• Nie Znaleziono Wyników

Polskie edytorstwo naukowe w okresie powojennym

N/A
N/A
Protected

Academic year: 2021

Share "Polskie edytorstwo naukowe w okresie powojennym"

Copied!
12
0
0

Pełen tekst

(1)

Aniela Piorunowa

Polskie edytorstwo naukowe w

okresie powojennym

Biuletyn Polonistyczny 17/51, 84-94

1974

(2)

84 -O s t a t n i m w y s t ą p i e n i e m n a k o n f e r e n c j i b y ł r e f e r a t d r a T a ­ d e u s z a K ł a k a ( U Ś l . ) p t . "Motywy a k w a t y c z n e w w y o b r a ź n i p i s a r z y Ł 2 o d e j P o l s k i " , w k t ó r y m a u t o r s t a r a ł s i ę d a ć m o ż l i w i e j a k n a j o b s z e r n i e j s z y r e j e s t r r o z m a i t y c h r e a l i z a c j i m otywu wody w r ó ż n y c h t e k s t a c h l i t e r a c k i c h e p o k i . « o d a p o j a w i a s i ę w n i c h n i e p r z y p a d k o w o - s z y f r u j e r ó ż n e z n a c z e n i a p o e t y c k i e , f i - l o z o f i o z n e i ś w i a t o p o g l ą d o w e . I t a k , "w o d a s t o j ą c a " ewokuje ma­ r z e n i a o ś m i e r c i , o c o f n i ę a i u s i ę w " p r a - c z a s " ; w oda p ł y n ą c a j e s t n a j c z ę ś c i e j sym bolem ż y c i a . A le byw a t e ż i o d w r o t n i e , c z e ­ go p r z y k ł a d e m mogą b y ć r ó ż n e n a s t r o j e z w i ą z a n e z p o e t y o k i m o b ­ r a z e m m o rz a - s p o k o j n e g o i w z b u r z o n e g o . Wody s t u d n i k r y j ą ( l e c z i o t w i e r a j ą ) d o s t ę p do ś w i a t a p o d z i e m n e g o ; wody s t a w u ( n p . u R e y m o n ta czy B . O s t r o w s k i e j ) s ą s i e d l i s k i e m u ś p i o n y o h z ł y c h s i ł . S z c z e g ó ł o w e j a n a l i z i e p o d d a ł r e f e r e n t motywy a k w a t y c z n e u Ż e r o m s k i e g o . W " W i e r n e j r z e c e " woda ż y j e , b o h a t e r o w i e w i o d ą z n i ą d ł u g i e rozm ow y; woda bywa o b r a z e m r z e c z y w i s t o ś c i l u b - j a k w " P o p i o ł a c h " - j e s t p r o j e k c j ą z d a r z e ń p r z y s z ł y o h . i W p o e z j i m o d e r n i s t y c z n e j woda s t y m u l u j e d o ś w i a d c z e n i e n i e ­ s k o ń c z o n o ś c i ; wobeo wód p o j a w i a s i ę c h a r a k t e r y s t y c z n e m a r z e n i e 0 dawnym ż y c i u , o d n a w i a s i ę p a m i ę ć . Ź r ó d ł e m i n s p i r a c j i d l a p o e ­ tó w m ógł b y ć , w tym z a k r e s i e , p o e m a t p r o z ą P r z y b y s z e w s k i e g o "Iiad morzem" l u b " S t a t e k p i j a n y " R i m b a u d a . «' d y s k u s j a c h , o b o k l i c z n y c h s p r a w s z c z e g ó ł o w y c h d o t y o z ą - c y c h a n a l i z i i n t e r p r e t a c j i p o s z c z e g ó l n y c h t e k s t ó w l i t e r a c k i c h ( i r e a l i z a c j i u r u c h a m i a n y c h w n i c h m o ty w ó w ), c e n t r a l n e m i e j s c e z a j ę ł a o g ó l n a p r o b l e m a t y k a m e t o d o l o g i c ż n a , z w i ą z a n a z k w e s t i a ­ mi k r y t y k i t e m a t y c z n e j i k r y t y k i m i t o g r a f i c z n e j , i c h z a k r e s ó w 1 m o ż l i w o ś c i z a s t o s o w a n i a . T<5gr I z a b e l a J a r o s i ń s k a

POLSKIE EDYTORSTWO NAUKOWE W OKRESIE POWOJENNYM

Sprawozdaniŕ z konferencji naukowej

I n t e n c j ą o r g a n i z a t o r ó w k o n f e r e n c j i n a u k o w e j I n s t y t u t u 3 a - ć a r L i t e r a c k i c h n t . " P o l s k i e e d y t o r s t w o n au k o w e w o k r e s i e p o - w o jennyir*1 '.’Ä a r s z a w a , 1 9 - 2 0 i i b t o p a à a 1 9 7 2 г . ' b y ł o s t w o r z e n i e

(3)

