Informacyjny charakter systemu rachunkowości

Pełen tekst

(1)Zeszyty Naukowe nr. 752. 2007. Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie. Katarzyna Szymczyk-Madej Katedra RachunkowoÊci. Informacyjny charakter systemu rachunkowoÊci 1. Wprowadzenie Obecnie pojćie „rachunkowoÊç” nie jest jednoznaczne. W literaturze przedmiotu trudno jest znaleêç jednà uniwersalnà definicj´ rachunkowoÊci, a wielu autorów zwraca uwag´ na problem jej wieloznacznoÊci podkreÊlajàc, ˝e rachunkowoÊç to nie tylko system ewidencji zdarzeƒ gospodarczych, ale tak˝e system informacyjny, j´zyk dzia∏alnoÊci gospodarczej, system pomiaru, dzia∏alnoÊç us∏ugowa, odzwierciedlenie rzeczywistych stanów i procesów, dyscyplina naukowa, a nawet ideologia (Êrodek utrzymywania i usankcjonowania bie˝àcego, spo∏ecznego i ekonomicznego porzàdku) [Szychta 1996], [Krzywda 1999], [Brzezin 1999], [Mazur 1999], [Ziemba 1996], [RachunkowoÊç finansowa, 1995]. Studia literaturowe pozwalajà stwierdziç, ˝e najcz´Êciej pojćiem „rachunkowoÊç” okreÊla si´: – system informacyjno-rozliczeniowy, oceniajàcy wyniki dzia∏alnoÊci gospodarczej i sytuacj´ finansowà danego podmiotu gospodarczego1 (tzn. rachunkowoÊç jako system funkcjonujàcy w jednostkach gospodarczych), – zespó∏ norm (prawnych, zwyczajowych itp.) wyznaczajàcych arbitralnie zasady, zgodnie z którymi powinien funkcjonowaç system rachunkowoÊci (tzn. rachunkowoÊç jako polityka), – wiedz´ naukowà o zasadach funkcjonowania, organizowania i projektowania systemów rachunkowoÊci w praktyce (tzn. rachunkowoÊç jako nauka2). 1 W. Brzezin [1999] zwraca równie˝ uwag´, ˝e wspó∏czesna rachunkowoÊç nastawiona jest, oprócz ewidencji, czyli zdobywania danych o charakterze retrospektywnym, tak˝e na planowanie, a wić zdobywanie danych o charakterze prospektywnym. 2 RachunkowoÊç jako nauka stanowi dyscyplin´ ekonomicznà zajmujàcà si´ teorià pomiaru ekonomicznego i teorià analizy wielkoÊci ekonomicznych charakteryzujàcych dzia∏alnoÊç gospodarczà jednostki w ujćiu retrospektywnym i prospektywnym. Istotà tego pomiaru jest respektowanie ogólnie przyj´tych podstawowych za∏o˝eƒ i zasad. RachunkowoÊç jest naukà Êcis∏à, a zarazem spo∏ecznà. Dotyczy ona jednostek gospodarczych, które tworzà okreÊlone grupy spo∏eczne, pomiar b´-.

(2) 148. Katarzyna Szymczyk-Madej. W praktyce wymienione elementy sà ÊciÊle ze sobà powiàzane, gdy˝ system rachunkowoÊci oparty jest na wynikach uzyskanych w toku badaƒ naukowych i na normach ukszta∏towanych przez polityk´. Przedmiot zainteresowania w niniejszym artykule stanowi rachunkowoÊç rozumiana jako system funkcjonujàcy w jednostkach gospodarczych. Nale˝y wić zwróciç uwag´ na to, jak w literaturze przedmiotu definiowany jest system rachunkowoÊci oraz jakie jego cechy i funkcje sà eksponowane.. 2. RachunkowoÊç jako system informacyjny Ju˝ na poczàtku lat 70. ubieg∏ego wieku S. Skrzywan [1971] okreÊli∏ rachunkowoÊç jako system ciàg∏ego ujmowania, grupowania, prezentowania i interpretowania wyra˝onych w pieniàdzu oraz bilansujàcych si´ ogólnych i szczegó∏owych danych liczbowych dotyczàcych dzia∏alnoÊci gospodarczej oraz sytuacji majàtkowej jednostki gospodarujàcej. Podobnie system rachunkowoÊci postrzegany jest obecnie. Przyk∏adowo, wed∏ug ró˝nych autorów: – rachunkowoÊç jest systemem odzwierciedlania w mierniku pieni´˝nym sytuacji majàtkowej i finansowej jednostek gospodarczych oraz kompletnego ujmowania zachodzàcych w nich zjawisk i procesów gospodarczych w uporzàdkowany sposób, za pomocà specyficznych metod, form, rozwiàzaƒ organizacyjnych i technicznych; dzi´ki temu uzyskuje si´ sformalizowany, wewn´trznie spójny i zbilansowany obraz dzia∏alnoÊci gospodarczej o uniwersalnym charakterze [RachunkowoÊç – zasady..., 2002]; – rachunkowoÊç jest cz´Êcià sk∏adowà systemu ewidencji gospodarczej, która – dzi´ki zastosowaniu uogólniajàcego miernika pieni´˝nego (a w razie potrzeby równie˝ naturalnych jednostek miary) – odzwierciedla przebieg oraz efekty procesów gospodarczych wyst´pujàcych w prowadzàcych jà jednostkach oraz s∏u˝y kontrolowaniu stanu (i zmian w stanie) Êrodków gospodarczych niezb´dnych do realizacji tych procesów [Klimas 1998]; – rachunkowoÊç jest systemem pomiaru dzia∏alnoÊci gospodarczej i komunikowania wyników tego pomiaru u˝ytkownikom [Kinserdal 1995]; – rachunkowoÊç to ca∏kowity i zwarty system gromadzenia i przetwarzania danych dotyczàcych majàtku jednostki gospodarczej i jej dzia∏alnoÊci oraz prezentacji informacji ekonomiczno-finansowych; w rachunkowoÊci wykorzystuje si´ okreÊlone metody, regu∏y post´powania, urzàdzenia ewidencyjne i Êrodki techniczne umo˝liwiajàce rejestracj´ stanu i zmian majàtku jednostki, êróde∏ jego finansowania, przeprowadzanych operacji gospodarczych i osiàganych wyników finansowych [RachunkowoÊç finansowa, 2004];. dàcy jej domenà odnosi si´ do operacji ekonomicznych i wywiera znaczny wp∏yw na spo∏eczeƒstwo, komunikujàc rezultaty pomiarów tworzy zasoby wiedzy wykorzystywane przez zainteresowane osoby [Organizacja..., 2000]..

