Bartenstein et Brand (1 . Sztejn i in., 1984).
W najbardziej subsydentnyeh eZI'Sciaeh bruzdy kujawskiej poziom malZo-
raezkowy A
reprezentuj~takze wyzej
lez~eewapienie z reguly piaszezyste, nieeo
dolomityezne, z wkladkami drobnowarstwowanyeh lupk6w ilasto-muloweowyeh
oraz z lawiezkami muszloweow eyrenowyeh. zawieraj'leyeh takie szez'ltki malzow
216
Sylwestcr Marek, Maria Rajska, Janina Sztejnz rodzajow Lucina, Gervillia, Prolocardia i Cardium. Nielicznie
wyst~puj~catu mikrofauna reprezentowana jest przez malioraczki glownie fazy S: Fabanella boloniensis (Jones). Cypridea praealta iuvencula Sztejn. NodophlhalmocYlhere keyniensis Bielecka et Sztejn, Pacilycylileridea compacta (Wolburg) i Klimna ku- javiana Bielecka et Sztejn.
Jako gatunki przewodnie dla poziomu malioraczkowego A moina uznae Cypridea poslicalis Jones , C. obliqua p%nica Sztejn, PachycYlheridea compacta (Wolburg), Galliaecylheridea poslsinuata Wolburg i Ammobaculiles kcyniensis Sztejn (J. Sztejn, 1984).
Mikrofauna poziomu malioraczkowego A wskazuje na oscylacyjny charakter beriaskiej ingresji morskiej do wyslodzonego wczesniej (poziom malioraczkowy B) zbiornika purbeckiego. Warto podkreslie, ie spotykane w poziomie A otwornice rodzaju Arnmobaculites iyly w zbiorniku
0zasoleniu w granicach 18 - 27%
0NaC!.
Analiza mikrofauny z pogranicza jury i kredy sugeruje, ie polski purbek (po- ziomy malioraczkowe F - A) odpowiada angielskiej formacji Lulworth (A .A.
Morter, 1984), tj. purbekowi dolnemu (poziom Cypridea dunker!) i
cz~sciowosrodkowemu (poziom Cypridea granulosa) - F.W. Anderson (l985) .
Polskie poziomy F , E i 0 , korelowane z angielskim poziomem Cypridea dunkeri,
dokumentuj~
wsp61ne gatunki Cypridea dunkeri in versa Martin, C. pelto ides peltoides Anderson i Fabanella ansata (Jones). W poziomach tych oprocz nielicznej mikro- fauny morskiej
wyst~puje54 % przedstawicieli fazy S i okO/o 46 % fazy C. W angie l- skim poziomie Cypridea dunkeri rowniei na ogol dominuje mikrofauna fazy S (41-98%).
Poziomy malioraczkowe C, B i A
odpowiadaj~niiszej
cz~iciangielskiego poziomu Cypridea granulosa.
Przemawiaj~za tyrn wspolne gatunki malioraczkow Darwinula oblonga (Roemer), D. leguminel/a (Forbes), Cypridea tumescens praecur- sor Oertli, C. dunkeri dunkeri Jones, C. dunkeri carinata Martin i Fabanel/a bolonien- sis (Jones). Szczegolne znaczenie
maj~liczne w poziomie A gatunki: Galliaecytheridea postsinuata Wolburg i Cypridea poslicalis Jones. Cypridea posticalis (Jones) znany jest z niemieckiego serpulitu i z niiszej
cZ~Sciangielskich warstw Cinder, w cyklu faunistycznym Ourlston. Warstwy Cinder uznawane
s~przez geolog6w angielskich za warstwy graniczne
mi~dzy jur~i
kred~(R . Casey, 1973; A.R. Lord i in., 1987).
Istotne jest, ie w polskim purbeku brak przewodnich malioraczkow Cypridea granulosa granulosa (Sower by) i C. granulosa /asciculala (Forbes).
Wyst~puj~natomiast okazy
0ksztaltach wlaiciwych dla C. granulosa (Sowerby) , lecz bez granulacji. Okazy te oznaczono jako C. granulosa forma polcnica Sztejn.
W poziomach C i B
wyst~puje50 - 67 % mikrofauny fazy S, a w poziomie A ai 80%. W angielskim poziomie Cypridea granulosa ilose przedstawicieli fazy S oscyluje w granicach 16 - 63 %, a w Cinder Bed dochodzi do 97 %.
Reasumuj~c,
osady facji purbeckiej
reprezentuj~cepOiny wolg i wczesny riazan tworzyly
si~ pocz~tkowow Srodowisku brakicznym i hiperhalinowyrn (poziom y F, E i D),
nast~pniew srodowisku brakiczno·slodkowodnyrn (poziomy C, B) i kon - cu - w morsko-brakicznym (poziom A).
