Oddziaływanie nowych technologii na rynek pracy - wybrane aspekty

Pełen tekst

(1)2003 AkademII. Tomasz. Skrzyński. Katedra H1•• o,U. Myłll. Ik•••• la•••. na l. Wprowadzenie Przewidywania dotyczące niekorzystnych zmian, następujących w wyniku wprowadzania w życie nowych technologii, są tak stare, jak stara jest sama ekonomia . Już francuscy fizjokraci twierdzili, że rolnictwo jest jedynym produktywnym zaj~ciem i przemieszczanie si~ sily roboczej do innych sektorów gospodarki spowoduje spadek bogactwa narodowego . Także Adam Smith pisal, i.e wzrost liczby robotników pracujących w manufakturach spowoduje naru szenie stanu równowagi wśród zatrudnionych w rolnictwie, a w konsekwencji spadek dobrobytu. Rewolucja prlemyslowa, zapoczątkowana wynalezieniem maszyny parowej, oprócz nic spotykanego dotąd wzrostu wydajności przyniosla obawy o zastąpienie człowieka przez maszyny. W Anglii, kraju, w którym rewolucja przemysIowa wzięla swój początek, powstały nawet ruchy spoleczne. mające na celu niszczenie maszyn zabierających miejsca pracy. W latach dwudziestych XIX w. tzw. socjaliści ricardia,iscy twierdzili, że wzrost wydajności spowodowany wprowadzeniem nowego wyposażenia wywala bezrobocie, spadek plac, a nawet zmniejszenie się populacji. Po drugiej wojnie światowej, w latach czterdziestych, jeden z twórców cybernetyki - Norbert Weincr - twierdziI , że wynalezienie komputera spowoduje bezrobocie o wiele większe od bezrobocia z czasów Wielkiego Kryzysu . Wspólcześnie Jcremy Rywkin w swej książce pl. Koniec pracy pisze, że narastające zmiany techniczne doprowadzą do wysokiego bezrobocia technologicznego, przez to do spadku popytu, a w rezultacie do światowej recesji. Wszystkie te przewidywania mają jak dot"d jedn" wspólną cechę : nic sprawdzily się. W rzeczywistości postęp technicmy powodowal zawsze wzrost zarówno zamożności spoleczeństw. jak i wzrost zatrudnienia. Postęp techniczny niesie jednak zawsze nową jakość: caly czas trwa tw órcza destrukcja opisana przez Schumpetera. Zmiany dotknęly każd" dziedzin~ dzialalności ludzkiej, wywierając wplyw zarówno na popyt.jak i na podaż pracy, w wyniku którego powstają glębokie zmiany strukturalne ..

(2) Tomasz. 2. Klasyczne pode Iście do problemu bezrobocia tochnologlcznego Ekonomia klasyczna podaje pięć sposobów reakcji popylu na pr"cę po wprowadzeniu nowych lechnologii '. Zoslaną one omówione ponii.cj: Mechanizm kompensacji przez nowe maszyny Wyllumaczenie reakcji popy lu na pracę w wyniku wprowadzenia nowych Icchnologii jesl prosIe. Nowe maszyny powodują spadek zapolrzebowania na pracę w seklOrze. w klórym zoslaly wprowadzone . Rusza jednocześnie produk cja Iych maszyn, a 10 slwarza nowe miejsca pracy. J.B. Say pisze na Icn lemal: "Maszyny nie mogą być produkowane bez znaczącej pracy, klóra daje posady Iym. klórzy slracili ją Iw wyniku wprowadzenia nowych lechnologii - T.S ·1' '' · Taka kompensacja iSlnieje w rzeczywislOści.lecz nic jesl pclrla. gdyż firmom nie oplacaloby się w lakim przypadku wprowadzanie innowacji. Co więcej. nowe miejsca pracy wymagają przeważnie zupelnie nowych kwalifikacji. Im bardziej skomplikowana lechnologia. Iym le kwalifikacje muszą być lepsze i mogą być Irudne do zdobycia. Mechanizm kompensacji przez spadek cen Oszczędności uzyskane przez przedsiębiorców lechnologii powodują spadek cen produklóW. To z. po wprowadzeniu nowych kolei prowadzi do wzroslu popylu. a w konsekwencji - do wzroslu zaIrudnienia. Bezrobocie lechnologiczne ma więc charakler Iymczasowy, dopóki nie rozpocznie się wspomniany wyżej proces . W rzeczywisIości mechanizm len opiera się na zalożeniu oddzialywania doskonalej, bądź prawie doskonalej konkurencji. panującej w gospodarce . Jednak syluacji lakiej w większości sektorów przemysłowych nie ma. Mechanizm kompensacji poprzez inweslycje Ten przypadek jesl rozwinięciem poprzedniego. Zanim spadek koszlów spowoduje spadek cen produklów, przedsiębiorslwa realizują dodalkowe zyski. Są one inweslOwane, co powoduje powsIanie nowych miejsc pracy . Jak pisze Ricardo, "Zaobserwowałem poprzednio [ ... 