(3) Informacyjny charakter systemu rachunkowoÊci. 149. – rachunkowoÊç jest systemem obserwacji, pomiaru i klasyfikacji zdarzeƒ gospodarczych, ich odbicia i spójnego ujćia w strukturze powiàzanych ze sobà kont, który uogólnia informacje konieczne do zarzàdzania i kontroli dzia∏alnoÊci gospodarczej [Dobija 1997]; – rachunkowoÊç jako system jest ca∏oÊciowym, elastycznym i sobie tylko w∏aÊciwym uk∏adem regu∏ i zasad wynikajàcych ze specyficznych procesów obserwowania i pomiaru oraz rejestrowania i prezentacji operacji gospodarczych [Ko∏aczyk 1996]. Na podstawie przytoczonych definicji oraz studiów literaturowych mo˝na stwierdziç, ˝e rachunkowoÊç jako system cechuje [Burzym 1980], [Wspó∏czesne..., 1991], [Ko∏aczyk 1996]: – ciàg∏y i kompletny opis dzia∏alnoÊci gospodarczej oraz sytuacji majàtkowej i finansowej okreÊlonego, wyodr´bnionego z otoczenia podmiotu, – opis dzia∏alnoÊci i sytuacji podmiotu polegajàcy na obserwacji, pomiarze, rejestrowaniu, klasyfikowaniu, przetwarzaniu, interpretowaniu oraz prezentowaniu zjawisk i procesów gospodarczych, – opis wykorzystujàcy miernik pieni´˝ny oraz naturalne jednostki miary, – przestrzeganie okreÊlonych wymogów i regu∏ formalnoprawnych (aktów prawnych, norm, wzorców i standardów), – wykorzystanie opisu do kontroli i zarzàdzania podmiotem gospodarczym, – stosowanie odpowiednich metod post´powania, urzàdzeƒ i Êrodków technicznych, – zdolnoÊç adaptacji do specyficznych warunków dzia∏ania podmiotu gospodarczego, – zdolnoÊç do równoczesnego pe∏nienia ró˝nych funkcji oraz realizacji ró˝nych zadaƒ, – przydatnoÊç do tworzenia opisu opartego zarówno na wielkoÊciach rzeczywistych, jak i na przewidywanych, – zdolnoÊç dostosowania si´ do ró˝nych technik i form ewidencji. Powy˝sze zestawienie cech systemu rachunkowoÊci pozwala zauwa˝yç, ˝e system ten jest w rzeczywistoÊci ukierunkowany na zdobywanie informacji3 o podmiocie gospodarczym. Tym samym nadrz´dnà jego funkcjà jest funkcja informacyjna. Uwag´ na ten fakt zwracano ju˝ kilkadziesiàt lat temu. Przyk∏ado3 Nale˝y zaznaczyç, ˝e termin „informacja”, pomimo ˝e w praktyce jest zazwyczaj intuicyjnie prawid∏owo rozumiany, to w teorii jego definicja i interpretacja bywa ró˝na. Wynika to z faktu, ˝e informacja mo˝e byç postrzegana jako proces (w wyniku którego odbiorca zostaje poinformowany), dobro (niematerialny Êrodek zaspokajania potrzeb), zasób (Êrodek niezb´dny w podejmowaniu racjonalnych decyzji), czynnik produkcji (nak∏ad ponoszony na dzia∏alnoÊç gospodarczà), produkt lub towar (rezultat dzia∏alnoÊci gospodarczej) [Greniewski 1982], [Lyons 1984], [Forlicz 2001], [Wierzbicki 1981], [Flakiewicz 1987], [Kisielnicki, Sroka 2001]. Jednak bez wzgl´du na sposób postrzegania i definiowania informacji, jej znaczenie we wspó∏czesnej gospodarce jest niekwestionowane, gdy˝ jest ona podstawà funkcjonowania ka˝dej jednostki gospodarczej. Z tego powodu zagadnieniom zwiàzanym z pozyskiwaniem, wytwarzaniem, wykorzystywaniem i ocenianiem wartoÊci informacji w kontekÊcie zarzàdzania przedsi´biorstwem poÊwićone zosta∏y liczne publikacje (np. [Czekaj 2000]. [Oleƒski 2001], [Borowiecki, Kwieciƒski 2003], [ Paƒkowska 2001]). W niniejszej pracy informacja.

(4) 150. Katarzyna Szymczyk-Madej. wo, J.L. Evanston [1966] uwa˝a∏ rachunkowoÊç za proces identyfikowania, pomiaru i przekazywania informacji ekonomicznych u˝ytkownikom, umo˝liwiajàcy im podejmowanie decyzji opartych na rozpoznaniu ryzyka, które si´ z tym wià˝e. B. Siwoƒ [1977] zaznaczy∏, ˝e system rachunkowoÊci powinien umo˝liwiaç m.in. podejmowanie decyzji gospodarczych, przeprowadzanie analizy i kontroli oraz wspó∏dzia∏anie w konstruowaniu systemu informacji ekonomicznej. W ostatnich latach znaczenie funkcji informacyjnej systemu rachunkowoÊci sta∏o si´ jeszcze bardziej istotne4 i wielu specjalistów z tej dziedziny nie tylko nie ma wàtpliwoÊci, ˝e najwa˝niejszà funkcjà tego systemu jest funkcja informacyjna, ale uwa˝a wrćz, ˝e system rachunkowoÊci jest jednym z najbardziej rozwini´tych i najlepiej ukszta∏towanych systemów informacyjnych [RachunkowoÊç w zarzàdzaniu..., 2001], [Gmytrasiewicz, Karmaƒska 2004], [Mazur 1995], [Belkaoui 1993], [Wspó∏czesne..., 1991], [RachunkowoÊç finansowa, 1995], [Kiziukiewicz 2002], [RachunkowoÊç finansowa, 2004], [Meigs, Meigs 1995], [Klimas 1998], [Vaassen 2002], [Drumlak 2000]. Potwierdzenie tej opinii mo˝na znaleêç w wielu publikacjach, których autorzy bezpoÊrednio okreÊlajà system rachunkowoÊci mianem systemu informacyjnego lub eksponujà znaczenie jego funkcji informacyjnej. Przyk∏adowo, wed∏ug niektórych z nich: – rachunkowoÊç to system informacyjny, a ÊciÊlej – formalny system identyfikowania, pomiaru, klasyfikowania, rejestrowania transakcji przedsi´biorstw, przeznaczony do dostarczania, po odpowiednim przetworzeniu, informacji umo˝liwiajàcych zaspokojenie domniemanych potrzeb licznych u˝ytkowników [System rachunkowoÊci..., 1999]; – rachunkowoÊç jest wspó∏czeÊnie rozumiana jako system informacyjny s∏u˝àcy u˝ytkownikom do podejmowania decyzji gospodarczych, zw∏aszcza finansowych, oraz rozliczania kierownictwa z odpowiedzialnego i efektywnego zarzàdzania powierzonym majàtkiem [Jaruga 1993]; – rachunkowoÊç jest to uniwersalny, elastyczny, podmiotowy system informacyjno-kontrolny, zdeterminowany metodà bilansowà, która jest nierozerwalnie z nim zwiàzana, metodà poznawczà, umo˝liwiajàcà tworzenie liczbowego obrazu powstawania, podzia∏u i przep∏ywu wartoÊci oraz wynikajàcych stàd rozrachunków mi´dzy podmiotami gospodarczymi [Burzym 1980], [RachunkowoÊç w zarzàdzaniu..., 2001]; – rachunkowoÊç jest uniwersalnym i elastycznym systemem informacyjno-kontrolnym, odzwierciedlajàcym przebieg i rezultaty dzia∏alnoÊci jednostek gospodarczych [Jaklik, Micherda 1995];. jest traktowana jako zasób posiadajàcy wartoÊç, który opisuje obiekty i procesy (np. informacje o stanie zapasów, sytuacji finansowej przedsi´biorstwa, procesie produkcyjnym), przez co pozwala zwi´kszyç wiedz´ cz∏owieka (lub zmniejszyç niewiedz´) oraz mo˝e pos∏u˝yç mu do podejmowania decyzji. WartoÊç informacji wynika z korzyÊci, jakie zapewnia ona cz∏owiekowi. Im bardziej zadowalajàce sà konsekwencje decyzji podj´tej na podstawie informacji, tym wi´ksza jest jej wartoÊç. 4 Do wzrostu znaczenia funkcji informacyjnej systemu rachunkowoÊci przyczyni∏ si´ rozwój technologii informatycznej, który mia∏ miejsce w ostatnich latach..