Poziom malioraczkowy A, wyksztalcony na ogol jako ilowce margliste z wklad- kami muszlowcow cyrenowych, jest prawdopodobnie odpowiednikiem wiekowym poziomow ja cobi/grandis (Ph. J. Hoedemaeke r, 1987).
Wyst~puj~cepowyiej, lokalnie na Kujawach , morsko-brakiczne wapienie piaszczyste z
mikrofaun~charakterys-
tyczn~
dla poziomu A
mog~wiekowo odpowiadae takie poziomowi occitanica.
Nowc dane na temal pogranicza jury i kredy ..
217
RJAZAN MORSKJ
W bruzdzie kujawskiej na brakiczno-morskich osadach malioraczkowego poziomu A
lei~,jak
si~wydaje w
ci~gloScisedymentacyjnej, morskie osady z amo- nitami Riasanites rjasanensis (Nikitin). Osady te,
stanowi~ce niisz~ cz~sclitolo- gicznej formacji rogoinianskiej (tab . 2), wyksztalcone
s~na og61 jako: w dole - piaskowce
0spoiwie kalcytowym, miejscami mulowce z wkladkami wapieni piasz- czystych i dolomitycznych,
cz~stooolitowych (ogniwo kajetanowskie), i w g6rze - mulowce piaszczyste, m iejscami wapniste i syderytyczne,
przechodz~cew mulowce i ilowce z wkladkami syderytow (ogniwo zakrzewskie). Zdarza
si~,ie lokalnie (rejon Kcyni) jui w dole profilu morskiego riazania dominuje facja ilasto-mulowco- wa i w takim przypadku caly profil reprezemuje tylko ogniwo zakrzewskie.
W swietle powt6rnie przeanalizowanych amonit6w , morski riazan Kujaw z charakterystycznC! fauni:! Riasanites moina podzielic na warstwy z Riasanites.
Hima/ayites i Picteliceras Oraz wars twy z Surites, EUlh),miceras i Neocosmoceras (tab. 2).
W zespole amonito",
przewaiaj~gatunki medyteranskie nalei,!ce do rodzaj6w : Himalayites, Berrias ello (Picteticeras), Berriasella (Berriasella), Pseudosubplanites (H egaratella), Neocosmoceras i Euthymiceras. Amonity borealne
reprezentuj~nieliczne gatunki uznane za przedstawicieJi rOdzaj6w Suriles. Surites (Caseyiceras)
iSubcraspedites (Borealites).
Wbrew dotychczasowym
pogl~dom(patrz
wst~p)nie stwierdzono poludniowych galUnk6w Malbosiceras, RetolVskiceras i Protacanthodiscus Oraz gatunk6w p61- nocnych z rOdzajow Tollia, Proetollia i E.nerniceras. lak wynika z podanego ze- stawienia (tab. 2), faun a ta rna charakter submedyteran ski z udzialem element6w borealnych. Swiadczy to
0dominacji wplyw6w Oceanu Te tydy. Istnialy zapewne takie skomplikowane drogi migracji amon it6w borealnych z pOlnocnego zach odu od st rony
otwieraj~cego si~jUi w tym czasie Atlantyku.
Z por6wnania ze standardowymi profilami beriasu prowincji medyteranskiej i submedyteranskiej wynika , ie morski riazan Kujaw odpowiada bezsprzecznie poziomowi boiss ieri w poludn iowo-wschodniej Francji i Hiszpanii oraz poziomom euthymi i r jasanensis gornego beriasu Krymu i Kaukazu (G. Le Hogarat, 1973;
G . Le Hogarat, 1. Remane, 1968; 1.M . Tavera Benitez, 1985; 1.M . Tavera i in., 1986; A.S. Sacharow, 1984).
Koreluj~cz poziomem boissieri, kujawski riazan wydaje
si~bye odpowiedn ikiem wiekowym glownie podpoziomow paramimounum/
/p icteti.
Zaskakuj~cejest przy tym, ie w warstwach z Riasanites, Himalayites i Picteticeras
przewaiaj~gatunki charakterystyczne dla podpoziomu pieteti, jak Berriasella (Picteticeras) picteti (Jones) i Pseudosubplanites (Hegaratella) cf. jauberti (Mazenot), na tomiast wyiej w warstwach z Surites, Euthymiceras i Neocosmoceras liczne Set gatunki przywietzane raczej do starszego podpoziomu paramimounum, jak Euthymiceras cf. euthymi (Pictet) i Neoe-osmoceras cf. flabell!/orme Le Hogarat, Z kolei obecnosc w tych warstwach gatunku Neocosmoceras prebalcanicum Nikolov moie swiadczyc, ze reprezentowany jest r6wniei poziom calista (T.G. Nikolov, 1982).
lest bardzo istotne, ie w dolnych warstwach morskiego riazania Kujaw nie stwierdzono gatunk6w przewodnich dla dolnego beriasu z poziomami jacobi/
/grandis i occitanica w poludniowo-wschodniej Francji . jacobi
iandrussowi w
poludniowo-wschodniej Hiszpanii Oraz euxina i occilanica na Krymie i Kaukazie.