f c ru m , rxa k t ó r y m p o r u s z o n e by z o s t a ł o t a k d o n i o s ł e d l a h u m a n i ­ s t y k i , z w ł a s z c z a d l a d y s c y p l i n y p o l o n i s t y c z n e j , a n i e d o c e n i a n e i w z w i ą z k u z ty m s t o j ą c e w o b l i c z u n i e w i a d o m e j p r z y s z ł o ś c i , z a g a d n i e n i e , j a k i m j e s t e d y t o r s t w o n a u k o w e . ÏÏ t e n s p o s ó b o k r e ś ­ l i ł a - p r z e d m i o t k o n f e r e n c j i w swoim z a g a j e n i u d o c . Z o f i a S t e - f a n o w s k a . P r o g r a m k o n f e r e n o j i p r z e w i d y w a ł o m ó w ie n ie k i l k u w y b r a n y o h , a z a s ł u g u j ą o y c h n a s z c z e g ó l n ą u w a g ą , m o g ą c y c h s ł u ż y ć z e w z ó r do n a ś l a d o w a n i a , i m p r e z w y d a w n i c z y c h z r e a l i z o w a n y c h w l a t a c h po o s t a t n i e j w o j n i e . z P r z e d p o ł u d n i e p i e r w s z e g o d n i a o b r a d p o ś w i ę c o n o s e r i i w y- d a w n i o z e j I n s t y t u t u B a d a ń L i t e r a c k i o h : B i b l i o t e k a P i s a r z ó w P o l ­ s k i c h , k t ó r ą z a j ę l i s i ą w sw y ch r e f e r a t a c h d r J a n i n a A b r a - m o w s к a i d o c . F r a n c i s z e k P e p ł o w s k i . D r A b ram o w sk a p r z e d s t a w i ł a h i s t o r i ę i d o r o b e k s e r i i , k t ó ­ r e j to m p i e r w s z y , " K r ó t k a r o z p r a w a " B e j a , u k a z a ł s i ą p r z e d 20 l a t y , w r . 1 9 5 3 . P u b l i k a c j ę t ę p o p r z e d z i ł y d ł u g i e d y s k u s j e n a d k o n c e p c j ą s e r i i , k t ó r e j z a ł o ż e n i e m m i a ł o b y ć s z y b k i e d o s t a r ­ c z e n i e b a d a c z o m s t a r o p o l s z o z y z n y t e k s t ó w p i s a r z y p r z e d e w s z y ­ s t k i m XVI i X V II w i e k u , p r e z e n t o w a n y c h n i e w p o s t a o i wyborów o z y a n t o l o g i i , l e c z p e ł n y c h w y d a ń , k t ó r e m i a ł y s i ę s t a ć p o d ­ s t a w ą p r a c n a d s y n t e z ą l i t e r a t u r y t y c h s t u l e o i . W o b l i o z u n i e ­ p o w e t o w a n y c h s t r a t w o j e n n y c h , k t ó r y o h r e z u l t a t e m b y ł p r z e p a d e k w i e l u u n i k a l n y o h e d y o j i z a s o b u s t a r o p o l s z c z y z n y , wydawcy z d e ­ c y d o w a l i s i ę n a f o r m ę , k t ó r a g w a r a n t o w a ł a n a j d o s k o n a l s z y p r z e ­ k a z p r e z e n t o w a n y c h t e k s t ó w : z a s t o s o w a n i e f o t o t y p i i j a k o p o s t a ­ o i o p t y m a l n e j . K ażd y tom o p a t r z o n y m i a ł b y ć w s tę p e m h i s t o r y c z ­ n o l i t e r a c k i m i j ę z y k o z n a w o z y m , i n d e k s a m i w y razó w i f o r m , i n ­ d e k s a m i f r e k w e n o y j n y m i i t p . N i e s t e t y , j u ż n a j b l i ż s z e l a t a p o k a z a ł y , że p l a n y K o m i t e t u H e d a k c y j n e g o b y ł y z b y t o p t y m i s t y c z n e . B e a l i z a o j i s t a n ę ł y n a p r z e s z k o d z i e r ó ż n e t r u d n o ś c i , k t ó r e s p o w o d o w a ły k o n i e c z n o ś ć w p r o w a d z e n i a k o r e k t u r y do p o o z ą t k o w y c h z a ł o ż e ń . T r z e b a b y ło z r e ­ z y g n o w a ć z " s u p e r - d o s k o n a ł o ś c i " i z e s t a w i ć l i s t ę n a j p i l n i e j ­ s z y c h p o t r z e b d y s c y p l i n y , z g o d n i e z p r i o r y t e t e m p o t r z e b h i s t o ­ r y c z n o l i t e r a c k i c h .

(4)

86

-D o ro b e k s e r i i , o b e j m u j ą c y w c h w i l i o b e c n e j , po 20 l a t a c h , 3 w olum iny s e r i i A i 20 tomów (w 25 w o l u m i n a c h ; s e r i i E, mimo p ew n y ch z a s t r z e ż e ń , d o t y c z ą c y c h p r z e d e w s z y s t k i m b r a k u j e d n o ­ l i t e j k o n o e p o j i s e r i i z a ró w n o w z a k r e s i e d o b o r u t y t u ł ó w , j a k r e a l i z a o j i w y d a w n i c z e j , z a s ł u g u j e n a n a j w y ż s z e u z n a n i e , a j e j w a l o r y p r a k t y o z n e i n au k o w e s ą p o w s z e c h n i e d o c e n i a n e . D o c . P e p ł o w s k i , k t ó r y p o ś w i ę c i ł s w ó j r e f e r a t o m ó w i e n i u s e ­ r i i B i b l i o t e k a P i s a r z ó w P o l s k i c h t a k , j a k j ą w i d z ą j ę z y k o ­ z n a w c y , s k u p i ł s i ę p r z e d e w s z y s t k i m n a z a g a d n i e n i u w z a j e m n e g o s t o s u n k u s e r i i i " S ł o w n i k a p o l s z c z y z n y XVI w i e k u " . S t w i e r d z i ł , że wydawoom p o s z c z e g ó l n y c h t e k s t ó w n a pewno u ł a t w i ł o b y p r a c ę o z ę s t s z e s i ę g a n i e do " S ł o w n i k a " , c o j e d n a k j e s t t r u d n e ze w z g l ę d u n a r o z p r o s z o n e w 4 p r a c o w n i a c h k a r t o t e k i . K a t o m i a s t p r z y o p r a c o w y w a n i u " S ł o w n i k a " w i e l k ą pom ocą o k a z u j ą s i ę o p u b ­ l i k o w a n e tomy s e r i i . B e f e r e n t p o r u s z y ł r ó w n i e ż s p r a w ę n i e j e d ­ n o l i t o ś c i o p r a c o w a n i a i n d e k s ó w w r ó ż n y c h to m a c h s e r i i , a t a k ­ ż e o d r ę b n o ś c i i c h o p r a c o w a n i a w s t o s u n k u do z a s a d s t o s o w a n y c h w " S ł o w n i k u " . W y s u n ą ł w r e s z o i e s p r a w ę n i e z a w s z e k o n s e k w e n t ­ n e j m e to d y o p r a o o w y w a n i a w s t ę p ó w , w y k azó w , k o m e n t a r z y i t p . Z am knął s w o j ą w y p o w ie d ź w y s u n i ę c i e m n a j w a ż n i e j s z y c h p o ­ s t u l a t ó w p o d a d r e s e m s e r i i , k t ó r a s t a n o w i d l a h i s t o r y k ó w j ę ­ z y k a i s t y l u w a r s z t a t m o ż l i w i e n a j d o s k o n a l s z y w i s t n i e j ą o y c h w a r u n k a c h . P o s t u l a t y t e t o : - j a k n a j s z y b s z e r o z p o o z ę o i e - i d o k o ń c z e n i e p r z e d j u b i ­ le u s z o w y m r o k i e m 1934 - p e ł n e j e d y c j i K o o h a n o w s k i e g o w Б Р Р , - b l i ż s z e p o w i ą z a n i e p r a c s e r i i z e " S ł o w n i k i e m p o l s z c z y z ­ ny XVI w. " i " S ł o w n i k i e m p o l s z c z y z n y XVII w . ’1, w r e s z c i e - p o d j ę c i e p r a c n a d p r z y g o t o w a n i e m n o w e g o , z m o d e r n i z o w a ­ n e g o w y d a n i a z a s a d e d y t o r s t w a t e k s t ó w do XIX w. w ł ą c z n i e . W d y s k u s j i n a d obydwoma r e f e r a t a m i g ł o s z a b i e r a l i m . i n . d o c . S . F r y b e s , , d o c . J . P e l c , r e d . E . P e c o l d , d o c . Z . G o l i ń s k i , a p r z e d e w s z y s t k i m i n i c j a t o r k a i d ł u g o l e t n i r e d a k t o r n a c z e l n y s e r i i * p r o f . M .R .M ayenow a, o r a z o b e c n y j e j r e d a k t o r n a c z e l n y , d o c . J . W o r o n c z a k . D y s k u t a n c i s t w i e r d z i l i , że p r z y j ę t y m o d e l s e r i i BPP s p e ł n i a z a ł o ż o n e o c z e k i w a n i a , p o n i e w a ż r a t u j e z a ­ b y t k i i d o s t a r c z a j e w i c h o r y g i n a l n e j f o r m i e , u p r z y s t ę p n i a ­ j ą c c z y t e l n i k o m p r z y pomocy k o m e n t a r z a j ę z y k o w e g o i h i s t o r y ­ c z n o l i t e r a c k i e g o ; p o t w i e r d z i l i k o n i e c z n o ś ć r y c h ł e g o d o k o ń c z ę

