Udział w kulturze ludzi młodych

Irena Nowakowa

Udział w kulturze ludzi młodych

Rocznik Towarzystwa Naukowego Płockiego 4, 179-199

IREN A NOW AKOW A

VI. UDZIAŁ W KULTURZE LUDZI MŁODYCH

1. W prow adzenie

Rozwój k u ltu r y w Płocku w okresie u przem y sław ian ia m iasta i re jo ­ nu w yznaczony był z jed n ej stro n y społecznym oddziaływ aniem proce­ sów in d u stralizacji, z dru g iej — naciskiem tra d y c ji h isto ry czn y ch i k u l­ tu ra ln y c h m iasta, a ponadto fak te m p rzekształcan ia się P ło cka z n ie­ w ielkiego m iasta w m iasto duże, co pociągało za sobą określone sk utki społeczno-ekologiczne isto tn e d la rozw oju k u ltu ry . P od naciskiem tych procesów pow stała w P ło cku w lata ch sześćdziesiątych bogata baza życia k u ltu ra ln e g o w postaci zespołu in sty tu c ji k u ltu ra ln y c h i now ego system u organizacyjnego. Rozwój bazy m ate ria ln e j k u ltu ry i w zro st p o trzeb k u ltu ­ raln y c h coraz bardziej w ykształconej i coraz liczniejszej ludności Płocka, a także m ieszkańców re jo n u płockiego, stw o rzy ły m ożliwości szybkiego upow szechniania się różnych fo rm życia k u ltu ra ln e g o , c h a ra k te ry sty c z ­ ny ch dla w spółczesnej k u ltu ry m iejskiej 1.

P rz ed p rzy stąp ien iem do analizy u czestnictw a w k u ltu rz e ludzi m ło­ dy ch p rac u jąc y c h w P ło cku w ro k u 1970 w y d a je się p o trzeb n e p rze d ­ staw ienie w skrócie m ate ria ln e j bazy życia k u ltu ra ln e g o , ja k a w y tw o ­ rzy ła się w P łocku w lata ch sześćdziesiątych, określającej p o tencjalne m ożliwości k o rzy sta n ia z k u ltu ry .

N a m a te ria ln ą bazę k u ltu r y sk ła d a ją się do bra o c h a ra k te rz e ogólno­ społecznym : kina, te a try , m uzea, biblioteki, klu b y , k a w ia rn ie, te re n y sportow e i rek re a cy jn e , a tak że ogólnom iejskie fo rm y działania i or­ ganizacji oraz in d y w id u aln e dobra k u ltu ry : a p a ra ty radiow e, tele w i­ zyjne, a d a p te ry , m agnetofony, in stru m e n ty m uzyczne, sp rz ę t tu r y ­ styczn y itp. M ówiąc o w zroście bazy m ate ria ln e j k u ltu r y trz e b a mieć

na uw adze obydw a te składniki.

W r. 1960 baza środow iskow ego życia k u ltu ra ln e g o w P ło cku sp ro ­ w adzała się do form alnego istn ien ia dziew ięciu św ietlic, z k tó ry c h tylko trz y p row adziły szerszą działalność i sk up iały w iększe grono osób, fun kcjo no w ania dw óch dom ów k u ltu ry , szeregu b ibliotek i dw óch m uze­ ów. Istn iał tak że K lu b N aczelnej O rganizacji Technicznej, prow adzący działalność o c h a ra k te rz e im p rez tow arzyskich. W r. 1961 pow stał pierw szy m łodzieżow y k lu b ZMS „ M ara b u t” , co było w ydarzeniem znaczącym w życiu k u ltu ra ln y m Płocka. Od tego o kresu życie k u ltu ra ln e m iasta zm ieniło swój c h a ra k te r: ze „św ietlicow ego” przek ształca się w

„k lubow e” . P laców ki o c h a ra k te rz e klubów przew yższyły swą a tra k c y j­ nością św ietlice; m u zy k a jazzow a, w ieczorki taneczne, quizy, ko nk ursy , b u fe ty kaw ow e przy ciąg nęły m łodzież płocką z różn ych środow isk.

W r. 1970 P łock posiadał trz y dom y k u ltu r y i dziew ięć klubów , w ty m K lu b M PIK o now oczesnych zachęcających form ach działania. M uzeum płockie podniosło sw ą ran g ę i rozszerzyło działalność p o p u la­ ry zato rską, p rzy b y ły filie i p u n k ty biblioteczne oraz B iblioteka Tech­ niczna M ZRiP.

Rozwój zinsty tu cjo n alizo w an ego życia k u ltu ra ln e g o w Płocku p rze ­ szedł od sztyw no ad m in istro w an y ch św ietlic przez zróżnicow ane, raczej k a m e raln e k lu b y do w ielkich in sty tu c ji k u ltu ry , k tó re p o w stają po r. 1970, u sy tu o w an y ch n iek ied y w okazałych gm achach, k o n centru jących szereg fo rm działan ia pod jed n y m kierow nictw em . J e s t to p rzede w szy st­ kim P łocki O środek K u ltu ry , T e a tr Płocki, Dom K u ltu ry i Techniki M ZRiP i NOT, Spółdzielczy Dom K u ltu ry i w reszcie W ojew ódzki Dom K u ltu ry zw iązany z now ą ra n g ą a d m in istra c y jn ą Płocka.

N a rzecz rozw oju i p o p u lary zacji w iedzy i sztuk i działają w m ieście to w arzy stw a lokalne: p rze d e w szy stk im T ow arzystw o N aukow e Płockie zw iązane ściśle z płockim i tra d y c ja m i k u ltu ra ln y m i oraz pow stałe w lata ch sześćdziesiątych: T ow arzystw o P rzy jació ł T eatru , T ow arzystw o M uzyczne (reaktyw izow ane), Płockie T ow arzystw o Fotograficzne, Tow a­ rzy stw o P rz y ja c ió ł M uzeum .

W lata ch 1960— 1970 w zrosła liczba k in w m ieścię z czterech do siedm iu oraz pow stał D y sk u sy jn y K lu b Film ow y. O gólnom iejskie akcje k u ltu ra ln e podniosły w ty c h lata ch sw ą ran g ę i atrakcy jno ść, p rz e ­ k ształcając się w festiw ale o zasięgu ogólnokrajow ym lu b szerszym . P rz y k ła d e m je s t tu ogólnokrajow y festiw al folklorystyczny , k tó ry pow stał n a g ru n cie tra d y c y jn y c h „W ianków ” n a d W isłą. N a rzecz tego ty p u im prez zbudow ano a m fite a tr n a skarp ie w iślanej. P o w stały także now e obiekty sportow e, zagospodarow ane zostały te re n y re k re a c y jn e w m ie­ ście i n a d jezio ram i w okolicach Płocka.

U pow szechnienie się środków k u ltu r y m asow ej w y ra ż a się w zrostem liczby rad io ab o n en tó w z 11 tys. w r. 1960 do ok. 15 ty s. w r. 1970 przy w zroście liczby ap a ra tó w telew izy jn y ch w ty m czasie z 600 do ok. 12 tys. Dom owe a p a ra ty radiow e w y p ieran e są przez telew izo ry i rad ia tu ry sty cz n e , k tó re w y m y k a ją się staty sty ce. P ra sa rozprow ad zana przez kioski ru c h u i drogą p re n u m e ra ty pocztow ej w r. 1965 rozchodziła się w ilości 16 ty s. egzem plarzy gazet dziennie i 7 tys. czasopism w jed n o ­ razow ym n akładzie, n ato m iast w r. 1970 — ok. 35 tys. gazet i ok. 17 tys. czasopism. W ystąpił w ięc w ty m czasie d w u k ro tn y w zro st liczby sprze­ daw an y ch gazet i w yższy jeszcze w zrost liczby czasopism — proces c h a ra k te ry sty c z n y w rozw oju k u ltu r y zurbanizow anej.

U dział w k u ltu rze ludzi m łodych 181

W uproszczeniu p rzedstaw io na m a te ria ln a baza życia k u ltu ra ln e g o poprzez dy n am ikę swego rozw oju u k azu je w a ru n k i i m ożliwości upo w ­ szechniania się życia k u ltu ra ln e g o ludności w okresie przek ształcania się P łocka ze śred n iej w ielkości m iasta pow iatow ego w duże m iasto przem ysłow e. O różnicy w skali m iasta m ów i liczba m ieszkańców , k tó ra w zrosła z 44 tys. w r. 1960 do 73 tys. w r. 1970 oraz liczba z a tru d n io ­ n ych w m ieście, k tó ra w zrosła z 16 tys. do ponad 35 tys.