(5) Informacyjny charakter systemu rachunkowoÊci. 151. – rachunkowoÊç to podsystem systemu informacyjnego, obejmujàcy proces tworzenia wyodr´bnionego zakresu informacji [Messner, Bieƒkowski 1983]; – rachunkowoÊç jest szczególnym systemem informacyjnym organizacji gospodarczych o charakterze retrospektywnym i prospektywnym, który ma w∏asny algorytm ustalania i analizy wyniku finansowego w danym okresie oraz kondycji finansowej w ÊciÊle okreÊlonym czasie [Brzezin 1999], [RachunkowoÊç w zarzàdzaniu..., 2001]; – system rachunkowoÊci jest zbiorem metod i technik identyfikowania, mierzenia i komunikowania informacji ekonomicznych, aby ró˝ni zainteresowani i decydenci dokonywali prawid∏owych, racjonalnych ocen przy podejmowaniu decyzji; jego funkcjà jest dostarczanie kwantyfikatywnej finansowej informacji o jednostce ekonomicznej, u˝ytecznej przy dokonywaniu wyboru mi´dzy alternatywnymi sposobami dzia∏ania [Organizacja..., 2000]; – rachunkowoÊç jest to proces identyfikacji, pomiaru, przetwarzania i przekazywania informacji ekonomicznych pozwalajàcych na formu∏owanie opinii i decyzji przez u˝ytkowników informacji5. Oznacza to, ˝e podstawowym zadaniem rachunkowoÊci jest dostarczanie ró˝nym odbiorcom informacji ekonomicznych, które wyra˝ane sà w pieniàdzu (wartoÊciowo) [RachunkowoÊç w zarzàdzaniu..., 2001], [Dobija 1997]; – rachunkowoÊç to dzia∏alnoÊç us∏ugowa, której funkcjà jest dostarczanie kwantytatywnej informacji finansowej o jednostce ekonomicznej, u˝ytecznej przy podejmowaniu decyzji, zw∏aszcza przy wyborze w∏aÊciwego wariantu dzia∏ania6 [Belkaoui 1993], [Dobija 1997]. Opierajàc si´ na przedstawionych definicjach, mo˝na stwierdziç, ˝e system rachunkowoÊci jest systemem informacyjnym, którego g∏ówny cel stanowi zaspokajanie potrzeb informacyjnych jego u˝ytkowników. Co wićej, niektórzy autorzy uwa˝ajà, ˝e poniewa˝ w systemie rachunkowoÊci – jak w ka˝dym systemie informacyjnym – percepcja rzeczywistoÊci odbywa si´ za poÊrednictwem pewnego modelu konceptualnego, dlatego mo˝e on równie˝ pos∏u˝yç za instrument do reprezentacji lub modelowania ˝ycia organizacji [System rachunkowoÊci..., 1999].. 3. Podsystemy rachunkowoÊci W krajach o rozwini´tej gospodarce rynkowej, zarówno w literaturze, jak i praktyce, przyj´to konwencj´ funkcjonalnego podzia∏u rachunkowoÊci na podsystemy: rachunkowoÊç finansowà (financial accounting) oraz rachunkowoÊç 5 Definicja zaproponowana przez Amerykaƒskie Stowarzyszenie Ksi´gowych (The American Accounting Association – AAA), zob. http://www.aaahq.org/. 6 Definicja zaproponowana przez komitet terminologiczny Amerykaƒskiego Instytutu Dyplomowanych Ksi´gowych (The American Institute of Certified Public Accountants – AICPA), zob. http://www.aicpa.org..

(6) 152. Katarzyna Szymczyk-Madej. zarzàdczà (management accounting), [Teoretyczne podstawy..., 1988], [Meigs, Meigs 1995], [System rachunkowoÊci..., 1999], [Drury 1995], [RachunkowoÊç zarzàdcza, 1997], [Gabrusewicz i in. 1998], [Perry, Schneider 1995], [RachunkowoÊç w zarzàdzaniu..., 2001], [Evanston 1966], [Organizacja..., 2000]). Ponadto niektórzy autorzy wyró˝niajà podsystem rachunkowoÊci zajmujàcy si´ ustalaniem aktualnych zobowiàzaƒ podatkowych jednostek wobec organów skarbowych oraz problematykà odroczonych podatków i antycypowania ich wielkoÊci w prognozowanych wariantach przedsi´wzi´ç gospodarczych podmiotów. Ten podsystem okreÊlany jest mianem rachunkowoÊci podatkowej (tax accounting), [Organizacja..., 2000], [Budziƒski 1999]. RachunkowoÊç finansowa zajmuje si´ rejestrowaniem transakcji jednostki gospodarczej z otoczeniem w celu okresowego i syntetycznego przedstawienia informacji o jej sytuacji majàtkowej i finansowej oraz koƒcowego okreÊlenia wyniku jej dzia∏alnoÊci. Informacja ta jest ujmowana i udost´pniana w formie sprawozdania finansowego i innych sprawozdaƒ uprawnionym odbiorcom zewn´trznym i wewn´trznym. Dzi´ki temu rachunkowoÊç finansowa mo˝e pe∏niç swojà podstawowà funkcj´ zabezpieczania interesów danej jednostki gospodarczej (np. poprzez udokumentowanie jej nale˝noÊci czy kontrol´ majàtku), inwestorów (w∏aÊcicieli kapita∏u) oraz wierzycieli jednostki (np. dostawców, kredytodawców, agend bud˝etu paƒstwa). RachunkowoÊç zarzàdcza jest narz´dziem pomocniczym w podejmowaniu decyzji podczas kierowania jednostkà gospodarczà. Powinna ona dostarczaç informacji, które zaspokojà wszelkiego rodzaju potrzeby informacyjne kierownictwa. Dlatego informacje dostarczane przez rachunkowoÊç zarzàdczà pochodzà nie tylko z systemu rachunkowoÊci finansowej, ale tak˝e z innych systemów wewn´trznych oraz ze êróde∏ zewn´trznych (otoczenia jednostki). Tak wić sprawny system rachunkowoÊci zarzàdczej wymaga pozyskiwania, gromadzenia i przetwarzania informacji z wielu ró˝nych êróde∏7. Rozpatrujàc system rachunkowoÊci jako system informacyjny, nale˝y zauwa˝yç, ˝e w∏aÊnie rachunkowoÊç zarzàdcza jest jednym z g∏ównych êróde∏ informacji dla systemu informowania kierownictwa czy systemu wspomagania decyzji8. Porównanie podstawowych cech (z punktu widzenia dostarczania informacji) systemu rachunkowoÊci finansowej i zarzàdczej zawiera tabela 1.. 7 Niektórzy autorzy wyró˝niajà trzy obszary pozyskiwania informacji przez rachunkowoÊç zarzàdczà – sà to: analiza globalnej dzia∏alnoÊci, analiza produktów i segmentów dzia∏alnoÊci oraz analiza komórek organizacyjnych jednostek gospodarczych [System rachunkowoÊci..., 1999]. 8 Ze wzgl´du na zakres czasowy podejmowanych decyzji, rachunkowoÊç zarzàdczà podzieliç mo˝na na strategicznà rachunkowoÊç zarzàdczà (odnoszàcà si´ do d∏ugich okresów i dotyczàcà d∏ugofalowych, przysz∏ych zamierzeƒ przedsi´biorstwa) oraz operacyjnà rachunkowoÊç zarzàdczà (dotyczàcà bie˝àcych problemów przedsi´biorstwa)..