(5)

-n i a e d y c j i p i s a r z y r o z p o c z ę t y c h ( H e j , K l o n o w i e , z p r z e d s t a ­ w i c i e l i w. XVII - S a r b i e w s k i , T w a r d o w s k i , S . H . L u b o m i r s k i ^ o raz s z y b k i e g o z a j ę c i a s i ę K o o h an o w sk im ; p o s t u l o w a l i k o n i e c z n o ś ć z a b e z p i e c z e n i a u n i k a t ó w w y d a w n i c z y c h ; w y m i e n i a l i n a j w a ż n i e j ­ s z e t r u d n o ś c i h a m u j ą c e p r a c e s e r i i : , s i l n i e odczuw any b r a k wy­ k w a l i f i k o w a n y c h e d y t o r ó w , k ł o p o t y z p r z y g o t o w a n i e m op raw y j ę ­ z y k o w e j p o s z c z e g ó l n y c h tomów, a p r z e d e w s z y s t k i m w i s z ą c a n a d to m a m i n i e s p r z e d a n y m i w c i ą g u dwóch l a t g r o ź b a o d d a n i a i c h n a t z w . " p r z e m i a ł " , p o d c z a s gdy p u b l i k a c j e t e g o t y p u , w y p r o ­ d ukow ane z t a k i m n a k ł a d e m s i ł i k o s z t ó w , p o w in n y b y ć p r z e c h o ­ wywane d l a p r z y s z ł y o h p o k o l e ń b a d a c z y . Duże n a d z i e j e n a u - s p r a w n i e n i e p r a c y - p r z e d e w s z y s t k i m n a d p r z y g o t o w a n i e m i n ­ d e k s ó w w y razó w i f o r m - w i ą ż e s i ę - o czym m ów ił d o o . W o ro n - c z a k - z m e c h a n i z a c j ą k o d o w a n i a p r z y pomooy n a s z y m e l e k t r o n i ­ c z n y c h .

z

O b r a d y p o p o ł u d n i o w e r o z p o c z ę ł o o d c z y t a n i e (z p o w odu n i e - o b e o n o ś c i a u t o r a ) r e f e r a t u p r o f . K o n r a d a G ó r s k i e g o , k t ó r y z a p o z n a ł s ł u c h a o z y w s p o s ó b n i e b y w a l e w n i k l i w y i f a o h o - wy z d o b i e g a j ą c ą k o ń c a z n a k o m i t ą e d y o j ą k r y t y c z n ą " D z i e ł wszy- s t k i o h " J u l i u s z a S ł o w a c k i e g o , z a i n i c j o w a n ą w r . 1 924 p r z e z J u l i u s z a K l e i n e r a i d o p r o w a d z o n ą p r z e z n i e g o do w y b u o h u w o jn y do to m u XI ( b e z V I I I , k t ó r y u k a z a ł s i ę d o p i e r o w r . 1 9 5 8 ) . Po w o j n i e K l e i n e r p o d j ą ł k o n t y n u a c j ę e d y o j i i o p r a o o w a ł - p o o z ą t - kowo sam , a n a s t ę p n i e we w s p ó ł p r a c y z W ła d y s ła w e m F l o r y a n e m , a p ó ź n i e j J a n e m K u ź n i a r e m - tomy X I I - X V I . K o n t y n u a o j ę t e g o t e m a t u s t a n o w i r e f e r a t d o o . S t e f a n a T r e u g u t t a , k t ó r y u k a z a ł e d y o j ę " D z i e ł w s z y s t k i c h " S ł o w a c k i e g o t a k , j a k j ą w i d z i h i s t o r y k l i t e r a t u r y , i n t e r p r e ­ t a t o r s p u ś c i z n y p o e t y . P r e l e g e n t p r z y p o m n i a ł n a w s t ę p i e , ż e z a ż y c i a S ł o w a c k i e g o u k a z a ł a s i ę z a l e d w i e 1 / 4 n a p i s a n y c h p r z e z n i e g o t e k s t ó w , a p o z o s t a ł e 3 / 4 d o p i e r o po ś m i e r c i p o e t y . C h a ­ r a k t e r y s t y c z n e j e s t , że p i e r w s z y ( A n t o n i M a ł e c k i w r . 1 8 6 6 ) , a p o t e m j e d e n z n a j p o w a ż n i e j s z y c h wydawoów S ł o w a c k i e g o ( J u l i u s z K l e i n e r ) b y l i z a r a z e m j e g o m o n o g r a f i s t a m i . t y o h w a r u n k a c h t r z e b a s i ę l i o z y ć z f a k t e m , ż e . t o , oo j e s t z a d a n i e m n a c z e l n y m

(6)