C zynnik ekologiczny zw iązany z w ielkością, a także ze sta tu sem adm i­ n istrac y jn y m i gospodarczym m iasta, przesądza w dużej m ierze c h a ra ­ k te r i ro zm iary bazy m ate ria ln e j k u ltu ry , a jednocześnie w yznacza poziom u rb an iz ac ji społeczeństw a m iejskiego, w iążący się z określonym c h a ra k te re m życia k u ltu raln eg o .

Z akładam y, że oferow ane w określon ych w a ru n k a c h czasow o-prze- strzen n y ch d ob ra k u ltu r y są teo retyczn ie ogólnie dostępne, lecz n ie je d ­ nakow o w yk o rzy sty w an e, że k o rzy stan ie in d y w id u aln e z k u ltu r y u w a ­ ru n k o w an e je s t szeregiem cech społecznych i k u ltu ro w y c h . W yniki licznych b adań w sk azu ją n a to, że spośród cech położenia społecznego, w ykształcenie i w iek są cecham i różn icujący m i w sposób szczególnie znaczący in d y w id u aln y udział w k u ltu rz e . Podnoszenie się poziom u w y ­ kształcenia społeczeństw a polskiego w okresie pow o jenn ym dokonyw ało się w przew ażającej m ierze przez w zro st skolary zacji roczników m ło­ d ych — stą d w y stę p u ją c y ciągle jeszcze zw iązek w iek u z poziom em w ykształcenia: niższe k ateg o rie w ieku w y k azu ją w yższy przeciętn y poziom w ykształcenia.

Z ak ład a się, że ak tyw ność k u ltu ra ln a , rozu m ian a jak o m ożliw ie częste korzy stan ie z w m ia rę szerokiego zestaw u dóbr k u ltu ry , jest najw yższa w k a teg o riach ludzi m łodych i w ykształconych. Szeroko rozu m ian a aktyw ność k u ltu ra ln a je s t a try b u te m „intensyw nego i ciekaw ego życia” , którego poszukiw anie i p o trzeb a je s t cechą c h a ra k te ry sty c z n ą dla ludzi m łodych. W iąże się to także z w iększą ilością czasu w olnego, lepszym stan em zdrow ia, w iększą en erg ią fizyczną i psychiczną m łodych. Można sądzić, że n aw y k i życia k u ltu ra ln e g o w ytw orzone w m łodości nie stracą n a znaczeniu w w iek u późniejszym , że p o trz e b y k u ltu ra ln e m ogą zm ie­ nić sw ą s tru k tu rę , ak tyw ność k u ltu ra ln a m oże w p ew n ych granicach stracić n a intensyw ności, ale ogólny m odel życia k u ltu ra ln e g o p rz y ję ty w m łodości będzie to w arzy szy ł ludziom przez całe życie.

O gólnie biorąc, k o n su m p cja k u ltu ra ln a je s t tra k to w a n a jak o w artość społeczna o w ysokim zn ak u dodatnim . T w órcy i d y s try b u to rz y dó br k u ltu ra ln y c h p rze k a z u ją je społeczeństw u: k o rzy sta n ie z n ich je s t fo rm ą in teg ro w an ia się ogólno-społecznego w okół w arto ści o zasięgu lokalnym , naro d o w ym lu b św iatow ym . W spólność dośw iadczeń k u ltu ra ln y c h b ędą­ ca podstaw ą tak rozum ianej in te g rac ji k u ltu ra ln e j łączy ludzi w k ręg i

ku ltu ro w e, różniące się ro d zajem p o trzeb k u ltu ra ln y c h i intensyw nością ich zaspakajania. W ażne je s t poznanie m iejsca ludzi m łodych w procesie ogólno-spolecznej in te g ra c ji k u ltu ra ln e j oraz określenie ich p rzy n a ­ leżności do kręgów u czestn ictw a k u ltu raln eg o .

S ta ty sty k a życia k u ltu ra ln e g o w coraz m niejszej m ierze p o k ry w a się ze sta ty sty k ą przynależności k lasow o-w arstw ow ej a n aw et społeczno- zawodowej ludności. M łodzież, a w łaściw ie ludzie m łodzi zd ają się być sw oistą k ateg o rią k u ltu ro w ą przecin ającą tra d y c y jn e podziały wg cech społeczno -p rzestrzenn y ch i społeczno-zaw odow ych i niw elu jącą,, w p ew ­ n ej p rzy n ajm n iej m ierze, ich daw ne znaczenie. A żeby udow odnić tę hipotezę, należy poddać analizie zarów no zasięg ja k i s tr u k tu rę życia k u ltu ra ln e g o lu d zi m łodych w zestaw ieniu: a) z ich cecham i społeczny­ m i i k u ltu ro w y m i, b) z życiem k u ltu ra ln y m całej społeczności.

O pracow anie o piera się n a b ad an iu re p re z e n ta ty w n y m obejm ujący m ogół p racu jący ch w P ło ck u w ro k u 1970, zarów no m ieszkańców m iasta ja k dojeżdżających do p rac y z re jo n u p ło ck ieg o 2. U czestnictw o k u ltu ­ ra ln e badane drogą w y w iad u z k w estionariuszem , nie u ja w n ia treści przekazów , n ato m ia st u k azu je szeroko zróżnicow ania k u ltu ra ln e i spo­ łeczne b adanej zbiorowości. D la celów niniejszego opracow ania w yod­ rębniono ze zbiorowości b adanej g ru p ę lu dzi w w ieku do la t 30, u z n a ­ jąc ich za k ategorię lu d zi m łodych, kategorię, k tó rą m ożna po trak tow ać jak o „p ersp ek ty w iczn ą”, w dalszym rozw oju życia k u ltu ra ln e g o . J e s t to łącznie 1 175 osób, zróżnicow anych w ielom a cecham i społecznym i, a także w iekiem , w zw iązku z czym d la celów n iek tó ry ch an aliz podzielono tę g ru p ę n a trz y po dgru p y : 17— 20 la t, 21— 24 la ta i 25— 30 lat.

Ja k ie cechy społeczne i k u ltu ro w e różnią p rac u jąc y c h ludzi m łodych od ogółu p rac u jąc y c h w Płocku? N a czym poleg ają różnice w u czest­ nictw ie k u ltu ra ln y m różn y ch k ateg o rii w ieku? O ile ludzie m łodzi p rzo ­ d u ją w życiu k u ltu ra ln y m m ia sta i w czym się to przejaw ia? Te i tym podobne p y tan ia w y zn aczają k ieru n e k an aliz zaw arty ch w n iniejszym opracow aniu.

2. Charakterystyka ludzi młodych na tle ogółu zatrudnionych

T abela 1 uk azu je w e w n ętrzn e zróżnicow anie społeczne b ad an ej g ru ­ py ludzi m łodych w zestaw ieniu z re p re z e n ta c ją ogółu zatru d n io n y ch w P łock u w r. 1970.

S tru k tu ra płci w e w szystkich p o d g ru p ach c h a ra k te ry z u je się p rz e ­ w agą m ężczyzn, n ajw y ższą w k ateg o rii 25— 30, najniższą w k ateg orii 21— 24 lata.

S kład b adanej zbiorowości pod w zględem przynależności te ry to ria ln e j i ak tualn eg o m iejsca zam ieszkania w y k azu je dość znaczne różnice w

po-Cechy społeczno-zawodowe zbadanej zbiorowości (4) Tabela 1 R a z e m P ł e ć P o w ią z a n ie z P ł o c k i e m K a t e g o r ie z a w o d o w e n a o s o b ęD o c h ó d W y k s z t a łc e n ie W y s z c z e ­ g ó l n i e n i e l .b . •A к M u r o d ź . w P ł o c ­ k u p r z y ­ b y li d o P ł o c ­ k a d o je ż ­ d ż a ­ ją c y p r a c . f iz . p r a c . u m y ­ s ł. u c z . s t a ż . d o600 600—_{1 000} 1 000 i w ię ­ c e j w y ż ­ s z e ś r e d ­ n ie z a w . ś r e d ­ n ie o g ó l. z a s . z a w . p o d s t. n ie u k o ń . p o d ­ s ta w . O g ó łe m z a t r u d n . w P ł o c k u 2 919 100 38,3 61,7 27,9 49,9 22,1 62,5 37,2 0,3 10,9 31,8 57,3 11,7 16,3 15,2 19,2 27,2 9,4 O g ó łe m m ło d z ie ż 17—30 l a t 1 175 100 40,1 59,9 28,3 42,9 28,7 66,9 32,4 0,7 6,1 29,7 64,2 9,6 18,8 20,0 31,2 20,4 1,0 w t y m : 17—20 l a t 243 100 42,4 57,6 28,0 28,3 . 43,2 79,8 18,1 2,1 X X X 2,1 14,4 16,9 52,7 12,3 1,6 21—24 l a t ’ 367 100 44,9 55,3 31,1 38Д 30,8 68,3 30,8 0,9 X X X 7,4 16,6 22,1 33,8 19,3 0,8 25—30 l a t 565 1Q0 35,8 64,2 26,7 52,2 21Д 60,4 39,6 - X X X 14,3 22,1 17,9 20,4 24,6 0,7

szczególnych g ru p ach w ieku i w p orów naniu ogółu m łodych z ogółem zatru d n io n y ch w Płocku.