Poziomy te
s~zapewne przynajmniej
cz~sciowoodpowiednikiem wiekowy m po- ziomu malzoraczkowego A.
Z por6wnania z subborealnym riazaniem platformy rosyjskiej moina przyj&c,
ie morski riazan Kujaw odpowiada przede wszystkim poziomowi rjasanensis
218
Sylwcster Marek. Maria Rajska, Janina Sztejni poziomowi spasskensis (I.G. Sasonova, N.T. Sasonov, 1 983). W ka:i:dym
b~dirazie gatunki Suriles cf. sublzikwinianus (Bogoslovsky), S. (Caseyiceras) sp. indet., S. sp . div. i Subcraspediles (Borealiles) sp. nie
dokumentuj~jednoznacznie obec- nosci najmlodszego poziomu riazanskiego - S. (Bogos/ovskia) simp/ex sensu I.G . Sasonova, N.T. Sasonov (1983). Niemniej,
maj~cna uwadze
ci~glosesedy-
mentacyjn~ mi~dzy
kujawskim riazaniem a walan:i:ynem dolnym platylenticeraso- wym (tab. 2) ,
istniej~zapewne w Polsce centralnej ekwiwalenty wiekowe pogranicza beriasu i walanzynu.
Korelacja morskiego riazania Kujaw z typ owym i profilami borealnego beriasu (riazania) wschodniej Anglii, p61nocnego Uralu i Syberii Oraz Grenlandii jest nadal niejednoznaczna (P.F. Rawson , L.A. Riley, 1982; lA . leletzky, 1984; N.!. Shulgina, w druku; K.F. Surlyk, 1978; Ph. 1. Hoedemaeker, 1987). Istnieje mozliwose, ze morski riazan Polski centralnej rozpoczyna
si~ekwiwalentami poziomu kochi.
WNIOSKI
Powt6rna analiza mikropaleontologiczna rnikro- i makrofauny z
utworowpogranicza epikontynentalnej jury i kredy w Polsce pozwala na
nast~puj~cewnioski:
1. Utwory facji purbeckiej Kujaw, podzielone na szese poziom6w malzoracz- kowych od F do A,
odpowiadaj~angielskiej formacji Lulworth (A.A. Morter , 1984), przy czym poziomy F, E i D skorelowano z poziomem dunkeri , nalomiast C, B i A - z poziomem granulosa (F.W. Anderson, 1985).
2. Poziomy F, E i D
reprezentuj~srodowisko brakiczne i hyperhalinowe, poziomy C i B - brakiczno-slodkowodne i poziom A - morsko-brakiczne.
3. Poziom malzoraczkowy A znamionuje pierwsze ingresje morza beriaskiego , kt6re
wnikn~lyna obszar Polski centralnej od strony Oceanu Tetydy.
4. Poziom malzoraczkowy A jest przynajrnniej
cz~sciowoodpowiednikiem wiekowyrn poziom6w jacobi/grandis i occilanica w pOludniowo-wschodniej Francji,
jacobii
andrussovi wpoludniowo-wschodniej Hiszpanii
Oraz euxinai oedtanica
na Krymie i Kaukazie.
5. Morski riazari Kujaw z warstwami
Riasanites, Himalayitesi Picteliceras (w dole) oraz Suriles, EUlhymiceras i Neocosmoceras (w g6rze) naj lepiej koreluje
si~
z poziomem
bOissieri,a w szczeg61nosci z podpoziomem
paramimounum/pictet;w
prowincji medyteranskiej , z pDziomami
euthymii
rjasanensis wprowincji sub- medyteranskiej
Orazpoziomami
rjasanensisi
spasskensissubborealnego riazania platformy rosyjskiej. Korelacja z typowymi profi lami beriasu borealnego jest niejednoznaczna. Warstwy z
Riasanites, Hima/ayifesi
Picteticerasmoi.na z zastrze- i.eniem korelowa6 z szeroko rozprzestrzenionym poziomem
kochi.6. W zespole amonit6w riazania Kujaw obok Riasaniles rjasanensis (Nikilin)
przewaZaj~
gatunki medyteranskie
nalez~cedo rodzaj6w Hima/ayiles, Berriasella (Picleliceras) , Berriasella (Berriasella) , Pseudosubp/aniles (Hegaratella) , Neocosmo- ceras i Euthymiceras. Amonity borealne
reprezentuj~nieliczne gatunki uznane za przedstawicieli rodzaj6w Surites , Suri/es (Caseyiceras) i Subcraspediles (Borea /iles).
Amonity majq charakter submedyteranski , cO swiadczy
0dominacji wplyw6w Oceanu Tetydy. Prawdopodobnie istnialy takZe skomplikowane drogi rnigracji arnon it6w z
otwieraj~cego si~juz w tym czasie Atlantyku.