8 8 -• e d y c j i n a u k o w e j t z n . u s t a l e n i e t e k s t u w k s z t a ł c i e , j a k i r.u n a d a ł a u t o r , b y ł o b a r d z o t r u d n e i n i e w ia d o m o , e s y p r a w i d ł o ­ we. Z w ł a s z c z a K l e i n e r , k t ó r y p o d e j m u j ą c e d y c j ą k r y t y c z n ą d z i e ł b y ł j u ż a u t o r e m p i e r w s z y c h tomów m o n o g r a f i i p o e t y , m u s i a ł m i e ć s w ó j w ł a s n y s t o s u n e k do j e g o t e k s t ó w : z n a w c a d z i e ł a u d z i e l a ł s w e j w i e d z y e d y t o r o w i i w p ły w a ł n a j e g o d e c y z j e . ( J a k o p r z y ­ k ł a d t a k i e j k o n t r o w e r s y j n e j s y t u a c j i p o d a ł p r e l e g e n t s p r a w ą " B e n i o w s k i e g o " : w j a k i e j m i e r z e t e k s t y u z n a n e p r z e z K l e i n e r a z a d a l s z e p i e ś n i p o e m a t u b y ł y j e g o d a l s z y m c i ą g i e m ? ) D l a t e g o , w y r a ż a j ą c n a j w y ż s z y h o ł d t r u d o w i e d y t o r s k i e m u J u l i u s z a K l e i ­ n e r a , p r e l e g e n t o k r e ś l i ł j e g o d z i e ł o j a k o w a lk ą wydawcy z p o e ­ t ą , w a l k ą w i e d z y o d z i e l e - z samym d z i e ł e m . W k o l e j n y m w y s t ą p i e n i u p r o f . C z e s ł a w Z g o r z e l s k i " n a m a r g i n e s i e w y d a n i a k r y t y c z n e g o M i o k i e w i c z a " ( k t ó r e g o j e s t w s p ó ł a u t o r e m ) p o d z i e l i ł s i ą z e s ł u c h a c z a m i k i l k o m a w ą t p l i w o ś ­ c i a m i , k t ó r e g o n i e p o k o i ł y w c z a s i e p r a c y n a d tomem " W i e r s z y " p o e t y i k t ó r e n a z w a ł " w ł a s n y m i p o m y ł k a m i " . C h o d z i ł o o s p r a w y p o z o r n i e d r o b n e i s z c z e g ó ł o w e , n p . o z y i k i e d y n a l e ż y u m i e s z ­ c z a ć c u d z y s ł o w y p r z y p r z y t a c z a n i u s ł ó w c u d z y c h (w t r z e c h wy­ d a n i a c h z b i o r o w y c h z a ż y o i a p o e t y : w i l e ń s k i m z r . 1 8 2 2 , p e ­ t e r s b u r s k i m z r . 1829 i p a r y s k i m z r . 1 8 3 8 , s p r a w y t e z o s t a ł y r o z s t r z y g n i ę t e b e z k o n s e k w e n c j i , a o t y m , że sam M i c k i e w i c z n i e s t o s o w a ł w ty m w y p ad k u o k r e ś l o n e g o s y s t e m u , ś w i a d c z ą r ę ­ k o p i s y , n p . " B o m a n t y o z n o ś c i " c z y " D z i a d ó w " c z . I I I ) . Czy r o l ą wydawcy j e s t u p o r z ą d k o w a n i e t y c h s p r a w , c z y t e ż p o w i n i e n j e p o z o s t a w i ć t a k , j a k w s k a z u j e o s t a t n i e w y d a n i e a u t o r y z o w a n e ? P o d o b n e w ą t p l i w o ś c i n i e p o k o i ł y p r e l e g e n t a o d n o ś n i e n i e k t ó r y c h z n ak ó w p r z e s t a n k o w y c h , n p . w y k r z y k n i k ó w , n i e k o n s e k w e n t n i e s t o ­ s o w a n y c h p r z e z p o e t ę . W ł ą c z n e j d y s k u s j i n a d t r z e m a w y g ł o s z o n y m i r e f e r a t a m i z a ­ b i e r a l i g ł o s m . i n . d o o . K . B a r t o s z y ń s k i , d o o . Z . S t e f a n o w s k a , d r B . L o t h . W y su w a li o n i p o g l ą d , że e d y t o r n i g d y n i e może ' b y ć w 100% p e w i e n , c z y w ł a ś c i w i e o d c z y t a ł t e k s t c u d z y , s k o r o n a w e t d l a a u t o r a w ł a s n y j e g o t e k s t s t a j e s i ę po j a k i m ś c z a s i e n i e - c z y t e l f t y , n i e j a s n y . Z d r u g i e j s t r o n y , e d y t o r o w i n i e w o ln o p o ­ z o s t a w i a ć s p r a w n i e r o z s t r z y g n i ę t y o h , n i e d o p r a c o w a n y c h do k o ń c a , w y d a n i e k r y t y c z n e e g z y s t u j e j a k o wzorowe i n& ty m , r . i ą d z y i n n y m i , p o l e g a o d p o w i e d z i a l n o ś ć r o l i e d y t o r a .

(7)