W k ateg o rii najm łodszej 17— 20 la t zaskakująco w ysoki je s t odsetek osób m ieszkających w rejo n ie i dojeżdżających do pracy w Płocku (43% wobec 29% w śród ogółu m łodych i 22°/o w śród ogółu z a tru d n io ­ nych). J e st to m łodzież w iejsk a p oszukująca aw an su ośw iatow ego i za­ wodow ego poprzez p racę w m ieście 3. Znaczna jej część p rac u je i uczy się ak tualn ie. N iektórzy przeniosą się z czasem do Płocka na stałe, inni w e jd ą trw ale w skład k ateg o rii ludności dw uśrodow iskow ej, pozostali pow rócą n a wieś o b ejm u jąc g ospodarstw a rodziców.

N ajw iększą przew agę liczebną w e w szystkich katego riach bad any ch (z w y ją tk ie m g ru p y n ajm ło d szej) m a ją przybysze, co je st rzeczą zrozu­ m iałą w okresie intensyw nego rozw oju ludnościow ego m ia s ta 4.

Pod ział n a dw ie podstaw ow e k atego rie zawodowe, tj. pracow ników fizycznych i um ysłow ych w skazuje, że w śród ludzi m łodych je s t w yższy niż w śród ogółu p rac u jąc y c h odsetek pracow ników fizycznych i jest on ty m w yższy im niższa k a te g o ria w ieku (80% — w grupie 17— 21 lat, 60% — w g ru p ie 25— 30 lat). O dpow iednio w raz z w iekiem zm ieniają się p rop orcje m iędzy praco w n ikam i fizycznym i i um ysłow ym i.

M niej k o rzy stn a z p u n k tu w idzenia p restiż u społecznego (wg ciągle jeszcze fu n k cjo n u jący ch stereo ty p ó w m yślow ych) s tr u k tu ra zawodowa ludzi m łodych nie z n a jd u je odbicia w s tru k tu rz e dochodów obliczanych n a osobę w rodzinie, k tó ra je s t k o rzy stn iejsza dla ogółu m łodych w p o ­ ró w n an iu z ogółem p racu jący ch . W p ływ a n a to zarów no sy tu a c ja ro ­ dzinna ja k i osobista badanych. T łum aczy się to w pew nej m ierze w yso­ ko p łatn y m i zaw odam i ó sta tu sie kw alifikow anej p rac y fizycznej, k tó re w y k o n u ją ludzie młodzi, a także korzystniejszą s tru k tu rę w ykształcenia m łodych w sto su n k u do ogółu zatrud nio ny ch. Mimo, że w śró d ogółu zatru d n io n y ch je s t w iększy nieco odsetek osób z w yższym w y k ształce­ niem niż w śród lud zi m łodych, to jednocześnie w y stę p u je w iększy odsetek osób z w ykształcen iem podstaw ow ym , a także bez ukończonej szkoły podstaw ow ej. W ykształcenie zawodowe (średnie i zasadnicze) upow ażniające do w y k on y w an ia k w alifiko w any ch p rac fizycznych w iążących się z w ysokim uposażeniem posiada 50% osób m łodych a ty lk o 35% ogółu zatrud n ion y ch .

S tru k tu r a w y k ształcen ia ró żn i się znacznie w poszczególnych k a te ­ goriach w ieku. P o n ad połowę m łodzieży w w ieku 17— 20 la t ukończyło zasadnicze szkoły zawodowe, ok. 15% ukończyło szkoły zawodowe śre d ­ nie, ta k w ięc 67% n ajm łodszych pracow ników m a przygotow anie zaw o­ dowe, choć przew ażnie najniższego stopnia. D aje to jed n a k szansę d a l­ szego podnoszenia k w alifik acji zaw odow ych różnym i drogam i. W tej k ateg orii je s t n a jm n ie jszy odsetek osób po szkołach podstaw ow ych i śre d ­

U dział w ku ltu rze lu dzi m łodych 185

nich ogólnych. N ajb ard ziej żróżnicow aną s tru k tu rę w y k ształcen ia m ają m łodzi w w ieku 25— 30 lat. J e s t w tej g ru p ie najw ięk szy odsetek osób z w ykształcen iem w yższym i śred n im zaw odow ym — łącznie 36%, a jednocześnie ok. 25% osób o w y k ształcen iu tylk o podstaw ow ym .

W yraźnie w idoczny je s t k ieru n e k zm ian w stru k tu rz e w ykształcenia: w każdej m łodszej k ateg o rii w ieku zm niejsza się udział osób z w y k sz tał­ ceniem podstaw ow ym i zw iększa się udział w ykształcenia zawodowego. W ydaje się, że je s t to p rze jaw ogólniejszej ten d e n c ji w k ształcen iu się m łodzieży, szczególnie m łodzieży ze wsi, te n d e n c ji w yn ik ającej z p ra k ­ tycznej oceny p o trzeb ry n k u pracy. T ru d n o je s t m ówić o ten d e n c ja c h w zakresie stu dió w w yższych, k tó re m ogą być tak że podejm ow ane w toku pracy. Z ukończonym i stu d iam i m ogli przy jść do p rac y ty lk o ludzie w w ieku 25— 30 lat. O dsetek osób z w yższym w ykształceniem jest w śród nich niew iele w yższy niż w śród ogółu pracujących .

Ludzie m łodzi stanow ią 40% całej badanej zbiorowości zatru d n io n y ch w Płocku. Ze w zględu na ta k w ysoki ich udział, cechy ich w dużej m ie­ rze rz u tu ją n a cechy ogółu zbadanych, co w znaczny sposób niw elu je różnice m iędzy ludźm i m łodym i w w ieku do 30 la t a ludźm i starszy m i w k atego riach w ieku pow yżej la t 30. Je śli to uw zględnim y, w oparciu o tab . 1 m ożem y w nioskow ać o znacznie w iększych różnicach w zakresie cech społeczno-zaw odow ych m iędzy ludźm i m łodym i i starszy m i niż o ty m m ów ią liczby. Ludzie m łodzi są, biorąc ogólnie, znacznie bardziej w ykształceni, m ają lepsze przygotow anie zawodowe i ży ją w lepszych w a ru n k a ch ekonom icznych.

3. Cechy warunkujące życie kulturalne ludzi młodych

A ktyw ność k u ltu ra ln a w iąże się ściśle ze sposobem życia człowieka, jego ogólną aktyw n o ścią życiową, o rganizacją czasu, p refe re n c ja m i potrzeb, m ów iąc inaczej — w iąże się ze sty lem życia, k tó ry w yznaczany je s t zarów no przez w y bo ry in d y w id ualn e ja k w pływ y środow iska oraz obiektyw ne w a ru n k i m a te ria ln e w p rze k ro ju jednostkow ym i spo­ łecznym 5.

W n in iejszy m b ad an iu w zięto pod uw agę kilk a elem entó w c h a ra ­ k tery z u ją c y c h sty l życia ludzi m łodych w p oró w n an iu z ogółem p ra ­ cujących. Je d n y m z tak ich elem en tó w je s t aktyw ność społeczna, m ie­ rzo na fo rm aln ą p rzynależnością do różnego ty p u organizacji.