(7) 153. Informacyjny charakter systemu rachunkowoÊci Tabela 1. Porównanie cech podsystemu rachunkowoÊci finansowej i zarzàdczej Kryterium. Podsystem rachunkowoÊci finansowej. Podsystem rachunkowoÊci zarzàdczej. Cel. zaspokojenie potrzeb informacyjnych – g∏ównie odbiorców zewn´trznych. zaspokojenie potrzeb informacyjnych odbiorców wewn´trznych odpowiedzialnych za procesy decyzyjne. Odbiorcy informacji. odbiorcy zewn´trzni (np. kontrahenci, kredytodawcy, inwestorzy, urz´dy statystyczne, Skarb Paƒstwa). odbiorcy wewn´trzni (kadra kierownicza). Przebieg procesu pozyskiwania informacji. rejestracja danych w sposób kompletny, prawid∏owy i systematyczny (chronologicznie wed∏ug okresów sprawozdawczych). rejestracja danych w sposób wybiórczy (z otoczenia jednostki oraz ze êróde∏ wewn´trznych, w tym równie˝ z systemu rachunkowoÊci finansowej). wysoka i obligatoryjna formalizacja post´powania (regulowana przez prawo bilansowe oraz mi´dzynarodowe standardy rachunkowoÊci). niska formalizacja post´powania (brak przepisów regulujàcych funkcjonowanie rachunkowoÊci zarzàdczej oraz wymagaƒ odnoÊnie do cech jakoÊciowych informacji). ustawowa odpowiedzialnoÊç karna za niezgodnoÊç uzyskanych informacji ze stanem rzeczywistym. brak ustawowej odpowiedzialnoÊci karnej. wykorzystywanie danych o charakterze rzeczywistym. wykorzystywanie danych o charakterze rzeczywistym i planowanym. regularnoÊç i periodyzacja okreÊlona przepisami prawa. cz´stotliwoÊç zale˝na od potrzeb. ÊciÊle okreÊlona postaç informacji (warunkowana potrzebà zachowania wiarygodnoÊci, rzetelnoÊci i porównywalnoÊci). zró˝nicowana postaç informacji (uzale˝niona od aktualnych potrzeb informacyjnych). wartoÊciowe wyra˝anie uzyskanych wyników (w mierniku pieni´˝nym). zró˝nicowane wyra˝anie uzyskanych wyników (wartoÊciowo, iloÊciowo, jakoÊciowo). jawnoÊç informacji i dost´pnoÊç dla wszystkich zainteresowanych. niejawnoÊç informacji (cz´sto informacje te stanowià tajemnic´ przedsi´biorstwa). kompleksowoÊç uzyskanych informacji (opisujà jednostk´ jako ca∏oÊç). czàstkowoÊç uzyskanych informacji (opisujà wybrane aspekty dzia∏alnoÊci jednostki). retrospektywny charakter (informacje dotyczà zdarzeƒ przesz∏ych). retrospektywny i prospektywny charakter. Cechy uzyskanych informacji. èród∏o: opracowanie w∏asne na podstawie: [RachunkowoÊç zarzàdcza, 1997], [Drury 1995], [Âwierczyƒski 2002]..

(8) 154. Katarzyna Szymczyk-Madej. Relacja pomi´dzy systemem rachunkowoÊci finansowej a systemem rachunkowoÊci zarzàdczej jest interesujàcym zagadnieniem. Z jednej strony pomi´dzy rachunkowoÊcià finansowà a zarzàdczà nie istnieje wyraêna granica. Oba systemy wzajemnie si´ przenikajà i uzupe∏niajà. RachunkowoÊç zarzàdcza opiera si´ na ustaleniach rachunkowoÊci finansowej, tworzàc z kolei dla tej ostatniej baz´ normatywnà. Jest to szczególnie korzystne z uwagi na wspólne podstawy metodologiczne, które stanowià czynnik integrujàcy oba systemy [Teoretyczne podstawy..., 1988]. Stopieƒ integracji pomi´dzy tymi systemami mo˝e byç ró˝ny. Najmniejsza integracja ma miejsce w warunkach rćznego przetwarzania danych i zwi´ksza si´ wraz z zastosowaniem technologii informatycznej wspierajàcej rachunkowoÊç. O najwi´kszej integracji mo˝na mówiç wtedy, gdy jednostka gospodarcza wykorzystuje zintegrowany system informatyczny. Z drugiej strony – ze wzgl´du na rygorystyczne wymagania stawiane rachunkowoÊci finansowej przez prawo bilansowe, od których jest wolna rachunkowoÊç zarzàdcza, oraz z uwagi na inne wymagania stawiane przed systemem rachunkowoÊci finansowej i rachunkowoÊci zarzàdczej – rodzi si´ potrzeba funkcjonalnego i technologicznego rozdzielenia systemów rachunkowoÊci finansowej i rachunkowoÊci zarzàdczej. Przetwarzanie przez system rachunkowoÊci informacji jawnych wykazywanych w sprawozdaniu finansowym oraz tajnych wykazywanych w sprawozdaniach rachunkowoÊci zarzàdczej umo˝liwia inwigilacj´ informacji stanowiàcych tajemnic´ firmy (np. podczas audytu zewn´trznego). Dlatego wskazane jest wyraêne rozgraniczenie zasobów informacyjnych tych systemów [RachunkowoÊç w zarzàdzaniu..., 2001]. W praktyce oznacza to, ˝e wyst´powanie w jednostce gospodarczej systemu informatycznego rachunkowoÊci sprzyja wi´kszej integracji i zacieraniu si´ granic pomi´dzy omawianymi systemami, do czego z kolei nie mo˝na dopuÊciç m.in. ze wzgl´du na zachowanie tajemnicy przedsi´biorstwa. Zachowanie proporcji pomi´dzy integracjà systemu a bezpieczeƒstwem zgromadzonych w nim informacji jest jednym z wa˝niejszych problemów wyst´pujàcych przy konstrukcji systemów informatycznych rachunkowoÊci.. 4. Funkcja informacyjna jako nadrz´dna funkcja rachunkowoÊci Prowadzone rozwa˝ania, potwierdzone w wielu publikacjach, wskazujà, ˝e nadrz´dnà funkcjà rachunkowoÊci jest dostarczanie informacji9. Sà to informa-. 9 W praktyce istotne jest takie funkcjonowanie rachunkowoÊci, aby dawa∏a ona prawdziwy i rzetelny obraz (true and fair view) stanu majàtkowego, sytuacji finansowej i wyników dzia∏alnoÊci gospodarczej jednostki. Powinna ona realizowaç pewien okreÊlony zestaw funkcji i w ten sposób s∏u˝yç jednostce gospodarczej i jej otoczeniu [RachunkowoÊç finansowa..., 2004]..