Zaktad Geotogii Regionalnej Obszar6w Ptatformowych Zaklad Stratygrafii. Tektoniki i Paleogeografii
Panslwow~go Inslytulu Geologicznego Warszawa. ut. Rakowiecka 4 Nadeslano dnia 5 wrzesnia 1988 r.
Nowe dane na tcmat pogranicza jury i kredy .. 219 PISMIENNICTWO
ANDERSON F.W. (1985) - Ostracod faunas in the Purbeck and Wealden of England. JOur. Micropal..
4. pI. 2.
BIELECKA W .. SZTEJN J. (1966) - Stratygrafia warstw przejsciowych mi~dzy jur<!, a kred<t na pod- stawie mikrofauny. K .... art. Geo!.. 10. p. 96- 113. nr 1.
CASEY R. (1973) - The ammonites succession at the Jurassic-Cretaceous boundary in eastern England.
In· The Boreal Lower Cretaceous, Geological JournaL Special Issue. R. Casey. P.F. Ra ... !)on (eds). 5. p. 193-266. Liverpool.
CASEY R. i in. (1977) - Correlation of ammonites zones from JUrassic Cretaceous boundary beds in boreal belt. Paper-Colloquium on the Upper Jurassic and Jurassic - Cretaceous boundary. Nowo- sybirsk.
COLLOQUE SUR LE CRETACE INFERIEUR LYON 1963 (1965) - Conclusions generales. Mem.
Bur. Rech. Gee!. Min .. 34. p. 825 - 834.
COLLOQUE SUR LA LIMITE JURASSIQUE - CRETACE LYON - NEUCHATEL 1973 (1975) - Discusions - sur la position de la limite lurassique-Cretace. Mem. Bur. Rech. Geo!. Min ..
86. p. 379 - 393.
DEMBOWSKA J. (1979) - Sy.!>tematyzowanie litostratygrafii jury g6rnej w Polsce p61nocnej i srodko- wej. Kwart. Geo!.. 23, p. 617-629. nr 3.
DEMBOWSKA J .• MAREK S. (1975) - DevcloppmcnI du bassin de sedimentation sur la basst: plaine de Pologne Ii la limite du Jurassique et du Cretace. Mem. Bur. Rech. Geo!. Min .. 86. p. 110-116.
DEMBOWSKA J., MAREK S. (1976) - Stratygrafia i paleogeografia utwor6w z pogrnnicza jury i kredy na Niiu Polskim. Biu!. Inst. Geo!.. 295. p. 187- 197.
LE HEGARAT G. (1973) - Le Berriasien du sud-cst de la France. Doc. Lab. Geo!. Fac. Sc. Lyon.
43. p. I - 308. PI. I - 53. nr I; p. 309 - 576. PI. 54 - 55. "' 2.
LE HEGARAT G .. REMANE J. (1968) - Tithoniquesuperieur et Berriasien de I'Ardechc el de I'Herauh.
Correlation des Ammonites et de calpionellcs. Geobios. 1. p. 7 - 69. PI. 1 - 10.
HOEDEMAEKER Ph.J. (l987) - Correlation possibilities around the Jurassic/Cretaceou!) boundary.
Scripta GeOlogica. 84. p. 1 - 55. Rijks Mus. Geol. Miner. Leiden.
JELETZKY J.A. (1984) - Jurassic - Cretaceous boundary beds of western and Arctic Canada and the problem of the Tithonian - Berriasian stages in the Boreal Realm. In· Jurassic - Cretaceous Biochronology of North America, G.E.e. Westermann (cd.). GeoL Ass. Canada. Spec. Paper.
27. p. 175-255. PI. 8.
KEMPER E .. RAWSON P.F., THIEULOY J.P. (1981) - Ammonites of Tethyan ancestry in the early LOwer CretaceOus of nOrth-west Europe. Paleontology. 24. p. 251-311. PI. 34-47.
LORD A.R .. COPESTAKE P .. BOOMER I.D .. SHEPPARD L.M .. FULLER N.G .. CLEMENTS R.G .• BOWN P.R .. RIDING 1.B .. BATTEN D.J .. LISTER 1.. MacLENNAN A.M. (1987) - JUrassic, Mesozoic and CenOZOic stratigraphical micropaleontology of the Dorset Coast and Isle of Wight, Southcrn England. A.R. Lord. P.R. Bown (cds). British Micropaleont. Soc .. p.
3- 78.
MAREK S. (1961) - NOwy pogl~d na stratygrafi~ neokomu w Rogoznie. Kwart. Geol., 5. p. 345 - 35 I.
nr 2.
MAREK S. (1965) - Dyskusyjne problemy granicy mi~dzy jur<!, a kred<!,. Kwarl. Geo!.. 9. p. 774- 790.
nr 4.
MAREK S. (1967) - Infrawalani:yn Kujaw. Biul. Inst. Geo!., 200. p. 133- 236.