1 że wzroSI przychodów nellO, mierzonych w lwyprodukowanych] dobrach, klóry jesl zawsze konsekwencją usprawnień lechnicznych Iw produkcji], prowadzi do nowych oszczędno ś ci i akumulacji. Te oszczędności 1... 1 mają charakler roczny i muszą szybko slworzyć fundusze o wiele większe niż. dochód brullo ulracony w wyniku wynalezienia (nowych) maszyn, przy nie zmienionym popycie na pracę"·'. Taka M . Vivarclli. Econom;c oj tuhnology and Employment : Theory and Empiricol Evidcll ce. Edward Elgar. Aldcrshot 1995. 2 J ,B. Say. A Treatise on PoliticClI EC01wmy or the Prnduct;on, Distrilm1101l & C01/sumpt;oll oj Wealt". M . McHy. New York 1964 (Fiest cd .1803). za: M .VivarcHi. op. cir. . s. 27 . .l D . Ricardo , Notes mi Malthus's pri"óples ol polilical ecOlwmy rw:J The Works lU/d Carresp()IIdence oj David Ric(lrdo, P. SraFra (ed .), Vol. II. Cambridge University Press. Cambridge 1951 (firsl cd. 1820), za: M.Vivarelli, op . cil., s. 32 . I.

(3) Odd:ialywallie. tecJltlOlOKii lJa rynek. • •. interpretacja wplywu technologii na rynki pracy jest silnie powiązana z prawem Saya. Interpretacja ta nie przewiduje, że owe dodatkowe zyski mogą być przeznaczone na inne cele, np . na podwyżkę płac dla już zatrudnionych. Istnieje tei. możliwość, że firmy zainwestują te dodatkowe środki ,jednak nic w wynajęcie nowych pracowników, lecz w jeszcze nowsze technologie. co spowoduje wprawdzie wzrost ogólnego produktu, lecz bezrobocie technologiczne się zwiększy. Mechanizm kompensacji przez nowe produkty To podejście zakłada. że wynałazki są egzogeniczne względem gospodarki . Nowe produkty, bądź udoskonalenie starych, mogą powodować powstawanie nowych rynków zbytu. Popyt generowany na tych rynkach prowadzi do wzrostu zapotrzebowania na pracę. Powraca tu jednak problem pracy wykwalifikowanej i niewykwalirikowanej, gdyż nowe produkty są zazwyczaj bardziej skomplikowane od poprzednich. Mechanizm kompensacji przez. obniżkę płac. Przedsiębiorstwa dążą do maksymalizacji zysku. Wprowadzenie nowych technologii ma właśnie na celu zwiększenie przychodów przez oszczędność. pracy. Powstaje wtedy bezrobocie technologiczne . Zgoda pracowników na obniżkę plac powoduje wyrównanie się krańcowej produktywności pracy w firmach, które wprowadziły nowe technologie, i w tych, które tego nie uczyniły. Zanika więc bodziec do wprowadzania nowych metod produkcji. Takie podejście nic uwzględnia jednak faktu, że powrót do starych technologii może być z jakichś przyczyn niemożliwy. obniżka plac nie zlikwiduje więc bezrobocia technologicznego'. Obniżka plac może też doprowadzić do spadku popytu, co w rezultacie powoduje kryzys i bezrobocie rośnie. a nie maleje.. 3. Badania emplrycane - raport OECD Badania dotyczące wpływu nowych technologii na rynki pracy mogą być prowadzone w dwóch aspektach. Po pierwsze, mogą one dotyczyć bezrobocia technologicznego. tj. spowodowanego przez zastąpienie starych metod produkcji nowymi i likwidacją miejsc pracy. lub też spowodowanego tą sam'l przyczyną nicdopasowania struktury podai.y pracy do popytu na nią (choć postęp techniczny generuje także nowe miejsca pracy). Po drugie, mogą one dotyczyć wzrostu rozpiętości zarobków. Przy identyfikacji wpływu nowych technologii na zatrudnienie ekonomiści napotykają szereg trudności. Brak jest odpowiednich wskaźników, mierzących poziom zmian technologicznych. Wskażniki takie, np. wielkość wydatków na dziedzinę R&D, pokazują bowiem nakłady na nowe technologie. a nic wyniki. "TlIr OECD Jobs Study: PMf J. OECD. Paris 1994, s. 31..