(9) Informacyjny charakter systemu rachunkowoÊci. 155. cje ekonomiczne przedstawiajàce zjawiska gospodarcze w takiej postaci, aby by∏y przydatne odbiorcy w podejmowaniu decyzji10. Adresatami dostarczanych przez system rachunkowoÊci informacji sà dwie zasadnicze grupy odbiorców: odbiorcy zewn´trzni oraz odbiorcy wewn´trzni [Organizacja..., 2000], [RachunkowoÊç – zasady..., 2002], [Drury 1995]. Odbiorcy zewn´trzni – pochodzàcy z otoczenia przedsi´biorstwa – to m.in. urz´dy statystyczne, w∏adze centralne i lokalne, urz´dy skarbowe, banki, partnerzy przedsi´biorstwa (kontrahenci, inwestorzy, akcjonariusze itp.). Dla tych odbiorców g∏ównym êród∏em informacji jest rachunkowoÊç finansowa. Dost´p do informacji gwarantujà odbiorcom zewn´trznym przepisy prawa dotyczàce rachunkowoÊci, które dok∏adnie precyzujà np. formy i terminy og∏aszania sprawozdaƒ finansowych przedsi´biorstwa. Przekazywanie tych informacji oparte jest zaÊ na znormalizowanej formule, zgodnej z koncepcjà traktowania rachunkowoÊci jako mi´dzynarodowego j´zyka biznesu [Gmytrasiewicz, Karmaƒska 2004]. Ponadto sam sposób wykorzystania udost´pnianych informacji zale˝y od ich odbiorcy i mogà byç one podstawà np. opracowaƒ makrogospodarczych (dochód narodowy, produkt globalny), naliczania obcià˝eƒ podatkowych czy podjćia decyzji o udzieleniu kredytu lub wniesieniu udzia∏ów. Odbiorcy wewn´trzni – pochodzàcy z przedsi´biorstwa – to przede wszystkim kadry kierownicze wykorzystujàce informacje na potrzeby zarzàdzania jednostkà gospodarczà. Dla tych odbiorców g∏ównym êród∏em informacji jest rachunkowoÊç zarzàdcza. Ponadto wykorzystywane sà tak˝e informacje pochodzàce z rachunkowoÊci finansowej, na potrzeby codziennego kontaktu z klientami lub dostawcami oraz do wyboru inwestycji lub sposobu finansowania. Mo˝na wić ogólnie stwierdziç, ˝e informacje uzyskiwane z systemu rachunkowoÊci majà pomóc ich odbiorcom (zarówno wewn´trznym, jak i zewn´trznym) w rozwiàzywaniu problemów zwiàzanych z podejmowaniem racjonalnych decyzji ekonomicznych oraz ocenà sytuacji ekonomiczno-finansowej przedsi´biorstwa11. 10 Nale˝y zauwa˝yç, ˝e informacje, szczególnie finansowe, dostarczane przez system rachunkowoÊci muszà cechowaç si´ wysokà wiarygodnoÊcià. Reguluje to choçby ustawa o rachunkowoÊci [1994], której art. 4 ust. 1 mówi, ˝e jednostki sà obowiàzane do stosowania zasad rachunkowoÊci w sposób prawid∏owy, zapewniajàc rzetelne i jasne przedstawienie sytuacji majàtkowej i finansowej oraz wyniku finansowego. W jednostkach zobowiàzanych do rewizji sprawozdania finansowego informacje te sà dodatkowo uwiarygodniane przez audytorów zewn´trznych (bieg∏ych rewidentów). 11 Dane pochodzàce z systemu rachunkowoÊci, po ewentualnym przetworzeniu, stanowià podstaw´ ka˝dej diagnostyki osiàgni´ç, ryzyka ekonomicznego i finansowego, a tak˝e oceny finansowej przedsi´biorstwa. Z tego tytu∏u informacja ksi´gowa mo˝e byç wykorzystywana przez ró˝nych zainteresowanych: kierownictwo, partnerów ekonomicznych, finansowych, socjalnych, a nawet konkurentów, i s∏u˝yç do analizy finansowej dla rozmaitych celów w zale˝noÊci od kontekstu i interesu osoby, która si´ po nià zwróci. W ten sposób dane z rachunkowoÊci stajà si´ podstawà analizy finansowej ex post, nastawionej m.in. na: obserwacj´ dzia∏alnoÊci jednostki gospodarczej i porównanie jej do dzia∏alnoÊci przewidywanej, komunikowanie wewnàtrz jednostki gospodarczej, komunikowanie na zewnàtrz jednostki gospodarczej w kierunku rynku finansowego i konsumentów, wycen´ jednostki na potrzeby statystyki [System rachunkowoÊci..., 1999]..