T abela 2 w skazuje, że odsetek osób pozostających poza w szelką dzia­ łalnością zorganizow aną je s t ta k i sam w śró d ludzi m łodych jak w śród osób starszy ch (14%). P ozostali n ależą do jed n e j lu b k ilk u organizacji, p rzy czym poza k lu b am i spo rto w y m i w szystkie inne oraganizacje a n g a­ żu ją w tak im sam ym stopniu ludzi m łodych ja k starszych. P rzynależność

Tabela 2

Charakterystyka badanej zbiorowości pod względem aktywności społecznej (%)

A k t y w n o ś ć s p o ł e c z n a W yszczególnienie _organ.

zawód. spolecz.organ. organ.polit. sp o rt.k lu b zespołya rty s t. zain ter.koło nie

Ogółem pracu­ jący w Płocku 60,0 21,8 23,8 6,7 1,2 3,8 14,7 Młodzież 17—20 lat 54,3 21,8 23,9 12,8 2,1 3,3 14,0 Młodzież 21—30 lat 57,7 20,0 24,8 9,1 1,9 4,0 14,5

do organizacji zaw odow ych w z ra sta z w iekim , z tym , że należy do nich niew iele ponad połow ę osób w e w szystkich k ateg o riach w ieku. Nie m a także różnic pod w zględem przynależności do organizacji politycznych, do k tó ry c h w e w szy stk ich k ateg o riach należy ok. 1/4 b ad an y ch i p rz y ­ należności do organizacji społecznych, do k tó ry c h należy 1/5 badanych. Z nikom y p ro cen t osób n ależy do kół zainteresow ań oraz zespołów a rty ­ stycznych i niew iele w ięcej je s t ich w śró d m łodych niż w śród starszych. U dział w działalności a rty sty c z n e j lu b też realizacja zainteresow ań h o bbystycznych wiąże się z posiadanym i u zdolnieniam i i c h a ra k te re m zainteresow ań. N ależy przypuszczać, że są one realizow ane w w iększej m ierze poza form am i zorganizow anym i, n a gruncie p ry w a tn y m . Liczby zaw arte w tab . 2 nie w sk azu ją n a to, ażeby ludzie m łodzi w yró żniali się w śród ogółu p racu jący ch szerszą ak ty w nością społeczną.

Sposoby spędzania urlopów , a także plany, upodobania i naw yki urlopow e są w ażnym w skaźnikiem nowoczesności p ostaw oraz u m ie ję t­ ności k o rzy stan ia z czasu w olnego od p a rc y zaw odow ej. R yszard D yoni­ ziak uw aża naw yki urlopow e za szczególnie w ażny w yznacznik sty lu życia e.

J a k w idać z tab e li 3 ponad połow a ludzi starszych i p raw ie połowa ludzi m łodych spędzała swój o statn i u rló p w dom u nie w yjeżdżając nigdzie, nie zm ieniając m iejsca p o b y tu i środow iska. Ok. 1/5 osób w w y ­ różnionych g ru p ac h spędzała u rlo p u ro d zin y n a w si. B ardziej now o­ czesne i bardzie w artościow e z p u n k tu w idzenia p o trzeb psycho-społecz- n y ch fo rm y urlopow e, tj. w czasy w ypoczynkow e i tu ry s ty k a , upow szech­ n ia ją się głów nie w śród ludzi m łodych, ale nie najm łodszych (38% w g ru ­ pie 20— 30 lat, 21% w grupie 17— 20 lat).

N ajm łodsi pracow nicy nie u z y sk u ją w czasów zakładow ych, naw et, jeśli ta fo rm a odpow iadałaby im, ze w zględu n a k ró tk i staż pracy. N

ie-U dział w ku ltu rze lu dzi m łodych ₁₈₇

Tabela 3

Sposoby spędzania urlopów

U r l o p w o sta tn im ro k u W yszczególnienie

w dom u _{u rodz.}na wsi w czasy_zakł. wczasy _{w k r a ju}tu ry s t. za g ra ­_nicą

Ogółem pracujący w Płocku 50,7 19,6 12,8 14,1 5,8 2,0 Młodzież 17—20 lat 49,8 17,7 4,9 10,3 5,8 0,4 Młodzież 21—30 lat 47,1 21,1 11,4 17,2 8,0 1,3

k tó rz y rozpoczęli p racę n ied aw n o i w ogóle jeszcze nie m ieli u rlopu . W czasy p ry w a tn e i tu ry s ty k a w y m ag ają zarów no n akładów finansow ych jak też określonych tra d y c ji urlo po w y ch w rodzinie i w środow isku. W środow isku w iejskim , z k tó reg o pochodzi i w k tó ry m żyje połowa b adanej m łodzieży, a także w środow isku robotniczym , z k tó ry m zw ią­ zan a je s t znaczna część, nie było tra d y c ji w yjeżd żan ia n a u rlo p y i zw y­ czaj te n upow szechnia się powoli. P rz y ję te n a to m ia st b y ły -wyjazdy u rlo ­ powe n a wieś do rodziny i n ad al ta fo rm a jest dość często spotykana.

P o trz e b y bardziej now oczesnych sposobów odpoczynku i zaintereso ­ w ania tu ry s ty k ą rozbudza szkoła, ale głów nie szkoła m iejska, oraz m ło­ dzieżowe organizacje społeczne, zak łady pracy, kręg i koleżeńskie i to w a­ rzyskie. Nie n ależy w ty m p rzy p a d k u przeceniać o ddziaływ ania środków k u ltu ry m asow ej, k tó re n a ogół w p ły w a ją n a jed n o stk ę poprzez grupy , w k tó ry c h ona uczestniczy.

D łuższy staż p rac y ludzi w w iek u 20— 30 lat, w yższe przeciętne w y ­ kształcenie, w yższy poziom dochodów, a przede w szystkim pobudzające asp iracje w p ły w y środow isk tow arzysko-koleżeńskich k s z ta łtu ją bardziej nowoczesne zachow anie urlopow e tej kateg o rii osób.

N a p rzyk ład zie tej g ru p y w idać, że u rlo p w ypoczynkow y i tu ry sty c z ­ n y zaczyna w chodzić w sk ład p rzy jm u jąceg o się s ty lu życia różnych środow isk społeczno-zaw odow ych. J e s t to proces pow olny — w y starczy przypom nieć, że p rzy ogrom nych zm ianach, jak ie zaszły w sposobach życia i k u ltu rz e rob otn ikó w płockich w lata ch 1960— 1968 zachow ania urlopow e uleg ły m in im aln y m zm ianom (odsetek osób ko rzy stający ch z w czasów zakładow ych w zrósł z 3,5% do 11,4%). W yk ształciły się je d ­ n a k w ty m czasie, zupełnie n iem al nie w y stęp u jące poprzednio, a sp ira ­ cje urlopow e: 80% b ad an y ch w r. 1968 robotników deklarow ało chęć spędzania u rlo p u n a różnego ro d zaju w czasach 7. M ożna sądzić, że py­ tan ie o asp iracje urlopow e postaw ione badanej w r. 1970 g rupie ludzi

m łodych przyniosłoby odpowiedzi w skazujące n a pow szechną p re fe re n ­ cję urlopów poza dom em .

Poznaw cze, w ychow aw cze i re k re a c y jn e w łasności dobrze spędzonego urlo p u w zestaw ieniu z rzeczyw istym w y k o rzystyw an iem go, u jaw n io ­ n y m w badaniu, n a rz u c a ją p rzekonanie o nie w y starczającej p ro p ag an ­ dzie i organizacji zachęcających ludzi m łodych do bogatszych form ko­ rzy sta n ia z urlopów .

Do elem entów c h a ra k te ry z u ją c y ch sty l życia należy także in d y w i­ d u a ln a baza m a te ria ln a k u ltu r y um ożliw iająca określone zachow ania k u ltu ra ln e , to znaczy zestaw posiadanych przedm iotów trw ałeg o u ży tk u k u ltu raln eg o , a także stałe nabyw anie p rasy i książek (tab. 4 i 5).

Tabela 4

Stan posiadania przedm iotów trw ałego użytku kulturalnego

W yszczególnienie ra d io tele ­ w izor a d a p ­ te r a p a ­ r a t fot. ro w e r m o to ­ cy k l sam o­ chód n ie m a nic Ogółem pracujący w Płocku 77,0 64,0 35,0 28,9 34,5 15,9 5,4 3,7 w tym: 17—20 lat 66,7 40,3 34,2 18,9 35,8 21,0 2,5 12,8 21—24 lata 70,8 49,9 35,7 28,6 30,5 21,5 2,2 6,0 25—30 lat 70,1 58,1 34,3 28,5 22,7 18,9 5,0 3,5

O dsetek osób, k tó re nie posiadają żadnego z w ym ienionych w t a ­ beli 7 przedm iotów , n ajw ięk szy je s t w g rup ie najm łodszych (17— 20 lat), po czym m aleje w każdej g ru p ie starszej, o coraz bardziej zorganizo­ w an y m i zasobnym życiu. W śród n ajm ło dszych w idoczny je s t n ajn iższy sta n posiadania w szystkich p rzedm iotów poza row eram i, m otocyklam i i ad ap teram i, a w ięc p rzed m io tam i c h a ra k te ry sty c z n y m i dla m łodzieżo­ w ych p o trzeb i zachow ań. S ta n posiadania ra d ia i telew izo ra w z ra sta w y raźn ie z w iekiem , choć n a w e t w śró d najm ło d szy ch 67% m a radio i 40% — telew izory (praw dopodobnie w dom u rodzinnym ). Rów nież w ko lejn y ch g ru p ach w iek u w z ra sta odsetek posiadający ch sam ochody (od 2,5% w g ru p ie najm łodszej do 5,4% w śród ogółu pracujących). J e d n a trzecia osób w e w szy stk ich w yró żnionych k ateg oriach , z w y ją tk ie m najm łodszej, m a w łasne a p a ra ty fotograficzne.