(4) To f1 /( lJ::' S kr ::'.l'1hk i. ich wprowadzania w i,ycie , Inne , np . liczba patentów, tak i c nie pokazuj" rzeczywistej skali postępu technicznego. Trudne jest także ujęcie il oś ciow e procesu rozpowszechniania nowych technolog ii. Podczas gdy stosu nkowo latwo jest zmierzyć wplyw wprowadzenia nowej technologii na spadek zatrudnienia, oszacowanie liczby nowych miejsc pracy. gene rowanych przez nią,jest o wiele trudniejsze . W roku 1994 OECD prz.eprowadzilo badania dotycz'lce rynków prac y ówczesnych krajów czlonkowskich (ostatni tego typu raport znany autorowi )'. W śród badanych zagadnień znalazl się także problem bezrobocia techno logicznego. Badania byly prowadzone na trzech poziomach : mikro- i makroekonomicznym oraz na poziomic poszczegó lnych galęzi przemysiu . Badania na pozi ome mikroekonomicznym przeprowadzi I P. Brouwer w 1993 r. w 859 holenderskich fabrykach . W sumie wzrost inten sy wności R&D zaowocował niewielkim spadkiem zatrudnienia, jednak firmy. które mialy największy udzial R&D w wytwarzanych produktach, zanotowaly wzrost zatrudnienia powy żej ś redniej . Podobny wynik dały badania przeprowadzone w USA przez US Department of Commerce w okres ie 1982- 198 7 na licz bie 8800 fabryk . Badania przeprowadzone przez rói,nych autorów , dotycz~ cc wzrostu b~d ż spadku zatrudnienia w różnych gałęziach gospodarki, wskazywaly początkowo np . na spadek zatrudnienia w bankach na skutek wprowadzenia bankomatów . W rzeczyw istości zatrudnienie w bankowości w latach 1970- 19&0 (k tórych dotyczyly te badania ) wzroslo . Badania przeprowadzone w Wicłkiej Brytanii w 1987 r. w ramach programu TEMPO (Technologie"l Chałlge ałld EmploymełlI) wskazują na wzrost zatrudnienia w opartych na IT bran żac h, takich jak elektronika , telekomunikacja i przemysł drukarski, oraz na spadaj~ce zatrudnienie w innych bran żach przemysIu. Spadek zatrudnienia byl rekompensowany przez jego wzrost w u sługach . Wzrost ten był w znacz'lcy sposób stymulowan y przez wzrost produkcji przemysłu IT. Umoż liwialo to kreowanie zupełnie nowych uslug. np. prowadzenie banków danych, oraz poprawę już istnicj'lcych rodzajów uslug. W latach 1987- 1988 Unia Europejska (licząca wówczas 12 czlonków) prowadziła studia mające na celu sprawdzenie wpl ywu nowych technologii na zatrudnienie . Badania koncentrowały się na mechanice precyzyjnej , elektronice, bankowości, ubezpieczeniach i handlu detalicznym . W 60% przypadków udało się z identyfikować wpływ nowych technologi i na zatrudnienie. W większośc i przypadków reakcją byl wzrost zatrudnienia. Krajem najbard ziej dotkniętym przez nowe technologie okazaly się Niemcy, najmniej -· Portugalia . Dalsze opracowywanie danych doprowadzi lo do wniosku o pozytywnym wpływie wprowadzania IT na zatrudnienie. Ponad 40 % pracowników objęty c h badaniami, na których pracę miały wplyw IT, został o zatrudnionych po ich wprowadzeniu. Zwolnienia i dobrowolne odejścia z pracy sl<lOowily. .'> 111e OECD JOb.f Swe/y: Part / , s. 35..