(10) 156. Katarzyna Szymczyk-Madej. Niemniej nale˝y podkreÊliç, ˝e osiàgnićie nadrz´dnego celu rachunkowoÊci mo˝liwe jest tylko dzi´ki realizowaniu przez system funkcji informacyjnej, czyli dzi´ki ciàg∏emu dostarczaniu aktualnych informacji. W praktyce jest to proces informacyjny sk∏adajàcy si´ z kilku nast´pujàcych po sobie etapów, a mianowicie: – gromadzenia danych – dane pojawiajà si´ na wejÊciu procesu informacyjnego, sà one zawarte w dokumentach b´dàcych pisemnymi dowodami wystàpienia operacji gospodarczych; udokumentowanie operacji gospodarczych w rachunkowoÊci jest warunkiem objćia ich procesem przetwarzania; – przetwarzania danych poprzez odpowiednià klasyfikacj´ i grupowanie operacji gospodarczych – klasyfikacja i grupowanie umo˝liwia redukowanie zbiorów danych do zwartych, u˝ytecznych kategorii ekonomicznych, a tym samym u∏atwia sprawniejsze komunikowanie si´; – prezentacji uzyskanych informacji poprzez ich syntez´ i zestawienie w formie odpowiednich raportów. Przebieg procesu informacyjnego rachunkowoÊci przedstawia rys. 1. Widaç na nim, jak zgromadzone dane w rezultacie procedur przetwarzania przekszta∏cajà si´ w informacje charakteryzujàce sytuacj´ gospodarczà i finansowà jednostki. Informacje te sà nast´pnie prezentowane w ró˝norodnych zestawieniach i sprawozdaniach, których treÊç, uk∏ad i cz´stotliwoÊç powinny byç dostosowane do potrzeb odbiorców. Nale˝y zaznaczyç, ˝e zgodnie z tym, co ju˝ zosta∏o zasygnalizowane, potrzeby informacyjne odbiorców sà bardzo zró˝nicowane, dlatego system rachunkowoÊci musi charakteryzowaç si´ du˝à elastycznoÊcià przejawiajàcà si´ w zdolnoÊci do dostarczania ró˝nego typu raportów. Raporty i sprawozdania sà podstawowym noÊnikiem informacji dostarczanych przez rachunkowoÊç. WÊród nich podstawowà rol´ odgrywa sprawozdanie finansowe. Dzi´ki prawid∏owemu przebiegowi procesu informacyjnego mo˝liwa jest realizacja nadrz´dnej funkcji rachunkowoÊci – funkcji informacyjnej, a zarazem wszystkich funkcji szczegó∏owych systemu rachunkowoÊci. Pod pojćiem szczegó∏owych funkcji rachunkowoÊci nale˝y rozumieç dzia∏ania zmierzajàce do zrealizowania pewnych konkretnych celów, których spe∏nienia i doznania ich po˝àdanych skutków oczekuje si´ w rezultacie prowadzenia rachunkowoÊci w okreÊlonym podmiocie gospodarczym [Organizacja..., 2000]. W polskiej literaturze list´ funkcji rachunkowoÊci przedstawi∏ ju˝ S. Skrzywan [1971], a jej postaç zaakceptowa∏o wielu innych autorów [Burzym 1980], [Organizacja..., 2000], [RachunkowoÊç – zasady..., 2002], [Micherda 2004], [RachunkowoÊç finansowa, 2004]. Do funkcji tych nale˝y: – funkcja informacyjna – wynika wprost z podstawowego celu rachunkowoÊci – dostarczania informacji zainteresowanym u˝ytkownikom, i polega na tworzeniu okreÊlonych zbiorów informacji na potrzeby zarzàdzania jednostkà gospodarczà oraz u˝ytecznych dla odbiorców zewn´trznych; obecnie jest ona uwa˝ana za funkcj´ nadrz´dnà w stosunku do pozosta∏ych;.

(11) 157. Informacyjny charakter systemu rachunkowoÊci. Gromadzenie danych Identyfikowanie operacji gospodarczych (obserwacja i pomiar). Gromadzenie dokumentów êród∏owych (zbieranie). Rejestrowanie operacji gospodarczych (chronologiczne zapisy w dzienniku). Przetwarzanie danych Klasyfikowanie operacji gospodarczych (systematyczne zapisy na kontach). Przeprowadzanie procedur rozliczeniowych i kalkulacyjnych (systematyczne zapisy na kontach). Wyszukiwanie, selekcja, zestawianie i prezentacja danych (sporzàdzanie raportów i sprawozdaƒ). Prezentacja informacji Raporty dla odbiorców wewn´trznych. Sprawozdania finansowe. Raporty dla odbiorców zewn´trznych (np. GUS, ZUS). Inne raporty. Rys. 1. Proces informacyjny w systemie rachunkowoÊci èród∏o: opracowanie w∏asne.. – funkcja kontrolna – polega na ochronie mienia i obejmuje m.in.: zabezpieczenie majàtku przed nadu˝yciami, ochron´ wierzytelnoÊci oraz oddzia∏ywanie na racjonalne wykorzystanie majàtku i zapobieganie marnotrawstwu;.

(12) 158. Katarzyna Szymczyk-Madej. – funkcja analityczna – obejmuje interpretacj´ (przez dodatkowe czynnoÊci obrachunkowe i analityczne danych liczbowych dostarczanych przez rachunkowoÊç), badanie i ocen´ informacji pochodzàcych z rachunkowoÊci w celu ustalenia przyczyn, które spowodowa∏y okreÊlone skutki gospodarcze; – funkcja statystyczna – przejawia si´ w dostarczaniu danych dla potrzeb GUS oraz dla wewn´trznej statystyki niezb´dnej do utrzymywania odpowiednich zbiorów informacji koniecznych w zarzàdzaniu (po odpowiednim opracowaniu z u˝yciem metod statystycznych). Lista funkcji przedstawiona przez S. Skrzywana – zazwyczaj akceptowana w polskiej literaturze przedmiotu – jest czasami poszerzana o dodatkowe pozycje, takie jak [Siwoƒ 1977], [Drumlak 2000], [RachunkowoÊç – zasady..., 2002], [Nowak 2002], [RachunkowoÊç finansowa, 2004]: – funkcja dowodowa – polega na prowadzeniu rachunkowoÊci w sposób umo˝liwiajàcy przedstawienie dokumentów, ksiàg rachunkowych i sprawozdaƒ finansowych na ˝àdanie sàdów, urz´dów skarbowych, organów Êcigania, jako wiarygodnych dowodów w post´powaniu sàdowym i podatkowym. Dzi´ki obowiàzkowi archiwizowania dokumentów ksi´gowych istnieje mo˝liwoÊç odnalezienia dowodów ka˝dej operacji gospodarczej zaistnia∏ej w przedsi´biorstwie; – funkcja rozliczeniowa – wynika z obowiàzku ka˝dego przedsi´biorstwa co do rozliczenia rozrachunków zwiàzanych z takimi podmiotami, jak np.: bud˝et paƒstwa (z tytu∏u wykorzystania przydzielonych mu Êrodków produkcji oraz z tytu∏u osiàgni´tych wyników finansowych), kontrahenci (z tytu∏u dostaw, us∏ug i innych Êwiadczeƒ), banki i inne instytucje finansowe (z tytu∏u udost´pnienia niezb´dnych do prowadzenia dzia∏alnoÊci gospodarczej Êrodków w postaci kredytów, po˝yczek itp.), pracownicy (z tytu∏u wykonywanej przez nich pracy oraz powierzenia im innych obowiàzków). Zapisy ksi´gowe umo˝liwiajà Êcis∏e ustalenie kwot pieni´˝nych stanowiàcych nale˝noÊci i zobowiàzania w stosunku do innych podmiotów; – funkcja optymalizacyjna – znajduje wyraz w opracowaniu wariantów rozwiàzaƒ i wyborze najbardziej korzystnego, z punktu widzenia realizacji, celu ustalonego przez jednostk´ gospodarczà. Znaczna zgodnoÊç poglàdów w kwestii funkcji rachunkowoÊci12 nie oznacza jednak braku poglàdów nieco odmiennych. Przyk∏adowo, M. Dobija [1997;. 12 W podziale na funkcje i w ich nazewnictwie wyst´pujà równie˝ pewne niewielkie ró˝nice. Przyk∏adowo, T. Kiziukiewicz [2002] do wymienionej listy do∏àcza dodatkowo funkcj´ sprawozdawczà (polegajàcà na sporzàdzaniu zestawieƒ, raportów i sprawozdaƒ dostosowanych do potrzeb odbiorców zarówno zewn´trznych, jak i wewn´trznych), E. Nowak [2002] uwzgl´dnia funkcj´ motywacyjnà (wyra˝ajàcà si´ w dostarczaniu informacji o kosztach, przychodach i wynikach, które umo˝liwiajà stworzenie systemu mierników ocen i bodêców dla oÊrodków odpowiedzialnoÊci w celu lepszego ich zaanga˝owania w realizacj´ wyznaczonych celów i zadaƒ), a B. Siwoƒ [1977] mówi o funkcji obrachunkowej..