x P i s a r z e m , k t ó r e g o w y d a n i e s t a n o w i ł o p r z e d m i o t k o l e j n y o h . w y s t ą p i e ń , b y ł A l e k s a n d e r F r e d r o . Dr K r y s t y n a C z a j k o w ­ s k a i d o c . Z b i g n i e w G o l i ń s k i z a j ę l i s i ę e d y c j ą k r y t y c z n ą j e g o d z i e ł p o d r e d a k o j ą S t a n i s ł a w a P i g o n i a , k t ó r a t o e d y c j a d o b i e g a w ł a ś n i e k o ó o a po d w u d z i e s t u l a t a c h p r a c y - w r . 1 9 7 4 / 7 5 p o w i n i e n s i ę u k a z a ć o s t a t n i , XIV to m . Dr C z a j k o w s k a o m ó w i ł a w o z e ś n i e j s z e e d y c j e d z i e ł F r e d r y , z k t ó r y c h o s t a t n i a z a ż y c i a a u t o r a u k a z a ł a s i ę w r . 1871 n a k ł a ­ dem G e b e t h n e r a i W o l f f a , a n a s t ę p n i e e d y c j e H e n r y k a B i e g e l e i - s e n a ( 1 8 9 7 ) ii E u g e n i u s z a K u c h a r s k i e g o ( 1 9 2 6 / 2 7 ) , a z k o l e i s z c z e g ó ł o w o z a j ę ł a s i ę e d y c j ą P i g o n i a , k t ó r e j tom y I - Х , o b e j - m u j ą o e k o m e d i e , u k a z a ł y s i ę w c i ą g u 8 l a t i 1 9 5 0 - 1 9 5 8 , a p r a c a n a d p o z o s t a ł y m i c z t e r e m a p r z e o i ą g n ę ł a s i ę n a l a t 1 5 . J a k o b l i s ­ k a w s p ó ł p r a c o w n i c z k a w y daw cy, p r e l e g e n t k a o d s ł o n i ł a k u l i s y w a r s z t a t u i w s k a z a ł a p r z y c z y n y t a k d ł u g i e g o t o k u p r o d u k c y j n e ­ g o tomów XI-XTV e d y c j i . Z a w i e r a j ą o n e m a t e r i a ł y n i e o b j ę t e d o t y c h c z a s o w y m i b a d a n i a m i , k t ó r y c h w i ę k s z o ś ć z n a l a z ł a s i ę m . i n . w Państwowym A rc h iw u m H i s t o r y c z n y m we L w ow ie. Z n a l e z i s k a s ą g ł ó w n i e p l o n e m t r z e c h k w e r e n d w b i b l i o t e k a c h l w o w s k i c h ( 1 9 5 8 , 1 9 5 9 , 1 9 6 9 ) , a k w e r e n d y t e i i n n e p o s z u k i w a n i a w z b o g a c i ł y e - d y c j ę " P i s m w s z y s t k i c h " F r e d r y o o k . 300 p o z y c j i w s t o s u n k u d o w y d a n i a z r . 1 8 8 0 . Z w i ę k s z y ł y s i ę r ó w n i e ż z n a o z n i e r o z m i a ­ r y k o m e n t a r z a , k t ó r y , u k a z u j ą c o b s z e r n i e •I k u o h n ię f i l o l o g i c z ­ n ą " e d y c j i , w z r ó s ł d o 50% o b j ę t o ś o i t e k s t u o s t a t n i c h tom ów . P r z e d m i o t e m w y s t ą p i e n i a d o o . G o l i ń s k i e g o b y ł y s p r a w y n a ­ t u r y o g ó l n o m e t o d y o z n e j . S t w i e r d z i ł o n , ż e P i g o n i o w s k i e w yda­ n i e F r e d r y r e a l i z u j e dawny m o d e l e d y c j i k r y t y c z n e j ; e d y t o r s k a p r a c a P i g o n i a b y ł a u c i e o z k ą od i n t e r p r e t a o j i h i s t o r y c z n o l i t e ­ r a c k i e j do t e k s t u , k t ó r y j e s t d l a n i e g o c z y m ś n a j p e w n i e j s z y m i n a j p r a w d z i w s z y m . D l a t e g o z a m i a s t d a w a ć n i e t r w a ł e z n a t u r y r z e c z y o b j a ś n i e n i a i n t e r p r e t a c y j n e , z m i e r z a on do d e f i n i t y w ­ n e g o u s t a l e n i a t e k s t u , o g a r n i ę c i a w s z e l k i c h j e g o e w o l u c j i . P r z y ­ s t ę p u j ą o do r e a l i z a c j i s w e j e d y o j i P i g o ń s t a n ą ł w obec p y t a ­ n i a , o z y d a ć e d i t i o p r i n o e p s , c z y e d i t i o u l t i m a , i c h o ą o u k a ­ z a ć F r e d r ę p r a w d z i w e g o , o p o w i e d z i a ł s i ę z a e d i t i o p r i n c e p s , u - s t o s u n k o w u j ą c s i ę j e d n a k do p ó ź n i e j s z y c h p o p r a w e k a u t o r a .

(8)

90

-Zd a n is m p r e l e g e n t a wydawca n i e b y ł w 100£ k o n s e k w e n t n y - a l e b y ć nim n i e m ó g ł . I iie można mówić o t e k ś c i e d e f i n i t y w n y m , n e v a ­ r i e t u r - j e s t t o m o ż liw e t y l k o w r a m a c h j e d n e g o i t e g o sam ego w y d a n i a . P r e l e g e n t p o r u s z y ł w r e s z c i e s p r a w ę k o m p l e t n o ś c i e d y c j i o - p a t r z o n e j t y t u ł e m " P i s m a w s z y s t k i e " : c z y d a j ą c s w o j e j e d y c j i t a k i t y t u ł e d y t o r ma p r a w o ś w i a d o m i e p o m i j a ć pewne t e k s t y ( n p . o o s c o e n a ozy t e k s t y w ą t p l i w e g o a u t o r s t w a l u b p o z b a w i o n e , z d a ­ n i e m e d y t o r a , w a r t o ś c i l i t e r a c k i e j ' ' ? P i g o ń s t o s o w a ł t a k i e m e t o ­ d y , n a r a ż a j ą c s i ę z t e g o powodu n a z a r z u t y . Z d a n ie m p r e l e g e n t a wydawca p o w i n i e n w t a k i c h s y t u a c j a c h t y t u ł o w a ć s w o j ą e d y c j ę : " P i s m a z e b r a n e " . R e f e r a i d r A n i e l i Ł e m p i c k i e j , p o ś w i ę c o n y " D z i e ­ ło m z e b ra n y m " S t a n i s ł a w a W y s p i a ń s k i e g o w o p r a c o w a n i u L e o n a P ł o -s z e w -s k i e g o , m i a ł , w e d ł u g o k r e ś l e n i a -s a m e j a u t o r k i , c h a r a k t e r « w s p o m n i e n i o w y . B ę d ą c c z ł o n k i e m c z t e r o o s o b o w e g o z e s p o ł u , k t ó r y p o d k i e r u n k i e m L e o n a P ł o s z e w s k i e g o p r z y s t ą p i ł w r . 1955 do e d y ­ c j i k r y t y c z n e j W y s p i a ń s k i e g o , u k a z a ł a o n a m e to d y p r a c y z n a k o m i ­ t e g o e d y t o r a i ś w i e t n e g o znawcy t w ó r c z o ś c i p i s a r z a , wydawcy t o ­ mów V I - V T I I p r z e d w o j e n n e g o w y d a n i a w B i b l i o t e c e P o l s k i e j , k t ó r e t o m eto d y z y s k a ł y mu o k r e ś l e n i e " f i l o l o g - d e t e k t y w " . Wydanie m i a ł o w z a ł o ż e n i u ł ą c z y ć c e c h y w y d a n i a k r y t y o z n e g o i z a r a z e m p r z e z n a c z o n e g o d l a t z w . " s z e r o k i e g o o z y t e l n i k a " , co m i a ł o wpływ n a m o d e r n i z a c j ę p i s o w n i , i n t e r p u n k c j i i t p . Wydawcy t y l k o w n i e w i e l k i e j m i e r z e m o g l i s i ę o p r z e ć n a r ę k o p i s a o h , w w i ę k s z o ś c i z n i s z c z o n y c h p r z e z a u t o r a - g ł ó w n i e o p i e r a l i s i ę n a p r z e k a z a c h , co m . i n . u n i e m o ż l i w i ł o im p o z n a n i e d z i e j ó w t e k s t u , a l e n i e b y ł o s t r a t ą d l a d e f i n i t y w n e g o p o z n a n i a s a m y c h t e k s t ó w . P i s a r z sam r o b i ł k o r e k t y s z p a l t o w e , dc k o ń c a p r a c o w a ł n a d n i m i a u t o r s k o , d e c y d o w a ł o i c h f o r m i e w y d a w n i c z e j . W w y p a d k a c h w ą t ­ p l i w y c h e d y t o r z y s i ę g a l i dc wyda:' p o p r z e d n i c h , o p a r t y c h n a a u ­ t o g r a f a c h vAàama C h m i e l ą i i n . ) . D y s k u s j a n a d t y m i t r z e m a r e f e r a t a m i , w k t ó r e j g ł o s z a b i e r a ­ l i m . i n . p r o f . С?.. Z g o r z e l s k i , d o c . 5 . K a l e t a , d r J . J . L i p s k i , p r o f . I . J a n k o w s k i , d o t y c z y ł a g ł ó w n i e s p r a w y k o m p l e t n o ś c i e d y c j i k r y ­ t y c z n y c h , p o m i j a n i a p r z e z e d y t o r ó w n i e k t ó r y o h t e k s t ó w , n i e w ą t - i e w ^ s c ł y c n sp o d p i ó r a p i s a r z a , k t ó r e g o o s o b o w o ś ć w t e n s p o - r j z z o s t a j e z u b o ż o n a . Z d a n ie m w i ę k s z o ś c i d y s k u t a n t ó w e d y t o r n i e