(5) nowych ledl11ologii. 110. rynek pra c. .... razem 18% ich liczby". Wnioski końcowe końc zy ly si« jednak dwoma ostrzeże niami : po pierwsze wzrost zatrudnienia w firmach skłonnych do większego wprowadzania nowych technologii może być zrównowai.ony spadkiem zatrudnienia w firmach używaj'lcych starych technologii. Po drugie opóźnienia czasowe mogly spowodować niski negatywny efekt wprowadzania nowych technologii . Wreszcie wplyw czynników innych ni i. postęp technologiczny mógl zaciemnić wyniki badań . Badania na poziomic makroekonomicznym przeprowadzone przez DIW (Niemiecki Instytut Gospodarczy) w 1992 r. wykazujij, ż.e efekty kompensacyjne mog'l wystąpić tylko w przypadku zaistnienia szeregu dodatkowych czynników w popycie na pracę. Jeśli jednak zwrócimy uwagę na ówczesny poziom bezrobocia, nie znajdziemy potwierdzenia hipotezy dotycz'leej wplywu wprowadzania nowych technologii na rynki pracy : ani tej o destrukcyjnym wplywie pos tępu na liczb« miejsc, ani tej o kreowaniu nowych . Interesujące Si! wyniki wpływu wzrostu nakładów na sektor R&D . Wywoływal on wzrost zatrudnienia w prl.emyslach będących producentami zaawansowanych wyrobów, takich jak np . komputery. Z drugiej jednak strony zakup dóbr inwestycyjnyc h, zawicraj'lcych w sobie duży procent wysokiej technolog ii, przez przemysly innego rodzaju, np. samochodowy, powodowal zawsze duże efekty substytucyjne i zmniejszenie się liczby miejsc pracy w tych gal,ziach przemysiu'. l3adania przeprowadzone przez OECD, dotyc"lce zmian w zatrudnieniu w rÓŻnych galęziach przemysiu poszczególnych państw wskazują na to , że efekt netto w zatrudnieniu ma mniejsze znaczenie niż dekompozycja strukturalna zatrudnienia. Dlugoterminowy spadek zatrudnienia w przemyśle, zarówno relatywny, jak i w liczbach bezwzględny c h, nic dotknąl w jednakowy sposób wszystkich galęzi przemysiu. W celu uchwycenia dominujących trendów w l.mianie zatrudnienia w przemyśle poszczególne galęzie zostaly podzielone wedlug następujących kryteriów: technologicznie intensywne, wymagające wysokich umiejętności (ski" intemive), dotycz'lce poziomu plac oraz czynników stymulujących konkurencyjność. Od 1970 r. nastąpi I wzrost zatrudnienia w przemysiach wykorzystujijcych wysoką technologię, stagnacja zatrudnienia w galęziach przemysIu o średnim zaawansowaniu technicznym oraz spadek zatrudnienia w sektorach malo zaawansowanych technicznie. Calkowite zatrudnienie w przemyśle spadlo w związku ze znaczącym udzialem przemy siu o niewielkim zaawansowaniu technicznym w calości zatrudnienia. Szczególowe dane z poszczególnych krajów wykazują, że zatrudnienie w przemysiach hifih-lech roslo o wiele szybciej niż w pozostalych rodzajach przemysiu . W więk SI.ości państw nastąpilo przesunięcie zatrudnienia z galęzi przemysiu () niskim poziomic zaawansowania technicznego do galęzi średnio i wysoko zaawansowanych technicznie, przy czym największe przesunięcie mialo miejsce w Szwe-. f,. Ibidem, s. 39.. ?. Ibidl'm, s. 41..