(13) 159. Informacyjny charakter systemu rachunkowoÊci. Organizacja..., 2000] wyró˝nia – obok wymienionych ju˝ funkcji: informacyjnej13, sprawozdawczej, dowodowej, i statystycznej – funkcje takie jak: – ekonomiczna – wynika z tego, ˝e rachunkowoÊç, dzi´ki swoim modelom operacyjno-ewidencyjnym, s∏u˝y pomiarowi ekonomicznemu, – homeostatyczna – polega na udziale rachunkowoÊci w realizacji podstawowego celu jednostki gospodarczej, czyli trwania i mo˝liwoÊci kontynuacji dzia∏alnoÊci, – podatkowa – wynika z roli, jakà rachunkowoÊç pe∏ni w systemie podatkowym.. Opis stanu rzeczywistego. Ocena sytuacji. Podejmowanie decyzji. Funkcja dowodowa Funkcja kontrolna Funkcja statystyczna Funkcja rozliczeniowa Funkcja analityczna Funkcja sprawozdawcza. Funkcja optymalizacyjna. Funkcja homeostatyczna. Funkcja podatkowa. Rys. 2. Funkcja informacyjna rachunkowoÊci èród∏o: opracowanie w∏asne.. Jak wynika z przedstawionych rozwa˝aƒ, istnieje wiele ró˝nych funkcji rachunkowoÊci. Jest to rezultatem tego, ˝e rozwój funkcji spe∏nianych przez rachunkowoÊç inspirowany jest nieustannie potrzebami praktyki. SpecjaliÊci uwa˝ajà, ˝e problemu funkcji rachunkowoÊci nie mo˝na rozpatrywaç statycznie, gdy˝ w zwiàzku z przekszta∏ceniami gospodarczymi zmienia si´ zakres rachunkowoÊci, a w Êlad za tym nast´pujà przeobra˝enia jej funkcji, zmiana ich hierarchii oraz, w zale˝noÊci od potrzeb, pojawiajà si´ tak˝e nowe funkcje. W praktyce oznacza to, ˝e system rachunkowoÊci musi dostarczaç wieloprzekrojowych informacji dostosowanych do specyficznych potrzeb zarzàdzania przedsi´biorstwem. Problemem pozostaje jednak odniesienie tych funkcji do 13. Funkcja ta nosi tutaj nazw´ funkcji komunikacyjnej..

(14) 160. Katarzyna Szymczyk-Madej. funkcji informacyjnej i okreÊlenie ich wzajemnych relacji. Przedstawione funkcje dotyczà ró˝nych, cz´sto bardzo odleg∏ych zagadnieƒ i ich wzajemne powiàzania w kontekÊcie funkcji informacyjnej mogà wydawaç si´ nie zawsze uzasadnione. Tymczasem uporzàdkowanie w tym zakresie mo˝liwe jest dzi´ki ujćiu funkcji informacyjnej jako procesu informacyjnego s∏u˝àcego podejmowaniu decyzji. Ten informacyjno-decyzyjny proces sk∏ada si´ z nast´pujàcych etapów: opisu stanu rzeczywistego, oceny sytuacji oraz podejmowania decyzji. Próba odniesienia wymienionych funkcji do nadrz´dnej funkcji informacyjnej przedstawiona zosta∏a na rys. 2. W takim ujćiu mo˝na wyró˝niç funkcje, które opisujà stan rzeczywisty (np. funkcja dowodowa, funkcja rozliczeniowa), s∏u˝à ocenie sytuacji (funkcja analityczna) i podejmowaniu decyzji (funkcja optymalizacyjna) lub ∏àczà ocen´ sytuacji z podejmowaniem decyzji (funkcja kontrolna, funkcja homeostatyczna).. 5. Podsumowanie Rozwa˝ajàc informacyjnà rol´ rachunkowoÊci, nie sposób pominàç kwestii coraz szerszego wykorzystania technologii informatycznej (TI) w systemie rachunkowoÊci. Zjawisko to wprowadzi∏o nowà jakoÊç do systemu rachunkowoÊci, dzi´ki temu powsta∏y i rozpowszechni∏y si´ systemy informatyczne rachunkowoÊci (SIR). Znaczenie tych systemów jest bezsporne, dzi´ki nim postrzeganie rachunkowoÊci jako podstawowego êród∏a informacji nabra∏o nowego znaczenia. Informacje uzyskiwane za poÊrednictwem systemu informatycznego rachunkowoÊci mogà byç bardzo obszerne i mieç wieloraki charakter, jednak przede wszystkim istotne jest, aby odpowiada∏y oczekiwaniom ich u˝ytkowników. System informatyczny rachunkowoÊci musi byç dostosowany do faktycznych potrzeb kadry kierowniczej i realiów wspó∏czesnej gospodarki, a jego cele powinny pokrywaç si´ z celami przedsi´biorstwa. Niezb´dne jest równie˝, aby cechy systemu i wymagane od niego funkcje mog∏y zmieniaç si´ wraz z zakresem, wielkoÊcià czy charakterem dzia∏alnoÊci przedsi´biorstwa. Zalecane jest wić konstruowanie systemów elastycznych i uniwersalnych. Literatura Belkaoui A. [1993], Accounting Theory, The Dryden Press, New York. Borowiecki R., Kwieciƒski M. [2003], Informacja w zarzàdzaniu przedsi´biorstwem. Pozyskiwanie, wykorzystanie i ochrona (wybrane problemy teorii i praktyki), Kantor Wydawniczy Zakamycze, Kraków. Brzezin W. [1999], Wieloaspektowy charakter rachunkowoÊci [w:] RachunkowoÊç zarzàdcza. Teoria i praktyka, Akademia Rolnicza w Szczecinie, Szczecin. Budziƒski R. [1999], System informatyczny rachunkowoÊci zarzàdczej, Rozprawy i Studia, t. 306, Uniwersytet Szczeciƒski, Szczecin..