(9)

może ż a ł o w a ć w obec p i s a r z a s t a n o w i s k a c e n z o r a . E d y t o r n i e mo­ że t e ż b e z k r y t y c z n i e s t o s o w a ć s i ą do z a s t r z e ż e ń a u t o r a d o t y ­ c z ą c y c h n i e d r u k o w a n i a t y c h czy i n n y c h t e k s t ó w - s p r a w a " w o l i 11 a u t o r a n i e może b y ć d l a wydawcy je d y n y m w y z n a c z n i k i e m . x Dwa o s t a t n i e r e f e r a t y w y g ł o s z o n e n a k o n f e r e n c j i o d b i e g a ł y n i e c o swyia c h a r a k t e r e m od om ów ionych p o w y ż e j , a t o z e w z g l ą d u n a t e m a t . D o t y c z y ł y one m i a n o w i c i e e d y c j i n i e l i t e r a t u r y p i ę k ­ n e j , a l e i n n y c h d z i e d z i n p i s a r s t w a : e p i s t o l o g r a f i i i " L i s t y z e b ­ r a n e “ E l i z y O r z e s z k o v í e j w o p r a c o w a n i u Edmunda J a n k o w s k i e g o o - m ó w ił d r S t a n i s ł a w ? i t a ) i p u b l i c y s t y k i ( " K r o n i k i " Bo­ l e s ł a w a P r u s a w o p r a o o w a n i u Z y g m u n ta S z w e y k o w s k ie g o s t a n o w i ł y p r z e d m i o t w y s t ą p i e n i a d r a J a n a J ó z e f a L i p s k i e g o ) . W y s t ą p i e n i e d r a P i t y p r z y n i o s ł o s ł u c h a c z o m f a c h o w ą r e c e n ­ z j ą o g ł o s z o n y c h w l a t a c h 1 9 5 4 - 1 9 7 1 s i e d m i u ( s p o ś r ó d z a p l a n o w a ­ n y c h d z i e s i ę c i u ) tomów l i s t ó w E l i z y O r z e s z k o w e j . E p i s t o l o g r a - f i a O r z e s z k o w e j , k t ó r a w c i ą g u b e z m a ł a p ó ł w i e k u ( 1 8 6 4 - 1 9 1 0 ) n a p i s a ł a o k . 10 00 0 l i s t ó w i b a r d z o w i e l e i c h o t r z y m a ł a , s t a ­ n o w i z j a w i s k o w y j ą t k o w e n a t l e e p i s t o l o g r a f i i p o z y t y w i z m u . S p a d ­ k o b i e r c y z a d b a l i o z a o h o w a n i e z a r ó w n o l i s t ó w p i s a r k i , j a k o - t r z y m y w a n y c h p r z e z n i ą , i s p u ś c i z n a t a s t a ł a s i ę p o d s t a w ą e d y ­ c j i z a p o c z ą t k o w a n e j p r z e z L u d w ik a B r u n o n a Ś w i d e r s k i e g o , k t ó r y w l a t a c h 1 9 3 7 / 3 8 w y d a ł dwa s p o ś r ó d z a p l a n o w a n y c h o z t e r e c h t o ­ mów l i s t ó w . K o n t y n u a c j ę p r a c y p r z e r w a ł a w o j n a . Edmund J a n k o w ­ s k i , p o d e j m u j ą c e d y c j ę nL i s t ó w n0 r z e s z k o w e j > t r a k t o w a n ą p r z e z n i e g o j a k o k o n s e k w e n t n e d o p e ł n i e n i e w y d a n i a j e j d z i e ł , o p a r ł a i ę n a e d y c j i Ś w i d e r s k i e g o , a l e m a t e r i a ł , k t ó r y m d y s p o n o w a ł , w i e l o k r o t n i e p r z e k r a c z a ł z a s o b y p o p r z e d n i k a . O b e jm u je on1 b o ­ w ie m z a s o b y A rc h iw u m E l i z y O r z e s z k o w e j o r a z l i s t y d o s t ę p n e r, b i b l i o t e k a c h , a r c h i w a o h i u o s ó b p r y w a t n y c h . E d y c j a , z a p l a n o w a ­ n a n a 10 tomów (9 tomów l i s t ó w p i s a r k i i j e d e n to m l i s t ó w s k i e ­ r o w a n y c h do n i e j ) , p r z e k r o c z y n a pew no t e r o z m i a r y z e w z g l ę d u n a c o r a z nowe z n a l e z i s k a z a r ó w n o w k r a j u , j a k z a g r a n i c ą ( G r o d ­ n o , W i l n o , Lwów). P o d s t a w ą e d y c j i s ą p r z e d e w s z y s t k i m a u t o g r a f y , a l e t a k ż e o d p i s y i p r z e d r u k i . B a r d z o o b s z e r n e k o m e n t a r z e , s t a n o w i ą c e w n i e

(10)