(6) 1(mlG."z.. Skrzy,iski. cji, Niemczech, Japonii i Danii. Z badali OECD wynika taki.e, że zatrudnienie roś nie powyżej średniej w tych galęziach przemysiu, w których inwestycje przeznaczone na dzialy R&D rosną szybciej nii. inwestycje w R&D w przemyś\ejako calości. Większość wskaźników wykazuje, że gospodarki państw rozwiniętych zmierzają w kierunku gospodarek opartych na wiedzy (kllowledge /Jased ecollo/l/;es) . Raport OECD dotyczy jednak lat siedemdziesiątych i osiemdziesiątych, w których następowaly dopiero początki wprowadzania na szeroką skalę komputerów klasy PC do przedsiębiorstw oraz nie by lo jeszcze internetu . Przemysi komputerowy, fundament rozwoju nowej gospodarki, charakteryzuje s ię bowiem znacznie mniejszym zatrudnieniem niż firmy okresu fordowskiego: np. w 1994 r. takie giganty komputerowe jak Microsoft i Intel zatrudnialy w sumie 51 tys. osób, a tylko General Motors 721 tys.' Niesie to pewne obawy, dotyczące przyszłego poziomu zatrudnienia w USA, firmy nowej gospodarki mają bowiem coraz większy udział w tworzeniu PK B tego kraju. Tabela I. Poziom i zmiany w rozpięto ści zarobków. wśród. OECD. mierzonych Slosunkicm90 dolO decyla (zarobki Kraje. wysoko. roł'.wini~lych. krajów. mężczyzn),I"t" 1979- 1995. 1979. 1995. Roczna zmiana. Du1.y wzrosl rnzpiętosci Nowa Zel andia. ".72 ('84). O,()44. USA. ),18. 3,16 ('94) 4,35. Wiochy. 2.29 J,46 ('811. K;tnada Wielk a Brytania Pewien W7.rost Auslralia Japonia Austria Holandia Szwecja Finlandia Dania Francja. 2,45. 2,64 ('93) 3,74 ('94) 3,31. 0,027 Om5. Omt 0,020. rozpięto śc i. Spadek nlZpit;IOŚci Belgia Norwegia Niemcy. 2,94 2,77 ('94) 2,77 ('94) 2,59 ('94). 0,013 0,012. 2 ,t 1 2,44 ('80). 2,20 ('93). 0,<X>8. 2S3 ('94). 2.14 ('80) ).J9. 2,17('90) J,4). 0 ,006 O,(KJJ. 2,29 ('851 2.05 ('80) 2,38 ('83). 2,25 ('94) 1,98('91) 2,25. 2.74. 2S9 2,61 ('80). 2S 1 ('85). Źródło: G ,Bosh, \Vorkil18 Tinw: Tel/dcllcies wuj Emu8illg Is.\'ucs.. OJX~). 0,009. 0,002. --1I,<X14 -O,Q06 -0,013. "International Lahor Revicw",. 1999,nr2 .. )I. E. Lutlwak . n,rbokopitulizm. Wydawnictwo. Dolnoś ląskie, Wrocław. 2000. s. !OO..

(7) Oddzialywanie nowych technologii na rynek. Od lat siedemdziesiątych następuje coraz większa rozpiętość w dochodach pracowników. Dzieje się takjednak tylko w takich krajach,jak np. USA, których rynek pracy jest elastyczny, w innych odpowiedzią na szok technologiczny był wzrost bezrobocia. Tabela I przedstawia wyniki badali przeprowadzonych przez Międzynarodową Organizację Pracy, dotycz,!ce rozpiętości wynagrodzeJl. Co ciekawe, największy wzrost rozpiętości nast,!pił w Nowej Zelandii, kraju peryferyjnym jak idzie o gospodarkę światowej. Na drugim miejscu znajdują się USA, największa potęga gospodarcza świata.. 4. Próba teoretycznego plac w USA. WYlaśnlenla. wzrostu. rozpiętości. Poniżej. podejmiemy próbę wyjaśnienia wzrostu rozpiętości wynagrodzeJl dla tego kraju, przedstawioną przez D. Acemoglu, pracownika MIT'. Nie można twierdzić, że rozpiętość ta spowodowana jest jedynie rÓŻnic'! w kwalifikacji pracowników. Liczba pracowników z wykształceniem wyższym bądź nie pełnym wyższym wzrosła w latach 1971-1996 z 27, I % do 56, I %"'. W tej właśnie grupie rozpiętość płac w tym samym okresie stale rośnie i stanowi aż 60% obserwowalnego wzrostu rozpiętości płac". To samo dotyczy innych krajów, np. Anglii, gdzie liczba pracowników posiadających wykształ cenie wyższe wzrosła w latach 1984-1994 z 15,9% do 26,3%", czy Niemiec (kraj o spadku rozpiętości płac), gdzie liczby te kształtowały się w latach 1976-1991 odpowiednio 7,3% i 12,3%". Model przedstawiony przez D. Acemoglu opiera się na jakościowych zmianach w poszczególnych rodzajach pracy. Zmiany te mogą być spowodowane zmianami w wykształceniu pracowników bądź przez wprowadzenie nowych technologii, przy czym nie rozstrzygnięta pozostaje ich przyczyna w przypadku USA. Drugim założeniem jest to, że firmy