(15) Informacyjny charakter systemu rachunkowoÊci. 161. Burzym E. [1980], RachunkowoÊç przedsi´biorstw i instytucji, PWE, Warszawa. Czekaj J. [2000], Metody zarzàdzania informacjà w przedsi´biorstwie, Wydawnictwo AE w Krakowie, Kraków. Dobija M. [1997], RachunkowoÊç zarzàdcza i controlling, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa. Drumlak U. [2000], System rachunkowoÊci – zagadnienia teoretyczne, Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Szczeciƒskiego, Szczecin, nr 289. Drury C. [1995], Rachunek kosztów, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa. Evanston J.L. [1966], A Statement of Basic Accounting Theory, American Accounting Association, Sarasota. Flakiewicz W. [1987], Systemy informacyjne przedsi´biorstw i instytucji, PWE, Warszawa. Forlicz S. [2001], Niedoskona∏a wiedza podmiotów rynkowych, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa. Gabrusewicz W., Kamela-Sowiƒska A., Poetschke H. [1998], RachunkowoÊç zarzàdcza, PWE, Warszawa. Gmytrasiewicz M., Karmaƒska A. [2004], RachunkowoÊç finansowa, Difin, Warszawa. Greniewski H. [1982], Cybernetyka niematematyczna, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa. Inteligentne systemy wspomagania decyzji w zarzàdzaniu – rozwój badaƒ [1996], red. H. Sroka, S. Stanek, Prace Naukowe AE w Katowicach, Katowice. Jaklik A., Micherda B. [1995], Zasady rachunkowoÊci, Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne SA, Warszawa. Jaruga A. [1993], RachunkowoÊç finansowa, RAFiB, ¸ódê. Kinserdal A. [1995], Financial Accouting, An International Perspective, Pitman Publ., London. Kisielnicki J., Sroka H. [2001], Systemy informacyjne biznesu. Informatyka dla zarzàdzania, Agencja Wydawnicza Placet, Warszawa. Kiziukiewicz T. [2002], Organizacja rachunkowoÊci w przedsi´biorstwie, PWE, Warszawa. Klimas M. [1998], Podrćzna encyklopedia rachunkowoÊci, Poltext, Warszawa. Ko∏aczyk Z. [1996], RachunkowoÊç finansowa, Wydawnictwo AE w Poznaniu, Poznaƒ. Krzywda D. [1999], RachunkowoÊç finansowa, Fundacja Rozwoju RachunkowoÊci w Polsce, Warszawa. Lyons J. [1984], Semantyka, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa. Ma∏a encyklopedia rachunkowoÊci [1971], red. S. Skrzywan, PWE, Warszawa 1971. Mazur M. [1995], Rozwój zastosowaƒ zasobów informacyjnych rachunkowoÊci w systemie zarzàdzania, Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Szczeciƒskiego, Szczecin, nr 168. Mazur M. [1999], Zarzàdzanie systemami rachunkowoÊci w Êrodowisku informatycznym, Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Szczeciƒskiego, Szczecin, nr 266. Meigs R.F., Meigs W.B. [1995], Financial Accounting, Mc Graw-Hill Publ., New York. Messner Z., Bieƒkowiski B. [1983], Podstawy rachunkowoÊci, PWE, Warszawa. Micherda B. [2004], Wspó∏czesna rachunkowoÊç w kreowaniu wiarygodnego obrazu dzia∏alnoÊci jednostki gospodarczej, Wydawnictwo AE w Krakowie, Kraków. Nowak E. [2002], RachunkowoÊci kurs podstawowy, PWE, Warszawa. Oleƒski J. [2001], Ekonomika informacji, PWE, Warszawa. Organizacja rachunkowoÊci [2000], red. M. Dobija, Wydawnictwo AE w Krakowie, Kraków. Paƒkowska M. [2001], Zarzàdzanie zasobami informatycznymi, Difin, Warszawa. Perry J.T., Schneider G.P. [1995], Building Accounting Systems: A Transaction Cycle Approach, International Thomson Publ..

(16) 162. Katarzyna Szymczyk-Madej. RachunkowoÊç finansowa [1995], red. Z. Luty, Fundacja Rozwoju RachunkowoÊci w Polsce, Warszawa. RachunkowoÊç finansowa [2004], red. K. Sawicki, PWE, Warszawa. RachunkowoÊç w zarzàdzaniu zdecentralizowanym przedsi´biorstwem [2001], red. E. Nowak, PWE, Warszawa. RachunkowoÊç zarzàdcza [1997], red. T. Kiziukiewicz, Wydawnictwo i Doradztwo Ekspert, Wroc∏aw. RachunkowoÊç – zasady prowadzenia po nowelizacji ustawy o rachunkowoÊci [2002], cz. 1, red. T. Kiziukiewicz, Wydawnictwo i Doradztwo Ekspert, Wroc∏aw. Siwoƒ B. [1977], Informacyjna funkcja rachunkowoÊci, PWE, Warszawa. Skrzywan S. [1971], Teoretyczne podstawy rachunkowoÊci, PWE, Warszawa. Stoner J., Freeman R., Gilbert G. [1998], Kierowanie, PWE, Warszawa. System rachunkowoÊci wspomaganej komputerem [1999], red. I. Dziedziczak, J. St´pniewski, Stowarzyszenie Ksi´gowych w Polsce, Warszawa. Âwierczyƒski A. [2002], RachunkowoÊç finansowa i zarzàdcza jako êród∏o dla podejmowania decyzji [w:] Zastosowanie informatyki w rachunkowoÊci i finansach, red. B.F. Kubiak, A. Korowicki, Polskie Towarzystwo Informatyczne, Gdaƒsk. Szychta A. [1996], Teoria rachunkowoÊci Richarda Mattessicha w Êwietle podstawowych kierunków rozwoju nauki rachunkowoÊci – studium metodologiczne, Fundacja Rozwoju RachunkowoÊci w Polsce, Warszawa. Teoretyczne podstawy rachunkowoÊci [1988], red. T. Peche, PWE, Warszawa. Ustawa z dnia 29 wrzeÊnia 1994 r. o rachunkowoÊci, Dz.U. 1994, nr 121, poz. 591 z póên. zm. Vaassen E.H.J. [2002], Accounting Information Systems. A Managerial Approach, John Wiley & Sons, New York. Wierzbicki T. [1981], Systemy informacji gospodarczej, PWE, Warszawa. Wspó∏czesne problemy rachunkowoÊci [1991], red. A. Jaruga, PWE, Warszawa. Ziemba E. [1996], Kluczowe zagadnienia modelowego standardu informatycznych systemów finansowo-ksi´gowych [w:] Inteligentne systemy wspomagania decyzji w zarzàdzaniu – rozwój badaƒ [1998], red. H. Sroka, S. Stanek, Prace Naukowe, AE w Katowicach, Katowice.. The Information Character of the Accounting System This article tackles the issue of the information character of the accounting system. The author presents the results of her analysis of the literature concerning the notion of the accounting information system as well as the features and functions of that system. She describes the course of the information process in financial accounting and management accounting (their functions and interrelationships)..

(17)