T enden cja posiadania now oczesnych u rząd zeń u łatw ia ją c y c h życie codzienne i u rząd zeń k u ltu ra ln e g o u ż y tk u s ta je się coraz bardziej p o ­ w szechna i stale w y k azu je k ie ru n e k w zrostow y. W y stępujące jeszcze

U dział w ku ltu rze lu dzi m łodych ₁₈₉

przed k ilk u la ty b a rie ry dochodowe i środow iskow e n iw e lu ją się coraz bardziej. L udzie m łodzi, stab ilizu jący się życiowo, troszczą się o szybkie poszerzenie sta n u posiadania zgodnie ze sta n d a rd am i ogólnym i; różnice w stanie posiadania ludzi m łodych i starszy ch w y ró w n u ją się w ięc b a r­ dzo szybko.

Szersze p o trzeb y i zain tereso w an ia k u ltu ra ln e ludzi m łodych w po­ ró w n an iu ze starszy m i z n a jd u ją w y raz w stały ch w y d a tk a ch n a k u ltu rę w postaci zakupów książek, czasopism i p ły t. O p o w staw an iu tego n a ­ w y k u i n asilan iu się jeg o pow szechności św iadczą dane zaw arte w tab. 5.

T abela 5 N iektóre w ydatki na „kulturę’·

K u p u j e W yszczególnienie

Czasopisma K siążki P ły ty

Nic nie k u p u je Ogółem pracujący w Płocku 84,2 62,3 37,8 8,7 w tym: 17—20 lat 87,2 61,7 46,1 5,3 21—30 lat 88,2 68,6 44,1 5,0

N ajbardziej pow szechny w e w szystkich k atego riach w ieku, choć przo ­ duje tu g ru p a 21— 30 lat, je s t zwyczaj k u p ow ania czasopism. M ożna go uznać za całkow icie pow szechny jeśli p rzy jąć, że w rodzim e nie w szyst­ kie osoby m uszą dokonyw ać zakupów czasopism, n a to m ia st cała rodzina może z nich k orzystać. K upow anie książek, ogólnie m niej pow szechne, u jaw n ia jed n a k ten d e n c je w zrostow e, jeśli przyjąć, że ludzie, będący w w iek u 20—30 lat, b ęd ą n ad al realizow ać zwyczaj ku po w an ia książek, a ludzie najm łodsi n ab io rą tego n a w y k u w raz z posiadaniem w iększych m ożliwości finansow ych i w łasnego m ieszkania. Zasadność takiego p rze­ konania p o tw ierd z ają dane o czytelnictw ie książek, n iem al jednakow o w ysokim w e w szystkich k ateg o riach lu dzi m łodych (tab. 6), a w yższym niż w śród ogółu zatru d n io n y ch . R ów nież zy sk u je n a pow szechności zw y­ czaj k u po w an ia p ły t, je s t on znacznie szerszy w śród lu dzi m łodych niż w śród starszych. Z jaw iskiem c h a ra k te ry sty c z n y m d la lud zi m łodych jest kupow anie p ły t niezależnie od posiadania a d a p te ra . W śród g ru p y n a j­ m łodszej 34% m a a d a p te ry a 46% k u p u je p ły ty , praw dopodobnie z za­ m iarem n aby cia a d a p te ru w przyszłości a jednocześnie dla k orzy stania z n ich a k tu a ln ie n a spotk an iach tow arzyskich p rzy adap terze.

4. U czestnictw o k u ltu ra ln e

Badanie uczestnictw a k u ltu ra ln e g o dotyczyło zasięgu i częstotliw ości k o rzystan ia z szesnastu fo rm życia k u ltu ra ln e g o , k tó re w y czerp u ją ogól­ nie p rz y ję te sposoby k o rzy stan ia z k u ltu ry w m ieście. U jęto je w trz y przedziały: k u ltu ry m asow ej, k u ltu ry rozryw kow ej i k u ltu ry wyższego rzędu, nazyw anej za Ja n e m Szczepańskim k u ltu rą rep re z en ta cy jn ą . Do tego działu obok te a tru i m uzeu m w łączono także książkę, k tó ra w roz­ w oju życia k u ltu ra ln e g o pełn i szczególnie w ażną rolę (tab. 6).

J a k dalece w iek różnicuje uczestnictw o w k u ltu rz e, uk azuje w y ­ k res 1 (str. 191), n a k tó ry m p rzedstaw iony został zasięg korzystania

z szesnastu form życia k u ltu ra ln e g o całej rep re z en ta cji osób p racujących w Płocku w podziale na k ateg o rie w ieku.

J a k w y n ik a z in nych badań, a także z w cześniejszych badań płockich, cecham i najsiln iej różn icu jący m i życie k u ltu ra ln e je s t w ykształcenie i wiek. W ykształcenie p rz y podnoszeniu się ogólnego poziom u ośw iaty w społeczeństw ie będzie tra c ić nieco na znaczeniu jako czynnik ró żn i­ cujący, w iek natom iast, dzielący społeczeństw o n a k ilk a g en eracji o róż­ n ych cechach bio-psycho-społecznych, pozostanie czynnikiem ró żn icu ją­ cym i w zbogacającym k u ltu rę ogólną. K u ltu ra m łodzieżowa, będąca w y ­ tw o rem naszych czasów, coraz b ardziej zyskuje na w ażności i coraz więcej m iejsca zajm u je w k u ltu rz e św iatow ej i poszczególnych społe­ czeństw , także tych, k tó re się p rzed nią początkow o broniły.

J a k w y k azu je w y k res, n ajw ięk szy zasięg uczestnictw a k u ltu ra ln e g o w e w szystkich w yróżnionych form ach cechuje dw ie najm łodsze k a te ­ gorie w ieku: 17— 20 la t i 21— 30 lat, a w ięc p rac u jąc y c h ludzi m łodych, będących przedm iotem niniejszego opracow ania.

P ra w ie stu p ro cen to w y zasięg we w szystkich g ru p ac h w ieku, w śród m łodych i w śród starszy ch , m a czytelnictw o gazet, słuchanie ra d ia i t r a ­ d y cy jn e k o n tak ty rodzin no -tow arzy sk ie w postaci w zajem nych odw ie­ dzin. N ajb ard ziej zróżnicow ane w iekiem je s t byw anie w k a w ia rn i i cho­ dzenie n a zabaw y, a p o n adto uczęszczanie do kina, cy rku, klubów . W każdej starszej k ateg o rii w iek u obniża się znacznie zasięg k o rzy stan ia z ty c h fo rm życia k u ltu ra ln e g o . T łum aczy się to zm niejszającą się z w iekiem aktyw nością w k ie ru n k u zabaw ow ych fo rm k u ltu ry , a także b rak ie m tra d y c ji p ew n y ch zachow ań, ja k w p rzy p a d k u b yw ania w k a ­ w ia rn i i w k lu b ac h — są to stosunkow o now e fo rm y życia k u ltu ra ln e g o w środow isku płockim . O bniża się także z w iekiem , choć m niej w y ra ź ­ nie, zasięg czy teln ictw a książek i czasopism, a także oglądania telew izji, co w iąże się niew ątp liw ie z niższym poziom em w ykształcenia roczników

U dział w ku ltu rze ludzi m łodych ₁₉₁ W yk res 1

M łodzi k o rzy sta ją pow szechnie z bardzo w ielu fo rm k u ltu ry . W ytw o­ rz y ły się w śród nich p rzy zw y czajen ia sk łan iające do k o rzy sta n ia ze w szystkich fo rm k u ltu r y m asow ej p rzy jednoczesnym u p raw ia n iu t r a ­ d ycyjnego życia tow arzyskiego w postaci w zajem n ych odw iedzin, ale także bardziej now oczesnych sp otkań w k aw iarn i, w klu bie, na w yciecz­

kach za m iasto. K aw iarn ie zyskały popularność rów ną niem al tra d y c y j­ nym zabawom. Zw yczaj byw ań ia w k w iarn iach upow szechniał się w raz z rozw ojem m iasta, przy b y w an iem now ych lokali, ro zp rzestrzen ian iem się w ielkom iejskich sposobów życia. P rz e d r. 1960 byw anie w k a w ia rn i (jednej w mieście) nie było w m odzie (por. tab. 8), a p rze d w o jn ą k a ­ w iarnie płockie były m iejscem sp o tkań niem al w yłącznie lud zi ze śro ­ dow isk inteligenckich.