mają możliwość decydowania o tym, jakiego rodzaju pracę chcą stworzyć: wymagającą niskich czy wysokich kwalifikacji. Skutkiem jakościowych zmian w rodzajach oferowanej pracy jest zanik "średnich" odmian pracy (midd/e job,,), tj. nie wymagających zbyt wysokich kwalifikacji (ale też nie będących pracami naj prostszymi), dostępnych zarówno dla wysoko, jak i nisko wykwalifikowanych pracowników. Mogą zostać zastąpione przez wymagające wysokich kwalifikacji kapitałochłonne Changes in Unemp/oyment (ilu! H-hge IlIcquali(v: Ali Altanative Thcory alld Some Evidence, "Thc American Economic Rcv icw", December 1999, lO M, Francesconi, lM. Orszag, E.S. Phclps, G. Zocga, Education wuJ Natural Rare (d Um'm9. D. Acernoglu,. ploymellf. "Oxford Economic Papers" 2000, nr 52, s. 206. JJ. H. L1oyd-Ellis, Endogenou.\' u!chnical CJumge and Wage. hll'qllalit},.. "Thc Amcrican Econo-. mic Revicw", March 1999, s. 47. 12. Loho,. Market Sludies: Great Britai", Europcan Commisslons, Luxcmburg 1997.. Ll. Lobo,. Market Sludies: Gernuwy. Europcan Commissions, Luxcmburg 1997..

(8) Tomusz, Skr;yrixki. prace (technologicznie zaawa nsowane) oraz przez proste slabo platne prace . W efekcie powoduje to wzrost plac pracow ników o wysokich kwalifikacjach zawodowych. spadek plac pracowników nisko wykwalifikowanych. oraz wysokie bezrobocie wśród obydwu grup pracown ików. W tradycyjnym podej śc iu wzrost podaży pracy wykwalifikowanej powinien spowodować wyrównanie się dysproporcji placowych przez zmniejszenie się .. premii wyksztalcenia" (sk ill "remium). W podejściu zaproponowanym przez D . Accmoglu dzieje się tak jedynie do pewnego punkIU. po przekroczeniu którego firmom bard ziej oplaca się tworzenie stanowisk pracy wymagających wysokich umiejętno ści . W sytuacji niewielkiej podaży wysoko kwalilikowanych pracowników firmy tworz'! .. średnie" prace. dostępne dla wszystkich pracowników. W tej sytuacji procesy rekrutacyjne przebiegają sprawnie i firmy zatrudniają większość staraj'Icych się o pracę. co powoduje , że bezrobocie jest niskie. Moi.liwy jest tak że przypadek odwrotny: osobne stany równowagi dla obu grup pracowników . z ro zb udowanym procesem poszukiwania odpowiednich pracowników. W rezultacie wysoko wykwalifikowani pracownicy zarahiają więcej, a nisko wykwalifikowani mniej niż w sytuacji poprzedniej . Co więcej, jeśli pracownicy dysponujący wyższymi kwalifikacjami są zatrudniani przez firmy posiadające wysoki kapital. a nisko wykwalifikowani przez przedsiębior stwa o niskim kapitale, to nierówności te poglębiają się. Zaczynając od pierwszego przypadku, gospodarka może dojść do stanu drugieg() przez postęp techniczny w odmianie skill-biased, lub dzięki wzrostowi liczby wyksztalconych pracowników. Jak takie podejście ma się do rzeczywi, .? stOSCI ,. Po pierwsze. nastąpi! znaczący wzrost funduszy, jakie są wydawane przez firmy na procesy rekrutacyjne. Starający się o pracę poddawani są szeregu testom, mającym na celu sprawdzenie ich umiejętności, a także cech psychofizycznych. Większość z nich zostaje odrzucona podczas tego procesu. W latach sześćdziesiątych syt uacja byla inna: D. Acemoglu podaje za badaniami R. J. Murnae i F. Lcvy sposób wynajmowania pracowników przez Forda: "Jeśli mamy wolne posady, rozglądamy się I ... ] i jeśli jesl tam ktoś wyglądający fizycznie o.k. i nie jest widocznym alkoholikiem, zatrudniamy go"". Obecnie zmienilo się to w bardzo dużym stopniu. Po drugie, zmniejszylo się "niedopasowanie edukacyjne" kwalifikacji do wykonywanej pracy. Jeśli chodzi o dekompozycję rodzajów pracy, to badania przeprowadzone przez D.Acemoglu wykazują, że w latach 1983- 1993 nastąpi! ok. 2,5% wzrost liczby pracujących w 25 % zawodów uznanych za najlepsze i najgorsze". Istnicje zatem lendeneja do zanikania "średnich" rodzajów pracy; może ona być większa w dalszych latach .. D. Accmoglu, op. cit ., s. ł 270 . 15 /bidem, s. 1274 . 1..\.