MAREK S. (1983) - Epikomincmale Unterkreide-Ablagerungen. Zitteliana. 10. p. 55-64.
MAREK
s.
(1984) - The question of the Jurassic - Cretaceous boundary in marginal zone of the East- -European Platform. Prz. Geo!., 32, p. 248 - 252, nr 5.MAREK (1988) - Paleomi<!,iszosci, litologia i paleotektonika epikontynentalnej kredy dolnej w Polsce.
K .... art. Geo!.. 32. p. 157- 174. nr I.
220
Sylwester Marek, Maria Rajska, Janina SztcjnMAREK S. (w druku) - Sedimentations und Palaotecktonische Entwicklung des epikontinentalen Unterkreide in Polen. 3 lnternationales Kreide Symposium. Tlibingen.
MAREK S., BIELECKA W., SZTEJN J. (1969) - Gorny portland (wolg) i berias (riazan) na Niiu Polskim. Kwart. GeoJ., 13, p. 566- 582, Ilr 3.
MAREK S., BIELECKA W., SZTEJN J. (1971) - Beds at the Jurassic- Cretaceous boundary in Polish Lowland area. Mem. Bur. Rech. Geo\. Min .. 75. p. 317 - 332.
MAREK $" RACZYNSKA A. (1973) - The stratigraphy and paleogeography of the Lower Cretaceous deposits of the Polish Lowland Area. The Boreal Lower Cretaceous. Proc. Intern. Symp. London 1972. Geo!. Jour. Spec., 5, p. 369 - 386.
MAREK S .. RACZYNSKA A. (l979a) - Obecny podziallitostratygraficzny e!1ikontynemalnej kredy dolnej w Polsce i propozycje jego UPorzlldkowania. Kwarl. Geo!., 23, p. 631- 637, nr 3.
MAREK S .. RACZYNSKA A. (l979b) - Palaogeographie des nord polnischen Beckens. Aspekte der Kreide Europeische. lUGS. Ser. A, 6. p. 447-463. Stuttgart.
MAREK S., RACZYNSKA A., CIESLINSKI
s.
(1976) - General geological description and founda- tions of the stratigraphy Lower CretaceOus. In: Geology of Poland, 1 - Stratigraphy, part 2 - Mesozoic, p. 500- 504, tab. 34. Jnst. Geo!. Warsaw.MAREK S .. RACZYNSKA A .• RAJSKA M .. BLASZKIEWICZ A .. SZYMAKOWSKA F .. LEFELD J. (1984) - Ammonitida. In: Budowa geo!ogiczna Polski. 3 - Alias skamienialosci przewodnich i charakterystycznych, cz. 2c - Mezozoik. Kreda, p. 97 - 118. Inst. Geo!. Warszawa.
MORTER A.A. (1984) - Purbeck - Wealden beds mollusca and their relationship to ostracod bio- stratigraphy stratigraphical correlation and paleontology in the Weald and adjacent areas. PrOc.
Geo!. Ass .. 95. p. 217 - 234, nr 3.
NEALE J. (1984) - The Ostracoda and Uniformitarianism. II. The Eardis Record' Cretaceous to Cambrian, PrOc. York. GeO!. Soc., Pt. 4, p. 443 - 478, nr 3 I.
NIKOLOV T.G. (1982) - Les ammonites de la famille Berriasellidae Spath 1922, Tithonique superieur- Berriasien. Ed. Acad. Bulg. Sc, p. 5- 251, PI. \- 86. Sofia.
RACZYNSKA A. (1967) - Stratygrafia i sedymantacja osad6w kredy dolnej w Polsce zachodniej.
Biu!. Inst. Geol.. 210, p. 129-179.
RACZYNSKA A. (1971) - Zarys stratygrafii kredy dolnej w niccce mogilenskiej. Kwart. Geo!.. 15, p. 106-121, nr 1.
RAWSON P.F., RILEY L.A. (1982) - La test Jurassic - Early Cretaceous events and the "Late Cimmerian Unconformity" in NOrth Sea Area. Am. Ass. Petrol. Geo!. Bull.. 66, p. 2628 - 2648.
nr 12.
SASONOVA I.G .. SASONOV N.T. (1979) - The Jurassic- Cretaceous boundary in the East European Platform. Aspekte der Kreide Europeische. lUGS. Ser. A, 6. p. 487 -496. Stuttgart.
SASONOVA LG., SASONOV N.T. (1983) - The Berriasian of the European realm. Zitteliana, 10.
p. 439-446.
SHULGINA N.1. (w druku) - On stage and zonal scales of the marine Neocomian in Siberia and correlation with the type sections. 3 Internationales Kreide Symposium. Tiibingen.
SURL YK K.F.. (1978) - Submarine fan sedimentation along fault scarps on tilted fault blocks (lurassic- Cretaceous boundary, East Greenland). Gr~nlands Geologiske l)nders~gelse BulL, 12, p. 5- 108, PI. 9. Appendix..