92 -m n i e j s z y -m s t o p n i u j a k l i s t y o w a r t o ś c i e d y c j i , z a w i e r a j ą f a k ­ t y z b i o g r a f i i p i s a r k i p o m a g a j ą o e z r o z u m i e ć w i e l e r e a l i ó w , p r z y n o s z ą t e ż i n f o r m a c j e o a d r e s a t a c h i c h a r a k t e r z e i c h s t o ­ s u n k u do p i s a r k i i o t e k s t a o h s t a n o w i ą o y o h p o d s t a w ą p u b l i k a - o j i . W k o m e n t a r z a o h w y k o r z y s t a n o t e ż w i e l e l i s t ó w do p i s a r k i . P r z e d s t a w i w s z y t e i i n n e d a n e o m e t o d a c h e d y t o r s k i c h z a - s t o s o w a n y o h w w y d a n i u " L i s t ó w " O r z e s z k o w e j , p r e l e g e n t ' o k r e ś ­ l i ł i c h e d y o j ę j a k o m o n u m e n t a l n ą , z a r ó w n o p o d w z g lą d e m i l o ś ­ c i z a w a r t e g o w n i e j m a t e r i a ł u , j a k s p o s o b u p r z e d s t a w i e n i a t e ­ g o m a t e r i a ł u . 2 0 -to m o w a (w 21 w o l u m i n a c h ) e d y o j a " K r o n i k " B o l e s ł a w a P r u ­ s a s t a n o w i ł a p r z e d m i o t p r e l e k o j i d r a L i p s k i e g o . E d y c j a t a , z n a ­ k o m i t e d z i e ł o Z y g m u n ta S z w e y k o w s k i e g o , u k a z y w a ł a s i ą w c i ą g u 18 l a t ( 1 9 5 3 - 1 9 7 0 ) i p r z y n i o s ł a d o r o b e k k r o n i k a r s k i . p i s a r z a p r z e k r a c z a j ą c y r o z m i a r a m i c a ł ą j e g o , t a k o b f i t ą p r z e c i e ż , t w ó r ­ c z o ś ć a r t y s t y c z n ą , a p r z e d p o d j ę o i e s o m a w i a n e j e d y o j i p r a w i e n i e z n a n y c z y t a j ą o e j p u b l i c z n o ś o i . I t a e d y o j a , j a k p o p r z e d n i o p r z e d s t a w i o n a , ma o h a r a k t e r p o m n ik o w y . Z a ł o ż e n i e e d y t o r a : d o s t a r o z y ć c z y t e l n i k o w i p e ł n e d z i e ł o k l a s y k a , n i e t y l k o j e g o d z i e ł a ś o i ś l e l i t e r a o k i e - z o ­ s t a ł o z r e a l i z o w a n e w c a ł e j r o z c i ą g ł o ś o i . I r o n l k i , p r z e d s t a w i a ­ j ą c e w a r t o ś ć a u t o n o m i o z n ą , a z a r a z e m b ą d ą o e d o k u m e n t a m i • h i s ­ t o r y c z n y m i do p o z n a n i a d z i e j ó w e p o k i , z w ł a s z o z a W a r s z a w y , z o ­ s t a ł y p i e o z o ł o w i c i e z e b r a n e z c z a s o p i s m , w k t ó r y o h b y ł y d r u ­ kow ane w c i ą g u n i e m a l 40 l a t ( 1 8 7 4 - 1 9 1 2 ) , i o p a t r z o n e o b s z e r ­ n y m i p r z y p i s a m i , i n d e k s a m i i n o t a m i w y d a w n i c z y m i , s k ł a d a j ą c y ­ mi s i ą n a b e z o e n n y k o m e n t a r z , s k i e r o w a n y n i e t y l k o do b a d a - c zó w P r u s a , a l e t a k ż e do b a d a o z ó w ż y o i a s p o ł e o z n e g o i o b y c z a ­ jo w e g o e p o k i . K o m e n t a r z t e n w y w o ły w a ł — i w y w o ł u j e n a d a l - l i o z n e k o n t r o w e r s j e , g d y ż e d y t o r p r z y j ą ł k o n o e p o j ą k o m e n t a r z a b ą d ą o e g o n i e j a k o d o k u m e n t a c j ą p r a s o w ą o p i s y w a n y c h w y d a r z e ń ; s t a w a ł s i ą on w i ą o n i e k i e d y j a k b y d r u g i r t e k s t e m - o b o k a u ­ t o r s k i e g o . S t ą d t e ż j e g o n a z b y t może r o z b u d o w a n e r o z m i a r y . Ta­ k i j a k i j e s t w s z a k ż e , w ykonany z o s t a ł z n a k o m i o i e . T e k s t y k r o n i k o p a r t e z o s t a ł y n a p i e r w o d r u k a c h p r a s o w y c h , c o - ze w z g l ę d u n a b ł ę d y d r u k a r s k i e i n i e z b y t s t a r a n n ą k o r e k ­ t y - w ym agało d u ż e j i n t e r w e n c j i wydawcy w z a k r e s i e p o p r a w i a - г. i a n a z w i s k , b ł ę d n y c h c y t a t ó w i t p .

(11)

л z a k o ń c z e n i u p r e l e g e n t p o s t u l o w a ł p o t r z e b ą w y d a n i a wybo­ r u k r o n i k - j a k o k s i ą ż k i "d o c z y t a n i a ” . D y s k u t a n c i : d o c . o . F r y be s , r e d . T . B u r z e c k i , <ir K. T o k a - r z ó w n a i i n n i - p o d t r z y m y w a l i w c a ł e j r o z c i ą g ł o ś c i w y so k ą o - ceną* o b u p r z e d s t a w i o n y c h e d y c j i , u z u p e ł n i a j ą c w y s t ą p i e n i a r e ­ f e r e n t ó w d o d a t k o w y m i uw ag am i i i n f o r m a c j a m i . Tak w ią c z u s t j e d n e g o z d y s k u t a n t ó w p a d ł a p r o p o z y c j a t w o r z e n i a w w y d a w n ic ­ t w a c h " m i n i - z e s p o ł ó w " e d y t o r s k i c h , k i e r o w a n y c h p r z e z d o ś w i a d ­ c z o n y c h e d y t o r ó w , k t ó r e o d c i ą ż a ł y b y i c h od c z ę ś c i p r a c , n p . od k o l a c j o n o w a n i a t e k s t ó w , d a j ą c im w t e n s p o s ó b w i ę c e j c z a s u n a p r a c e n a d k o m e n t a r z a m i - j a k t o b y ł o n p . w w ypadku P i g o - n i o w s k i e j e d y c j i Ż e r o m s k i e g o . W z w i ą z k u z g r o ż ą c y m "K ro n ik o m * - a l e i w s z y s t k i m innym e d y c j o m naukow ym , p r z y g o t o w a n y m o l b r z y m i m n a k ł a d e m s i ł i k o s z ­ t ó w , a n i e r o z p r z e d a n y m w o i ą g u dw óch l a t - z n i s z c z e n i e m p r z e z o d d a n i e n a t z w . » p r z e m i a ł " , z g ł o s z o n a z o s t a ł a p r z e z p r o f . J a n ­ k o w s k i e g o i p r z y j ę t a p r z e z a k l a m a c j ę u o h w a ł a w o b r o n i e t y oh w y d a w n i c t w , p r z e d s t a w i a j ą c y c h b e z c e n n ą w a r t o ś ć , s k i e r o w a n a do w ł a d z P o l s k i e j A k a d e m i i S a u k i do m i n i s t r a k u l t u r y i s z t u k i . x Z a m y k a j ą o k o n f e r e n c j ę d o o . Z b i g n i e w G o l i ń s k i s t w i e r ­ d z i ł , ź e o a ł y j e j p r z e b i e g p o t w i e r d z a ć s i ę z d a j e p o t r z e b ę j e j z o r g a n i z o w a n i a . Z a ró w n o w w y g ł o s z o n y o h r e f e r a t a c h , j a k w t o - w a r z y s z ą o e j im d y s k u s j i w y s u n i ę t e z o s t a ł y p r o b l e m y n i e z m i e r ­ n i e ż y w o t n e d l a p r z y s z ł o ś c i p o l s k i e g o e d y t o r s t w a n a u k o w e g o : - k o n i e c z n o ś ć k s z t a ł o e n i a n o w y c h k a d r w y k w a l i f i k o w a n y c h e d y t o r ó w , - p o d n i e s i e n i e r a n g i e d y t o r s t w a n a u k o w e g o i z a g w a r a n t o w a ­ n i e mu p o z y o j i z a o h ę o a j ą o e j b a d a c z ó w do p o d e j m o w a n i a t e g o r o ­ d z a j u p r a o , - u ł a t w i e n i e t r a n s m i s j i do k r a j u w c i ą ż j e s z c z e r o z p r o s z o ­ n y c h m a t e r i a ł ó w r ę k o p i ś m i e n n y c h z e z b i o r ó w p o z a k r a j o w y c h , - o c h r o n a b e z o e n n y o h e d y o j i n a u k o w y o h p r z e d r u i n ą i z n i s z - o z e n i e m p r z e z u c h y l e n i e w s t o s u n k u do n i c h " p r z e p i s ó w r o t a - c y j n y c h * , ' - s z e r s z e w y k o r z y s t y w a n i e z d o b y c z y t e c h n i k i p r z y z e s t a ­ w i a n i u i n d e k s ó w i s ł o w n i k ó w s t a r o p o l s k i c h .