(9) Olldz illlywl1nit' lIowych. .. IUI. ryli d : pracy .... Nastąpiły takie zmiany w dostępności szkoleń, prowadzonych przez przedsiębiorstwa dla pracowników : w 1983 r. obejmowały one 18% pracowników,. którzy nie ukor\czyli high sclwo/. 33%. którzy ją ukończyli, 43 % pracowników mających wykształcenie nicpełne wyższe i 55% z wykształceniem wyższym . W 199 ł r. proporcje te wynosiły odpowiednio 17, 35,45 i 63% "' . Oznacza to zwiększenie różnicy w rozpiętości rodzajów pracy, mimo iż nic ma bezpośred niego przelożenia tego wskaźnika na rozpiętość. Należy podkreślić. ż.e w latach 1975- 1995 zwiększył się wskażnik stosunku kapitalochłonności i pracy w 450 gałęziach przemysłu amerykańskiego o 17.5% . przy czym gwałtowny wzrost nastąpił w łatach osiemdziesiątych " . Gałęzie, w których przyrost ten był największy według tych samych badal\ nałeżą też do gałęzi oferujących pracownikowi najłepsze wynagrodzenia. Z przedstawionych powyżej danych wynika, że zaproponowany przez D. Acemogłu model w zasadzie odpowiada rzeczywistości USA . Nic sprawdził się jednak postulat wysokiego bezrobocia zarówno wśród grup wysoko i nisko wykwalifikowanych pracowników, związane może to być jednak z istniejącym w USA boomem gospodarczym.. 5. Wpływ komputeryzacJI na Jakościowe zmiany w popycie na pracę - studium przypadku Opisany poniżej przykład został podany przez T. Breshana i dotyczy jednego z amerykańskich banków - TamOlany Bank ". Bank ten prowadził pod koniec lat siedemdziesiątych różnego rodzaju usługi dła funduszy wzajemnych i emerytalnych . We wczesnych latach osiemdziesiątych bank postanowił powiększyć li c zbę swoich klientów. Pomiędzy rokiem 1980 a 1994 liczba róż nego rodzaju funduszy wzajemnych wzrosła z 550 do 5400 oraz odpowiednio wzrosły ich aktywa. Jednym z rodzajów pracowników banku są tzw . NAV a CCOlllllers . Zajmują się oni generalnie rzecz biorąc róż.nego rodzaju obliczeniami; kategoria ta obejmuje trzy różni,jce się od siebie w niewielkim stopniu zawody. Obliczają oni np. dz.ienne zmiany wartości aktywów danego funduszu zmiany w wartości jego udziałów, wypłaty dywidend i odsetek, zmiany cen poszczególnych aktywów dancgo funduszu. Praca la jest odpowiedzialna, gdyż bank ponosi skutki wszełkich błędów popełnionych prą obliczeniach . Pracownicy prowadz,jcy księgi musz,! ukończyć czteroletni college, z powodu skomplikowania tego rodzaju pracy. W związku z rozszerzaniem działalności popyt na absolwentów college' y w Tammany Bank przekroczył znacznie średni popyt, notowany w innych gałęziach gospodarki. Ponad dwie trzecie zatrudnioI". Jhidl'1l1 , s. 1275.. 17 Ibidem, IH T.F.. s. 1276,. Brcsnalwll , Computaisat;oll alld Wagt' IJispersion: "The Ecotlomic Journal", nr 109 , Junc 1999.. Atl. AtIlllirical. Reinterprt·fatiof/..