W ykres 1 ukazu je, ja k w iele m iejsca w p ro filu życia k u ltu ra ln e g o ludzi m łodych z a jm u je k u ltu ra rozryw kow a, a ja k stosunkow o niew iele k u ltu ra rep re z en ta cy jn a . T rzeba je d n a k p am iętać, że w r. 1970 nie było jeszcze w Płocku stałego te a tru , k tó ry je s t podstaw ow ą form ą k u ltu ry rep re z en ta cy jn e j, i aczkolw iek k u ltu ra te a tra ln a należy do sta ry c h do­ b rych płockich trad ycji, to g en eracje pow ojenne nie m iały m ożności do nich naw iązać. Sporadyczne p rzed staw ien ia tea tró w p rzy jezd n y ch nie w y starczyły dla w yk ształcen ia publiczności te a tra ln e j. W ysoką pow szech­ ność w obydw u w yróżnionych g ru p ach ludzi m łodych osiągnęło czy tel­ nictw o książek.

W sum ie z a w a rty na ry su n k u p rzek ró j życia k u ltu ra ln e g o ludzi m ło­ dych p rac u jąc y c h w P łocku p rzed staw ia się dość optym istycznie. O pty­ m izm te n zw iększa tab e la 8, k tó ra u k azu je różnice jak ie zaszły w życiu k u ltu ra ln y m pracow ników fizycznych w lata ch 1960— 1970, w skazuje ja k w ażną zm ienną je s t zm ienna czasu, co skłania do k o rzy stn y ch p ro ­ gnoz n a przyszłość. Z decydow anie zaś niek o rzy stn y m ko m en tarzem do p rzedstaw ionego ry su n k u je s t tab e la 7 obrazu jąca częstotliw ość k o rzy ­ sta n ia z ró żn y ch fo rm k u ltu ry . Poszczególne fo rm y k u ltu r y dzięki swej specyfice zw iązanej ze śro dk am i przekazu, z ich dostępnością lu b p rz y ­ ję ty m i zw yczajam i sk ła n ia ją do pew nego ry tm u k o rzy sta n ia z nich, k tó ry o kreśla intensyw ność obcow ania z k u ltu rą . T ru d n o nazyw ać słu ­ chaczem ra d ia kogoś, k to k o rzy sta z rad ia k ilk a raz y w ro k u , tru d n o tak że m ów ić o obcow aniu z książką w odniesieniu do ludzi, k tó rz y czy­ ta ją książkę w yjątko w o . P o ró w n an ie w y k re su 1 z d any m i tab. 7 w ska­ zuje różnice, jak ie istn ie ją m iędzy zasięgiem poszczególnych fo rm p rz e ­ kazu k u ltu ra ln e g o a rzeczy w istym k orzy stan iem z nich. P o ró w n an ie to m ów i o dużej rozległości k o n tak tó w z k u ltu rą a w zględnie m ałej ich intensyw ności.

T abela 6 obrazu je zasięg uczestnictw a k u ltu raln eg o w śród ludzi m ło­ d y ch w trz e c h przedziałach w ieku oraz p re fe re n c je w yborów określo­ ne sto pn iem pow szechności poszczególnych form ,

W g ru p ie n ajm łodszej w y stę p u je sw oista p re fe re n c ja w w yborze u czestn ictw a k u ltu ra ln e g o , różniąca ją od pozostałych kategorii. P ierw sze m iejsca z a jm u ją k o lejn e fo rm y k u ltu r y m asow ej, niem al rów nie w ysoki

193 U dział w ku ltu rze lu dzi m łodych

zasięg m a życie tow arzyskie o ch ara k te rz e w zajem n y ch odw iedzin, by ­ w anie n a zabaw ach i sp otk an iach w k aw iarn iach . C zytelnictw o książek znalazło się na ósm ym m iejscu, n astęp n e m iejsca z a jm u ją znów pozo­ stałe fo rm y k u ltu r y ro zry kw o w ej: w ycieczki, cyrk, zaw ody sportow e. K orzystanie z bibliotek, uczęszczanie do te a tru i m uzeum z a jm u ją o stat­ nie m iejsca p rzy zasięgu ok. 50% . P oniew aż zasięg u czestnictw a obej­ m u je w szystkich, k tó rzy kiedykolw iek z daną form ą k u ltu r y m ieli do czynienia, należy rozum ieć, że połow a pracu jącej m łodzieży w w ieku

17— 20 la t nie b y ła nigdy w te a trz e an i w m uzeum .

W dw óch starszy ch g ru p ac h w iek u w yższe lo k aty i w iększą pow szech­ ność u zy sk u je książka, te a tr, m uzeum ; m ała tu ry s ty k a w postaci w ycie­ czek, m im o że m a tę sam ą lokatę, co w g ru p ie najm ło dszej, je s t znacz­ nie bardziej pow szechna.

N ajniższą lok atę i niew ielki zasięg w e w szystkich trz e c h g ru pach ludzi m łodych m ają klu by . K lu b y płockie, przek ształcan e i p rzeo rg an i­ zowane, nastaw io n e głów nie n a m łodzież, w niew ielkiej m ierze ją po­ ciągają (tab. 6 i 7).

T a b ela 6 Zasięgr i preferencje uczestnictwa kulturalnego w edług kategorii w ieku

L u d z i e m ł o d z i O gółem F o rm y k u ltu ry 17- 20 1. 21—24 1. 25—30 1. w Płocku •Λ K o ­le j­ ność K o ­ le j­ ność ·/. K o ­ le j­ ność ·/. K o ­ le j­ ność Kultura m asowa 1. Gazety 2. Radio 3. Kino 4. T elew izja 5. Czasopisma 99,2 97,5 97.1 95.1 93,4 1 2 3 4 5 100,0 96,2 96,8 95,7 94,6 1 4 3 5 6 100,0 94.9 91,0 95,4 94.9 1 4 6 3 5 84,8 45.5 21,1 59.6 52,1 1 2 3 6 4 Kultura reprezen­ tacyjna 6. K siążki 7. Biblioteka 8. Klub 9. Teatr 10. Muzeum 88,9 51.4 36,2 50,6 48.5 8 13 16 14 15 90.7 54.8 37,1 64,6 58.8 7 14 16 12 13 89.7 48.8 24,6 63,4 54.9 7 15 16 12 13 60.4 70.4 65,9 44.8 76.8 5 7 8 9 U Kultura rozryw kowa

11. Kawiarnia 12. Zabawy 13. Cyrk 14. Zaw ody sp o rt. 15. W ycieczki 16. O dwiedziny w zajem ne 88.5 91,8 76.5 53,1 77,0 93,4 9 7 11 12 10 6 89,4 88,3 73.0 54.0 85,8 99,2 8 9 U 15 10 2 74,5 84.1 70,8 51,7 79,3 97.2 10 8 11 14 2 9 95,7 98,9 94,2 84.6 93,0 91.7 10 14 16 12 13 15 Liczby odniesienia 243 367 565 2 919 13 — Rocznik TNP

N iezależnie od tego ja k oceniać nowoczesność w yborów , nasilenie pow szechności i intensyw ności· k o rzy stan ia z k u ltu r y przez ludzi m ło­ dych (21— 30 lat) w oparciu o d an e z tab. 6 i 7, należy stw ierdzić, że je s t to k a te g o ria przo d u jąca w zakresie życia k u ltu ra ln e g o w stosunku do w szystkich in n y ch k ateg o rii w ieku.

T abela 7 Częstotliwość korzystania z niektórych form kultury ludzi m łodych

w w ieku 21—30 lat (932 osoby) w ·/·

C zęstotliw ość k o rz y stan ia

F o rm y k u ltu r y N ie W y ją t­ kow o K ilk a razy w ro k u K ilka razy w m -eu K ilk a ra zy w tygodn. Codzien­ nie Gazety _ 0,7 0,7 6,8 92,9 Radio 4,6 1,9 0,3 0,9 10,7 81,6 K ino 6,8 8,9 18,5 51,2 14,3 9,3 Telewizja 4,5 3,4 1,3 9,5 21,7 59,6 Czasopisma 5,3 2,7 3,1 39,0 38,0 11,9 K siążki 9,9 11,4 17,5 30,0 15,1 16,1 Teatr 36,2 14,3 18,1 1,4 — , — K luby 70,5 9,0 5,6 8,7 5,1 1,1 Kawiarnie 19,6 16,3 19,8 39,4 31,8 11,3 1,2 Zabawy 14,3 25,4 20,0 0,9 — W ycieczki O dwiedziny 18,1 38,5 40,5 2,9 *— — w zajem ne 2,0 7,2 27,9 46,6 13,8 2,5

J a k p rze d staw ia się zróżnicow anie w ew n ętrzn e pod w zględem ko­ rz y sta n ia z k u ltu r y zbiorow ości lud zi m łodych w n a jb a rd zie j tra d y c y j­ n y m podziale w g cech społeczno-zaw odow ych — n a pracow ników fi­ zycznych i um ysłow ych. P odział te n odgryw ał do n ied aw n a jeszcze isto tn ą ro lę w w y znaczaniu g ran ic k u ltu ro w y c h w społeczeństw ie. N a odm ienność w sposobach życia ludności w p ły w ały różnice w poziom ie w ykształcenia, dochodów, tra d y c ji środow iskow ych. Różnice te z m n iej­ szają się w raz z postępem ekonom icznym i społecznym w k ra ju .