SZTEJN J. (1984) - Ostracoda. In: Budowa geologiczna POlski, 3 - Atlas skamienialosci przewodnich i charakterystycznych, cz. 2c - Mezozoik, Kreda. p. 121- 132. lnst. Geo!. Warszawa.
SZTEJN 1.. USZKOWA 1.. MORGIEL J., SZYMAKOWSKA F .. LEFELD J. (1984) - Foram;n;- ferida. In: Budowa geologiczna Polski, 3 - Atlas skamienialosci przewodnich i charaklerystycz+
nych, cz. 2c - Mezozoik, Kreda, p. 28 - 67. Inst. Geo!. Warszawa.
TAVERA BENITEZ J.M. (1985) - Los ammonites del Tithanico superior - Berriasense de 1a zona Subbetica (Cordilleras Beticas). Tesis Doctoral. Universidad de Granada, p. 7 - 381. P!. 49.
TAVERA J.M" QLQRIZ F., COMPANY M., CHECA A. (1986) - Mediterranean ammonites and the Jurassic - Cretaceous boundary in southern Spain (Subbetica zone). I Symposium on Jurassic- Cretaceous boundary, Budapest 1984. Acta Geo!. Hungarica, 20, p. 151-159. nr I.
Streszczenie
221
ZAKHAROV V.A., BOGOMOLOV 1.1. (w druku) - CorrelatiOn of the Boreal and Sub-tethyan Valanginian on Buchia and ammonites. 3 lnlernationales Kreide Symposium. Tiibingen.
ZEISS A. (1983) - Zur Frage der Aquivalenz der Stufe Tithon (Berrias/Wolga). Ponland in Eurasien und Amerika. Ein Beitrag zur KHirung der Weltweiten Korrelation der lura/Kreide - Grenz- schichten im marinen Bereich. Zitleliana.
to.
p. 427 - 438.rOnb6EPT A.B., KnVlMOBA VI.L (1979) .. - norpOHH~Hb!e cno~ IOPb! ~ Meno H MOPCKOH -;'H)I(Hb!H Men a Onopl-tOM p03pele HeoKOMO lono,o,HOH CH6HpH (no 06HO>KeHHRM B6nHlH npHnOnllpHOrO Ypono). B: BepXHlIlI IOpO H rpOHHLtO ee C MenOaOH CHCTeMoH. VlHCT. reon. reo<p. AH CCCP, CH6. OTAen., CTp. 35-37. HOBOCH6HpCK.
AEM60BCKA .R., MAPEK C (1979) - rpOHHLtO IOpO-Men HO nonbCKOH HHlMeHHOCTH. B: BepXHU IOpO H rpOHH40 eec MenOaOH CHCTeMOH. II1HCT. reon. reo<p. AH CCCP, CH6. OTAen .• op. 40--43.
HoaocH6HpCK.
MECE>KHlIIKOB M.C (1984) - 30HonbHoe no,o,pOl,o,eneHHe P"10HCKOro ropHloHTO. B: norpOHH~Hb!e
"PyCbt IOPCKOH H MenoaoH CHCTeM. Tp. 111 HCT. reOR reo<p. AH CCCP. CM6. OTAen .. N~ 644, CTp. 54-66. MOCKBO.
MECE>KHVlKOB M.C, 3AXPOB B.A., WynbrlllHA H.II1., AnEKCEEB CH. (1979) .-CTpoTHrpo-
<pHA P"10HCKOro ropH30HTO HO p. OKe. B: BepXHlIR IOpO H rpOHHLtO ee C MenOBOH CHCTeMoH.
111 HCT. reon. reo<p. AH CCCP. C1016. OTAen .• CTp. 71-81. HoaocH6HpCK.
CAXAPOB A.C (1984) - norpoHH~Hble OTnO)l(eH~lI IOpbl H Meno ceBepo-80CTO'"lHOrO KOBKo3o.
B: norpoF'i'"lHble "'PYCbl IOPCKOH H MenoBoH CHCTeH. Tp. II1HcT. reon. reoIP. AH CCCP, C1016.
OTAen., N9 644. CTp. 36--42. MocKBo.
HOBbiE ,AAHHbIE 0 CTPATLo1rPAcDLo1Lo1 norPAHLo14HOVl 30Hbl f-QPbl ...., MEnA B UEHTPAnbHOH nonbWE (KYRBL-IR)
PellOMe
ConOCTaBneHHe HoseHwHx pelynbTaToB cTpaTHrpa4JIo1'"1HO-naneoHTOnOrH'"IeCKHX H naneoreorpa- cpH'"IeCKHX Hccne,a,oa3HHH 60peanbHoH H cpe,a,H3eMHoMopCKOH nOrpaHH'"IHOH lOHbl IOpbl H Mena npH- aeno K He06xo,a,HMOCTH npoBe,a,eHHlI Hosoro aHan~3a MHKpo- H MaKpo4JaYHbl BepxHHx BomKCKHX H p"3aHCKHx OTnO)l(eHHH B nonbwe H BH,a,OI13MeHeHHIO cTpaTHrpaIPH'"IeCKOH Knacc~4JHKaLtHH 3THX e,a,HHHLt.