(10) 7fu"as: Skr:..wiski. nych stanowili różnego rodzaju ksi~gowi ("eco/lIllalls). Co ciekawe. większość z nich nie wiedziala na poczqtku zbyt wiele o swojej pracy. bank zapewnial im szkol enia. W banku istnialy dwie koncepcje dotyczące za trudnienia przede wszystkim absolwentów college'ów. Część personelu twierdzi la. że dzieje się tak dlatego . że menedżerowi e średni ego szaebla zatrudniali ludzi podobnych do siebie . Pozostali wskazywali na fakt. że podczas studiów nowo zatrudnieni nabierali potrzebnych im umiejętności . takich jak np. umi ejęt ność abstrakcyjnego my ś lenia. W rzeczywistości istnialy także podstawy makroekonomiczne : wzrost liczby rÓŻnego rod zaju papierów warto śc iowych i ich obrotów . Musialo to s powodować większy nabór pracow ników . Jak jednak wyglądaly z'ljęcia NAV a eco/llllers i jak się one zmienily po komputeryzacji ? Po pierwsze. polegaly one na prowadzeniu ksiqg rachunkowych . Wymagalo to zdoln ośc i ogól nych . zwlaszcza umiejętności wlaściwego księgowa nia odpowiednich pozycji . Po drug ie . opracowywali oni dane. np . uzupelniali brakujące numery identyfikacyjne klientów, które uniemoż liwialy zaksięgowanie transakcji. W tym zakresie wymagane byly także umiej ętności personalne. np . umiejętność zdobycia informacji od brokeriiw. Po trlecie. NA V (lCWl/lllers ziljmowali s ię wyceną aktywów. które byly trudno zbywalne . Po czwarte. przygowwywa li oni dzienne raporty dotycz'lce funduszy . Po piąte, zajmowali się analiz,! danych _. sprawdzaniem. czy jakieś blędy mimo wszystko nie dostaly s ię do komputerowych banków danych . Wymaga lo to umiejętności my ś lenia przez analogię i szacowania dan yc h . Komputery wyeliminowaly więk szość transfe rów danych. ich wprowadzania i obliczeli. czyli prac najbardziej elementarnych . Reszta pozostala bez zmian . Pracownicy banku twierdzili. że komputery uwolnily ich od zadań i pozwolily s kupić się na pracy analitycznej oraz na rozwiązywaniu trudniejszyc h problemów. W rzeczywi s tości by lo trochę inaczej. Bank zareagowal przydzieleniem obslugi większej liczby funduszy, przypadającej na jednego pracownika. zwięk szyla s ię ona z jednego do czterech . Podczas pracy NA V a CCOl/lllallS nie myślą bardziej kompleksowo, tylko z tak,! sa mą inten syw nością wykonują czy nnośc i będące najcięższą częścią ich pracy dla więk szej ilości funduszy. Co więcej. okazalo s ię, że bylo to także kosztowne dla banku. Musiala bowiem nastąpi ć radykalna zmiana programu szkoleniowego. Z 15 nowych pracownikó w posIanych na szkolenie w maju 1995 r., przy koszcie wynoszącym ok . 10 tys. dolarów na każdego pracownika, do listopada tego samego roku odeszlo ich czterech . Okazalo s ię, że sama komputeryzacja nic zalatwi wszystkich problemów. potrzebne jest ko mpleksowe podejśc ie do tego zagadnienia przez firmę .. 6.. Zakończenie. Wprowadzenie nowych technol og ii powoduje szerokie zmiany na rynku pracy. Następuje zarówno spadek, jak i wzrost zatrudnienia. efekty te są jednak trudne do oszacowania. ich występowanie jest bowiem niespójne w czasie i przestrzeni . Wydaje się jednak, że pracownicy o niskich kwalifikacjach nie.

(11) Oddziafywanic Ilowych tfchn%!{ii na rynfk pracy .... mają. obecnie szans na znalezienie dobrej, wysoko płatnej pracy. Zmieniają się bowiem w sposób znacZ<lcy rodzaje wykonywanej pracy na korzyść zajęć wymagających coraz większych i często różnorodnych kwalifikacji (stąd procesy szkoleniowe w przedsiębiorstwach). Powoduje to wzrost rozpiętości płac. Istnieją ponadto obawy dotyczilce dalszej przyszłości, bowiem zatrudnienie w finnach nowej gospodarki jest stosunkowo niewielkie w porównaniu z firmami tradycyjnymi i osiąganymi przez nie wynikami. The Impact ot New Technologie. on the Labour Market This article discusses the effects ol' introducing new production teehnologies on the labour market. Besides the classieal approach to this problem, thc author looks at other attempts to explain its impact from a theoretical perspective. He also cites the results of empirical resean.:h carried out by the OECD and others. Thc final part ol' the article includes a description ot" a case involving the introduction of a computer system. New tcchnology resulls in signif"icant ehanges, mainly with regard to demand for labour and the wage structure..

(12)