(12)

94 -P r z e b i e g k o n f e r e n c j i z a c h ę c a o r g a n i z a t o r ó w do z w o ł a n i a ;.v n i e d a l e k i e j p r z y s z ł o ś c i p o d o b n e g o s p o t k a n i a , p o ś w i ę c o n e g o n p . z a g a d n i e n i u r ó ż n y c h typów k o m e n t a r z a , e d y c j o m naukowym p i s a ­ r z y i n n y o h o k r e s ó w , n p . XX w i e k u , i t p .

z

T e k s t y r e f e r a t ó w w y g ł o s z o n y c h n a k o n f e r e n c j i u k a ż ą s i e w n a j b l i ż s z y c h z e s z y t a o h " P a m i ę t n i k a L i t e r a c k i e g o " . lágr A n i e l a P i o r u n o w a TRADYCJE SZLACHECKIE Sprawozdanie z konferencji naukowej

V/ d n i a c h 23 i 24 l i s t o p a d a 1973 r . o d b y w a ł a s i ą w W a r s z a ­ w ie k o n f e r e n c j a n a u k o w a n a t e m a t " T r a d y c j i s z l a c h e c k i c h w k u l t u r z e p o l s k i e j " , z o r g a n i z o w a n a p r z e z Z e s p ó ł P s y c h o s o c j o l o - g i i L i t e r a t u r y I n s t y t u t u Badań L i t e r a c k i c h . R e f e r a t y d o t y c z y ­ ł y s a m e j k u l t u r y s z l a o h e c k i e j , j e j w s p ó ł c z e s n y c h k o n t y n u a c j i , p ro g ra m ó w l u b p r o p o z y c j i i d e o l o g i c z n y c h u w z g l ę d n i a j ą c y c h r o l ą s z l a c h t y , a w r e s z c i e - s z l a c h t y i s z l a c h e c k o ś c i w u t w c r a o h l i ­ t e r a c k i c h . 0 k u l t u r z e s z l a o h e c k i e j m ów ił p r o f . J a n u s z T a z b i r w r e f e r a c i e : " P r ó b a o k r e ś l e n i a k u l t u r y s z l a c h e o k i e j w P o l s o e p r z e d r o z b i o r o w e j " . A u t o r u p a t r y w a ł s p e c y f i k ą t e j k u l t u r y p r z e ­ de w s z y s t k i m w d z i e d z i n i e p o l i t y c z n e j , w z e s p o l e p o s t a w i i n ­ s t y t u c j i , s k ł a d a j ą c y c h s i ę n a d e m o k r a c j ą s z l a c h e c k ą . *? o k r e ­ s i e , w k t ó r y m w p a ń s t w a c h e u r o p e j s k i c h d o m in o w a ł a b s o l u t y z m , w P o l s c e s t a r a n o s i ą k r ą p o w a ć w ł a d z ą c e n t r a l n ą , r o z w i j a n o s a ­ m o r z ą d n o ś ć , d b a n o o w o l n o ś c i p o l i t y c z n e . C h a r a k t e r y s t y c z n e d l a k u l t u r y s z l a c h e c k i e j n a s t a w i e n i e a n t y a b s o l u t y s t y c z n e m i a ł o p r z y c z y n i ć s i ą do u p a d k u p a ń s t w a , a l e p ó ź n i e j t e same p o s t a w y , gd y b y ł y s k i e r o w a n e p r z e c i w z a b o r c o m , s t a ł y s i ą j e d n ą z s i ł n a p ę d o w y c h p o l s k i c h p o w s t a ń z b r o j n y c h i s p r z y j a ł y o d z y s k a n i u n i e p o d l e g ł o ś c i .

Cytaty

Powiązane dokumenty

Zarysowuje się alternatywa, czy w perspektywie najbliższej nastąpią istotne zmiany w strukturze indywidualnych gospodarstw rolnych, czy te zmiany będą ograniczone

w warunkach gospodarki planowej w powiązaniu z odpowiednimi symptomami realizowanych usług umożliwić mogą pogląd na: 1) kie­ runki oddziaływania polityki ekonomicznej państwa

If the impulse-response function is Fourier transformed to obtain the added mass and damping coefficient curves in the frequency domain, these large- time

xx = w wall φφ and r φφ wall = w wall xx. Our data satisfy these relations and thus they are consistent. The high value of W φφ wall is merely an effect of high stream-

Rocznik Towarzystwa Naukowego Płockiego 4,

utrzymanie listy czasopism punktowanych Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego. „góra

Edukację szkolną rozpocząłem w okresie okupacji, w roku 1940 w szkole podstawowej numer jeden, To była szkoła powszechna tak zwana.. I ciekawostką, że część

suje też wiarę i świętość Maryi, ale traktując Ją jako oczyszczoną z każdego grzechu przez poczęcie Chrystusa: „Ponieważ diabeł wśliznął się poprzez ucho