HOBbie HccneAOBaHiliA OCTpaKo,a,osOH <PaYHbl npoaena .fl. WTeMH. a MaKpO<paYHa, B oc06eHHoCTH aMMoHHTbl, KOTopafl HlY'ianaCb C MapKOM H A. Pa'illlHCKoH. laHOBO 6bl11a npoaHanlo1lHpOBaHa M. PaHCKoH.
/Ill KonneKU~H, 'iaCTb 06pnU08 P"laHCKHX aMMOHHT06 KYABl-illl 6bl11a npoaHan~3HpoaaHa Me)l(,a,YHapOAHOH rpynnoH CneLtH3nHCTOB Ha KonnOKBHYMe aMMOHHTOS, npOBeAeHHblM Ha KaBKne (3nb6pyc), B 1987 r.
BO apeMlI BCTpe'"lH Working Group on the Jurassic-Cretaceous Boundary (JUGS) npH MCrH.
nyp6eKcKHe OTnO>KeHHR. ne>Ka~He Ha cpe,a,HeBOn)l(CKHX Tonwax Virgotites virgotus (Michalski) H npHKpblTble OTnO)l(eHHflMH Riosanites rjosonensis (Nikitin) 6blnH no,a,eneHbl Ha wecTb'ocTpaKo,a,o- SblX lOH OT F ,0,0 A.
3TH OTnO)l(eHHlI, npe,a,CT3SnlllOWHe aHrnHHCKYIO <popMaLtHIO Lulworth 6blnH KoppenKpOBaHbl C lOHOH Cypridea dunked (lOHbl F, E. D), III lOHOH Cyprideo granulosa (30Hbl C, B, A). 30Mbl F, E H D
222
Sylwester Marek. Maria Rajska. Janina Sztejnnpe,a,CTa'BnRtOT onpeCHeHHytO It C BblCOKOii CTeneHbtO laCOneHIIIA cpeAY. 30Mbl C III B - onpecHeHHo- -npecHyK> 14 lOHa A - HOpcKo-onpecHeHHytO cpeAr. OCTpaKot\oaaA lOHa A, xapaKTepHlyKll1l"'A nepeo- Ha'-tanbHble HHrpecc~lI" HOpA 6epplotaCKOrO TeTHca. "enAeT'" '-taCTH'lHO BOlpaCTl-lblH 3KBHsaneHTeH 30H
jacobi/grandis H occitonico lOB ¢lpaHLlIHt, jacobi M ondrussowi lOB VlcnaHIH1, a TalOKe jacobi 11 occitanico
KpblMa lot KasKala. MO)l(HO npe.anonO>KHTb, '-ITO OCTpaKo,aoeaA lOHa A HHeeT O,tlHHaK08bIH BOlpacT C HIII>KHHHH lOHaMH ceeepHoro 6eppHaca, a HHeHHO: C lOHOH runctoni AHrIlHH H C lOHa11104 siberikus/moynci Ypana, Ct.t6HPH III KaBKala.
MopcKHe PAlaHCKHe OTnO)KeHI1R Kyl'lBMH co CnOAJ'1H Riosonites. Himolayires H Picteticeras (SHI13Y).
a TaK)I(e co CnOAHI-! Surites. E.uthym;ceras I-! Neocosmoceras (s 8epxy) ny'iwe Koppem"pYIOTcA C )OHOH
boissieri. 8 oc06eHHOCTIo1 C nOAlOHaHI4 param;mounum/picteti cpeAlueNHOHopCKOH np08I1H4Io1H. C 30HaHloi
euthymi '" rjasanensis cy6cpeA143eMHOHopCKOH np0811H411101 101 C 30HaHloi rjasanensis \01 spasskensis cy6-
60peanbHbiX pA3aHCKIoIX OTnO)l(eHIoIH pYCCKOH nnaTCpOpHbl. KoppenR4HR C Tlo1nl4"1HblHI1 npOtPHnRMH cesepHoro 6epplolaca HeOAH03HCI"IHa, OTnOlKeHI1R Riosonites. Himolayites. Picteticeros 110)l(HO KoppenH-
POBOTb c WI1POI(O pOlnpOCTpaHeHHOI1 10H0l1 Io:o(hl
B C006l1.1eCTBe pA1aHCKI1X aMMOHI1TOB KYABIoII1 B01ne BIoiAOS THna Rloson/tes npeo6naAalOT cpeAIo1' 1eMHOMopCKloie BIoiAbl, OTHOCAWHeCA K TloinaM Himaloyites. Berriosello (Picteticeras). Berriasella (Berria- sel/o). Pseudosubplanites (Hegoratella), Neocasmoceros. Euthymiceras, 60peanbHbie aHHOHI4Tbl npeA- CTaSnJlIOT OAHHO'iHble IU1Abl, nplo1]HaHHble npeACTaBHTenAMH THn08 Surites. Surites (Coseyiceros).