T abela 8 p re z e n tu je pro file życia k u ltu ra ln e g o dw óch k ateg o rii spo­ łeczno-zaw odow ych lu d zi m łodych zbad any ch w ro k u 1970 i k ateg o rii pracow ników fizycznych w ty m sam ym przedziale w ieku (17-т-ЗО lat), zbadanych w ro k u 1960. P rzy n ależn ość do kateg o rii społeczno-zaw odo­ w y ch w n iew ielk i sposób różnicuje życie k u ltu ra ln e lu dzi m łodych za­ tru d n io n y c h w P ło ck u w r. 1970. P racow n ikó w um ysłow ych cechuje w yższy stopień czy teln ictw a książek oraz szerszy k o n ta k t z te a tre m i m uzeum , n ato m ia st pracow nicy fizyczni w w iększej m ierze k o rzy sta ją z tak ich im p rez ja k zaw ody sportow e i w y stęp y cyrk u. Pozostałe fo rm y

U dział w ku ltu rze lu dzi m łodych ₁₉₅

Tabela 8 Zasięg i preferencje uczestnictwa kulturalnego ludzi m łodych

w g kategorii społeczno-zaw odowych

B o k 1 9 7 0 B ok 1960 P ra c o w n icy um ysłow i 17—30 la t P ra c o w n icy fizyczni 17—30 la t P ra c o w n ic y fizyczni 17—30 la t ·/. K o­_{le j­} ność ·/. K o­_lej­ ność K o­ le j­ ność Kultura masowa 1. Gazety 100,0 1 99,8 1 90,3 2 2. Radio 94,5 6 97,4 2 86,3 4 3. Kino 94,0 7 94,0 5 87,8 3 4. Telewizja 96,6 4 94,8 4 48,1 U 5. Czasopisma 99,2 2 92,1 6 59,6 9 Kultura reprezentacyjna 6. Książki 95,0 5 87,3 7 60,2 7 7. Biblioteka 55,5 14 49,7 14 30,5 14 8. Klub 31,7 16 30,6 16 28,6 49,8 15 9. Teatr 76,6 U 53,5 13 10 10. Muzeum 67,2 13 48,8 15 9,0 16 Kultura rozrywkowa 11. Kawiarnie 83,7 10 81,2 9 42,3 12 12. Zabawy . 88,5 8 86,1 8 72,4 5 13. Cyrk 68,2 12 75,1 54,9 11 63,8 6 14. Zawody sport. 47,8 15 12 60,0 8 15. W ycieczki 87,7 9 77,6 10 40,5 13 16. Odwiedziny 99,0 3 96,1 3 96,8 1 Liczby odniesienia 381 814 862

życia k u ltu ra ln e g o , ja k życie to w arzy sk ie w fo rm ie zabaw , byw ania w k a w ia rn i lu b odw iedziny, ja k rów nież k o rzy stan ie z k u ltu r y m asow ej m ają tak ą sam ą pow szechność w obydw u środow iskach. O n ieu k ształto - w anej w społeczeństw ie płockim w r. 1970 k u ltu rz e te a tra ln e j b y ła w cześniej m ow a — zrozum iałe, że je s t ona stosunkow o niższa w śród pracow ników fizycznych, a szczególnie d ojeżdżających do p rac y ze wsi

(ок. 9(P/o dojeżdżających je st pracow n ik am i fizycznym i).

Bardzo w idoczne różnice w y stę p u ją nato m iast w zestaw ieniu u czest­ n ictw a k u ltu ra ln e g o pracow ników fizycznych w w ieku do la t 30 p ra c u ­ jący ch w P ło ck u w r. 1960 i w r. 1970 (tab. 8). Z estaw ienie to u k azu je w yraźnie, ja k w okresie dziesięciu la t p rzeo b rażan ia się P łocka i ogól­ nych p rzem ian społecznych i cyw ilizacyjnych, zachodzących pod w p ły ­ w em in d u stria liz a cji, zm ieniały się tak że w zory życia k u ltu ra ln e g o w spo­ łeczeństw ie płockim . Rozw ojow i m ate ria ln e j bazy k u ltu r y odpow iadał

w zro st powszechności k o rzy stan ia ze w szystkich fo rm życia k u ltu ra ln e g o i zm iany p refe re n c ji w yborów , św iadczące o unow ocześnianiu się po­ trzeb. T rad y cy jn e odw iedziny w zajem ne z pierw szego m iejsca p rzesu n ę­ ły się n a trzecie, oglądanie telew izji — z jed en asteg o (telew izory n ale­ żały jeszcze do rzadkości) n a jedno z pierw szych. C zytelnictw o czaso­ pism , byw anie w k aw iarn i, w y jazd y na w ycieczki — fo rm y c h a ra k te ­ ry sty czn e dla życia k u ltu ra ln e g o społeczności w spółczesnych dużych m iast, p raw ie d w u k ro tn ie zw iększyły sw ą powszechność. C zynnik czasu, a w istocie rzeczy czynnik w a ru n k ó w społeczno-ekonom icznych, w y k a ­ zu je swój isto tn y w p ły w n a p rzem ian y k u ltu ro w e.

O dalszym k ie ru n k u ty ch przem ian, o dalszym unow ocześnianiu się i w zbogaceniu życia k u ltu ra ln e g o w społeczeństw ie m ożna mówić w oparciu o zestaw ienie u czestnictw a k u ltu ra ln e g o pracow ników fizycz­ n y ch i um ysłow ych, choć ja k zostało pow iedziane, różnice m iędzy ty m i k ategoriam i są n iew ielkie. K ateg o rie pracow ników um ysłow ych, o w y ż­ szym przeciętnie w ykształceniu, w iększym odsetku osób zw iązanych z m iastem i w ych o w any ch w m iejsk ich i inteligenckich tra d y c ja c h k u l­ tu ra ln y ch , uw ażać m ożna za nosicieli w spółczesnych m iejskich wzorów życia k u ltu raln eg o .

A k tu a ln a in fo rm a c ja i w iedza o w spółczesnym św iecie sta ła się już p o trzebą całej g e n e ra c ji ludzi m łodych ze w szystkich środow isk; re a li­ zow ana je s t głów nie poprzez k o rzy stan ie ze środków k u ltu ry m asow ej. W idoczny je s t także proces k ształto w an ia się zainteresow ań lite ra tu rą , sztuką, teatrem .

D la upow szechnienia się p o trzeb z zak resu k u ltu ry arty sty czn ej ko­ nieczna je s t p rogram ow a działalność in sty tu c ji ośw iaty i k u ltu ry . W ażne je s t także k ształto w an ie upodobań z zak resu k u ltu r y rozryw k ow ej, k tó ra jest i będzie w ażną częścią życia k u ltu ra ln e g o lu dzi m łodych.

T abela 9 U czestnictw o w kulturze w g poziom ów aktyw ności kulturalnej

W yszczególnienie I n isk a a k ty w ­ ność IX śre d n ia a k ty w ­ ność III w y so k a a k ty w ­ ność R a z e m 1. b. */t Ogółem zatrudnieni w Płocku w r. 1970 17,9 38,5 43,6 2 919 100,0

w tym ludzie m łodzi

17—30 lat 7,9 31,7 60,4 i 175 100,0

Tabela 9 zestaw ia p rac u jąc y c h ludzi m łodych z ogółem zatrud nio ny ch w P ło ck u w r. 1970 pod w zględem poziom u aktyw n o ści k u ltu ra ln e j.

U dział w ku ltu rze lu dzi m łodych ₁₉₇

S topień akyw ności k u lu ra ln e j obliczony je s t w oparciu o ilość form i częstotliw ość k o rzy sta n ia z nich w g w zoru zastosow anego i spraw dzo­ nego w e w cześniejszych b adaniach 8. Po zw ala on n a usy tu o w an ie każdej jedn ostki w jed n ej z trzech k ateg o rii aktyw ności k u ltu ra ln e j. W p ie rw ­ szej, najniższej kateg orii, z n a jd u ją się ci, k tó ry c h życie k u ltu ra ln e spro­ w adza się do tra d y c y jn y c h , nielicznych i nieczęsto w yk o rzy sty w an y ch form (radio, gazeta, czasam i telew izja lu b odw iedziny znajom ych). W każdej n a stęp n ej k ateg o rii w z ra sta ilość fo rm i inten sy w no ść k o rzy ­ stan ia z nich. Tab. 9 w yraźn ie u k azu je m iejsce lu dzi m łodych n a ogól­ ny m planie życia k u ltu ra ln e g o społeczeństw a płockiego. C echuje ich w ysoka aktyw ność k u ltu ra ln a , w y ra ż ają ca się ekspansyw nością w k o rzy ­ stan iu z w ielu fo rm k u ltu ry i dużą częstotliw ością k o rzy stania.