Subcraspedites (Boreo/ites). ¢aYHa aHMOHMTOB HOCI1T cpeAI43eHHoMopCKIo1M xapaKTep. "ITO CBI1AeTel1b- cTByeT 0 Cl1nbHOM Bnl1AHIH1 OKeaHa TeTl<lca. BCPOATHO, cYll.lecTsoBanH TaK)I(e 60nee CnO>KHble nyTI1 HI1rpa41111 aMMOHI1TOB 111 OTKpblBalOl1.IerOCR B TO apeHR ATnaHTIo1"1eCl(oro OKeaHa.
Sylwester MAREK. Maria RAJ5KA. Janina SZTEJN
NEW VIEWS ON STRATIGRAPHY OF THE JURASSIC- CRETACEOUS BOUNDARY IN CENTRAL POLAND (KUJA WY)
Summary
Comparison of the latest results from stratigraphical- palaeontologic and palaeogeographic in- vestigations on the boundary of Jurassic and Mediterranean and Boreal Craillceous caused the necessity Ill' rcilo.:ratc-d ~ll1aly!-oi!-o or micro· and macrofauna of Upper Volgian and Riasanian and modificatioll of stratigraphic division of these units in Poland.
Microfauna. specially Ostracods were examinated reiteratedly by J. Sztejn. and macrofauna. parti·
cularly Ammonites describes mainly by S. Marck and A. Raczyitska (5. Marek. 1961. 1967; A. Raczynska.
1967. 1971) were analysed reitcratedly by M. Rajska (5. Marek et a1.. 1984). A part of collection of the Riasanian -\mmoniles in Kujawy was analysed by international team of scientific IS during the Ammonite COlloquium held in the Caucasus (Elbrus) in 1987 as the meeting of the Working Group on the Jurassic- Cretaceous Boundary attached to lUGS.
The Purbeck fades deposits. occurring over the Middle Volgian beds with Virgalill's I';rgaru.\· (Mi·
chalski) and covered by deposits with Riasaniles rjasallensis (Nikitin), were divided into 6 ostracod zones (from F to A).
The depOsits representing English fOrmation of LulwOrth (A.A. Morter, 1984) were COrrelated with the Cyp/'idea dunkeri ZOne (Zones F. E and D) and the Cypridea granulosa Zone (Zones C. B and A).
Zones F, E and D represents the brakish and hyperhaline environment. Zones C and B - the brakish and fresh water and Zone A - the marine·brakish environment. The ostracod Zone A characterizing
Streszczenie
223
the first Berriasian sea of Tethys is at lasl partly age homoloque of theja('ohilgrandi.~ and occiwni('(l Zones in south-eastern France, the jacohi and alldru.uowi Zones in south-eastern Spain and the jacob; and occ;lanic(l Zones in the Crimea and Caucasus. It may not be expelled the supposition that the Ostracod Zone A is also coeval with the lower zones of boreal Berriasian, e.L the rllI/ctolli Zone in England and the .l'ihericus/llluJ'"ci Zones in Ural, Siberia and Caucasus,
The marine RiaS.lnian in Kujawy. with beds of Riasanilf!S, Himalayifl's and Pjclf!fiaf(ls (in the bonom) and with Surilt's. EUlhymiCf!l'Us and Neofosmoceras (in the tOp) correlates best with the buissi('ri Zone, particularly with the paramimoUllllm/picleti Subzones in the Mediterranean Province. with the l'Ufhymi and ria.wnf!lISi.~ Zones in the Submediterranean Province and with the rja.wmensis and .\'p(lsskensi.~
Zones of the subarea I Riasanian in the Russian PlatfOrm. Correlation with typical profiles of boreal Berriasian is susceptible or \Hril)u~ interpretations. The beds of Ria.wmitl's. flima/arifes and Pi('IC'li('eras may correlate under some corrections with a wide spread kochi Zone,
In the Riasanian Ammonites complex in Kujawy. besides species of Ria.l'aniles. dominates the Mediterranean species or Hima/uyifl'S. Berriasella (PiCtl'fiCf'rtJs). Berria.H'lIl1 (Beriast'fla). P.\'('udosub- planifes (Hegaratf!lIa). Neocosmo('eras and EUfhymi('el'as. The boreal Ammonites are represemcd by a few species reckoned to Surif".\'. Surites (ea.\·eyiceras) and Suhc/'aspedite.·j (Borea/ilf!s), Ammonite fauna is of submediterranean type - which means domination of the Tethys inl1uence. Probably there alsO existed the complex migration ways of Ammonites from the Atlantic (already open then).