K o re la c ja akty w n o ści k u ltu ra ln e j z in n y m i cecham i k u ltu ro w y m i i cecham i społecznym i bad an y ch w skazuje, że w każd ej w yższej k a te ­ gorii aktyw ności k u ltu ra ln e j zw iększa się odsetek osób a k ty w n y c h spo­ łecznie, dobrze w y k o rzy stu jący ch u rlopy, m ających zwyczaj kupo w ania książek i czasopism , a tak że dokształcających się. N ato m iast k ateg o ria osób o najw yższej aktyw ności k u ltu ra ln e j niew iele odbiega od skład u społecznego całej g ru p y pod w zględem c h a ra k te ru p racy , m iejsca za­ m ieszkania, sta n u posiadania: cechuje ją ty lk o w yższy p rze c ię tn y po­ ziom w ykształcen ia, a tak że w yższy poziom dochodów w rodzinie.

T ak w ięc ak tyw ność k u ltu ra ln a w m niejszej m ierze w iąże się z po ­ zycją społeczno-zaw odow ą jednostki, a w w iększej m ierze — z jej ce­ cham i k u ltu ro w y m i, z całością sty lu życia. Zależność ta, zaobserw ow ana w całej b ad anej zbiorow ości osób zatru d n io n y ch w P łocku, szczególnie w y raźn ie w y stę p u je w k ateg o rii ludzi m łodych. W iek biologiczny z cha­ ra k te ry sty c z n ą dla niego żyw otnością, ru chliw ością p rz e strz e n n ą i p sy - cho-społeczną, otw artość lud zi m łodych n a now e w pły w y, w spólność m ło­ dzieżow ych w zorów k u ltu r y — w szystko to w p ły w a n a ujedn olicen ie się zachow ań i p o trz e b k u ltu ra ln y c h ludzi m łodych z ró żny ch środow isk społeczno-zaw odow ych.

P o n ad 6(Ρ/ο lu d zi m łodych c h a ra k te ry z u je się w ysoką aktyw nością k u ltu ra ln ą pow iązaną z a k ty w n y m i p ostaw am i w różn ych dziedzinach życia i ten d e n c ja m i do nowoczesności. P e łn ią oni rolę zdecydow anie aw angardow ą w sto su n k u do pozostałych lu d zi m łodych, do ogółu za­ tru d n io n y c h w P łock u (tab. 9), a ty m sam ym w obec całego społeczeń­ stw a płockiego. P o dobną rolę m uszą pełnić ludzie m łodzi w skali spo­ łeczeństw a globalnego.

N ie m ożna je d n a k pom inąć fak tu , że obok tej przo d u jącej, licznej zresztą katego rii, w śród lu d zi m łodych istn ieje duża g ru p a osób o n ie­ w y kształconych jeszcze p o trzeb ach k u ltu ra ln y c h , szu k ający ch głównie

p ry m ity w n e j ro zry w k i lu b pozostających p rzy n a jła tw ie jsz y c h form ach k u ltu r y m asow ej. Różnica m iędzy ty m i k ateg o riam i dotyczy zarów no uczestn ictw a k u ltu ra ln e g o ja k też szeregu cech c h a ra k te ry z u ją c y ch po­

staw y społeczne i sty l życia. (Dla p rzy k ład u : w k ateg o rii trzeciej, o n a j­ w yższej aktyw ności w życiu k u ltu ra ln y m , ponad 80% osób k u p u je książki, podczas gdy w k ateg o rii pierw szej — ok. 20%; w kateg o rii trzeciej ponad 80% b y w a w tea trz e , w pierw szej — ok. 15%). Można stw ierd zić że ok. jed n e j czw artej ludzi m łodych m a nik łe i sporadyczne k o n ta k ty z k u ltu rą , a k ilk a p rocent, a to je s t je d n a k n iem ała g rup a w śród ogółu p rac u jąc y c h lud zi m łodych, pozostaje w łaściw ie poza od­ działy w aniem przek azó w k u ltu r y (por. ru b ry k ę „nie” w tab. 7). J e s t to zjaw isko nie ty lk o n iek o rz y stn e społecznie, ale tak że niepokojące ze w zględu n a to, że „m argines k u ltu ro w y ” w śró d ludzi m łodych prow adzi łatw o k u m arginesow i społecznem u.

D ostrzegając p rzo d u jącą rolę ludzi m łodych w procesie ro zw o ju ży­ cia k u ltu ra ln e g o w P ło ck u i rejo n ie płockim , w y ra ż ają cą się zarów no w szerszych ja k też bard ziej in ten sy w n y ch k o n tak ta ch z k u ltu rą w po­ ró w n an iu ze społeczeństw em dorosłym , nie m ożna pom inąć m ilczeniem niedociągnięć i opóźnień w ty m procesie aw an su k u ltu ra ln e g o m łodego pokolenia. P o leg ają one p rzede w szystkim n a n iew y starczający m roz­ w oju w yższych p o trzeb k u ltu ra ln y c h , co w iąże się z przew agą postaw odbiorczych i k o n su m p cy jn y ch w obec k u ltu r y n a d p ostaw am i tw órczy ­ m i, a także na zb yt m ałej aktyw ności w w łączaniu się w zorganizow ane fo rm y życia społecznego i k u ltu raln eg o .

*

* *

Od a u to rki

O p ty m isty c zn e p rognozy w y n ika ją ce z badań przeprow ad zo n ych w r. 1970 a opracow anych w r. 1972 za ła m ują się całkow icie w ko n fro n ta cji z k r y z y s e m sp o łeczn ym i gospodarczym , k tó r y u ja w n ił się w ko ńcu lat siedem dziesiątych. Z ałam anie się m a te ria ln e j ba zy k u ltu r y w skali m ia ­ sta i k r a ju , dezintegracja środow isk tw ó rczych , n ow e podziały społe­ czeń stw a w y n ik a ją c e z sy tu a c ji p o lityc zn e j, gospodarczej i społecznej w k r a ju — w s z y s tk o to zm ien iło w a ru n k i życia ku ltu raln ego , a ta kże hierarchię potrzeb i zainteresow ań. „Proces in teg ra cji k u ltu r a ln e j spo­ łeczeństw a płockiego”, k tó r y m a rzy ł się autorce opracowania w f. 1972, stał się utopią na w iele lat. P o trze b n y będzie o lb rzy m i w y siłe k , że b y odbudow ać społeczne, psychologiczne i m aterialn e m ożliw ości życia k u l­ turalnego społeczeństw a płockiego na poziom ie 1970 roku.

U dziai w ku ltu rze lu dzi m łodych ₁₉₉

PRZYPISY

1 M. C z e r w i ń s k i , Z ycie po m iejsku , Warszawa 1975, A. W a l l i s , Socjolo­

gia w ielkiego m iasta, W arszawa 1967 oraz inne prace.

2 Inform acje o m etodach badania oraz m erytoryczne opracowanie wyników : I. N o w a k o w a , Zróżnicow ania społeczn o-ku ltu row e ludności p racu jącej w Płocku, [w:] P łock. S połeczeń stw o m ie jsk ie w procesie u przem ysłow ien ia,

W arszawa KiW, 1982.

3 Zob. S tudium M. N o w a k a [w ]: Na drogach aw ansu społecznego m ło d zieży

w rejonie u p rzem ysła w ia n ym , 1977, m aszynopis w bibliotece TNP.

4 Por. S tudium A. G i n s b e r t a w pracy cytow anej w yżej.

5 P olsk ie prace teoretyczne i em piryczne nad stylem życia są w e w stępnej fa ­ zie. Por. S ty l. życia. K on cepcje i p ropozycje, pod red. A. S i e m i ń s k i e g o , W arszawa 1976.

6 R. D y o n i z i a k , Zróżn icow anie k u ltu row e społeczności w ielk o m iejsk iej, War­ szawa 1969.

7 I. N o w a k o w a , R obotn icy w u p rzem ysła w ia ją c ym się m ieście, P rzem ian y

społeczne i ku ltu ralne, W arszawa 1973, tab. 34, s. 160 i inne.